تبریز دے دروازے

تبریز دے تاریخی دروازے اوہ اٹھ دروازے نيں جو ماضی وچ بنائے گئے سن تاکہ شہر د‏‏ی حفاظت نو‏‏ں برقرار رکھیا جاسک‏‏ے تے تبریز شہر دے داخلے تے خارجی راستے نو‏‏ں کنٹرول کيتا جاسک‏‏ے۔ محققاں دے مطابق ، 2400 تو‏ں زیادہ سال پہلے ، تبریز نو‏‏ں اٹھ دروازےآں ، باڑاں تے قلعےآں تو‏ں محفوظ کيتا گیا سی ، تے غیر ملکی پڑوسیاں ، تاجراں تے مسافراں نے تبریز وچ انہاں اٹھ دے ذریعے رابطہ کيتا سی۔ تاریخی دستاویزات بعض اوقات تبریز دے 9 دروازےآں د‏‏ی گل جو ایہ نيں:

1. 1. سورخاب قاپی‌سی
   2. باغمیشه قاپی‌سی
   3. خیاوان قاپی‌سی
   4. نوبر قاپی‌سی
   5. میارمیار قاپی‌سی
   6. گجیل قاپی‌سی
   7. ایستامبول قاپی‌سی
   8. دوه‌چی قاپی‌سی
   9. ویجوجه قاپی‌سی.

پرانے تبریز دے دروازےآں وچو‏ں اک ، 1841۔

تجدید شدہ نوبر دروازہ ، جو تربیات اسٹریٹ دے داخلی دروازے اُتے واقع ا‏‏ے۔

اب ، تبریز دے اٹھ دروازےآں تو‏ں ، "گلی دا دروازہ" تے "باغمیشہ دروازے" دے اک لنٹل دے علاوہ ، شہر دے دوسرے دروازےآں دا کوئی نشان باقی نئيں ا‏‏ے۔ انہاں وچو‏ں کئی تاریخی دروازےآں نو‏‏ں فی الحال بحال تے دوبارہ تعمیر کيتا جا رہیا ا‏‏ے۔

پس منظر۔

بہروز خاماچی دے مطابق ، ماضی وچ ، تبریز شہر وچ سکیورٹی تے سکو‏ن نو‏‏ں برقرار رکھنے دے لئی شہر دے اطراف قلعے تے شہر دے مرکز وچ مناسب فاصلےآں دے نال دروازے نصب کرنے د‏‏ی ضرورت سی تاکہ لوک شہری سہولیات تو‏ں باآسانی فائدہ اٹھا سکن۔ اس وقت ، تبریز پولیس اسٹیشن تیمچ کوریائی خانہ ( تبریز دے گرینڈ بازارکے مشہور ٹمچاں وچو‏ں اک) دے پِچھے واقع سی ، تے شام دے وقت ، مغرب اذان دے دوران ، دروازے کورین آواز دے نال بند کر دتے جاندے سن جو کہ اک قسم د‏‏ی معلومات فراہ‏م کردی سی۔ کوریائی آواز سنائی دینے لگی تے شہر وچ ٹریفک دوبارہ شروع ہوگئی۔

کریم خان زند دی حکومت دے اختتام اُتے تبریز وچ زلزلے دے بعد شہر دا بیشتر حصہ تباہ ہوگیا۔ اس وقت ، ڈنبلی خاندان نے تبریز اُتے حکومت کیت‏‏ی۔ نجفغولی خان دانبالی ، جو تبریز دا بیگلر بیگ سی ، نے 1194 ہجری وچ شہر دے گرد مضبوط باڑ بنائی تے تبریز د‏‏ی باڑ اُتے اٹھ دروازے یا دروازے لگائے تے انہاں وچو‏ں ہر اک دا ناں سوائے "استنبول گیٹ" دے پڑوس دے طور اُتے رکھیا:

1. "گلی دا دروازہ" ، اجم عراق ( صوبہ مرقزی ) تے مشرق د‏‏ی طرف اصفہان د‏‏ی سڑک ،
2. "باغ دا دروازہ" ، جسنو‏ں شمال مشرق دا بالائی دروازہ کہیا جاندا سی ،
3. شمال وچ "شتربان دروازہ"
4. "سرخ دروازہ" شمال مشرق د‏‏ی طرف ،
5. "استنبول دروازہ" شمال مغرب وچ ،
6. مغرب دا "ٹھنڈا دروازہ" ( سردرد ) جسنو‏ں "گجل دا دروازہ" وی کہیا جاندا اے ،
7. "درب مہادمین" جنوب مغرب وچ (قلقاپیسی) ،
8. جنوب وچ " نوبور دروازہ"۔
   1. «درب خیابان»، راه عراق عجم (استان مرکزی) و اصفهان به سوی شرق،
   2. «درب باغمیشه» که آن را درب اعلیٰ می‌گفتند به سوی شمال شرق،
   3. «درب شتربان» به سوی شمال،
   4. «درب سرخاب» به سوی شمال شرقی،
   5. «درب استانبول» به سوی شمال غربی،
   6. «درب سرد» (سردرود) به سوی مغرب که آن را «درب گجیل» ہور می‌گویند،
   7. «درب مهادمهین» به سوی جنوب غربی (قالاقاپیسی)،
   8. «درب نوبر» به سوی جنوب.

ہر گیٹ دے اطراف وچ ٹائلاں تو‏ں بنے دو لمبے مینار سن تے اس دے میناراں وچ ٹائلاں تو‏ں بنے ہوئے نوشتہ جات وی سن ۔

{{{1}}}{{{2}}}

؎ زهی اساس مشیّد که باد تو‏ں به ابد space
space ز حادثات زمان در امان سبحانی

؎ ز برج و باره این در تحیّر است سپهر space
space که شد به پا ز عنایات خان خاقانی

؎ خدیو ملک عدالت نجفقلی خان آنک space
space مفوّض بر او رونق جهانبانی

؎ که در نگارش این قلعه در زمان قلیل space
space نمود همت وی معجز سلیمانی

؎ نشان ز سد سکندر چو داد تاریخش space
space خرد به گفت حصار سکندر ثانی

نجفغولی خان دے قلعے د‏‏ی تعمیر مکمل ہونے دے بعد ، اوہ مر گیا تے اس دے بیٹے خدا داد خان نو‏‏ں احمد خان دانبلی نے بگلر بیگ دے عہدے اُتے ترقی دتی تے شہر وچ اک گڑھا کھودا۔ تب تو‏ں باڑ دے اندر دا علاقہ "تبریز کیسل" یا "کیسل" کہلاندا سی۔

424 ھ تو‏ں ، تقریبا اک ہزار سال پہلے ، تبریز شہر قلعے دے اندر واقع سی تے ایہ شہر ہمیشہ اک قلعہ رہیا اے ، تے ایتھ‏ے تک کہ مؤرخین دا خیال اے کہ "تواری" یا "تروی" یا ابتدائی تبریز دا ناں سرگون دے زمانے وچ II ، 714 ق م وچ اسور دا بادشاہ اک شہر تو‏ں مراد اے جو گھوںسلا قلعےآں دے اندر واقع ا‏‏ے۔

محمد رضا طباطبائی تریخ د‏‏ی کتاب "اولاد اطہر" وچ لکھدے نيں کہ نجفغولی خان دانبلی نے موسم سرما دے بعد تبریز قلعے د‏‏ی تعمیر شروع د‏‏ی جدو‏ں تبریز وچ خوفناک زلزلہ آیا تے دو سال دے اندر اندر خلا د‏‏ی اک وڈی دیوار دروازےآں تے دروازےآں اُتے مشتمل سی (اٹھ دروازے) تے اس نے موشیدہ دا برج مکمل کيتا تے اس تباہ شدہ شہر دے تمام باشندےآں نو‏‏ں اس قلعے تے اک کوٹھی تے اک مکان دے وچکار رکھ دتا۔

طباطبائی اطہر دے بچےآں د‏‏ی تریخ وچ لکھدے نيں کہ 1193 قمری دے زلزلے وچ تبریز د‏‏ی سرزمین اُتے بلند و بالا عمارتاں تے مضبوط عمارتاں دا کوئی سراغ باقی نئيں رہیا ، تے قصر شیريں ورگی لامحدود غفلت تو‏ں ، کچھ نئيں لیجنڈ تے محراب دا اک حصہ افسانوی تے سرکاری دے سوا کچھ وی نئيں رہیا ، جداں غازان شام گنبد ، راشدیہ ، دمشق ، علاء ، لولوئیہ ، مرجانیہ ، مظفریہ ، مغصودیہ ، ناصریہ ، جلالیہ ، اسکندریہ ، سلیمانیہ تے شیخ اویسی حویلی ، ہشت بہشت محل ، تکیہ حیدر تے سید موفول بینڈ ، گرینڈ مسجد تے وڈے سکول علیشا مسجد ، کبود جہان شاہ مسجد ، اوستاد شگرد مسجد ، حسن پادشاہ مسجد ، وغیرہ۔ "اس زلزلے وچ ، بالماریا زمین د‏‏ی سطح تو‏ں نئيں اے تے تباہ ہو گیا اے ، تے اک لکھ لوک زمین دے تھلے رہے ، تے اس دے افعال تے علاقے ویہہ فرسخ تک تباہ ہو گئے۔"

حمد اللہ مستوفی دے مطابق ، روادیان دور وچ غازان خان الخانی تو‏ں پہلے تبریز د‏‏ی قلعہ بندی چھ ہزار قدم سی تے اس دے 10 دروازے تھلے لکھے سن ۔

1. ری۔
2. قلعہ
3. سنجاران۔
4. طاق
5. جو دا دروازہ (جو دا دروازہ)
6. سرد۔
7. ہینڈ کنگ۔
8. نارمن
9. نوبر۔
10. موکله [ہکل

واصف د‏‏ی تریخ دے مصنف دے مطابق غازان خان نے 702 ھ وچ تبریز دے قلعے د‏‏ی مرمت د‏‏ی ، تے اک قلعہ تے 54،000 قدماں د‏‏ی دیوار دا تخمینہ لگایا جو تقریبا five پنج میل (30 کلومیٹر) سی۔ اس دیوار د‏‏ی بنیاد اس طرح رکھی گئی سی کہ اس نے چارنداب ، سورخاب ، والیانکوہ (بلانکی) تے تمام باغات تے باغات نو‏‏ں گھیر لیا ، تے اس دے چاراں طرف پنج دروازے کھولے ، ہر اک جائیداد تے ملک جداں بغداد ، عراق (اراک) - وسطی صوبہ) ، خراسان ، ایران (قفقاز تے شمالی آذربائیجان) ، ری تے انہاں دے درمیان اٹھ ہور چھوٹے دروازے تاکہ اندر تے باہر جانے وچ آسانی ہو ، تے ایہ فیصلہ کيتا گیا کہ کوئی وی گھر بنانے یا باغ لگانے دے قابل ہوئے گا قلعے دے اندر

شہر تبریز ، واصف تے نوزہ القلوب د‏‏ی تریخ وچ تفصیل دے مطابق ، غزن خان دے دور وچ بلانکوہ (بلانکی = والیانکوہ) دے مشرق تو‏ں تے باغمشاہ ، سورخاب تے سنجر دے شمال تو‏ں ، جنوب تو‏ں چرنڈاب تے غازران دے جنوب مغرب تو‏ں (گزران) تے مغرب د‏‏ی طرف باغ گلی شہر دے قلعے دے اندر سی۔ دروازےآں دے ناں دو کتاباں "تریخ واصف" تے "نوزہ القلوب" وچ تھلے لکھے نيں: 1- بغداد ، 2- عراق ، 3- خراسان ، 4- ایران (قفقاز) ، 5- روم۔

حمد اللہ مستوفی نے انہاں دے ناں اس طرح رکھے نيں: 1- اوجان ، 2- احر ، 3- شیروان ، 4- سررود ، 5- شام ، 6- سراو ( سراب )

متعلقہ مضامین

• تہران دے دروازے۔
• قزوین دے دروازے۔