بھگت پورن سنگھ

بھگت پورن سنگھ معذوراں لئی اک ادرے پنگلواڑے دا بانی سی ۔

جم تے بچپن

(1904 توں 1916)

سیوا دی گل کردیاں ہی بھائی گھنہئیا جی وانگ بھگت پورن سنگھ دا ناں آپ مہارے ہی بلھاں اتے آ جاندا اے۔ اوہناں دا جم ضلع لدھیانہ دی تحصیل کھنہ دے پنڈ راجیوال وکھے 4 جون، 1904 نوں اک سناتن دھرمی ہندو گھرانے وچ ماں مہتاب کور دی ککھوں ہویا۔ اوہناں دا پیؤ لالا شبو ملّ پنڈ دا شاہوکار سی جو سال دا 52 روپئے انکم ٹیکس اتے 200 روپئے زمین دا معاملہ دندا ہندا سی۔ اوہناں دا بچپن دا ناں رامجی داس سی۔ اوہناں دے جم ویلے گھر وچ چار مجھاں دودھ دندیا سن اتے گھر وچ اک رتھّ وی سی۔ پانی دا گھڑا، گھیؤ دی چاٹی، کھنڈ اتے شکر دیاں مٹیاں اکو تھاں کندھ نال رکھے رہندے سن۔ اوہناں دی ماں بھاویں پڑھی لکھی نہیں سی پر بہت سوجھ وان اتے مذہبی خیالاں والی سی۔

پنڈ وچ رامائن، مہابھارت اتے بھگوت گیتا دی کہانی اوہناں دے ماں پیؤ دوویں ہی سنن جایا کردے سن۔ اوہناں دے گھر اک ریٹائرڈ سکھ فوجی آیا کردا سی جو ماں نوں سکھی بارے بہت کجھ دسدا رہندا سی۔ اوہ رکھ لاؤنن اتے اوہناں نوں پانی پاؤنن نوں بھلے دا کم اتے پنّ سمجھدی سی۔ چورستے والی کھوہی تے لجّ، ڈول نال اوہ سارا-سارا دن راہیاں اتے ڈنگراں نوں پانی پیالدی رہندی۔ انھاں کماں وچ رامجی داس وی ہتھ وٹاؤندا۔ رستے ‘چ ترے جاندیاں ماں اسنوں کنڈے، سولاں، روڑے، آدی چکن نوں آکھدی تاں جو کسے دے پیراں وچ نہ چبھ جان۔ اوہ اٹاں، روڑے وی راہ وچوں چکن لئی کہندی تاں جو گڈے دے پہیئے اگے آؤنن نال بلداں دا زیادہ زور ن لگے۔ اوہ ایہہ وی آکھدی کہ رستے ‘چ ترے جاندیاں کیڑا، کیڑی ویکھکے تریا کر تاں جو پیراں ہیٹھ آکے مر ن جان۔ چھت اتے چڑیاں، گٹاراں، کبوتراں نوں چوغا پاؤنن وی بھیجدی۔ ایہناں ساریاں گلاں نال رامجی داس تے دل وچ رکھاں، منکھاں، پشواں اتے پنچھیاں متعلق ڈونگھی دییا، پیار اتے ہمدردی پیدا ہوئی اتے نال ہی سیوا اتے پراپکار دے مطلب وی پیدا ہوئے۔

ماں رامجی داس نوں بانی دے رسیے سنت برہم داس دا کیرتن سنن وی بھیجدی اتے سویرے روٹی دین توں پہلاں مندر متھا ٹیکن بھیجدی۔ رامجی داس نوں سنتاں، بھگتاں، مہانپرشاں دیاں ساکھیاں وی سناؤندی رہندی، جس نال مذہبی رچی پیدا ہونی ضروری سی۔چااے شو مندر دا ویراگی سادھو ہووے جاں الونڈی سنت جاں روداسیئے مہنت جاں سارنگی والا مسلمان، سبھ نوں رامجی توں دوواں ہتھاں دی بکّ بھرکے آٹا، دانہ پواؤندی، جس نال اس وچ ہتھوں کجھ دین دی رچی پیدا ہوئی۔

ماں رامجی نوں اتھاہ پیار کردی اتے اسدے جم دن تے ستّ کنجکاں (دس، باراں سال دیاں کواریاں کڑیاں) نوں گھر بلاکے کھانا کھواؤندی اتے کھانے توں پہلاں رامجی داس توں اوہناں دے پیر دھوواؤندی۔ اس نال رامجی دے دل وچ عورت-جات متعلق بہت آدر پیدا ہویا۔

ماں، پیؤ اتنے سہرد سن کہ جدوں 1905 وچ پلیگ پئی تاں لوکاں، جنہاں چوہیاں توں ڈردیاں کھیتاں وچ جھگیاں پا لئیاں سن، دی کلی-کلی جھگی وچ جاکے اوہناں دا ہال پچھدے۔ 1913 دے نیڑے جد، مینہہ ن پین کارن، دور پے گیا تاں رامجی داس دے پیؤ نے لوکاں کولوں، قرضے دے روپ وچ، لگ-بھگ 50,000 روپئے لینے سن۔ اس ویلے اوہناں پاس گھر وچ جو دو جاں چار ہزار روپئے سن، اس رقم نال اوہناں دے پیؤ نے اک ڈبہ مکی اتے دو ڈبے توڑی دے بھرکے لے آدے اتے کھنہ سٹیشن دے مال گدام توں لوکاں نوں تول-تول کے دیئی گیا اتے کہندا گیا کہ تہاڈے کول جدوں پیسے ہونگے دے دینا نہیں تاں ن صحیح۔ آپے ربّ دے لیکھے جانگے۔

ہائی سکول کھنہ دے ہوسٹل وچ

(1916/1923):

لوکاں توں پیسے واپس ن مڑے، پیؤ دا شاہوکارا ختم ہو گیا اتے گھر وچ غریبی آ گئی۔ پر ماں نے اسنوں پڑھن توں نہیں ہٹایا۔ رامجی داس دا وڈا اتے متریا بھرا (لالا شبو ملّ پہلاں وی ویاہیا ہویا سی اتے اک پتّ تے اک دھی دا پیؤ سی) اس نال بہت نفرت کردا؛ اتھوں تک کہ اسنوں اپنا بھرا وی نہیں مندا سی۔ ماں نہیں چاہندی سی کہ اسدا پتر اس طرحاں نفرت اتے ہین-مطلب دے ماحول وچ روھے۔ اس لئی، بھاویں خرچہ دین دے اہل نہیں سی پھر وی ماں نے پنڈ توں چھ میل دی دوری تے کھنہ قصبے دے ہائی سکول دے ہوسٹل وچ اسنوں داخل کروا دتا، جتھے اوہ 1916 توں 1923 تک ستّ سال رہا۔ ہوسٹل دا خرچہ اسدی ماں نے دس روپئے مہینہ منٹگمری وکھے اک ڈاکٹر دے گھر بھانڈے مانجن دی نوکری کرکے دتا۔

سکھ بنن دا خیال کویں آیا؟

1923 وچ دسویں دا امتحان لدھیانے دتا۔ واپسی اتے لدھیانے وکھے ہی شوجی دے مندر فلسفہ کرن چلا گیا۔ مندر وچ اسنے ٹھاکراں دیاں مورتیاں نوں مل-مل کے اشنان کرایا، صاف کیتا اتے اپنی-اپنی تھاں تے ٹکا کے ڈنڈاؤت بندنا کیتی۔ ایہہ ویکھکے مندر دا پجاری بڑا متاثر ہویا۔ اس مندر وچ سنسکرت پڑھن والے پنج طالب علم وی سن۔ ٹھاکراں دی سیوا ویکھ طالب علم وی حیران ہوئے۔ انے نوں روٹی کھان دا سماں وی ہو گیا اتے پجاری اتے طالب علم روٹی کھان لئی بیٹھ گئے۔ رامجی داس وی پنگت وچ اوہناں دے نال ہی بیٹھ گیا، پر پجاری نے اسنوں بانہہ توں پھڑ کے اٹھا دتا۔ اس نال رامجی دے دل نوں بہت ٹھیس لگی اتے جیب وچ پیسے ن ہون کارن، اوہ بھکھن-بھانان پیدل ہی کھنے ول چل پیا۔ رستے وچ ہنیرا پے جان کرکے رات اک ذمیندار دے گھر کٹی اتے اگلے دن گرودوارہ ریرو صاحب پہنچ گیا۔ اتھے مٹھی اتے گاڑھی لسی ونڈی جا رہی سی۔ چاہ جہڑی ونڈی جا رہیں سی اوہ انج سی جویں نرا دودھ ہی ہووے۔ دس کو وجے گرو کا لنگر ورتیا جس وچ گڑ والے چول، دیسی گھیؤ والی دال اتے لوح دے پرشادے سن ۔ سیوادار بڑے پیار نال کہہ راے سن، پرشادا لؤ گرمکھو، چول لؤ پیاریو، دال لؤ گرمکھو ۔ رامجی داس حیران وی ہویا اتے ترپت وی۔

بعد دوپہر تن کو وجے فوج ‘چوں چھٹی آئے پنج، ستّ فوجی سکھ نوجوان وڈے سنت عطر سنگھ جی پاس بیٹھے ستسنگ کر راے سن جو اک خاندانی جھلک جاپدی سی۔ شام ویلے کیرتن ہویا۔ رہراس دے پاٹھ تے ارداس نے تاں رامجی دے دل نوں ہرا-بھرا کر دتا۔ گرودوارہ صاحب وچ جہڑے سنگھ گٔوآں اتے بلداں دی سیوا کر راے سن، اوہناں دسیا کہ اوہ تنخواہ نہیں لیندے اتے اوہناں اپنا جیون گردوارے نوں سیوا لئی دتا ہویا اے۔ (ادھر رامجی داس نوں فکر سی کہ ہوسٹل وچ تاں امتحان دین پچھوں کسے نے رہن نہیں دینا اتے گھر اسدا پہلاں ہی اجڑ چکا سی اتے ہن راے گا کتھے ۔) بسّ، اوہناں سنگھاں دی گل سنکے اسنے محسوس کیتا کہ اک اجیہا گھر وی دنیا وچ اے جو کدے اجڑدا نہیں اتے جس وچ کھان پین ادے بستر آدی زریعاں دی کوئی کمی نہیں اتے جس وچ داخلہ کرکے کوئی نوجوان دنیا وچ اپنے ودھن-پھلن دا راہ لبھّ سکدا اے۔ اسنوں لگا کہ اسنوں اوہ تھاں لبھّ گیا اے جسدی اسنوں اپنے جیون دے ترقی لئی لوڑ سی اتے جس نال تعلقات جوڑکے بندہ اپنیاں بدھی، سریر اتے دل دیاں طاقتاں دے ترقی اتے ورتوں بارے سوچ-وچار لئی سماں حاصل کر سکدا اے کہ کہڑے-کہڑے کم دنیا وچ کیتے جانے چاہیدے ہن جو نہیں ہو راے اتے اناں نوں کرن وچ پہل کرنی چاہیدی اے۔ سو گرودوارہ ریرو صاحب وچ گزاری اک رات اتے لدھیانے دے شوجی دے مندر وچ بتائے کجھ گھنٹے رامجی داس دے جیون وچ پرورتن لیاؤنن والے سدھ ہوئے۔

اس توں پہلاں اسنے سن 1918 دے نیڑے-تیڑے چھوٹے صاحبزادیاں دے شہیدی جوڑمیلے تے پھتہگڑھ صاحب وکھے مہاراجہ پٹیالہ دے اے۔ڈی۔سی۔ نوں سکھی سروپ وچ سوارکے بدھی ہوئی داڑھی اتے دوہری سجائی ہوئی دستار ویکھیا سی جسنوں اسنے گرسکھی دے سبھیاچار دی خوبصورتی دی پہلی جھلک آکھیا سی اتے ماں کول اسنے سکھ بنن دی اچھا پرگٹائی سی۔ ماں نے کیہا سی دسویں تک ٹھہر جاہ پھر کیس رکھ لویں۔ جوڑ میلے نے بھگت جی نوں بابا جوراور سنگھ، بابا فتح سنگھ اتے ماں گزری جی دے شہیدی استھان اتے سنسکار والی تھاں ویکھن دا مکا دتا۔ ایہہ تھاواں ویکھن دا اتے شہیدیاں دی دردناک کہانی سنن دا بھگت جی دے کومل من تے ڈونگھا اثر پیا۔ جتھے اناں قربانیاں نال مغل راج دا تیزی نال انت ہونا شروع گیا اتھے بھگت جی دے من وچ خیال آیا کہ سکھ وچاردھارا کنی مہان اے جس نے کلیا ورگے سوہل 9 اتے 6 سال دے صاحبزادیاں نوں انے دڑھ تے سخت بنا دتا کہ اناں نوں نہ موت دے ڈراوے چکا سکے نہ ہی ایشو-عشرت والی زدگی دی پیش کش اناں دا من بدل سکی اتے اناں نے بہت سوچ-سمجھ کے شہیدی دا جام پیتا۔

لاہور وچ

(1924/47):

اوہ دسویں جماعت وچوں فیل ہو گیا پر اسدی ماں، جسنے منٹگمری توں لاہور آکے سر گنگا رام ہسپتال وچ نوکری کر لئی سی، نے لاہور بلاکے س۔ب۔خالصہ ہائی سکول توں مڑ دسویں دا امتحان دوایا۔ امتحان تک اوہ سکول دے ہوسٹل وچ ہی رہا۔ امتحان توں پچھوں ہرنام سنگھ آٹے والے نے، جنہاں دے گھر اوہناں دی ماں نوکری کردی سی، رامجی نوں اپنے گھر وچ ہی رکھ لیا اتے کیہا، نتیجے تک توں گرودوارہ ڈیہرا صاحب چلا جایا کر، اتھے ہتھاں دی کئی پرکار دی سیوا کریا کر اتے شام نوں گھر آ جایا کر۔ جس بندے نے وی کجھ حاصل کیتا اے، اوہ اسنے گورو-گھررو توں ہی حاصل کیتا اے۔ انج اوہ گو۔ڈیہرا صاحب جان لگ پیا۔ اتھے اسدا ناں پورن سنگھ رکھیا گیا اتے پچھوں پنتھ دے دماغ گیانی کرتار سنگھ نے نال ‘بھگت’ شبد جوڑ دتا۔ انج اوہ رامجی داس توں بھگت پورن سنگھ بن گیا۔ اوہناں دی ماں س۔ہرنام سنگھ دے لڑکے س۔ ہری سنگھ نوں کہندی رہندی سی کہ اپنے بینک وچ پورن سنگھ نوں نوکری دے دیوے۔ پر س۔ ہرنام سنگھ نے اپنے پتر نوں کہہ دتا، اسیں پورن سنگھ نوں اپنا نوکر نہیں رکھ سکدے؛ اس توں گرو نے اپنے کم لینے ہن۔ س۔ ہرنام سنگھ نے اسدی ماں نوں ایہہ وی کہہ دتا سی، “مائی، تیرا پتّ وڈا آدمی بنیگا۔ گو۔ ڈیہرا صاحب وچ کم کردیاں ویکھکے مہنت تیجا سنگھ نے پورن سنگھ نوں بہت پیار اتے اتشاہ دتا۔ اوہ اشنان دیاں ٹوٹیاں دی ہلٹی جپے جھوٹے نوں ہکدے، پٹھے پاؤندے، لنگر دے جوٹھے بھانڈے مانجدے، تپڑ وچھاؤندے، یاتروآں دی رات ویلے سون دے پربندھ دی دیکھ-بھال کردے، بے آسرے روگیاں اتے اپاہجاں دی سیوا سنبھال کردے، اوہناں نوں ہسپتال لیکے جاندے، جوڑیاں دی سیوا تے بیٹھدے اتے نالوں-نالوں کیرتن وی سندے رہندے۔ جدوں ایہناں کماں توں وہل ملدی، لائبریریاں وچ جاکے اخباراں، رسالے اتے کتاباں پڑھدے رہندے اتے علم حاصل کردے رہندے۔ اوہ سردے-پجدے بندیاں کولوں پیسے منگکے غریب اتے لوڑوند طالب علماں دی مدد وی کردے ۔ اوہناں نے آبادی دے وادھے، انّ-سنکٹ، جنگلاں دی اندا-دھند کٹائی، ماحول دے آلودہ ہون، پیٹرول، ڈیزل، کولے دی بے-تحاشہ خپت، دھرتی دے کھورے، ڈیماں دے بھرن، سماجی برائییاں، بے-روزگاری آدی دے ماڑے اثراں بارے وی علم حاصل کیتا اتے اطلاع شروع کیتا ۔ اس دے فلسروپ ہی اوہناں نے پنگلواڑا وچ چھاپہخانہ لاکے ایہناں موضوعاں تے چونواں ساہت چھاپیا اتے لوکاں وچ مکھت ونڈیا ۔

ادارہ بناؤن دی سوچ

بھگت جی آپ لکھدے ہن، بے-آسرے روگیاں دی در-سمت نوں ویکھکے جتھے میرے دل وچ ایہہ خیال پیدا ہویا کردا کہ میں ایہناں لئی اک اجیہی ادارہ بناواں جہڑی ایہناں نوں سمبھالے، سرکاری ہسپتالاں توں علاج کرائے، اتھے مینوں ایہہ خیال وی پیدا ہویا کردا کہ میں ہورناں دیساں دیاں کتاباں اتے رسالے پڑھکے ایہہ پتہ کراں کہ اگانھ ودھو دیساں نے اجیاے مصلے حل کرن لئی کی کجھ سوچیا اتے کی کجھ کیتا اے۔

ماں دی موت

23 جون 1930 نوں اوہناں دی ماں دی، ڈھائی سال بیمار رہن اپرنت، چھہرٹا صاحب دے گردوارے دی حد اندر موت ہو گئی ۔ اوہ بہت کلے-کلے محسوس کرن لگے۔ نال ہی ماں نال کیتے وعدیاں مطابق پرانی-ماتری (دکھی تے بے-سہارا منکھتا) دی سیوا کرن بارے گمبھیرتا نال سوعدہ، پڑھن اتے کم کرن جٹّ پئے۔

پنگلواڑا دی نیہہ

سن 1934 وچ اک چار کو سال دا اپنگ (لولھا) بچہ تڑکے دے ہنیرے وچ گو۔ ڈیہرا صاحب دے ساہمنے چوریوں ہی کوئی چھڈّ گیا سی۔ اس بچے دی ماں چار کو مہینے پہلاں مر گئی سی اتے پیؤ اس نوں چار کو مہینے سنبھالن پچھوں، جس جٹّ دے گھر اوہ سیری سی اسدے گھر بچے نوں چھڈکے آپ الوپ ہو گیا سی۔ پیؤ دی کجھ دن اڈیک کرن اپرنت، دو ذمیندار بچے نوں امرتسر اتے لاہور دے یتیم-خانیاں وچ لئی پھردے راے پر کیونکہ بچہ اپنی کریا آپ سودھن دے یوگ نہیں سی، سارے پاسیوں نانہہ ہو گئی۔ انت وچ اوہ بچے نوں لے کے گو۔ ڈیہرا صاحب وچ آئے۔ مگر اتھے وی اجیہا بچہ رکھن دا کوئی پربندھ نہیں ہو سکدا سی۔ اوہ ذمیندار رات گرودوارہ صاحب وچ ٹھہرے اتے تڑکے ہنیرے وچ بچے نوں چھڈکے آپ چلے گئے۔ بچے نوں کھان، پین نوں تاں سانبھ دندے پر سامبھن نوں کوئی اگے ن آیا۔ جدوں بچہ بد-ہزمی نال بیمار ہو گیا اتے اپنے ہی مل-موتر وچ لبڑ-تبڑ گیا تاں گو۔ ڈیہرا صاحب دے ہیڈ گرنتھی جتھیدار اچھر سنگھ نے ارداس کرکے ایہہ بچہ بھگت جی دے حوالے کر دتا اتے آکھیا، ‘پورن سنگھا! توں ہی اسدی سیوا-سنبھال کر۔’اتے انج اس دن ہی جانو پنگلواڑا دی نیہہ رکھی گئی۔ بھگت جی نے بچے نوں بڑے پیار نال رکھیا اتے اسدا ناں وی پیارا سنگھ ہی رکھیا۔ 1934 توں 1947 تک بھگت جی نے اپنی پٹھّ اتے موڈھیاں نوں ہی اسدا ٹکانا بنائی رکھیا۔ عامَ لوکاں نے بڑی حیرانی اتے حقارت بھریاں نظراں نال ویکھیا پر بھگت جی سیوا دی اس کٹھن امتحان وچوں کامیاب ہو گئے اتے کدی پچھا بھؤں کے نہ ویکھیا۔

خالصہ کالج امرتسر دے رفیوجی کیمپ وچ

(1947 نوں)

دیش دی ونڈ ویلے اوہ 18 اگست 1947 نوں لاہور توں خالصہ کالج امرتسر دے رفیوجی کیمپ وچ پہنچے۔ اوہناں نال اک مریض (اک مرناؤ بڈھا)، پٹھّ اتے ستارھاں ورھیاں دا پیارا سنگھ اتے جیب وچ اک روپیہ پنج آنے سن۔ اتے-تیڑے دے کپڑیاں توں بناں اوہناں کول ہور کجھ وی نہیں سی۔ کیمپ وچ رفیوجی آؤندے اتے اگے تری جاندے۔ ایہناں دی گنتی 23,000 توں 25,000 دے وچ-وچ رہندی۔ ایہناں وچ کئی بے-آسرے روگی، آپاہج اتے بڈھے وی ہندے۔ بھگت جی نے ایہناں نوں سامبھن دی جمینواری اپنے سر آپ ہی لے لئی سی۔ ایہہ کیمپ 31-12-1947 تک رہا اتے اس دے کماڈینٹ پنسیپل یودھ سنگھ سن۔ خالصہ کالج توں نکلکے، چیف خالصہ دیوان دے اگے، ریلوے سٹیشن دی سڑک دے کنڈھے اتے 01-10-1948 توں ہسپتال دے بواے اگے، رام باغ دے دروازے دے لاگے بوہڑ دے ہیٹھاں بھگت جی نے، اپنے مریضاں، اپاہجاں سمیت، ڈیرہ لا لیا۔ انج، ڈیڈھ سال تردے-پھردیاں مریضاں دی سیوا سنبھال کیتی، جس وچ گھراں توں پرشادے اگراہنا، روگیاں نوں سامبھنا، ہسپتال لجانا، ٹٹیاں چکنیاں، گندے کپڑے دھونے، بہکر دینا، بھانڈے مانجھنے، آدی شامل سی۔ پیسہ کوئی کول اے نہیں سی۔ ایہہ سارے کم بھگت جی اکلے ہی کردے راے۔ 22 مریض ہو جان تے صرف سویرے اک ویلے واسطے اک مہتر (صفائی سیوک) رکھیا سی۔ اک پرانا رکشا لیکے، فریم سمیت اگلا پہیا کڈھ دتا اتے بانس لاکے، رکشے نوں دھکّ مریض ہسپتال لے جاندے۔ بھگت جی دے پنگلواڑے دی ہ پہلی ایمبولینس سی۔ گل کی، سخت گھالنا گھالکے اوہ لاوارث بڈھیاں دی ڈنگوری، لاچار عورتاں دے رکھوالے اتے یتیم بچیاں دے ماں، پیو بنے۔ انج سڑکاں دے کنڈھیاں تے رلن پچھوں، اوہناں نے سول سرجن دے دفتر لاگے اک نکاسی کوٹھی ملّ لئی جو بعد وچ خالی کرنی پئی۔ پھر 1950 وچ اندر پیلیس سنیما دی نہ-مکمل عمارت وچ اتے رام تلائی والی سراں وچ ڈیرے لائے۔

پنگلواڑا بنن وچ یوگدان

پیارا سنگھ تاں پنگلواڑا بنن دا کارن اے ہی سی اتے ہور وی بہت سارے سہرد اتے دانی سجنا نے بھگت جی نوں بہت مدد دتی اتے اتشاہ وی دتا۔ پر اوہناں لکھیاں اے، جیکر نرین سنگھ اتے کنڈھا سنگھ میرے نال سڑک دے ڈیرے دے دناں وچ نہ راے ہندے تاں شاید پنگلواڑا ہوند وچ نہ آؤندا۔ کنڈھا سنگھ نے تاں سیوا دی خاطر پرتاپ سنگھ کیروں ولوں کیتی چنگی نوکری دواؤنن دی پیش کش وی ٹھکرا دتی سی، جنہاں دا کنڈھا سنگھ سن 1942 دی قید دا ساتھی سی۔ اس کارن ایہناں دو سجناں دا یوگدان ورنیوگ اے۔

مکھ دفتر والی تھاں تے پنگلواڑا دا بننا

بے-انت دھکے-دھوڑے کھان اتے تھاں-تھاں بھٹکن توں بعد 27-11-1958 نوں ہن دے مکھ دفتر والی تھاں 16964/- روپئے وچ بھگت جی نے ڈسٹرکٹ رینٹ اینڈ مینیجنگ افسر پاسوں کھرید لئی۔ ایہہ مرکزی مڑ-وسیگا وزیر مہر چند کھنہ دیاں ہدایتاں دے پھل-سروپ ممکن ہو سکیا، جنہاں نوں وزیر اعلیٰ، پنجاب گوپی چند بھارگو نے بینتی کیتی سی۔ وزیر اعلیٰ بھگت جی دے لاہور دے دناں دے پرسنسک سن اتے چنگی طرحاں جانو وی۔ اس طرحاں پنگلواڑا باقائدہ تور تے ہوند وچ آ گیا۔ آل انڈیا پنگلواڑا چیریٹیبل سوسائٹی (رجِ۔)، امرتسر دے روپ وچ رجسٹریشن متی 06-03-1957 نوں رزسٹرار آف کمپنیز، پنجاب اتے ہماچل پردیش پاسوں پہلاں ہی کروائی جا چکی سی۔

بھگت جی دی شخصیت بارے

ماں ولوں بچپن وچ جو دئیا، دھرم، ست، سنتوکھ دے سنسکار بھگت جی نوں ورثے وچ ملے سن، گرودوارہ ڈیہرا صاحب دی چھتر-چھایا ہیٹھ کیتی سیوا نے سونے تے سہاگے دا کم کیتا۔ گربانی کیرتن اتے گرودوارہ صاحب دے سوچھ ماحول نے اوہناں نوں صدقی سکھ بنا دتا سی۔ لائبریریاں وچوں گرہن کیتے علم اتے نشکام سماجی سیوا اتے لاچار تے لاوارث روگیاں دی سنبھال نے اوہناں نوں پورن انسان بنا دتا سی۔ تانہیؤں ہی تاں اوہ (بھگت پورن سنگھ) بھگت وی سن؛ پورن وی، (جسمانی، دماغی اتے اخلاقی طور تے) اتے سنگھ (شیر) یعنی نڈر وی سن۔ دین-دکھیاں دی سیوا دے نال-نال اوہ اپنے ساتھی سیواداراں دا وی ہر دکھ-سکھ وچ ساتھ دندے۔ اوہ ہر جیو وچ ربّ دی ہوند محسوس کردے اتے بناں کسے جات-پات، دھرم، رنگ، نسل دے وتکرے دے ہر لاوارث، لاچار، بیمار، پاگل اتے اپاہج دی سیوا کردے سن۔ ایہہ ربّ دی مہر دا کرشمہ ہی اے کہ اوہناں بہت گمبھیر اتے بھیانک روگاں توں گرسے روگیاں دی ہتھیں سیوا کیتی پر اوہناں نوں کوئی بیماری نہ لگی۔ لوک بھلائی دا کوئی وی کم اوہناں نوں تچھ جاں گھٹیا نہ جاپدا، جویں سڑکاں تے پئے کل، کھریاں، کیلے دے چھلڑ، روڑے، کچّ، گوہا، ٹٹی، آدی چکنے۔ اوہ صرف سائیکل، رکشا جا ریل گڈی دے تیجے درجے وچ سفر کردے سن۔

اوہناں دا یعقین سی کہ اوہناں نوں جو کجھ وی حاصل ہویا اے اوہ گوردواریاں وچوں ہی ہویا اے، بھاویں اوہ گرودوارہ ڈیہرا صاحب لاہور سی جاں دربار صاحب امرتسر۔ اوہ اپنے-اپنے نوں گرو گھر دا جھاڑو بردار جا پہریدار آکھکے خوشی اتے فخر محسوس کردے۔ اوہ گرو دی مہر نالوں کسے ایوارڈ جا اپادھی نوں وڈا نہیں مندے سن۔ ایکشن “بلیو سٹار” توں پچھوں اوہ پدم شری دی اپادھی واپس موڑکے بہت سنتشٹ محسوس کردے سن۔

ہتھیں نشکام سیوا کرنا اتے علم حاصل کرنا اوہناں دا مشن وی سی تے عشقَ وی ۔ اوہناں دی بے جوڑ شخصیت دے کچھ انش اس پرکار ہن:-

تیاگی انے سن کہ ہتھیں بنائی پنگلواڑا دی وڈا اتے شاندار عمارت وچ اوہناں دا کمرہ تاں کی کوئی الماری وی نہیں سی ۔ لما سماں تنگی-ترشی کٹن پچھوں، پنگلواڑا نوں دان وجوں لکھاں روپئے آؤنن لگ پئے جو سارے دے سارے اپاہجاں، بیماراں اتے لاچاراں اتے خرچ کر دندے اتے اپنے کول کجھ وی جما ن کردے ۔

اخلاق انا اچا کہ سماج دیاں ستائیاں ہوئیاں لاچار تے پاگل عورتاں، جنہاں وچ سوہنیاں، جوان لڑکیاں وی ہندیاں، دے سراں تے پیؤ والا ہتھ تاں رکھیا، اوہناں دے دماغی جاں ہور بھیانک روگاں دا علاج تاں کرایا، پر اوہناں ول میلی اکھ نال کدی ن ویکھیا۔ جو راضی ہوکے اپنا تھاں، پتہ دسّ سکی اسنوں اسدے گھر پہنچایا۔ گرو نانک دیوَ جی دی سکھیا جو اوہناں دے روم-روم وچ وسی ہوئی سی۔

سیوا مطلب اناں درڑھ کہ روگیاں دے زخماں ‘چوں کیڑیاں تک وی آپ کڈھے اتے کئیاں دے دستاں، مروڑاں تے الٹیاں والے کپڑے ہتھی دھوتے، پر گھرنا نہیں کیتی اتے ن ہی اکے، تھکے۔ سگوں پیارا سنگھ نوں تاں اپنا ربّ وی آکھ دندے کہ جے ایہہ میرے کول ن آؤندا تاں پنگلواڑا وی ہوند وچ ن آؤندا۔

وعدہ دے انھے پکے کہ جے ماں نے آکھیا کہ پیؤ دی جائداد وچوں حصہ ن لویں تاں اس پاسے ول کدی تکیا وی نہ ۔ جے ماں نال وعدہ کیتا کہ “ساری عمر کوارا رہکے ربّ دے ہی کم کراں گا” تاں اس گل تے آخری دم تک پہرہ دتا۔ دل دے انے کومل کہ جدوں پتہ لگا کہ ودھیا چمڑہ جیؤندے پشواں نوں کٹّ-کٹّ کے مارن اتے اوہناں دی کھلّ لاہن نال بندا اے تاں چمڑے دی بنی جتی پاؤننی ہی چھڈّ دتی۔

بے-روزگاری دی انی چنتا کہ جدوں پتہ لگا کہ ہتھ-کھڈی دی تھاں مشیناں لگن نال بے-رزگاری ودھدی اے تا ساری عمر ہتھ-کھڈی دا بنیا کھدر ہی پایا اتے اپنے ساتھی سیواداراں نوں وی ہر مہینے تنخواہ دے نال کھدر وی دندے راے ۔ خوراک انی سادہ کہ جو لنگر ‘چ پکدا اوہو ہی کھاندے۔ تنگی-ترشی دے دناں وچ جو رکھی-مسیع ملدی، خاکے ٹھنڈھا پانی پی لیندے۔

سماجی برائییاں، دیش نوں درپیش مسلیا، (ودھدی آبادی، ماحول دے گندھلاپن، قدرتی سومیاں دی کھپت، جنگلاں دی اندھا-دھند کٹائی، دھرتی دے کھورے، آدی) دی انی چنتا کہ انھاں بارے جتھوں وی چنگے لیکھ جاں جانکاری ملی، اپنی پریس وچ چھاپکے مخت ونڈی تاں جو لوک انھاں بارے سچیت ہون، سوعدہ اتے سہائی ہون۔ مکدی گل، دھرتی، ہوا تے پانی دی سوچھتا، دیش تے سماج دے مثلیاں دے حل اتے دکھی منکھتا دی نشکام سیوا ہی ساری عمر اوہناں دی چنتا بنے راے اتے اس پاسے اوہناں اناں کم کیتا کہ اک مثال قایم کر دتی۔

آخری سماں

اوہ 20 جون 1992 نوں بیمار پے گئے اتے اوہناں نوں وریام سنگھ نرسنگ ہوم وچ داخل کروا دتا گیا، جتھے 23 جون نوں اوہناں دا اپریشن ہویا۔ پچھوں اک دن حالت اچانک وگڑ جان کرکے اوہناں نوں ہوائی جہاز راہیں پی۔جی۔آئی۔ چنڈی گڑھ لجایا گیا، جتھے اوہناں دا اک ہور اپریشن ہویا۔ پر، نال ہی دل اتے پھیپھڑے دی تکلیف ہو گئی اتے انت 5 اگست 1992 نوں اوہ سدیویں وچھوڑا دے گئے۔ ایہو جاے مہانپرش یگاں پچھوں ہی دنیا وچ آؤندے ہن اتے قدرت دے نیم مطابق ایہناں نوں وی اس فانی دنیا توں جانا پیندا اے۔

سدیوی یاد

بھگت جی بھاویں جسمانی تور تے ساڈے وچکار نہیں راے پر اوہ اپنے پچھے، پنگلواڑا دے روپ وچ، اپنی سدیوی یاد چھڈّ گئے ہن، جو بے-گھریاں لئی گھر، بے-آسریاں لئی آسرا، لاوارث روگیاں لئی ہسپتال اتے بچیاں لئی بھنگوڑا اے ۔ انج، اس بہو-مکھی ادارہ نے بھگت جی نوں امر کر دتا اے۔

اسدا کم چلدا رکھن لئی، اوہ اپنی وصیت راہیں، اپنا اترئدھکاری ڈاکٹر بیبی اندرجیت کور نوں تھاپ گئے ہن، جنہاں نے اوہناں دی وی انتلے ساہاں تک اک دھی والے پیار تے لگن نال سیوا کیتی اتے ہن ادارہ دے دکھیاں اتے روگیاں دی سیوا وی پوری تن-دیہی نال کر راے ہن۔ اوہ (بیبی جی) تے اوہناں دے سہیوگیاں، سیواداراں دی ٹیم پنگلواڑا ادارہ دے لگ-بھگ 1560 روگیاں (جویں متی 30-06-2012 نوں ) دی سیوا-سمبھل نوں ہی اپنا دھرم سمجھدی اے اتے بھگت جی متعلق سچی شردھانجلی وی۔ ایہو کوارن اے کہ، واہگرو دی کرپا صدقہ، ادارہ دا کم دنوں-دنوں ترقی دے رستہ تے اگے-ہی-اگے دھدا جا رہا اے۔