بریڈ لا ہال
بریڈ لا ہال (قائم شدہ) 30 اکتوبر 1900 ، سرندرناتھ بینرجی‘‘ ، اک برطانوی سیاست دان ’’چارلس بریڈلو‘‘ دے ناں اُتے قائم ایہ عمارت قیام پاکستان توں پہلا لہور دی آزادی دی تحریکاں تے ثقافتی تقریبات دا مرکز رہی اے۔ ایہ ’’بریڈ لا‘‘ دے ناں توں کیوں موسوم اے۔ ایہ اک دل چسپ داستان اے۔ ایہ داستان آپ وی سنیے!چارلس بریڈ لا آئر لینڈکا رہنے والا سی۔ اس دی پیدائش 26 ستمبر 1833 نوں ہاکسٹن وچ ہوئی ۔ اس دا تعلق اک نچلے متوسط گھرانے توں سی۔ اس دا باپ اک وکیل دا منشی سی جو بریڈ لا نوں تعلیم نہ دلا سکا۔ گو چارلس بریڈ دا زمانہ طالب علمی بہت مختصر رہیا لیکن قدرت نے اسنوں ذہانت، فطانت تے فہم و فراست دی اہلیت ودیعت دی سی۔ اوہ اپنی اس خُداداد صلاحیت توں اک مفکر ، سماجی کارکن، سیاست دان تے اک منفرد قسم دا پارلیمنٹرین بن گیا۔وہ ۱۸۸۰ء وچ نارتھ امپٹن دے حلقہ توں پارلیمنٹ دا رکن منتخب ہويا لیکن بطور رکن پارلیمنٹ اس دی حلف برداری دی تقریب وچ تنازعہ کھڑا ہو گیا۔ ہويا ایہ کہ بریڈ لا نے روایات دے مطابق حلف لینے توں انکار کر دتا۔ اس انکار دی پاداش وچ چارلس بریڈ لا نوں پارلیمنٹ وچ اپنی نشست توں محروم ہونا پيا۔ بر سر اقتدار تے رجعتی لوکاں نوں اس دی ایہ جسارت اک آنکھ نہ بھائی، لیکن بریڈ لا وی ہتھیار سُٹن والا نئيں سی۔ اس نے حکومت دے خلاف تحریک چلانے تے مظاہرے کرنے دا اعلان کر دتا۔ چناں چہ اسنوں گرفتار کرکے پارلیمنٹ دے کلاک ٹاور وچ قید کر دتا گیا تے اس دے حلقہ وچ ضمنی انتخاب کرانے دا اعلان کر دتا گیا۔ بریڈ لا نے اس وچ دوبارہ حصہ لیا تے حلقہ دے عوام وچ اپنی ہر دلعزیزی دی وجہ توں اوہ فیر منتخب ہو گیا۔ چارلس بریڈ لا نوں اپنی آزاد خیالی ، جمہوریت پسندی، محنت کشاں او رسوانیاں دے حقوق دے علم بردار ہونے ہور نو آبادیاں تے خصوصاً ہندوستان دی آزادی دا زبردست حامی ہونے دی وجہ توں کسی مستقل ملازمت دا موقع نصیب نہ ہويا۔ اس نے لڑکپن توں سنِ بلوغت تک کئی اک ملازمتاں اختیار کیتیاں۔ بالآخر اسنوں بطور عام سپاہی دے فوج وچ بھرتی کر ليا گیا تے ايسے حیثیت توں اسنوں ہندوستان بھیج دتا گیا۔ بریڈ لا دے ہندوستان پہنچنے دے کچھ عرصہ پہلے ہی انگریزاں نے پنجاب نوں اپنی عمل داری وچ لے لیا سی ۔ پنجاب وچ ریلوے لائن بچھوݨ تے نہراں دی کھدائی دے منصوبے شروع کر دئیے گئے۔ ايسے دوران بریڈ لا نوں انگریزاں دے استعماری تے استحصالی طورطریقےآں تے ہتھکنڈاں دا کچھ مشاہدہ ہويا تاں اس نے استحصال زدہ لوکاں دے دکھاں دے مداوا دے لئی اپنے طور اُتے کچھ اقدامات کیتے۔ اس دے ایہ اقدامات انگریز ارباب بست کشا نوں اک اَکھ نہ بھائے ۔ چناں چہ اوہناں نے چارلس بریڈلو دی فوجی ملازمت ختم کرکے اسنوں واپس انگلستان بھیج دتا ۔ انگلستان واپس آ کر اس نے بھر پور انداز وچ اپنی سیاسی تے سماجی سرگرمیاں شروع کر دتیاں۔ اس نے نیشنل سیکولر سوسائٹی دے ناں توں اک جماعت وی بنائی۔ اس جماعت دے پلیٹ فارم توں وڈی دھواں دھار تقاریر کیتیاں۔ اخبارات وچ متعدد مضامین لکھے۔ چند اک نوں قابلِ اعترا ض ٹھہرا کر اس اُتے مقدمات وی قائم کیتے گئے۔ انہاں وچ سزا تے جرمانے وی ہوئے۔ ايسے اثنا وچ برطانوی حکمراناں نوں پنجاب وچ بلعموم تے لہور وچ بلخصوص اپنے ترقیاتی کماں دی انجام دہی دے لئی ماہرین تے ٹھیکے داراں دی ضرورت محسوس ہوئی تاں اوہناں نے ہندوستان تے انگلستان وچ مطلوبہ لوکاں دی تلاش لئی اشتہارات شایع کیتے ۔ جس دے جواب وچ چارلس بریڈلو تے اس وقت دی پنجاب حکومت وچ موجود برطانوی انتظامیہ دے وچکار اک معاہدہ طے پا گیا۔ اس دے تحت نارتھ ویسٹرن ریلوے دے کماں نوں وسعت دینا تے لہور ریلوے اسٹیشن توں ریل لائناں دوسرے شہراں تے تھانواں اُتے بچھاوݨا سی ۔ اس معاہدے دے تحت بریڈ لا اک مرتبہ فیر پنجاب وارد ہو کے لہور آ گیا۔ اپنے اس قیام دے دوران اسنوں انڈیا دے عمومی تے لہور وچ رہندے ہوئے ایتھے دے تے پنجاب دے حالات نوں خصوصی طور اُتے بہ نظر غائر سمجھݨ دا موقع ملیا ۔ اپنے اس مطالعے تے مشاہدے دے نتیجے وچ اس نے ایتھے دے لوکاں دی سیاسی ، سماجی تے ثقافتی زندگی نوں اک صحیح سمت دیݨ لئی اک مرکز دی ضرورت محسوس کيتی ۔ اس ضرورت دے احساس توں اس دے ذہن وچ اک ایسی عمارت بݨاوݨ دا خیال آیا جو مجوزہ کثیر المقاصد سرگرمیاں دا مرکز ہووے ۔ جِتھے مختلف الخیال لوک اکٹھے ہو کے نہ صرف تبادلہ خیال کر سکن بل کہ اپنی سرگرمیاں وی جاری کر سکݨ ۔ اپݨے اس خیال نوں عملی جامہ پہناوݨ لئی چارلس بریڈلو نے ریٹی گن روڈ اُتے اک وسیع قطعہ اراضی خریدا۔ خیال رہے کہ ریٹی گن روڈ دا ایہ علاقہ اوہناں دناں لہور دا سبھ توں زیادہ پوش علاقہ خیال کيتا جاندا سی کیوں کہ ایتھے انگریز بیورو کریٹ تے اعلا سرکاری ہندوستانی افسراں دیاں رہایش گاہاں سن ۔ چارلس بریڈلو نے اپنی گرہ توں زرِ کثیر صرف کرکے اک خوب صورت سہ منزلہ ہال تعمیر کرایا تاکہ آزادی دی جدوجہد وچ حصہ لیݨ والے ہندوستانی محض اپنی سیاسی، سماجی تے ثقافتی سرگرمیاں ہی سرانجام نہ دیݨ بل کہ حکومت مخالف کماں دی وجہ توں جے اوہ بے گھر وی ہو جاݨ تاں ایتھے قیام کر سکݨ ۔ چناں چہ جتھے اپنے اپنے وقت دے کئی سیاسی زعما نے اپنی تقاریر تے خطبات توں اس ہال وچ لاہوریاں دے دلاں نوں گرمایا تاں ایتھے کئی انقلابیاں تے انہاں دے اہلِ خانہ نے قیام وی کيتا۔ ایداں دے لوکاں وچ شہید بھگت سنگھ تے انہاں دا خاندان خاص طور اُتے قابلِ ذکر نيں۔حکومت تے چارلس بریڈ لا دے درمیان جو کشیدگی پیدا ہوئی اسنوں مدِ نظر رکھدے ہوئے بریڈ لا نے ہال دی تعمیر دے منصوبے نوں ترک کرنے دی بجائے اک انتظامی کمیٹی بنا دتی جس نوں ہال دی تعمیر دا کم سونپ دتا گیا۔ ایہ کمیٹی اس وقت لہور وچ مقیم موقر حضرات تے ہور زعما اُتے مشتمل سی جنہاں وچ سرندرناتھ بینرجی سر لسٹ سن ۔ اوہناں نے ای اس ہال دا سنگ بنیاد رکھیا ۔ ایہ ہال شروع توں ای لہور دیاں سیاسی و سماجی سرگرمیاں دا مرکز بݨ گیا سی ۔ سیاسی جلساں دے علاوہ ایتھے تھیٹر کمپنیاں نے تھیٹر وی کيتے۔ 1920 وچ آریا سماجی رہنما لالا لاجپت رائے نے اس ہال وچ ’’نیشنل کالج‘‘ دے ناں نال تعلیمی ادارہ وی قائم کيتا ۔ سیاسی، سماجی تے ثقافتی لحاظ نال کئی دہائیاں تک پُر رونق رہݨ والا ایہ عظیم ہال ہُݨ شکستگی تے خستگی دا شکار اے ۔ ( کتاب’’ٹھنڈی سڑک:مال روڈ لہور دا تاریخی ، ثقافتی تے ادبی منظر نامہ‘‘ توں مقتبس)