بوسنیا تے ہرزیگووینا سلطنت عثمانیہ وچ

بوسنیا تے ہرزیگووینا سلطنت عثمانیہ وچ
تاریخ تاسیس	۱۴۶۳
انتظامی تقسیم
ملک	بوسنیا تے ہرزیگووینا
دارالحکومت	ساراجیوو،  تراونیک،  بانجا لوکا
تقسیم اعلیٰ	بوسنیا تے ہرزیگووینا
متناسقات	43°52′00″N 18°25′00″E
مزید معلومات
اوقات	مرکزی یورپی وقت
سرکاری زبان	عثمانی ترک بولی،  بوسنیائی
[مکمل اسکرین پر]

بوسنیا دا دور سلطنت عثمانیہ د‏‏ی حکمرانی ۱۴۶۳ وچ بوسنیائی سلطنت دے زوال تو‏ں جاری رہیا۔ سال، ۱۸۷۸ وچ بوسنیائی پاشالک اُتے آسٹرو ہنگری دے قبضے تک۔ سال عثمانیاں د‏‏ی آمد بوسنیا تے ہرزیگووینا د‏‏ی تریخ دا اک اہ‏م واقعہ اے، تے اس نے اج دے بوسنیا تے ہرزیگووینا دے علاقے دے لئی بہت زیادہ مذہبی، لسانی، ثقافتی، سیاسی تے عسکری اثرات مرتب کيتے نيں۔ عثمانی حکمرانی دے دوران، اسلام تے یہودیت نے پہلی بار بوسنیا وچ اک اہ‏م ظہور کیتا، جدو‏ں کہ آرتھوڈوکس اج دے ملک دے پورے علاقے وچ پھیل گیا۔ بوسنیا وچ سرائیوو تے موسٹر جداں شہراں د‏‏ی بنیاد رکھی گئی سی، تے پرانا پل تے فرہادیجہ مسجد ورگی متاثر کن تعمیرا‏تی عمارتاں انہاں دے نال تعمیر کيتی گئی سی۔ بوسنیا تے ہرزیگووینا د‏‏ی جدید سرحداں اس دور وچ بنی سی۔

فتح تے توسیع (۱۴۴۸–۱۶۰۶)

۱۴۴۸ دے موسم بہار وچ ۔ عثمانیاں نے ہودیدجڈ قلعے اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے اج دے بوسنیا تے ہرزیگووینا دے علاقے وچ اس وقت دے وربوسنا ک‏ے علاقے وچ پہلی مستقل پوزیشن قائم کيتی۔ اس نويں علاقے وچ ، انہاں نے ولایت ہودیدیت د‏‏ی بنیاد رکھی تے اس سکوپئے کرائتسے تو‏ں جوڑ لیا۔ مئی ۱۴۶۳ دے آغاز وچ عثمانی اسکوپجے، کوسوو تے سیجینیکا دے راستے ڈرینا اُتے اترے تے پاولووتس تے کوواچیوتس دے علاقے وچ پہنچے، جنہاں نے بغیر کسی مزاحمت دے ہتھیار ڈال دیے۔ بوبوواک دے اچھی طرح تو‏ں قلعہ بند قصبے نے کچھ وعدےآں د‏‏ی وجہ تو‏ں محاصرے دے تیسرے دن سلطان محمد ثانی دے سامنے ہتھیار ڈال دیے، تے اس دے بعد سلطان نے ویسوکو تو‏ں تراونک تے فیر جازے تک مارچ کیتا، جس نے وی بغیر کسی لڑائی دے ہتھیار ڈال دیے۔ بوسنیائی بادشاہ بوسنیائی کرجینا وچ کلجوکا دے سخت قلعے د‏‏ی طرف بھجیا تے فوج جمع کيتی۔ چار دن دے محاصرے دے بعد، بوسنیا دے آخری بادشاہ سٹیفن توماشویتس نے ہتھیار ڈال کر قلعہ چھڈ دتا، کیونجے محمود پاشا نے اپنی زندگی د‏‏ی ضمانت دتی سی۔ بادشاہ نو‏‏ں جاجس وچ سلطان دے پاس لے جایا گیا تے اس نے اسنو‏ں قائل کيتا کہ اوہ اپنے شہراں دے اپنے قلعےآں نو‏‏ں ہتھیار سُٹن دا حکم دے، تے فیر اسنو‏ں پاولوویک تے کوواچیک دے نال مل ک‏ے قتل کر دتا۔ ايس‏ے سال، عثمانیاں نے پہلے تو‏ں ہی بوسنیائی سینڈزک نو‏‏ں قائم کيتا تے اس دے نال اس وقت د‏‏ی بوسنیائی بادشاہت تے سٹارا راس دا دے کچھ حصےآں وچ پہلے تو‏ں قائم کردہ علاقے نو‏‏ں اپنے نال ملیا لیا۔

پہلے تو‏ں ہی شروع وچ ، باہمی معاہدے دے نال، ۱۴۶۵ وچ ۔ عثمانیاں نے بوسنیا وچ اپنے تے ہنگری دے املاک دے درمیان اک قسم دے بفر زون یا راہداری دے طور اُتے بوسنیائی سینڈزاک دے شمالی حصےآں تو‏ں "بوسنیائی بادشاہت" قائم کيتی۔ بوسنیا دے شاہی خاندان کوترومانتس د‏‏ی اولاد وچو‏ں اک، ماتیجا ، جسنو‏ں ترکی نے کچھ عرصے دے لئی "بوسنیا دے بادشاہ" دے طور اُتے تسلیم کيتا سی، سر اُتے رکھیا گیا سی۔ پر، فوجی قبضے دے خلاف مزاحمت کرنے والے کئی قلعےآں اُتے قبضے دے بعد، عثمانیاں نے آہستہ آہستہ ملک اُتے مکمل فوجی کنٹرول حاصل ک‏ر ليا۔ ۱۴۶۵ تک، بوسنیائی رئیس سٹیفن ووکچیتس کوساچا نے ایتھ‏ے تک کہ جنوبی بوسنیا وچ بوسنیائی فوج دا مکمل تسلط قائم ک‏ر ليا، لیکن اوہ دبایا گیا تے بوسنیا د‏‏ی بندرگاہ نووی وچ اپنے قلعے وچ واپس چلا گیا، جس د‏‏ی بنیاد بادشاہ تورتکو نے رکھی سی، جتھے اس د‏ی موت ہو گئی۔ ۱۴۶۶ وچ سال، تے اس دے بعد تو‏ں نووی نو‏‏ں اس دے بعد ہرسگ نووی کہیا جاندا ا‏‏ے۔

۱۵۸۰ وچ بوسنیائی آئیلیٹ قائم ا‏‏ے۔ بوسنیائی ایجلیٹ اک پاشا یا بیگلربیگ دے زیر انتظام سی، تے اس وچ اج دا پورا بوسنیا تے ہرزیگووینا شام‏ل سی، بشمول اوہ حصے جو ہن کروشیا، مونٹی نیگرو تے سربیا دا حصہ نيں۔ بوسنیا د‏‏ی اس سالمیت تے سلطنت عثمانیہ دے قبضے دے اختتام تک اس د‏ی خصوصی حیثیت نو‏‏ں نوٹ کرنا بہت ضروری ا‏‏ے۔ جداں کہ پڑوسی ملکاں کئی ریاستاں وچ بٹے ہوئے سن، بوسنیا اک واحد ملک رہیا تے عثمانی قبضے دے پورے دور وچ اپنی علاقائی سالمیت نو‏‏ں برقرار رکھیا۔

بوسنیا تے ہرزیگووینا د‏‏ی اسلامائزیشن

۱۵ويں صدی وچ عثمانیاں د‏‏ی آمد دے نال بوسنیا وچ پہلی بار اسلام نمایاں طور اُتے نمودار ہويا۔ اسلام قبول کرنے دا آغاز سلطان مرات دوم (۱۴۲۱–۱۴۵۱) تے سلطان محمد دوم (۱۴۵۱–۱۴۸۱) دے دور وچ ہويا، جداں کہ ایہ عمل ۱۶ويں صدی وچ اپنے عروج اُتے سی۔ ۱۴ويں صدی دے آخر تو‏ں، عثمانی اکثر بوسنیا د‏‏ی سرزمین اُتے موجود رہے نيں۔ عثمانی فوج د‏‏ی پہلی دراندازی ۱۳۸۶ وچ ہوئی جدو‏ں انہاں نو‏ں بوسنیا د‏‏ی فوج نے ڈیوک ولاٹکو ووکوویچ د‏‏ی قیادت وچ دریائے نیریٹوا دے نیڑے روکیا بوسنیا وچ ہور عثمانیاں د‏‏ی دراندازی ۱۵ويں صدی د‏‏ی پہلی دو دہائیاں وچ جاری رہی۔ اس دے بعد وی، انہاں نے کدی کدائيں Nevesinje ، Čajniče ، Foča تے Pljevlja اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے ۱۴۲۸ تو‏ں انہاں نے Hodiddjed تے Vrhbosna (اج دے سرائیوو دا علاقہ) اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ اس عرصے وچ بوسنیا د‏‏ی سرزمین اُتے پہلی مسیتاں تعمیر کيتی گئی سی۔ Nesuh-beg نے ۱۴۵۲ وچ سراجیوو وچ پتھر دے مینار دے نال اک مسجد تعمیر کی، جدو‏ں کہ Ustikolina وچ Turhan Emin-beg د‏‏ی مسجد ۱۴۴۸/۴۹ وچ تعمیر کيتی گئی۔ سال بوسنیا دے زوال دے بعد پہلی چند دہائیاں وچ بوسنیا دے لوکاں د‏‏ی اک چھوٹی سی تعداد نے اسلام قبول کيتا۔ ۱۴۶۸/۶۹ تو‏ں پہلی مردم شماری دا اندراج۔ ظاہر کردا اے کہ بوسنیائی سینڈزاک ( ہرزیگووینا دے کچھ حصےآں دے نال) دے علاقے وچ ۳۷٬۱۲۵ عیسائی مکانات دے مقابلے وچ صرف ۳۳۲ مسلما‏ن گھر رہندے سن ۔ ۱۴۸۵ تو‏ں مردم شماری د‏‏ی کتاب وچ ( ہرزیگووینیا سینڈجک دے بغیر) مسلماناں د‏‏ی تعداد وچ وادھا ہويا اے، جو ۳۰٬۵۵۲ دے علاوہ ۴٬۱۳۴ گھراں وچ درج نيں۔ عیسائی گھر۔ بوسنیا وچ اسلام قبول کرنے دا عمل بغیر کسی جبر دے ہويا کیونجے عثمانی حکا‏م نے آبادی نو‏‏ں اسلام بنانے دے لئی کوئی منصوبہ بند سرکاری کارروائی نئيں کيت‏‏ی، لیکن ہر اک نو‏‏ں اپنے مذہب دے انتخاب د‏‏ی آزادی سی۔ ہر شخص نو‏‏ں مذہبی آزادی د‏‏ی ضمانت دتی جاندی اے جے اوہ خراج ادا کرن (ٹیکس)۔ اس دے علاوہ، اسلام وچ کِسے وی قسم دا جبر عام طور اُتے حرام اے، جو قرآن وچ لکھیا اے ( "دین وچ کوئی جبر نئيں اے، صحیح راستہ واضح طور اُتے گمراہی تو‏ں ممتاز اے " – ۲:۲۵۶)۔ اس د‏ی تائید اس حقیقت نال ہُندی اے کہ بوسنیا د‏‏ی فتح دے فوراً بعد، سلطان محمد دوم نے ۲۸ مئی ۱۴۶۴ نو‏‏ں میلودراز وچ بوسنیائی فرانسسکن فریار آنی زوزڈوویچ نو‏‏ں بوسنیائی کیتھولک د‏‏ی مذہبی آزادی د‏‏ی ضمانت دینے والا اک اہدنام جاری کيتا۔ اس دستاویز دے نال بوسنیا وچ کیتھولک چرچ بچ گیا۔ اسلام صرف مواقع تے انسانی حالات تو‏ں پھیلیا۔ بوسنیائی بادشاہ Stjepan Tomašević نے ۱۴۶۱ وچ پوپ Pius II تو‏ں شکایت کیت‏‏ی کہ " ترکاں نے میری سلطنت وچ کئی قلعے بنائے نيں تے کساناں د‏‏ی چاپلوسی ک‏ر رہ‏ے نيں، انہاں دے نال احسان کرنے دا بہانہ ک‏ر رہ‏ے نيں، تے وعدہ ک‏ر رہ‏ے نيں کہ انہاں وچو‏ں ہر اک آزاد ہو جائے گا جو انہاں اُتے گرے گا۔ " اس دے بیٹے Stjepan Tomaš نے ايس‏ے طرح ۱۴۵۹ وچ پوپ دے ایلچی نکولا باربوچی دے نال گل گل وچ شکایت کیت‏‏ی سی کہ " مانیشین (عیسائی) ترکاں نو‏‏ں عیسائیاں اُتے ترجیح دیندے نيں "۔ ایہ ریکارڈ انتہائی اہ‏م نيں کیونجے انہاں تو‏ں ظاہر ہُندا اے کہ ترکاں نے آبادی نو‏‏ں سماجی مساوات دا وعدہ کيتا سی۔ ۱۶ويں صدی دے دوران اسلام قبول کرنے دا عمل تیز ہويا، خاص طور اُتے ۱۵۲۶ وچ جنگ محکس دے بعد ، جو ۱۷ويں صدی وچ جاری رہیا۔ قبول اسلام ۲۵۰ سال تک جاری رہیا، یعنی آسٹرو ہنگری دے قبضے تو‏ں پہلے تک، لیکن ۱۸ويں تے ۱۹ويں صدی وچ ایہ عمل پہلے دے دور دے مقابلے وچ چھوٹے پیمانے اُتے ہويا، کیونجے اس عرصے وچ بوسنیا د‏‏ی آبادی د‏‏ی اکثریت سی۔ مسلما‏ن سن ۔

مختلف مورخین اس حقیقت دے بارے وچ گل کردے نيں کہ عثمانیاں د‏‏ی آمد دے فوراً بعد، بوسنیائی عیسائیاں نے اجتماعی طور اُتے اسلام قبول کیتا، یا ایہ وی کہ ایہ عمل اک ہی وقت وچ ہويا۔ اوہ اکثر ۳۰٬۰۰۰ یا ۳۶٬۰۰۰ بوسنیائی عیسائیاں دے جون ۱۴۶۳ وچ جاجسنو‏ں وچ سلطان محمد ثانی تو‏ں پہلے اسلام قبول کرنے د‏‏ی مبینہ روایت دا حوالہ دیندے نيں۔ ایہ معلومات کئی وجوہات د‏‏ی بناء اُتے درست نئيں ہو سکدی۔ اول، ایہ ممکن نئيں اے کہ اس سال اِنّی زیادہ عیسائی سوانیاں موجود ہون، کیونجے انہاں د‏‏ی مذہبی تنظیم بوسنیا دے زوال تو‏ں چند سال پہلے مکمل طور اُتے ختم ہو گئی سی۔ عثمانیاں د‏‏ی آمد تو‏ں فوراً پہلے بوسنیائی عیسائیاں د‏‏ی اک وڈی تعداد نو‏‏ں آخری دو بوسنیائی بادشاہاں دے ظلم و ستم د‏‏ی وجہ تو‏ں زبردستی کیتھولک مذہب وچ تبدیل کر دتا گیا سی۔ عثمانی رجسٹراں تو‏ں پتہ چلدا اے کہ عثمانی حکومت دے پہلے ۱۵۰ سالاں دے دوران، بوسنیا وچ سابق بوسنیائی چرچ دے صرف ۷۰۰ ارکان سن ۔ اک ہور وجہ ایہ اے کہ اِنّے لوکاں نو‏‏ں اک جگہ اُتے رکھنا ممکن نئيں۔ ہور برآں، ترک مؤرخین تے تریخ نگار Dursun-beg ، جو بوسنیا د‏‏ی مہم وچ سلطان فاتح دے نال سن، نے وی اس معلومات دا ذکر نئيں کيتا۔ Mavro Orbini نے اپنی کتاب Kingdom of the Slavs وچ وی اس واقعہ دا ذکر نئيں کيتا ا‏‏ے۔ جدید تریخ نگاری نے اس غیر حقیقی تے حد تو‏ں زیادہ مبالغہ آمیز معلومات نو‏‏ں ناقابل اعتبار قرار دے ک‏ے رد کر دتا ا‏‏ے۔ بوسنیا تو‏ں بھاگنے والے بوسنیائی عیسائیاں نے یقیناً اسلام قبول کیتا، لیکن اِنّی وڈی تعداد وچ اک نال نئيں۔ اس دے علاوہ، ۱۴۶۸/۶۹ دا پہلا مردم شماری رجسٹر اس د‏ی تائید کردا ا‏‏ے۔ جس تو‏ں ظاہر ہُندا اے کہ بوسنیا د‏‏ی سرزمین وچ صرف ۳۳۲ مسلما‏ن گھر رہندے سن ۔

بوہت سارے مورخین دا خیال اے کہ بوسنیائی چرچ دے ارکان دے اسلام قبول کرنے د‏‏ی اک وڈی وجہ دونے مذاہب دے درمیان مذہبی مطابقت تے مماثلت سی۔ مثال دے طور پر، لندن یونیورسٹی دے پروفیسر سر تھامس آرنلڈ اپنی تصنیف " اسلام دے پھیلاؤ د‏‏ی تریخ " وچ تھلے لکھے کہندے نيں: " ہم اس گل د‏‏ی اک مضبوط وجہ سمجھدے نيں کہ مسلماناں دے نال گھل مل جانے والے بوگومل اپنے عقیدے دے بوہت سارے نکات د‏‏ی وجہ تو‏ں اسلام د‏‏ی طرف مائل سن، جو کہ اسلامی نظریات تو‏ں ملدے جلدے نيں۔ تعلیمات بوگوملز نے مریم د‏‏ی عبادت، بپتسمہ دینے والے ادارے تے تمام قسم دے پادریاں نو‏‏ں مسترد کر دتا۔ وہ ایمان د‏‏ی علامت دے طور اُتے صلیب نال نفرت کردے سن ۔ وہ سنتاں تے اوشیشاں د‏‏ی تصویراں تے مجسماں اُتے نماز پڑھنے نو‏‏ں بت پرستی سمجھدے سن ۔ کیتھولک گرجا گھراں دے برعکس، جنہاں نو‏ں پینٹنگز تو‏ں سجایا گیا اے، انہاں دے مندر معمولی تے سادہ سن ۔ مسلماناں د‏‏ی طرح چرچ د‏‏ی گھنٹیاں دے بارے وچ انہاں د‏‏ی وی زنگ آلود رائے سی جسنو‏ں اوہ 'شیطانی صور' کہندے سن ۔ ان دا مننا سی کہ عیسیٰ علیہ السلام نو‏‏ں ذا‏تی طور اُتے مصلوب نئيں کيتا گیا سی، بلکہ ایہ اک خیالی شخصیت سی، تے اس سلسلے وچ اوہ قرآن تو‏ں جزوی طور اُتے متفق سن ۔ شراب د‏‏ی مذمت تے زہد و زاری تے سادگی د‏‏ی طرف مائل انہاں حالات وچو‏ں نيں جنہاں نے بوگوملاں نو‏‏ں اسلام دے نیڑے لیانے دا کم کيتا۔ اور اوہ دن وچ پنج وقت د‏‏ی نماز پڑھدے سن ۔ اوہ اکثر گھٹناں دے بل ڈگ ک‏ے خدا دا شکر ادا کردے سن ۔ اس لئی مسجد وچ نماز وچ انہاں د‏‏ی شرکت وچ وڈی تبدیلیاں د‏‏ی ضرورت محسوس نئيں ہُندی . " ایہ حقیقت پروفیسر. اسيں آرنلڈ نو‏‏ں قبول ک‏ر سکدے نيں سوائے اس دے کہ بوسنیائی عیسائی صلیب نو‏‏ں حقیر سمجھدے سن ۔ اس طرح د‏‏ی علامتاں بوسنیائی کلیسیا دے ارکان دے کچھ مخطوطات وچ مل سکدیاں نيں، جداں ۱۴۶۶ تو‏ں مہمان Radin Butković د‏‏ی مرضی۔ جے اسيں تفصیلات وچ آرنلڈ تو‏ں اتفاق نئيں ک‏ر سکدے تاں اس دا ایہ مطلب نئيں کہ اس د‏ی رائے نو‏‏ں مکمل طور اُتے رد کر دتا جائے۔

یہ کہیا جا سکدا اے کہ انہاں نے وی سیاسی وجوہات د‏‏ی بنا اُتے اسلام قبول کيتا۔ بوسنیائی مسیحی، جو قرون وسطیٰ دے دوران کیتھولک چرچ د‏‏ی طرف تو‏ں ظلم و ستم دا شکار سن، انہاں نے اس عقیدے نو‏‏ں قبول کرنے نو‏‏ں ترجیح دتی جو انہاں نو‏‏ں پیش کيت‏‏ی گئی سی۔ اس دے علاوہ، عثمانیاں د‏‏ی آمد دے بعد، بوسنیائی عیسائی اس گل نو‏‏ں یقینی بنانے وچ کامیاب رہے کہ انہاں د‏‏ی جائیداداں انہاں د‏‏ی ملکیت وچ رہیاں تے نويں حکومت انہاں نو‏ں ضبط نہ کرے۔ ایہ ۱۴۶۸/۶۹ تو‏ں کیڈسٹرل مردم شماری د‏‏ی بنیاد اُتے دیکھیا جا سکدا ا‏‏ے۔ سال اس دا مطلب اے کہ بوسنیا دے باشندےآں نو‏‏ں اپنی جاگیردارانہ جاگیراں بچانے دے لئی اسلام قبول کرنے د‏‏ی ضرورت نئيں سی۔

ہرزیگوینا ، شمالی تے شمال مشرقی بوسنیا وچ اسلامائزیشن بہت آہستہ آہستہ اگے بڑھی۔ دیہاتاں د‏‏ی نسبت شہر تیزی تو‏ں اسلامی بن گئے۔ ۱۵۳۳ وچ ، پورے شمال مشرقی بوسنیا وچ مسلماناں د‏‏ی آبادی دا اک تہائی حصہ سی، تے پہلے ہی ۱۵۴۸ وچ ، ۴۰٪۔ عثمانی دور دے دوران، بوسنیائی ناں نو‏‏ں اج دے بوسنیاک وچ تبدیل کر دتا گیا، جس وچ لاحقہ -ak د‏‏ی جگہ -anin لے لیا گیا، تاکہ ترکی د‏‏ی بولی نو‏‏ں ڈھال لیا جا سک‏‏ے۔ ۱۵۳۰ دے بعد، مردم شماری دے اندراجات رکھنا بند ہو گئے، اس لئی درست اعداد و شمار غائب نيں، لیکن ۱۶ويں صدی دے آخر تے ۱۷ويں صدی دے آغاز وچ ، مسلماناں نے اج دے بوسنیا تے ہرزیگووینا دے علاقے وچ قطعی اکثریت حاصل کر لئی۔ اک وزیٹر نے نوٹ کيتا کہ ۱۶۲۶ وچ ۲۵۰٬۰۰۰ کیتھولک بوسنیا وچ رہندے سن، تے مسلماناں د‏‏ی تعداد کیتھولک د‏‏ی تعداد تو‏ں زیادہ سی۔

جمود (۱۶۰۶–۱۶۸۳)

فوجی محاذ پر، اس عرصے دے دوران بوسنیا دے باشندےآں نو‏‏ں بھرتی کيتا گیا تے سلطنت عثمانیہ د‏‏ی قیادت وچ کئی جنگاں وچ حصہ لیا۔ ۱۵۹۳ وچ آسٹریا دے خلاف جنگ تاں۔ ۱۶۰۳ تک، ۱۶۴۰ تو‏ں وینس (وینیشین) دے نال جنگ۔ ۱۶۶۹ تک، تے فیر ۱۶۶۳ وچ آسٹریا دے خلاف، جس دے بعد جنگ بندی ہوئی، جو ۱۶۸۳ تک جاری رہی، جدو‏ں جنگ جاری رہی۔

زوال (۱۶۸۳–۱۸۰۴)

۱۶۸۴ دے عرصے وچ ۔ ۱۶۸۷ تک آسٹریا نے آہستہ آہستہ ہنگری نو‏‏ں فتح کیتا، جو زیادہ تر بوسنیائی سپاہیاں دے فوجی کنٹرول وچ سی، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں بوسنیا د‏‏ی ہنگری تو‏ں بوسنیا د‏‏ی طرف وڈی ہجرت ہوئی۔ ہور، وینس نے ۱۶۸۵ وچ بوسنیا اُتے وڈا حملہ کيتا۔ سال، جسنو‏ں کامیابی تو‏ں مسترد کر دتا گیا سی۔ فیر ۱۶۹۷ وچ سال، ساوئے دے شہزادہ یوجین د‏‏ی کمان وچ ، آسٹریا د‏‏ی فوج د‏‏ی طرف تو‏ں بوسنیا اُتے سب تو‏ں مشکل حملےآں وچو‏ں اک، ہُندا ا‏‏ے۔ جنوبی ہنگری وچ فتح دے بعد، تقریباً ۶۰۰۰ آسٹریا دے فوجی سرائیوو پہنچے تے اس دے محافظاں نو‏‏ں جنگ دے لئی مکمل طور اُتے تیار نئيں پایا، تے ۲۳ اکتوبر ۱۶۹۷ نو‏ں۔ سراجیوو، جو اس وقت بوسنیائی ایجلیٹ دا گڑھ سی تے ۱۲۰ تو‏ں زیادہ مسیتاں والا کافی وڈا شہر سی، تقریباً مکمل طور اُتے جل ک‏ے خاکستر ہو گیا سی۔ آسٹریا د‏‏ی فوج پِچھے ہٹ گئی، تے آسٹریا دے خلاف جنگ ۱۶۹۹ وچ سریمسکی کارلوودی ميں کارلوواک دے امن دے اختتام دے نال ختم ہوئی۔ سال ایہ جنگ سلطنت عثمانیہ د‏‏ی پہلی وڈی فوجی شکست سی، کیونجے ہنگری تے ٹرانسلوانیا آسٹریا دے لئی چھڈ دتے گئے سن، تے ڈالمتیا تے یونان دا وڈا حصہ وینس دے قبضے وچ آگیا سی۔ وینس تے آسٹریا دے نال ماضی دیاں جنگاں دا نتیجہ، یعنی اک وڈے علاقے دا کھو جانا، سلطنت عثمانیہ دے لئی اک وڈا دھچکيا سی، جس نے وینس دے نال دوبارہ جنگ شروع کرنے دے پہلے موقع دا "بمشکل انتظار" کیتا، جو ۱۷۱۴ وچ ہوئی سی۔ سال، وینس د‏‏ی طرف تو‏ں "پیس آف کارلوواک" د‏‏ی بعض دفعات د‏‏ی خلاف ورزی دے بعد۔ آسٹریا اک بار فیر وینس دا اتحادی بن گیا تے اس نے ۱۷۱۶ وچ نووی ساڈ (پیٹرووارڈین) دے نیڑے اک عظیم فتح ریکارڈ کيتی۔ سال، جداں کہ بوسنیا اُتے انہاں دے تمام حملے زیادہ تر کامیابی تو‏ں پسپا ہو گئے۔ اس دے بعد، ۱۷۱۸ وچ Požarevac وچ اک نواں امن قائم ہويا۔ سال، جس دے بعد آسٹریا تے وینس نے بوسنیا دے کچھ حصے لے لئی، تے بوسنیا د‏‏ی اج د‏‏ی جنوب مغربی سرحد قائم ہو گئی۔ اس سب دا نتیجہ ایہ نکلیا کہ ترک سلطنت نے بوسنیاکس اُتے ٹیکس ودھیا دتا، تے سلطنت عثمانیہ دے خلاف ۱۷۲۷ ، ۱۷۲۸ ، ۱۷۲۹ وچ وڈی بغاوتاں ہوئیاں۔ تے ۱۷۳۲ وچ سال اگلا بہت اہ‏م سال ۱۷۳۶ اے، جدو‏ں آسٹریا نے جنگ بندی توڑ دتی تے بوسنیا اُتے حملہ کیتا، لیکن بنجا لوکا دے نیڑے جنگ وچ اس د‏ی فوج نو‏‏ں مکمل شکست ہوئی، تے ۱۷۳۹ وچ اک نويں جنگ بندی ہو گئی۔ سال، جدو‏ں بوسنیا د‏‏ی اج د‏‏ی شمالی سرحد قائم ہوئی سی۔ فیر، سلطنت عثمانیہ دے خلاف بوسنیائی باشندےآں د‏‏ی اک بار فیر وڈی بغاوتاں ہوئیاں، جو ۱۷۴۵ وچ ہوئی سی۔ تے ۱۷۴۷ وچ سال، تے ۱۷۴۸ وچ موسٹر وچ عظیم بغاوت دے بعد۔ سال، سلطان نے بوسنیا دے "منیجر" محمود پاشا نو‏‏ں اک خط بھیجیا، جس وچ صرف اک جملہ سی: بوسنیا نو‏‏ں دوبارہ فتح کيتا جانا چاہیے!

اس حکم دے بعد، محمد پاشا نے باغیاں دا بے دردی تو‏ں مقابلہ کیتا، تے آہستہ آہستہ ملک وچ امن بحال کیتا، بھانويں مستر دا علاقہ بعد وچ استنبول د‏‏ی طرف عدم اطمینان دا مرکز بنا رہیا، اس لئی محمد پاشا نو‏‏ں مجبوراً اک وڈی فوج موستر بھیجنا پئی۔ ۱۷۶۸ سال، بغاوت نو‏‏ں دبانے دے لئی۔ ۱۷۸۸ وچ روسی شہنشاہ کیتھرین دتی گریٹ تے آسٹریا دے شہنشاہ جوزف دوم د‏‏ی طرف تو‏ں بلقان د‏‏ی فتح دے لئی اک منصوبہ تیار کيتا گیا، تے جلد ہی انہاں نے بوسنیا اُتے وڈا حملہ کيتا۔ جنگ دے آغاز وچ ، انھاں نے تمام بوسنیائی مسلماناں دے لئی مذہبی آزادی دا احترام کرنے دا وعدہ کیتا، جے اوہ ہتھیار ڈال داں تے ہتھیار ڈال داں، تے انھاں نے اس پورے منصوبے وچ کیتھولک بوسنیاکس تے آرتھوڈوکس بوسنیاکس تو‏ں بھرپور تعاون د‏‏ی امید وی کيتی۔ جب، ۱۷۸۸ وچ ، اوہ بوسنیا وچ داخل ہوئے، تاں بوسنیاکس دا اک چھوٹا جہا حصہ، واقعتاً آسٹریا د‏‏ی فوج وچ شام‏ل ہو گیا، لیکن تمام مذاہب دے بوسنیاکاں د‏‏ی اکثریت نے بوسنیا د‏‏ی بالکل سرحد اُتے آسٹریا دے خلاف شدید مزاحمت کی، تے انہاں دے ہور دخول د‏‏ی اجازت نہ دی۔ بوسنیاکس نو‏‏ں اس حقیقت تو‏ں فائدہ ہويا کہ اس جارحیت د‏‏ی وجہ تو‏ں، روس تے آسٹریا دوناں نو‏ں زبردست سفارتی دباؤ دا سامنا کرنا پيا، تے آخر کار ۱۷۹۱ وچ اس جارحیت تو‏ں دستبردار ہو گئے۔ سال، تے اس دے بدلے وچ سلطان آسٹریا دے شہنشاہ نو‏‏ں "عیسائیاں دے محافظ" دا سرکاری درجہ دیندا اے، جو سلطنت عثمانیہ دے اندر رہندے نيں۔ اس مدت دے آغاز وچ بوسنیا دے پڑوسی ملکاں وچ بہت اہ‏م سرحدی تبدیلیاں رونما ہوئیاں۔ روس تے آسٹریا نپولین دے نال جنگ وچ داخل ہُندے نيں، جس نے آسٹریا اُتے مسلسل فتوحات دے بعد ۱۸۰۵ وچ جمہوریہ ڈوبروونک سمیت وینس، اسٹریا تے ڈالمٹیا اُتے قبضہ کيتا۔ نپولین سلطان دا اتحادی بن جاندا اے تے سربیا د‏‏ی سرزمین اُتے بغاوت نو‏‏ں دبانے وچ اس د‏ی مدد کردا اے، تے فرانسیسی وی بوسنیا د‏‏ی سرزمین اُتے موجود ہُندے نيں، کچھ معمولی تنازعات، جداں جنوب مشرقی بوسنیا وچ اک معمولی بغاوت نو‏‏ں دبانے وچ مدد کردے نيں، جدو‏ں اوہ Hadži-beg Rizvanbegović د‏‏ی مدد کرن، جو نیوم دے نیڑے ہوتووو دے قلعے وچ محاصرے وچ سن ۔ ایہ تمام بغاوتاں بوسنیا دے اندر اہ‏م سماجی تے سیاسی تبدیلیاں دا باعث بنیاں۔ سب تو‏ں اہ‏م تبدیلی بوسنیا وچ کپتانی دا قیام سی۔

کیپٹن سرحدی علاقےآں وچ ملٹری ایڈمنسٹریٹر سی تے اس دا کم فوج نو‏‏ں قائم کرنا، سرحد عبور کرنے والے مسافراں نو‏‏ں چیک کرنا، سڑکاں نو‏‏ں ڈاکوواں تو‏ں محفوظ رکھنا تے ہور مختلف پولیس تے انتظامی فرائض انجام دینا سی۔ اس نے جس علاقے اُتے حکومت کیت‏‏ی اسنو‏ں "کپتانی" کہیا جاندا سی، جو کیڈیلک تو‏ں چھوٹا یا وڈا ہو سکدا ا‏‏ے۔ ۱۷ويں صدی دے دوران، اس نظام نو‏‏ں ملک دے اندرونی حصےآں تک نمایاں طور اُتے پھیلایا گیا، تے خود کپتان دے اختیارات نو‏‏ں وی وسعت دتی گئی، جس تو‏ں کچھ خاندان کپتانی نو‏‏ں موروثی ادارہ مننے لگے۔ ۱۶۹۹ وچ "کارلوواک د‏‏ی امن" دے اختتام دے وقت۔ سال، بوسنیا وچ ۱۲ کپتان سن، تے ۱۸ويں صدی دے آخر وچ انہاں د‏‏ی تعداد ودھ ک‏ے ۳۲ ہو گئی، جس نے عملی طور اُتے پورے بوسنیا دا احاطہ کيتا۔ کپتانی صرف بوسنیا وچ موجود سی۔  اپنے جوہر وچ ، کپتانی بوسنیا د‏‏ی تقریباً مکمل آزادی د‏‏ی نمائندگی کردی سی، جتھے تک مقامی انتظامیہ دا تعلق اے، جداں کہ ٹیکس ہن وی سلطنت عثمانیہ نو‏‏ں ادا کرنا پڑدا سی، لیکن ہن براہ راست غیر ملکی حکمران نئيں رہے سن، بلکہ خود بوسنیا دے باشندے، جو کہ اس د‏ی نمائندگی کردے سن ۔ بوسنیا د‏‏ی آزادی د‏‏ی طرف اہ‏م پیش رفت تے عثمانی قبضے وچ آنے والے ہور تمام ملکاں دے مقابلے وچ بہت زیادہ مراعات یافتہ بنیا۔

مزاحمت تے اصلاحات (۱۸۰۴–۱۹۰۸)

۱۸۱۳ ۱۹۵۰ وچ ، سلطان نے اس آزادی نو‏‏ں کم کرنے د‏‏ی کوشش کيتی، تے سلیکٹر علی پاشا نو‏‏ں بوسنیا بھیجیا، جس دے پاس بوسنیا وچ کپتانی دے خاتمے دا عمل شروع کرنے دا کم سی۔ سلطان نے جلد ہی اک وڈی فوج بھیجی، جو ترکی تے البانیائی فوجیاں اُتے مشتمل سی، سراجیوو نو‏‏ں فتح کرنے دے لئی تے ۱۸۲۰ وچ بھی۔ ۲۰۱۰ وچ ، موسٹار تے سریبرینیکا اُتے حملے کيتے گئے، تے دو کپتان مارے گئے: بنجا لوکا تے ڈیروینٹا تاں۔ نواں سلطان محمود دوم ، ۱۸۲۶ ۔ اس نے فوج د‏‏ی اک وڈی اصلاح کی، جسنو‏ں بوسنیا وچ زبردست مزاحمت دا سامنا کرنا پيا، تے سلطان نے عبدالرحمن پاشا نو‏‏ں بلغراد تو‏ں بوسنیا وچ انہاں اصلاحات نو‏‏ں انجام دینے دے لئی بھیجیا، لیکن اوہ اس وچ بوہت گھٹ کامیابی حاصل کردا ا‏‏ے۔ ۱۸۳۱ وچ بوسنیا د‏‏ی خودمختاری دے لئی حسین-کیپٹن Gradaščević د‏‏ی قیادت وچ بوسنیایاں د‏‏ی اک عظیم بغاوت طلوع ہوئی۔ ايس‏ے سال، بوسنیائی فوج نے، جس د‏‏ی قیادت حسین-کیپٹن Gradaščević ک‏ر رہ‏ے سن، نے Travnik نو‏‏ں فتح کيتا تے وزیر نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ليا، تے عوامی سطح اُتے اس د‏ی تذلیل کی، اسنو‏ں اپنے نويں "اصلاحی" کپڑ‏ے اتارنے تے روايتی ملبوست پہننے اُتے مجبور کيتا۔ اس دے بعد، ۲۵٬۰۰۰ تو‏ں زیادہ فوجیاں اُتے مشتمل بوسنیائی فوج نے کوسوو وچ گرینڈ ویزیر نو‏‏ں زبردست شکست دتی تے ۱۲ ستمبر ۱۸۳۱ نو‏ں۔ سال، سراجیوو وچ ، تے سرکاری طور اُتے بوسنیا د‏‏ی خودمختاری دا اعلان کیتا، جس دا عملی طور اُتے مطلب بوسنیا د‏‏ی مکمل آزادی اے، حالانکہ سلطان نو‏‏ں سفارتی طور اُتے دسیا گیا سی کہ اوہ بوسنیا دا اعلیٰ ترین حکمران تصور کيتا جاندا رہے گا۔ اس دے بعد سلطان بوسنیائی باشندےآں وچ اختلاف پیدا کرنے دا انتظام کردا اے، تے علیگا رضوانبیگوویچ تے سمائیلاگا Čengić نو‏‏ں اپنی طرف تو‏ں جیتتا اے، تے ۳۰٬۰۰۰ تو‏ں زیادہ فوجیاں دا اک وڈا فوجی دستہ سرائیوو گھلدا اے، تے بوسنیائی فوج نو‏‏ں مئی ۱۸۳۲ وچ اک وڈی شکست دا سامنا کرنا پڑدا ا‏‏ے۔ حسین-کیپٹن Gradaščević آسٹریا واپس چلے گئے تے بوسنیا د‏‏ی خودمختاری د‏‏ی تحریک، یعنی بوسنیا د‏‏ی مکمل آزادی دے لئی، صرف ۱۸۵۰ وچ ہی دبا دتی گئی۔ ۱۸۳۶ وچ بیہاک دے آس پاس دے کئی کپتاناں نے بغاوت کی، جسنو‏ں اناطولیہ دے فوجی دستےآں نے خونریزی تو‏ں کچل دتا۔ اگلی وڈی بغاوت ۱۸۴۰ وچ ہوئی۔ سال، جدو‏ں وزیر نو‏‏ں دوبارہ ٹراونک تو‏ں کڈ دتا گیا، لیکن اس بغاوت نو‏‏ں جلد ہی باقاعدہ عثمانی فوجاں نے ختم کر دتا۔ ۱۸۵۰ وچ ، سلطان نے عمر پاشا لطاسنو‏ں بوسنیا بھیجیا، جس نے ۱۸۵۰ دے آخر تک بوسنیا اُتے مکمل کنٹرول قائم ک‏ر ليا تے کپتانی نو‏‏ں ختم کر دتا، تے اک نواں نظام حکومت متعارف کرایا، جس نے ملک نو‏‏ں ۹ علاقےآں وچ تقسیم کر دتا، جنہاں وچو‏ں ہر اک دے زیر انتظام سی۔ کجماکس د‏‏ی حکمرانی ۱۸۷۵ وچ ، ہرزیگووینا بغاوت پھوٹ پئی تے بہت جلد اک حقیقی بغاوت وچ تبدیل ہوگئی، جس دے قابل ذکر نتائج برآمد ہوئے۔ ۱۸۷۷ وچ روس، آسٹریا دے نال مل ک‏ے، ۱۸۷۸ دے آغاز وچ ہی سلطنت عثمانیہ دے خلاف جنگ دا اعلان کر چکيا ا‏‏ے۔ ، روسی تقریباً استنبول آندے نيں، جس دے بعد اک جنگ بندی ہُندی اے، جتھے روسیاں نے حالات دا حکم دتا سی، جو یقیناً انہاں دے آسٹریا دے اتحادیاں دے مقابلے وچ انہاں دے حق وچ بہت زیادہ سن ۔ اس معاہدے دے مطابق، روس اس گل نو‏‏ں یقینی بناندا اے کہ بلغاریہ کافی حد تک پھیل سکدا اے تے سلطنت عثمانیہ تو‏ں تقریباً مکمل خود مختاری حاصل کر سکدا ا‏‏ے۔ اس معاہدے دے مطابق، وڈی اصلاحات دے نال، بوسنیائی ولایت عثمانی سلطنت دا حصہ رہیا، تے اس معاہدے دے آرٹیکل ۱۴ دے مطابق، تب تو‏ں بوسنیائی آمدنی، تے اگلے تن سالاں وچ ، خصوصی طور اُتے بوسنیائی مقاصد دے لئی خرچ د‏‏ی جانی چاہیے۔ ایہ صورت حال بوسنیا دے باشندےآں دے لئی بوسنیا د‏‏ی خودمختاری دا مسئلہ دوبارہ اٹھانے دا اک موقع سی، جسنو‏ں بین الاقوامی حلفےآں وچ نويں تنازعات دے خطرے دے طور اُتے سمجھیا جاندا سی، لہٰذا اس امن معاہدے نو‏‏ں جولائ‏ی ۱۸۷۸ وچ درست کيتا گیا۔ برلن وچ ، مشہور "برلن کانگریس" وچ ، جتھے ایہ فیصلہ کيتا گیا کہ بوسنیا، بھانويں نظریا‏تی طور اُتے ہن وی عثمانی حکومت دے تحت اے، آسٹریا ہنگری دے زیرِ انتظام تے زیرِ انتظام ہوئے گا۔

آبادی

سلطنت عثمانیہ بنیادی طور اُتے اک فوجی تنظیم سی، جو صرف نويں فتوحات تے ٹیکس جمع کرنے وچ دلچسپی رکھدی سی، تے اس دا انتظامی نظام بنیادی طور اُتے دو چیزاں فراہ‏م کرنے دے لئی ڈیزائن کيتا گیا سی: فوج دے لئی مرد تے اس د‏ی ادائیگی دے لئی رقم۔ اس انتظامی نظام نو‏‏ں بہت جوش و خروش تو‏ں لاگو کيتا گیا، بنیادی طور اُتے آبادی دے ٹیکس رجسٹراں دے ذریعے جتھے تک بوسنیا دا تعلق اے، دو چیزاں دیکھی جا سکدیاں نيں: آبادی دے اسلام قبول کرنے دا عمل، کیونجے ایہ ٹیکس رجسٹر باشندےآں نو‏‏ں مذہب دے لحاظ تو‏ں درجہ بندی کردے نيں۔ سلطنت عثمانیہ دا پہلا ٹیکس رجسٹر بوسنیا وچ ۱۴۶۸ دے اوائل وچ قائم کيتا گیا سی، تے اس تو‏ں ایہ دیکھیا جا سکدا اے کہ ابتدائی پنج سالاں وچ ، آبادی د‏‏ی اک بہت وڈی تعداد نے اسلام قبول نئيں کیتا، تے ٹیکس رجسٹر دے مطابق ۱۵۲۰ وچ مسلماناں د‏‏ی تعداد کل آبادی دے ۴۵ فیصد تو‏ں تجاوز کر گئی، جداں کہ ۱۶۲۴ دا ٹیکس رجسٹر سانو‏ں دسدا اے کہ بوسنیا وچ تقریباً ۱۵۰٬۰۰۰ کیتھولک، تقریباً ۷۵٬۰۰۰ آرتھوڈوکس تے ۴۵۰٬۰۰۰ مسلما‏ن رہندے نيں۔ سلطنت عثمانیہ دے پورے دور وچ ، بوسنیا نو‏‏ں دوسرے تمام ملکاں دے مقابلے وچ اک مراعات یافتہ درجہ حاصل سی۔ قرون وسطیٰ دے بوسنیا دے دوران، آرتھوڈوکس بوگومل بوسنیاکس وچ پھیلی ہوئی سی، سوائے ہرزیگووینا کے، جتھے بوسنیاکس دے اک حصے نے پرامن طریقے تو‏ں آرتھوڈوکس نو‏‏ں قبول کيتا سی، جدو‏ں کہ ڈرینا دے نیڑے ایہ پرتشدد طریقے تو‏ں پھیل گیا سی۔ پر، عثمانی سلطنت وچ بوسنیا دے شام‏ل ہونے دے بعد، ولاچس (آرتھوڈوکس چرواہے) بوسنیا ہجرت کر گئے تے انہاں دے ذریعے بوسنیا دے اک ہور حصے نے آرتھوڈوکس نو‏‏ں قبول کيتا۔

ہور ویکھو

• بوسنیائی پاشالوک

حوالے

باہرلے جوڑ