براہوی قبیلے
بشتر براہوی بلوچستان دے علاوہ سندھ تے کچھ تعداد جنوبی پنجاب وچ رہندی اے ۔
پیرک زئی
سودھوپیرک زئی خاران دے قدیم ترین باشندے دسے جاندے نيں تے عرب قبضہ دے وقت اس علاقہ وچ وارد ہوئے سن ۔ جداں جداں نوشیروانی اقتدار بڑھدا گیا ، پیرک زئیاں دا اقتدار گھٹتا گیا ، حتیٰ ایہ محض اک قبائلی گروہ بن گیا ۔
جتک
سودھومقامی روایات دے مطابق ایہ علی رند دی اولاد ہونے دا دعویٰ کردے نيں ۔ جدوں کہ انہاں دا ناں پکار پکار کہہ رہیا اے کہ انہاں اصیلت جات اے ۔
بزنجو
سودھومیراواڑی روایت دے مطابق بزنجو دا مورث اعلیٰ بزن میرواڑی جانباز میر بجار دا خادم سی تے مزدوری دے طور اُتے بست من ( ویہہ من ) جو لیندا سی ۔ رفتہ رفتہ بست من بزنجو وچ بدل گیا ۔ لیکن خود بزن جو اپنا شجرہ نسب نوحانی رند توں ملاندے نيں ۔ جدوں بلوچ جانباز میر چاکر رند کچھی دی طرف کوچ کر گیا تاں بزنجو پِچھے رہ گئے ۔ میرواڑی سردار میر بجار دا نعل میرواڑی جدگالی لڑائی دے دن گرگیا ۔ جسنوں بزن نے اٹھا لیا ، لہذا علاقہ اسنوں دے دتا گیا جو ہن نال دے ناں توں مشہور اے ۔
ٹمپل دا خیال اے بزن رستم دور دا اک جانباز سی ، جس دا ذکر شانامہ وچ اے ، لہذا بزنجو کیانی ایرانی نيں ۔ ہن ایہ براہوئی وفاق دا اہم قبیلہ اے ،
بنگلزئی
سودھویہ قبلہ زیادہ تر بے گاناں اُتے مشتمل اے ۔ اُتے مرکزہ دا دعویٰ اے کہ اوہ بنگل نامی رند بلوچ دے وارث نيں ۔ لیکن سردار خیل سید زئی افغان نسل دے دسے جاندے نيں ۔
بنگل زئیاں دا مورث بنگل دے متعلق کہیا جاندا اے کہ اوہ لیندا وچ نچارہ دے نیڑے ہمیری وچ رہندا سی ۔ اس دے ورثا نے اسپینچی فتح کیتا ۔
رودینی
سودھورودین رودین دی اولاد نيں ، جو براہویاں دے مشہور مورث اعلیٰ براہو کے ست بیٹےآں وچوں اک سی ۔ لیکن کدی کدائيں ایہ وی کہیا جاندا اے کہ انہاں دا مورث رودین اک لونڈی دے بطن توں پیدا ہويا سی ۔
رئیسانی
سودھورئیسانی قبیلہ براہوئی قبیلے وچ بہت نمایاں تے زیادہ با اثر اے تے انہاں دا سردار براہوئی وفاقیہ دے ساروان ڈویزن دا سربراہ سی ۔ روایت دے مطابق انہاں نے دہواراں دے نال مل کے بلوچاں توں قلات فتح کرنے وچ براہویاں دی مدد کيتی سی ۔ خوانین قلات دے نال گہرے تعلقات دی وجہ توں رئیسانی ہمیشہ براہوئی وفاقیہ وچ غالب حثیت وچ رہے تے ساروانی قبیلے دا بیرک ( پرچم ) انہاں دے پاس رہیا ۔
ہتو رام دا کہنا اے کہ رئیسانیاں دے مورث اعلیٰ دا ناں رئیس سی ۔ اس لئی رئیسانی مشہور ہوئے ۔ دراصل ایہ قوم افغان تاں ترین نيں تے قلات نقل مکانی کرکے آئے سن ۔ جدوں رئیس قلات آیا تاں اس وقت ایہ قلات تے مستونگ وچ جو رہندے سن تے اس وقت براہویاں تے بلوچاں دا ناں و نشان وی نئيں سی ۔ جو رئسانی قلات و مستونگ وچ رہندے سن انہاں دے سرکردہ اول دا ناں راوَ سین کھیر ناں دا سی ۔
زہری
سودھوہتو رام دا کہنا اے کہ زہری دراصل رند بلوچ نيں ۔ انہاں دے جد امجد زیرک بلوچ سی ۔ جس دی اولاد زہری ، جمالی تے کلمت تن لڑکے سن ۔ زہری احمد زئیاں دے نال شامل ہونے دی وجہ توں براہوئی کہلاندے نيں ۔ کلمت توں کلمتی تے جمال توں جمالی نکلے نيں ۔ جدوں توں خانی احمد زئیاں دے پاس آئی اے زہری اس وقت توں انہاں دے نال شامل رہے نيں ۔ اس وقت علاقہ زہری اُتے جدگالی ، لاسی تے چٹھہ قابض سن ۔ زہری نے انہاں نوں کڈ کے خود قابض ہوئے گیا ۔
ساسولی
سودھودوسرےآں دی طرح ایہ اک مخلوط طاءفہ اے ۔ سردار خیل بلفت جدگالاں دی اولاد دے دعویدار نيں ۔ دوسرا حصہ شیخ ساسولی نيں جو پیر عمر دی اولاد نيں ، جنہاں دے مزارات وکھ وکھ تھانواں اُتے نيں ۔ اگنی پران دنیا نوں ست حصےآں وچ تقسیم کردی اے انہاں وچ اک ساکا دیپ اے ۔ جس دے باشندے اولاد پیتا توں مشہور سن تے مشہور سارکس ورتھی اولاد پیتا سی ۔
سُمالاڑی
سودھوسُمالاڑی یا سُمالانی ، میر شمال دی اولاد نيں ، جو میرواڑیاں دے مورث میرو دا اک بھائی سی ۔ میر سُمال نے جد گالاں دے خلاف میرواڑیاں دا نال نئيں دتا سی ، لہذا اسنوں زمین وچ حصہ نئيں ملا
ٍسر پرہ
سودھویہ قبیلہ جزواً بلوچ تے جزواً افغان ماخذ دا اے ۔ قدیم تر حصہ شہاوانی دا اے ، جو شہدا نامی ابن داوَد رند دی اولاد نيں ، جو تیرہ قرن پہلے رہندا سی ۔ باقی سب بے گانے لوک نيں ۔
سُہر
سودھوسُہر کولواہ دے رند ہونے دا دعویٰ کردے نيں ۔
سیانڑ
سودھوسیانڑ یا سہان اس لئی قابل ذکر نيں کہ انہاں نوں لس بیلہ دے اصل باشندے ہونے دا دعویٰ اے ۔ اوہ بیحد مخلوط لوک نيں تے زیادہ تر براہویاں توں متشکل ہوئے نيں تے آپس وچ براہوئی بولدے نيں ۔ جدوں کہ ہور جدگالی بولدے نيں ۔ انہاں دیاں عورتاں براہوئی عورتاں جداں لباس پہندی نيں ، یعنی گھاگا یا پیر تک آنے والا لباس ۔ انہاں دا وڈا طاءفہ تورانی اے ۔
ساجدی
سودھوبعض مصنفاں دے نذدیک ساجدی سیتھی ماخذ یعنی قدیم سجتائی تے سکندر شمال توں آنے والی فوج دے حصہ دی اولاد سمجھدے جاندے نيں ۔ جھالان وچ غالب پارہ ساکتئی یا ساکا زئی سیتھی ماخذ دا اے ۔ ساکا ہن وی کیپسن دی سرحداں اُتے موجود نيں ۔ مقامی بیانات دے مطابق ساجدی ابتدا وچ کوئی اٹھارہ قرن پہلے شمال توں آئے سن تے پنجگور دے نیڑے وادی گجگ وچ متمین ہوئے گئے ۔ ایتھے انہاں دے قدیم دیہات ساکا قلات دے کھنڈر ہن تک موجود نيں ۔ سردار طاءفہ میر ساکا اے جو سنی مسلمان اے تے باقی سب ذکری نيں تے مغربی بلوچی بولدے نيں ۔
سمہ لاڑی
سودھوسمہ لاڑی میر سمہ دی اولاد نيں ۔ جو میر واڑیاں دے مورث دا اک بھائی سی ۔ سمہ لاڑیاں نے جگدالاں دے خلاف میر واڑیاں دا نال نئيں دتا ۔ لہذا مقبضوبہ زمین وچ اسنوں حصہ نئيں دتا گیا ۔
شاہوانی
سودھواس قبیلہ دا بانی شاہو سی ، اس دی نسبت توں ایہ شاہوانی کہلانے لگے تے شاہو بلوچ سی ۔ جدوں بلوچاں نے قلات اُتے قبضہ کیتا تاں شاہوانی نال سن ۔ مگر رند و لاشار کچھی دی طرف چلے گئے ۔ مگر شاہوانی بدستور قلات دے علاقہ وچ رہے ۔
روایت دے مطابق اس دا مرکزہ رمضان زئی تے علی زئی بلوچ ماخذ دے نيں ۔ جدوں کہ دوسری روایت دے مطابق اوہ بحیرہ کیپسین دے پاس شیروان توں آئے نيں تے ہور لوک بے گانے اے ں ۔
قلندرانی
سودھوقلندرانی میرواڑیاں دے مورث اعلیٰ میرو دے بھائی قلندر دی اولاد نيں ۔
قمبراڑی
خاران دے شاہ بیگ زئی قمبراڑی خالص براہوئیاں نيں تے احمد زئی خوانین قلات توں رشتہ پیوند رکھدے نيں ۔ اوہ ابتدا وچ نور گامہ ( زہری ) دے نیڑے شاہ بیگ زئی پنڈ توں آئے سن ۔ شاہ بیگ زئی قمبراڑیاں دا خاران نال تعلق کئی صدیاں پِچھے شروع ہُندا اے ۔ کیوں کہ جنگ نامہ جدگال دسدا اے کہ خاران دا سردار شاہ بیگ بنا دتا گیا سی ۔
قمبراڑیاں دا ماخذ غیر یقینی اے ۔ اک روایت دے مطابق اوہ امام رہبر دے اک بیٹے قمبر دی اولاد نيں ۔ میسن انہاں نوں میر واڑیاں وچ شمار کردا اے ۔ اک ہور روایات دے مطابق اوہ حضرت علی;230; دے حبشی انسل غلام قمبر دی اولاد نيں ۔ لیکن خود قمبراڑیاں دا خیال اے کہ قمبر میر ابراہیم دے ست بیٹےآں وچوں اک سی ۔ لہذا اوہ احمد زئیاں تے میرواڑیاں دے اسيں نسل نيں ۔
کرد
سودھواصل وچ کرد عرب دے باشندے نيں ۔ انہاں دے تن طاءفہ نيں ، بدرو ، توکلی تے چندو رنداں دے دور وچ بلوچستان آئے سن ۔ بدرو بلوچستان دے رنداں دے نال رہنے دی وجہ توں رند اکھوائے ، فیر براہویاں دے نال خلظ ملط ہوئے تاں براہوئی کہلانے لگے ۔
دوسرا فرقہ توکلی پہلے سیاہ آف بگٹی گیا ، فیر اوتھے توں ٹمن مزاری وچ سکونت اختیار کرلئی ۔ ہن مزاریاں دے تحت آباد نيں ۔ تیسرا چندو سیستان دی طرف چلاگیا ، جتھے دامنی یا نامی دے نال رہندا اے ۔
کرد بلاشبہ کردستان ( شمالی ایران ) دے کرداں توں ماخوذ نيں ، لیکن معلوم ہُندا اے کہ پہلے ایہ جنوب دی طرف گئے تے 4391ء;247; وچ انہاں دا اک حصہ کرامان وچ آباد اے ۔ قبائلی بیانات دے مطابق اوہ بلوچاں دے نال بلوچستان آئے ، جنہاں دی اک شاخ ہونے دا اوہ دعویٰ کردے نيں ۔ انہاں دا کہنا اے کہ انہاں نے رنداں نوں کچھی وچ چھڈ دتا جدوں اوہ پنجاب جا رہے سن ۔ کچھی توں انہاں دی اک شاخ ڈیرہ غازی خاں ضلع وچ مزاری قبیلہ توں جاملی ۔
سرحد دے شمال مغرب وچ کرد کاوشان تے تامندانی وچ آباد نيں ۔ ایہ کاشت کار نيں ۔ نادر شاہ نے کرداں نوں ایتھے منتقل کیتا سی ۔ انہاں نے اپنے وقت دا ممتاز جنگی دفاع ترتیب دتا سی ۔ بعد وچ اک حصہ سیستان تے خراسان منتقل ہونے اُتے مجبور ہوئے گیا ۔ اوہ تعداد جو سرحد ( ایرانی بلوچستان ) وچ رہ گئی اوہ مکمل طور اُتے آس پاس دے بلوچاں خصوصاً یار احمد زئی وچ ضم ہوئے گئی اے ۔ حتیٰ کہ یار احمد زئی دے پاس جو غلام سن اوہ کرد سن ۔
کتبانی
سودھوکتبانی یا کدبورانی جھلان دے موسیانی زہری دسے جاندے نيں ، جنہاں دا ناں قطب الدین نامی توں ماخوذ اے ۔ اس نے رفتہ رفتہ اقتدار حاصل کیتا تے اجنبیاں نوں طاءفہ وچ شامل کیتا ۔
گرگناڑی
سودھوگرگناڑی کلمہ گرگ ( بھیڑیا ) توں اے تے اوہ عربی النسل قریشی اے ہونے دا دعویٰ کردے نيں ۔ مقامی روایت دے مطابق اوہ میرو دے بھائی میر گرگین دی اولاد نيں ۔
لہڑی
سودھواس قبیلہ دا مرکزہ براہم زئی تے حیدر زئی اُتے مشتمل اے ، جو ڈومبکیوں توں ماخوذ نيں ، باقی سب بے گانے نيں ۔ جو بلوچ ، افغان تے براہویاں توں آئے نيں ۔ انہاں دے مورث براہم تے حیدر جھلاوان وچ نچپارہ دے نیڑے ہمیری وچ رہندے سن ۔ انہاں دی اولاد نرمک آگئی تے انہاں نے سیاہ پاوَ رنداں نوں کڈ باہر کیتا ۔
محمد شہی
سودھوساروان گزیٹر اے کہ مقامی باشندےآں دے مطابق ایہ ضلع دے قدیم باشندے وچوں نيں ۔ انہاں دے مرکزہ دا دعویٰ اے کہ اوہ محمد شاہ دی اولاد نيں ۔ انہاں دا کہنا اے ایہ حلب توں بلوچاں دے نال آئے سن ۔
موسیانی
سودھواک رند بلوچ دے ماخذ دے دعویدار نيں تے انہاں اولین نوادراں توں دسے جاندے نيں جنہاں نے جدگالاں نوں علاقہ بدر کیتا سی ۔
میرواڑی
سودھومیرواڑی اہم براہوئی قبیلہ اے ۔ ایہ قبیلہ راجو طاءفہ میرو توں اپنا شجرہ نسب ملاندے نيں ۔ مغربی بلوچ بولدے نيں تے اپنے نوں براہوئی دی بجائے بلوچ سمجھدے نيں اکثر میر واڑی جھلاوان وچ رہندے نيں ، مگر مکران وچ کولواہ وچ وی رہندے نيں ۔ میر واڑیاں دا کولواہ نال تعلق بہت پرانا معلوم ہُندا اے ۔ میر بجار بن میر عمر بن میرو دے تحت براہویاں تے جدگالاں دی جنگ جو پندرہويں صدی دے نیڑے ہوئی ۔ میرو دی اولاد یعنی میرواڑیاں نوں علاقہ دی تقسیم وچ مشکے تے کولواہ ملے سن ۔ میر واڑی عرب خون دے دعویدار نيں ۔
میرواڑیاں نوں انہاں دے مشترکہ مورث براہو کے ہور اخلاف بہت عزت دیندے نيں ۔ جداں قلندرانی ، گرگناری ، سُمالاڑٰی وغیرہ ۔ کیوں کہ اوہ قلات دے حکمران خاندان دی وڈی شاخ دے نمائندے نيں ۔
مینگل
سودھوبلوچستان وچ مینگل ناں دے تن براہوئی قبیلے نيں ۔ اول جھالان دے مینگل ، بولان دے مینگل تے سوم نوشکی دے ذکر مینگل ۔ جھالانی مینگل ماخذ دے لحاظ توں جدگال دسے جاندے نيں ۔ ٹیٹ دا کہنا اے کہ خود مینگلاں دا کا خیال اے کہ اوہ ابتدا وچ سمرقند دے نیڑے و جوار وچ رہنے والےآں دی اولاد نيں ۔ بلوچی بولی اُتے ایران دی قدیم رہتل دا اثر باقیہ اے ۔ جدوں سلطنت ایران دی حدود مغربی ہندوستان تک پھیلی ہوئیاں سن ۔ اس بولی وچ اسمائے جمع تے اسمائے ذات بنانے کےلئی عموماً ’ گل ‘ دا لائقہ لگیا کر بنایا جاندا سی ۔ لہذا پورے بلوچستان وچ جدگال دا مطلب اے جاٹ آبادی بحثیت مجموعی ۔ اس طرح کلمہ مینگل محض من نوں ظاہر کردا اے ۔ من اک مشہور تورانی سیتھی قبیلہ سی تے ایہ ناں کتبہ بے ستون دی لسٹ وچ آیا اے ، جس وچ انہاں سیتھی قبیلےآں دا ذکر اے ، جنہاں نوں دارا نے انہاں دی شورش پسندی دی وجہ توں سلطنت ہخامنشی دے مشرقی سرحداں اُتے جلا الوطن کر دتا سی ۔ ایہ وی دوسرےآں دی طرح مخللط قبیلہ اے ۔
ذکر مینگل چاغی دے ممتاز ترین قبیلے وچوں نيں ۔ ایہ اپنی نسل ذکریا توں اخذ کردے نيں ، جو مینا ( ابراہیم دے بیٹےآں وچوں اک ) دا دوسرا بیٹا سی ۔ ایہ پہلے قالت وچ رہندے سن تے بعد وچ انہاں نے میر عبد اللہ دے دور وچ نوشکی ہجرت دی ۔ انہاں وچ دوسرے قبیلے دی طرح بے گانے وی شامل نيں ۔
ہالازئی
سودھوہالازئی قلندرانی براہویاں توں ماخوذ ہونے دے دعویدار نيں تے جے بلوچی نظم اُتے اعتبار کرن تاں خاران وچ زمیناں اُتے قبضہ میر واڑیاں تے جدگالاں دی لڑائی دے وقت شروع ہُندا اے ۔ نظم دا حصہ اے ، ریگ گبرے سلام بیک تک جھلان ( خاران ) توں واشک دی ریت تک ، ایہ علاقہ عمر دے باپ تے میرو دے مشہور معروف پوتے ہالا تے توہو نوں دے دتا ۔ ہالا تے توہو کے مقبرے اج وی شمشان سلام بیگ نیابت وچ دیکھے جاسکدے نيں
ماخذ
سودھوبلوچستان گزیٹیر
ہتو رام ۔ بلوچستان
برگیڈیر ایم حسن عثمان ۔ بلوچستان