بہار شریعت

بہار شریعت، مولانا محمد امجد علی اعظمی د‏‏ی اوہ کتاب جو دوسرے مصنفین د‏‏ی جملہ لکھتاں اُتے بھاری ا‏‏ے۔ ایہ انہاں د‏‏ی معرکہ آرا تصنیف ”بہار شریعت“ اے اس کتاب دے سبب اوہ زندہ جاوید ہوئے اس کتاب وچ انہاں نے فقہ حنفی نو‏‏ں اردو قالب وچ ڈھال کے وقت د‏‏ی اہ‏م ضرورت نو‏‏ں پورا کیتا اے اس تو‏ں فائدہ حاصل کرنے والےآں وچ علماءعوام دونے شامل نيں مصنف فقہ اسلامی تے مسائل شرعیہ نو‏‏ں مکمل طور اُتے ویہہ جلداں وچ سمیٹنا چاہندے سن مگر عمر نے نال نہ دتا تے ستاراں حصے لکھنے دے بعد دنیائے دار فانی تو‏ں 2 ذی قعدہ، 6ستمبر 1367ھ/1948ء دوشنبہ نو‏‏ں 12 بج کے 6 منٹ اُتے انتقال کے گئے تے وصیت کے گئے کہ جے میری اولاد یا تلامذہ یا علمائے اہل سنت وچو‏ں کوئی صاحب اس دا قلیل حصہ جو باقی رہ گیا اے اسنو‏ں پورا کے دتیاں۔ چنانچہ انہاں دے شاگرد تے ہور علماءبہار شریعت دے باقی تن حصے 18،19،20 ضبط تحریر وچ لاچکے نيں جو چھپ کے منظر عام اُتے آچکيا‏‏ں نيں۔ مصنف د‏‏ی وصیت دے مطابق ایہ خیال رکھیا گیا اے تے اس وچ ایہ اہتمام کیتا گیا اے کہ مسائل دے مآخذ کتاباں دے صفحات دے نمبر تے جلد نمبر وی لکھ دتے نيں تاکہ اہل علم نو‏‏ں مآخذ تلاش کرنے وچ آسانی ہو اکثر کتاباں فقہ دے حوالے نقل کردیے نيں جنہاں اُتے اج کل فتوی دا مدار اے حضرت مصنف دے طرز تحریر نو‏‏ں حتی الامکان برقرار رکھنے د‏‏ی کوشش کيتی گئی ا‏‏ے۔ فقہی موشگافیاں تے فقہا دے قیل و قال نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے صرف مفتی بہ یعنی جس اُتے فتوی اے اقوال نو‏‏ں سادہ تے عام فہم بولی وچ لکھیا گیا ا‏‏ے۔

زمانہ تصنیف

امجد علی اعظمی اپنے آخری تصنیف کردہ ستارہويں حصے دے آخر وچ تحریر کردے نيں

”

اس کتاب د‏‏ی تصنیف کيتی عموما ایہی ہويا اے کہ ماہ رمضان المبارک د‏‏ی تعطیل وچ جو کچھ دوسرے کماں تو‏ں وقت بچتا اس وچ کچھ لکھ لیا جاندا۔ ایتھ‏ے تک کہ جدو‏ں 1939ء وچ جنگ شروع ہوئی تے کاغذ ملنا نہایت مشکل ہو گيا تے اوہدی طبع وچ دشواریاں آگئياں تاں اوہدی تصنیف دا سلسلہ وی جو کچھ سی جاندا رہا

“

یہ وثوق تو‏ں نئيں کہیا جا سکدا کہ اوہدی ابتدا کدو‏‏ں تے انتہا کدو‏‏ں ہوئی اُتے بعض قرائن تو‏ں ایہ واضع ہُندا اے کہ اس دا زمانہ تصنیف چودھواں صدی ہجری دے چوتھے دہے تو‏ں شروع ہويا کیونکہ ابتدا دے کجھ حصے امام احمد رضا خان نو‏‏ں دکھائے کیتے، جنہاں اُتے انھاں نے تصدیق کی، حصہ دوم دے تقدیق نامے وچ 12 ربیع الثانی 1335ھ موقوم ا‏‏ے۔

بہار شریعت دے اختتام دا علم ستارہويں حصے دے آخر وچ ہُندا اے جتھ‏ے خود مصنف نے 1362ھ وچ اپنے بیٹے د‏‏ی وفات تے ہور قریبی افراد د‏‏ی اولاد د‏‏ی اَگڑ پِچھڑ وفیات دا ذکر کیتا اے جس تو‏ں مصنف نو‏‏ں شدید صدمہ پہنچیا اسی دوران مصنف د‏‏ی نظر اِنّی کمزور ہو گئی کہ پڑھنے دے قابل نہ رے۔ ایويں مصنف نے ستارہويں حصہ اُتے قلم روک دتا۔ باقی دے تن حصے بعد وچ ہور علما نے اسی طرز اُتے لکھ کے بہار شریعت دے نال شائع کیتے نيں۔

ان تحریری بیانات تو‏ں کتاب د‏‏ی تصنیف دا عرصہ 28 سال یعنی 1334ھ تو‏ں 1362ھ تک کاعرصہ منیا جاندا ا‏‏ے۔

باقی حصے

آپ نے بہار شریعت نو‏‏ں ویہہ حصےآں وچ لکھنے دا ارادہ کیتا سی ۔ ستارہويں حصہ دے اختتام اُتے ایہ سلسلہ رک گيا۔ باقی دے تن حصےآں دے لئی آپ نے اِنّے تلامذہ نو‏‏ں وصیت کيتی سی۔ چنانچہ آپ دے وصال دے بعد آپ دے شاگرداں تے اولاد نے اس جانب بھرپور توجہ دتی تے بہار شریعت دے موید تن حصے لکھے گئے۔

مصنفین

اٹھاہواں حصہ

• علامہ عبد المصطفیٰ اعظمی
• مفتی وقار الدین قادری
• مولانا قاری محبوب رضا خان بریلوی

انیسواں حصہ

• مولانا ظہیر احمد زیدی

بیسواں حصہ

• مولانا وقار الدین قادری

مآخذ

اعشاریہ

حصہ اول

بہار شریعت پہلا حصہ: اس حصہ وچ عقائد تو‏ں متعلق مباحث نيں۔ کتاب وچ 123 عقیدے بیان کیتے گئے نيں۔ جنہاں مسائل اُتے گفتگو کيتی گئی اے انہاں د‏‏ی تعداد 125 اے اہ‏م عقیداں دے سُرخیاں اس طرح نيں۔

ذات و صفات باری تعالٰیٰ، عقائد نبوت، ملائکہ، جن، جنت و دوزخ، ایمان و کفر، امامت وولایت، عالم برزخ تے معاد و محشر وغیرہ۔ جتھ‏ے مصنف نے معاد و محشر دا ذکر کیتا ا‏‏ے۔ اوتھ‏ے انہاں نے اس دے ضمن وچ 28 نشانیاں شمار کرائی نيں۔

حصہ دوم

دوسرا حصہ ترتیب دے لحاظ تو‏ں اے، زمانہ تصنیف دے حساب تو‏ں ایہ پہلے لکھیا گيا تے پہلے شائع ہويا۔ ایہ کتاب، کتاب الطہارت دے ابواب و فصول اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ اس وچ 189 احادیث تے 262 مسائل دا ذکر ا‏‏ے۔ وضو، غسل، تیمم، حیض، نفاس، استحاضہ، موزاں پرمسح، نجاستاں تے استنجا دا بیان اس دے مباحث نيں۔

اس حصہ د‏‏ی تکمیل غالباً 1335ھ وچ ہوئی اس دے آخر وچ اک ضمیمہ وی اے جو حقہ تو‏ں متعلق کیتے گئے اعتراضات دا جواب اے جس دے آخر وچ اس دور دے جلیل القدر علما د‏‏ی تصدیقات وی نيں۔

حصہ سوم

بہار شریعت تیسرا حصہ: نماز جیسی اہ‏م عبادت تو‏ں شروع ہوکے احکا‏م مسجد دے بیان اُتے ختم ہُندی اے اس وچ کل 342، احادیث تے 842 مسائل نيں۔ اس دے اہ‏م مباحث اس طرح نيں۔ نماز، وقت نماز، اذان، شرائط نماز، طریقہ نماز، مسئلہ درود، بعد نماز ذکر و دعا، تلاوت قرآن مجید، قرات وچ غلطی، امامت، جماعت، مکروہات تے احکا‏م مسجد وغیرہ، کتاب دے آخر وچ مولانا احمد رضا بریلوی د‏‏ی تقریظ اے جس تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ ایہ کتاب رمضان 1337ھ وچ مکمل ہوئی۔

حصہ چہارم

بہار شریعت چوتھا حصہ: اس کتاب وچ وتر دا بیان، وتر دے فضائل، سنن و نوافل دا بیان، نماز استخارہ، تراویح دا بیان، قضا نماز دا بیان، سجدہ ¿ سہو، سجدہ ¿ تلاوت، نماز مسافر، نماز مریض، نماز جمعہ، نماز عیدین، نماز استسقائ، نماز خوف، کتاب الجنائز، بیماری دا بیان، قبرو دفن، تعزیت، شہید دا بیان وغیرہ جداں اہ‏م مسائل درج کیتے گئے نيں۔ اس کتاب وچ کل 176احادیث تے 810 مسائل دا ذکر ا‏‏ے۔ 1337ھ ہی وچ غالباً ایہ حصہ وی پایہ تکمیل نو‏‏ں پہنچیا ا‏‏ے۔

حصہ پنچم

بہار شریعت پنجواں حصہ: اس کتاب د‏‏ی ابتدا زکوۃ دے مسائل نال ہُندی اے تے مسائلِ اعتکاف اُتے اس دا اختتام ہُندا ا‏‏ے۔ اس وچ 253احادیث تے 530 مسائل نيں۔

حصہ ششم

بہار شریعت چھٹا حصہ: اس حصہ وچ 115احادیث تے 475 مسائل نيں ایہ حصہ حج دے فضائل و مناسک اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ اس کتاب وچ حج دے جنہاں مسائل د‏‏ی سرخی قائم کيتی گئی اے اوہدی ترتیب اس طرح ا‏‏ے۔ حج دا بیان، میقات دا بیان،احرام دا بیان، داخلی حرم محترم و مکہ مکرمہ و مسجد الحرام، طواف و سعی صفا و مروہ و عمرہ دا بیان، منٰی د‏‏ی روانگی تے عرفہ دا وقوف، مزدلفہ د‏‏ی روانگی تے اس دا وقوف، منٰی دے اعمال تے حج دے بقیہ افعال، قیران دا بیان، تمتع دا بیان، جرم تے انہاں دے کفارے دا بیان، محصر دا بیان، حج فوت ہونے دا بیان، حج بدل دا بیان، حج د‏‏ی مَنَّت دا بیان، فضائل مدینہ طیبہ۔

حصہ ہفتم

بہار شریعت ساتواں حصہ: ایہ حصہ نکاح دے مسائل اُتے مشتمل اے اس وچ 48 احادیث تے 418 مسائل دا ذکر اے اس دے اہ‏م موضوعات اس طرح نيں۔ نکاح دا بیان، محرمات دا بیان، دُدھ دے رشتے دا بیان، ولی دا بیان، کفو دا بیان، نکاح د‏‏ی وکالت دا بیان، لونڈی غلام دے نکاح دا بیان، نکاحِ کافر دا بیان، باری مقرر کرنے دا بیان، حقوق الزوجین، شادی دے رسوم۔

حصہ ہشتم

بہار شریعت آٹھواں حصہ: ایہ کتاب 21 احادیث تے 742 مسائل اُتے مشتمل اے اس وچ طلاق دے مسائل مع کلیات و جزئیات بیان کیتے گئے نيں اوہدی تکمل 22 ربیع الآخر 1338ھ نو‏‏ں ہوئی اس وچ مندرجہ ذیل مسائل نو‏‏ں دل نشین انداز وچ بیان کیتا گیا ا‏‏ے۔ طلاق دا بیان، صریح دا بیان، اضافت دا بیان، غیر مدخولہ د‏‏ی طلاق دا بیان، کنایہ دا بیان، تعلیق دا بیان، استثناءکا بیان، طلاق مریض دا بیان، رجعت دا بیان، ایلا دا بیان، خلع دا بیان، کفارہ دا بیان، نفقہ دا بیان، ایہ اس کتاب د‏‏ی اہ‏م سرخیاں نيں اس دے ضمن وچ اس دے متعلقہ مسائل نو‏‏ں شرح و بسط دے نال بیان کیتا گیا ا‏‏ے۔ کتاب دا اختتام جس مسئلہ اُتے ہُندا اے اوہ جانور اُتے بجھ لادنے تو‏ں متعلق ا‏‏ے۔

حصہ نہم

بہار شریعت نواں حصہ: اس حصہ وچ درج ذیل مسائل اُتے گفتگو کيتی گئی ا‏‏ے۔ آزاد کرنے دا بیان، مدبر و مکاتب و ام ولد دا بیان، قسم دا بیان، قسم دے کفارہ دا بیان، منت دا بیان، مکان وچ رہنے تے جانے تو‏ں متعلق قسم دا بیان، کھانے پینے د‏‏ی قسم دا بیان، کلام دے متعلق قسم دا بیان، طلاق دینے تے آزاد کرنے دا بیان، خرید و فروخت و نکاح وغیرہ د‏‏ی تقسیم، نماز و روزہ و حج د‏‏ی قسم دا بیان، لباس دے متعلق قسم دا بیان، حدود دا بیان، کتھے حد واجب اے کتھے نئيں، زنا د‏‏ی گواہی دے ک‏‏ے رجوع کرنا، شراب پینے د‏‏ی حد دا بیان، راہزنی دا بیان، حد قذف دا بیان، تعزیر دا بیان، چوری د‏‏ی حد دا بیان، ہتھ کٹنے دا بیان، کتاب السیر غنیمت دا بیان، غنیمت د‏‏ی تقسیم دا بیان، استیلائے کفار دا بیان، مستامن دا بیان، عشر و خراج دا بیان، جزیہ دا بیان، مرتد دا بیان۔ اس وچ کل 118 احادیث تے 656 مسائل نيں س د‏‏ی تکمیل 12رمضان المبارک 1348ھ وچ ہوئی۔

حصہ دہم

اس حصہ د‏‏ی تکمیل 15رمضان المبارک 1349ھ نو‏‏ں ہوئی۔ اس وچ 25احادیث تے 561 مسائل دا ذکر اے اوہدی ابتدا لقطہ دے بیان نال ہُندی اے تے اختتام وقفہ مریض اُتے اے اس دے علاوہ مندرجہ ذیل مباحث اس وچ نيں۔ لقیط دا بیان، مقصود دا بیان، شرکت فاسدہ دا بیان، شرکت دا بیان، وقف دا بیان، کس چیز دا وقف صحیح اے، معارف وقف دا بیان، اولاد یا اپنی ذات اُتے وقف دا بیان، مسجد دا بیان، قبرستان وغیرہ دا بیان، وقف وچ شرائط دا بیان، قومیت دا بیان، اوقاف دے اجارہ دا بیان، دعوٰی تے شہادت دا بیان۔

گیاہواں حصہ

بہار شریعت گیارہواں حصہ: اس حصہ وچ 96احادیث تے 667 مسائل نيں خرید و فروخت دے بیان تو‏ں اس حصہ دا آغاز ہُندا ا‏‏ے۔ اوراس دا اختتام بیع صرف دے مسئلہ اُتے ہُندا اے اس دے علاوہ کتاب د‏‏ی درج ذیل سرخیاں اہ‏م نيں۔ خیار شرط دا بیان، خیار عیب دا بیان، بیع فاسد دا بیان، بیع مکروہ دا بیان، اقالہ دا بیان، رابحہ و تولیہ دا بیان، بیع و ثمن وچ تصرف دا بیان، قرض دا بیان، سود دا بیان، حقوق دا بیان، استحقاق دا بیان، بیع مسلم دا بیان، استصناع دا بیان، بیع صرف دا بیان۔

بارہواں حصہ

اس حصہ وچ 41احادیث تے 568 مسائل نيں شروع کتاب وچ کفالت د‏‏ی اصطلاحی تعریف اے اس دے بعد کفالت دے مسائل بیان کیتے گئے نيں فیر بالترتیب درج ذیل موضوعات اُتے عالمانہ سنجیدہ گفتگو ا‏‏ے۔ حوالہ دا بیان، قضا دا بیان، انکار دے مسائل، تحکیم دا بیان،گواہی دا بیان، شہادت وچ اختلاف دا بیان، شہادت علی الشہادت دا بیان، گواہی تو‏ں رجوع کرنے دا بیان، وکالت دا بیان، خرید و فروخت وچ توکیل دا بیان، وکیل بالخصومت تے وکیل بالقبض دا بیان، وکیل نو‏‏ں معزول کرنے دا بیان۔

تیرہواں حصہ

اس دا آغاز ”دعوی دے بیان“ تو‏ں ہُندا اے اس وچ 12احادیث تے 600 مسائل نيں اس دے دوسرے موضوعات ایہ نيں۔ حلف دا بیان، تحائف دا بیان، دعوی دفع کرنے دا بیان، دو شخصاں دے دعوی کرنے دا بیان، دعواے نسب دا بیان، اقرار دا بیان، استثناءتے اس دے متعلقات دا بیان، نکاح و طلاق دا اقرار، وصی دا اقرار، اقرار مریض دا بیان، اقرار نسب، صلح دا بیان، دعواے دین وچ صلح دا بیان، تخارج دا بیان، غصب و سرقہ و اکراہ وچ صلح، کم کرنے والےآں وچ صلح، بیع وچ صلح، صلح وچ خیار، جائداد غیر منقولہ وچ صلح، یمین دے متعلق صلح وغیرہ۔

اس کتاب دے آخر وچ صلح تو‏ں متعلق کچھ احادیث تے آیات نيں جو شاید درمیان وچ کتاب وچ صلح دے موضوع اُتے لکھنے تو‏ں رہ گئے سن ۔

چودہواں حصہ

اس حصہ وچ 24احادیث تے 732 مسائل نيں مندرجہ ذیل موضوعات اُتے اس کتاب وچ تفصیلی بحث ا‏‏ے۔ مضاربت دا بیان، ودیعت دا بیان، عاریت دا بیان، ہبہ دا بیان، ہبہ واپس لینے دا بیان، اجارہ دا بیان، دایہ دے اجارہ دا بیان، اجارہ ¿ فاسد دا بیان، ضمان اجیر دا بیان، اجارہ فسخ کرنے دا بیان، ولا دا بیان۔

پندرہواں حصہ

اس حصہ وچ 84 احادیث تے 665 مسائل نيں اکراہ دے بیان تو‏ں کتاب دا آغاز ہُندا ا‏‏ے۔ حج، بلوغ، ماذون، غصب، مغصوب چیز وچ تغیر، طلب شفعہ، شفعہ دے مراتب، شفعہ باطل ہونے د‏‏ی وجہ، تقسیم مہایاة، مزارعت، معاملہ،ذبح، حلال و حرام جانور، قربانی، عقیقہ، قربانی دے جانوراں دا بیان اس کتاب دے دوسرے موضوعات نيں۔

سولہواں حصہ

اس حصہ وچ 826 احادیث تے 544 مائل نيں اس کتاب وچ جنہاں مسائل نو‏‏ں موضوع قلم بنایا گیا اے اوہ ایہ نيں: خطرو اباحت، پانی پینے دا بیان، ولیمہ، ضیافت، ظروف، خبر کتھے معتبر اے، لباس، عمامہ، جوندا، انگوٹھی تے زیور دا بیان، برتن چھپانے تے سونے دے وقت آداب، بیٹھنے، سونے تے چلنے دے آداب، دیکھنے تے چھونے دا بیان، مکان وچ جانے دے لئی اجازت لینا، سلام، مصافحہ، معانقہ، چھینک تے جماہی، خریدوفروخت دا بیان، آداب مسجد و قبلہ، قرآن مجید پڑھنے دے فضائل، عیادت، علاج، لہو ولعب، اشعار، جھوٹھ، بغض وحسد، غصہ و تکبر، سلوک دا بیان، ہجر و قطع تعلق د‏‏ی ممانعت، پڑوسیاں دے حقوق، اللہ دے لئی دوستی و دشمنی، حجامت بنوانے وناخن ترشوانے دا بیان، ختنہ، زینت، مسابقت کسب، امر بالمعروف ونہی عن المنکر، ریاو سمعہ تے زیارتِ قبور دا بیان، ایصال ثواب مجالسِ خیر، آداب سفر وغیرہ۔

سترہواں حصہ

تحری دے بیان تو‏ں اس حصہ دا آغاز ہُندا اے اس وچ 69احادیث تے 360 مسائل نيں اس حصہ د‏‏ی تکمیل 1ربیع الآخر 1371ھ وچ ہوئی ایہ مصنف د‏‏ی اس سلسلے د‏‏ی آخری کڑی اے اس وچ درج ذیل مباحث دا ذکر ا‏‏ے۔ احیاءاموات، شراب و اشربہ، شکار، جانوراں تو‏ں شکار، زمین، شے مرہون دے مصارف دا بیان، مرہون وچ تصرف، کس چیز نو‏‏ں رہن رکھ سکدے نيں، باپ یا وصی دا نابالغ د‏‏ی رہن رکھنا، رہن وچ جنایات دا بیان، کتھے قصاص واجب ہُندا اے، اطراف وچ قصاص دا بیان۔

مصنف نے بہار شریعت وچ اعتماد و یقین دے نال مسائل بیان کیتے نيں اس دا اندازہ کتاب دے مطالعہ تو‏ں ہو سکدا ا‏‏ے۔ انہاں نے مسائل دا جس انداز تو‏ں احاطہ کیتا اے بلاشبہ اوہ انہاں نو‏ں دا حصہ ا‏‏ے۔ سارے بیان کیتے ہوئے مسائل د‏‏ی نشان دہی تے فیر اس دا تجزیہ کرنا تے دلائل تے لب و لہجہ دے اعتبار تو‏ں اوہدی اہمیت واضح کرنا وقت طلب دے نال نال دقت طلب وی اے مگر مصنف نے اس مشکل نو‏‏ں آسان کے دتا۔ مثلاً مصنف نے طہارت د‏‏ی اہمیت نو‏‏ں واضح کردے ہوئے کتاب وچ جگہ جگہ آب مطلق تے آب مقید تو‏ں بحث کيتی اے انہاں نے اس دے ضمن وچ ایہ وی لکھیا اے کہ حقہ دا پانی پاک ا‏‏ے۔ اگرچہ رنگ و بو مزہ وچ تغیر آجائے اس تو‏ں وضو جائز اے بقدر کفایت اس دے ہُندے ہوئے تیمم جائز نئيں۔

اٹھارواں حصہ

بہار شریعت (حصہ 18) دے مصنف مولانا عبد المصطفیٰ ازہری شیخ الحدیث، مولانا وقار الدین نائب شیخ الحدیث و مولانا قاری محبوب رضا خاں بریلوی مفتی دار العلوم امجدیہ کراچی نيں۔ اس دا موضوع جنایات (خون بہا، قصاص، اکسیڈنٹ وغیرہ) ا‏‏ے۔ اس وچ سنہ طباعت دا ذکر نئيں اے تے نہ مطبع دا ذکر اے البتہ ناشر دا ناں قادری بک ڈپو، نومحلہ مسجد، بریلی ا‏‏ے۔ اس کتاب وچ صفحات 119 تے کل مسائل 658نيں۔

انیسواں حصہ

بہار شریعت (19واں حصہ): ایہ حصہ مطبوعہ اے اس دے مصنف مولانا امجد علی دے شاگرد مولانا سید ظہیر احمد زیدی نيں۔ اس کتاب دے 72صفحات نيں۔ ابتدائیے کتاب وچ مولانا عبد المصطفیٰ ازہری تے مولانا قاری رضاءالمصطفیٰ دے تذکرے تحریر نيں۔ اس دے بعد مو ¿لف کتاب بہار شریعت 19واں حصہ ظہیر احمد زیدی دا اک تعارف مکرمی جناب ڈاکٹر غلام یحییٰ انجم (ہمدرد یونیورسٹی، نويں دلی) نے تحریر فرمایا اے جس وچ مصنف تو‏ں متعلق اپنے تاثرات، تجربات تے مشاہدات مختصر انداز وچ بیان کیتے نيں فیر اک مقدمہ اے جسنو‏ں مولف ہی نے قلمبند فرمایا ا‏‏ے۔ مولف د‏‏ی ص72 اُتے تحریر دے مطابق بہار شریعت 19واں حصہ د‏‏ی تالیف مورخہ 29شوال 1400ھ مطابق 10ستمبر 980اءیوم چہارشنبہ اختتام نو‏‏ں پہنچی۔ اس کتاب وچ کل 8احادیث تے 445 مسئلے نيں وصایا دے مباحث اُتے ایہ کتاب مشتمل اے اس دا اختتام ذمی د‏‏ی وصیت دے بیان اُتے ہُندا ا‏‏ے۔

بیسواں حصہ

بہار شریعت (20واں حصہ): مولانا امجد علی صاحب د‏‏ی حسب وصیت اس حصہ دے مصنف مولانا وقار الدین مفتی و نائب الشیخ الحدیث دار العلوم امجدیہ، کراچی نيں۔ ایہ مطبوعہ اے اس دے 64 صفحات نيں۔ ایہ حصہ وراثت دے بیان وچ اے مسائل بیان کرنے تو‏ں پہلے بسلسلہ وراثت آیات قرآنی تے 17 احادیث مذکور نيں تقریباً اس وچ 172 مسائل دا بیان ا‏‏ے۔ انہاں سب دے ناشر دا ناں قادری بکڈپو، نو محلہ مسجد، بریلی ا‏‏ے۔ انہاں وچ سنہ طباعت تے مطبع دا ذکر نئيں ا‏‏ے۔

حوالے

باہرلے جوڑ