بولی تے سبھیاچار

بولی تے سبھیاچار دوویں منکھ دوارا سرجت سسٹم ہن۔ گروہی سوچ دا دوہاں دے سرجنی عمل وچ بھارو رول ہوے۔ بولی توں بنا سبھیاچار دا تصور وی نہیں کیتا جا سکدا۔ سبھیاچار جامع ہے، پر ہر منکھی سماج دا اپنا سبھیاچار ہندا ہے۔ ایہہ دیوویں لچھن بولی دے وی ہن اتے ایہناں دوہاں نوں ممکن بناؤن وچ بولی دا اپنا رول ہے ۔ سبھیاچار دے دوجے اہم لچھن ہن کہ ایہہ سانجھا کیتا جاندا ہے، سنچت ہیو سکدا ہے، پیڑھی در پیڑھی اگے توریا جا سکدا ہے۔ ایہہ سارے لچھن بولی راہیں ہی ممکن ہو سکدا ہے ۔ مادی شیواں دے روپ وچ سنچت ہویا سبھیاچار وی بولی دے راہیں وضاحت پاؤندا ہے ۔ کسے لوک گروہ دے اتہاس وچ جو کجھ واپردا ہے، اس دا عکس اس دی بولی وچوں لبھیا جا سکدا ہے۔ اسے لئی بولی نوں متعلقہ سبھیاچار دا محافظ خانہ کیہا جاندا ہے ۔ بولی کسے سبھیاچار دا محافظ خانہہی نہی سگوں باہرلی حقیقت نوں حاصل کرن دی ودھی اتے گرہن کیتی حقیقت نوں ظاہر کرن دے پرواگاں نوں وی پیش کردی ہے ۔ بولی اتے سبھیاچار منکھ دی سماجی پیداوار ہن۔کنکِ سماج ہی سبھیاچار اتے نوں نوں مطلب پردان کردا ہے۔ بولی اتے سبھیاچار پیڑھی در پیڑھی گرہن کیتے جان والے ورتارے ہن۔اتھوں تک کہ بولی دا سسٹم خود مختیار ہندا ہویا وی سبھیاچار سسٹم دے انترگت ہی مطلب رکھدا ہے۔کنکِ بولی اتے سبھیاچار دا اپنا - اپنا سسٹم ہے۔ بولی اتے سبھیاچار وچ تبدیلی آؤنا وی لازمی ہندی ہے۔بولی اتے سبھیاچار دے پرورتن دے کارن تاں وکھ -وکھ ہندے ہن پر ایہہ کارن اک دوجے نوں متاثر ضرور کردے ہن تے ونّ سونے سبھیاچار نوں گرہن کرن اتے اگلی پیڑھی لئی اسدا سنچار کرن لئی بولی اندر وی ونّ سونتا دا گن پیدا ہو جاندا ہے۔سبھیاچار دے 'سبھیاچاریکرن'اتے انش پاسار جہے عمل بولی نوں وی متاثر کردے ہن ۔ سبھیاچاریکرن اتے سبھیاچارک انش پاسار دے عمل دوران دوجے سبھیاچاریکرن'اتے دی شبداولی مقامی بولی وچ شامل ہندی رہندی ہے ۔ایؤں بولی دا کھیتر پوری طرح متاثر ہندا ہے۔بولی سبھیاچار نال دوہرا تعلق رکھدی ہے ۔کسے وی سبھیاچار نوں جانن، اسدا اتہاس لکھن اتے لکھے اتہاس نوں سنبھالن ورگے کارج بولی راہی ہی ممکن ہن۔بولی اندر ہی پیٹرن بناؤن تے وکھ -وکھ ورتاریا نوں وکھ -وکھ پیٹرناں وچّ پرگٹاؤن دی اہلیت ہندی ہے ۔ بولی سبھیاچار دے سنچار(پھیلن) دے گناں نوں ظاہر کردی ہے ۔ مطلب بولی سبھیاچاری سرجنا ہے سبھیاچار بولیدی سرجنا نہی ۔ اسدا مطلب بولی سبھیاچار دا بدل نہی ہے ۔

بولی توں بناں کوئی سبھیاچار ہوند وچ نہی آ سکدا ۔ ایہہ وی صاف ہے کہ سبھیاچار چوگردے توں بناں بولی سنچار(ودھ پھل) نہی کر سکدی۔ بولی دا زریعہ دھنی چنہ ہن، پر سبھیاچار دے نشان وسترت ونگیاں دے ہندے ہن ۔بولی جتھے بھاواں تے وچاراں دے وٹاندرے تکّ ہی محدود ہے اتھے سبھیاچار دا گھیرا، وستو وٹاندرا، سماجی ادارےآں، لوک روڑیاں،لوک وشواساں اتے قدراں قیمتاں دی سرجنا تے سنسار تکّ پسریا ہویا ہے ۔اسے طرح بولی اتے سبھیاچار دے پرمکھ نقطے تجربہ تے بھاوَ، سانجھیا مہما، شبد سرجنا مراد سنگیت وغیرہ ہن ۔(بھپندر سنگھ خیرا، لوکدھارا بھاشا اتے سبھیاچار، پیپسو بکّ ڈپو پٹیالہ، پنہ نن:127)اس طرح ہر بولی اپنے سبھیاچار دے پرسنگ وچ ہی مطلب رکھدی ہے، جس کرکے اسدا کسے دوجی بولی وچ ہوبہو، ترجمہ لگبھگ ناممکن ہندا ہے ۔

بولی اتے سبھیاچار

بولی اتے سبھیاچار وچکار تعلقات اینا آسان نہیں جنا سمجھیا جاندا رہا اے۔اس نوں پرتندھ ورتارے وجوں نہیں لیا جا سکدا، سگوں خاص طرحاں دے تریخی ترقی دا سٹہ ہی سمجھنا چاہیدا اے۔

عام طور اتے، بولی کسے سبھیاچار دے نشچتکاری تتاں وچوں اک ہندی اے۔دے دو وکھو-وکھرے سبھیاچار اکو،ہی بولی نوں ورتدے ہن، تاں سماں پا کے اسے بولی دے دو وکھ-وکھ سروپ قایم ہو جانا وی کوئی اسبھاوک گل نہیں ہوویگی۔شبد-جوڑاں، اچارن، شبد-بھنڈار،اپبولی، محاورے، دوجیاں بولیاں توں لئے شبداں نال ورتاؤ آدی دے پکھوں امریکی اتے برطانوی انگریزی وچ اینے کو فرق آ چکے ہن کہ ایہناں لئی وکھ-وکھ شبد-کوش بناؤنے ضروری سمجھدے جان۔ایہہ فرق کجھ صدیاں دے ترقی دی اپج ہن۔ بھارتی اتے پاکستانی پنجابی دی صورتَ وچ ایہہ نکھیڑ کجھ دہاکیاں وچ ہی کافی اگھڑویں ہو گئے ہن۔ اتھے سبھیاچار وی اک سی، بولی وی اک سی،پر ماحول وکھرے وکھرے ہو گئے۔ ایہناں بدلے ماہولاں وچ دوہاں دیساں دے قومی سبھیاچاراں دی پدھر اتے کم کردے وکھ-وکھ دباء، قومی سبھیاچار اتے پنجابی سبھیاچار دی پدھر اتے مذہبی اتے اپبھاشائی دباواں دا بدلنا اتے الجھنا اپروکت فرکاں‌‌ لئی ذمہ وار ہن۔

اس طرحاں دے ہور بہت سارے عمل ساڈیاں اکھاں ساہمنے واپر رہے ہن، جنہاں توں سبھیاچار اتے بولی دے انکھڑ پر جٹل تعلقات ہون دا پتہ لگدا اے۔

اصل وچ بولی توں بناں سبھیاچار دی سوچ ہی نہیں کیتی جا سکدی۔ سبھیاچار سرب-مکمل اے،پر تاں وی ہر انسانی سماج دا اپنا نویکلا سبھیاچار ہندا اے۔ کجھ چھوٹاں نال ایہہ دوویں لچھن بولی دے وی ہن، اتے ایہناں دوہاں نوں ممکن بناؤن وچ بولی دا اپنا رول اے۔ سبھیاچار دے دوجے اہم لچھن ایہہ ہن کہ ایہہ سانجھا کیتا جاندا اے،سنچت ہو سکدا اے، پیڑھی در پیڑھی اگے توویا جا سکدا اے۔ایہہ سارے لچھن بولی راہیں ہی ممکن ہو سکے ہن۔

جدوں توں انسان نے اپنی وکھری شناخت پیدا کیتی اے، بولی اس دے نال رہی اے، اتے اس دی شناخت دا انکھڑ حصہ بنی رہی اے۔ اسے طرحاں کسے جن-گروہ دے اتہاس وچ دو کجھ واپردا اے،اس دا پرتبمب اس دی بولی وچوں لبھیا جا سکدا اے۔

بولی اوہو کجھ ذکر کردی اے،دو کجھ اس دے سبھیاچار کھیتر وچ ملدا اے۔ سبھیاچار تبدیلی بھاشائی تبدیلی دی اتیجک بندی اے۔ جدوں کسے سبھیاچار وچلا کوئی انش ورتوں وچ نہیں رہندا، تاں اس نوں ظاہر کردا بولی دا شبد الوپ ہو جاندا اے۔ جدوں کوئی سبھیاچار ختم ہو جاندا اے تاں نال ہی اس دی بولی وی ختم ہو جاندی اے۔

بولی دے انگ-نکھیڑ کرکے وی اسیں بولی اتے سبھیاچار دے تعلقات نوں دیکھ سکدے ہاں۔ بولی دا مطالعہ تن پکھاں وچ ونڈ کے کیتا جاندا اے: دھنی، شبد اتے گرائمر۔

مختصر وچ اسیں کہہ سکدے ہاں کہ بولی اک خاص سبھیاچار سرجنا اے، جس دا مقصد کمیونیکیشن دے کم نبھاؤنا ہندا اے۔ہر بولی اپنے سبھیاچار دے حوالہ وچ ہی مطلب رکھدی اے، جس کرکے اس دا کسے دوجی بولی وچ ہوبہو ترجمہ لگبھگ ناممکن ہندا اے۔ہر بولی دا تجزیہ اس نوں بولن والے جن-گروہ دے جیون اتے سبھیاچار دے سبھ پکھاں بارے بھرپور جانکاری دنداں اے۔ تاں وی بولی دے ہر انگ دا سبھیاچار نال تعلقات اکو جنا بھرپور اتے ڈونگھا نہیں ہندا۔شبد دی پدھر اتے ایہہ تعلقات سبھ توں ودھ ہندا اے۔اصل وچ ہر شبد اپنی تہذیبی رنگت رکھدا ہندا اے۔ گرائمر دی پدھر اتے ایہہ تعلقات گھٹ ڈریکٹ اے،جد کہ دھنی دی پدھر اتے ایہہ پروکھ ڈھنگ دا اے۔