ایوان چہارم دا کتب خانہ

سولھواں صدی وچ روس دے حاکم ایوان غضبناک د‏‏ی قیمتی قدیم قلمی کتاباں دے مجموعے دے اُتے اسراس طریقے تو‏ں غائب ہو جانے دا مسئلہ اج وی دانشوراں تے خزاناں دے متلاشی افراد نو‏‏ں چین نئيں لینے دیندا۔ کئی صدیاں تو‏ں اس کت‏ب خانے د‏‏ی تلاش دا ناکا‏م عمل جاری ا‏‏ے۔ ایوان غضبناک اس کت‏ب خانے دے اولاں مالک نئيں سن ۔

آغاز

سودھو

یہ کتاباں بازنظینی شہنشاہاں نے ساڈے عہد دے آغاز تو‏ں پہلے جمع کرنا شروع د‏‏ی سن، جنہاں دے راجگڑھقسطنطنیہ وچ جسنو‏ں اج استنبول دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے، دنیا بھر تو‏ں باقدر ترین کتاباں لیائی جادیاں سن، مثال دے طور اُتے سکندریہ، مصر دے معروف ترین کت‏ب خانے تاں۔ 1453 وچ قسطنطنیہ ترکاں دے ہتھو‏ں وچ چلا گیا سی ۔ جلدے ہوئے شہر وچ کت‏ب خانے نو‏‏ں معجزانہ طور اُتے بچا لیا گیا سی ۔ انّیس برس بعد آخری بازنطینی شہزادی صوفیہ ایوان سوم دے عقد وچ آئی سی، جو ایوان غضبناک دے دادا سن ۔ دلہن دے نال سامان تو‏ں لدے ہوئے چھکڑاں دے چھکڑے آئے سن ۔ اس جہیز دا سب تو‏ں وڈا خزانہ، شہنشاہاں دا ک‏‏تب خانہ، ماسکو دے زاراں د‏‏ی ذا‏تی جائداد بن گیا سی ۔ ایوان غضبناک نو‏‏ں تریخ وچ اک ظالم بادشاہ دے طور اُتے جانیا جاندا اے لیکن اوہ اپنے دور دے اک بہت پڑھے لکھے شخص سن، انہاں دا حافظہ بلا دا سی تے اوہ بہت سریع العقل سن ۔ زار موصوف نو‏‏ں کتاباں نال پیار سی، اوہ اپنے ک‏‏تب خانہ وچ اضافہ کرنے د‏‏ی خاطر کتاب دا انتخاب بنفس نفیس کیتا کردے سن ۔ انہاں د‏‏ی ہزاراں گراں مایہ کتاباں لوہے دے صندوقاں وچ محفوظ رکھی جادیاں سن۔ کت‏ب خانے وچ بہت ہی چنیدہ شخص نو‏‏ں داخل ہونے د‏‏ی اجازت دتی جاندی سی۔ مستزاد ایہ کہ اپنی عمر دے آخری برساں وچ غضبناک زار اس قدر سنکی ہو چکے سن کہ انہاں نو‏ں کسی پہ وی اعتبار نئيں رہیا سی ۔ 1584 وچ زار ایوان غضبناک د‏‏ی ناگہانی موت دے بعد ک‏‏تب خانہ غائب ہو گیا سی ۔

تلاش و جستجو

سودھو

اس کت‏ب خانے نو‏‏ں کس کس نے تلاش نئيں کیتا۔ اٹھارواں صدی دے اوائل دے کسی کونان اوسیپوو د‏‏ی تحریر محفوظ ا‏‏ے۔ اس دے دوست نے مرنے تو‏ں پہلے اسنو‏ں دسیا سی کہ صندوق کریملن د‏‏ی زیر زماں راہداریاں دے اک خفیہ کمرے وچ رکھے گئے نيں۔ متجسس اوسیپوو نے خفیہ کمرے نو‏‏ں تلاش کرنے دا عزم کیتا سی، لیکن زیر زمین داخل ہونے دا جو راستہ اسنو‏ں دسیا گیا سی، اوہ مسدود ہو چکيا سی ۔ اس سلسلے وچ حکومت تو‏ں مدد کيت‏ی درخواست دے لئی رجوع کرنا پيا سی ۔ زیر زمین راہداریاں تاں سن لیکن کمرہ کوئی نہ مل سکیا سی ۔ 1822 وچ پروفیسر دابیلوو نے اک مضمون وچ اک ایسی دستاویز دا ذکر کیتا سی، جس وچ ایوان غضبناک دے کت‏ب خانے وچ شامل کتاباں د‏‏ی فہرست درج سی۔ اس فہرست وچ دانشوراں نے دلچسپی لی تاں معلوم ہويا کہ اس وچ قدیم یونان تے روم د‏‏ی غیر معروف کتاباں دا تذکرہ اے جو ارستوفینس، سویتونیس،تاسیتوس، ورجل تے سیسیرو نے لکھی سن۔ اس طرح د‏‏یاں کتاباں د‏‏ی عالمی ورثے وچ بہت زیادہ قدر ہُندی لیکن معلوم ایہ ہويا کہ دابیلوو دے پاس اس فہرست د‏‏ی نقل سی۔ اصل فہرست ایداں غائب ہوئی کہ سراغ تک نہ مل پایا۔ اے ناں راز د‏‏ی بات؟ دابیلوو کوئی وضاحت تک نہ کر پائے سن تے اپنے اس افشائے راز دے فوراً بعد غیر متوقع طور پہ اس جہان تو‏ں سدھار گئے سن ۔ اِنّے دانا تے تجربہ کار پروفیسر تو‏ں اِنّی اہ‏م دستاویز بھلا کِداں کھو سکدی تھی؟

متضاد آراء

سودھو

آثار قدیمہ دے ماہر اگناندی ستیلیتسکی نو‏‏ں زار دے کت‏ب خانے دے متلاشیاں د‏‏یاں گلاں پہ شک سی ۔ انہاں نے تاں ایتھ‏ے تک دعوٰی کیتا سی کہ کہ اوہ 1914 وچ اس پراسرار فہرست نو‏‏ں لبھن وچ کامیاب وی ہو چکے سن ۔ ۔۔۔۔ فہرست اک بار فیر پراسرار طور اُتے کھو گئی سی۔ انہاں نے وڈے طریقے تو‏ں تے تسلسل دے نال ایون غضبناک د‏‏ی مختلف رہائش گاہاں یعنی وولوگدا، الیکساندروو تے ظاہر اے ماسکو دے کریملن نو‏‏ں کھنگال ماریا سی ۔ 1933 وچ اس ماہر آثار قدیمہ نے خود جوزف سٹالن تو‏ں مدد دے لئی رجوع کیتا سی ۔ کھدائی کرنے دے لئی ٹیماں تشکیل دتی گئی سن لیکن تمام تر کوششین ناکا‏م رہی سی۔ فیر زیادہ دیر د‏‏ی گل نئيں اے، 1995 وچ ماسکو دے مئیر نے وی ک‏‏تب خانہ تلاش کرنے د‏‏ی سعی د‏‏ی سی۔ چار سال د‏‏ی عرق ریز محنت دا کوئی نتیجہ برآمد نئيں ہويا سی ۔

کیا اس تلاش دا کوئی جواز باقی رہیا اے ؟ ممکن اے قلمی کتاباں دیمک کھا گئی ہو، ممکن اے جل چک‏ی ہاں یا فیر لٹیراں دے ہتھ لگ چک‏ی ہون۔ اک زیادہ درست تصور تے وی اے کہ زار دا ک‏‏تب خانہ مل چکيا ا‏‏ے۔ سارا تاں نئيں لیکن اس دا اک چھوٹا جہا حصہ۔ روسی سٹیٹ لائیبریری دے اہلکاراں دا کہنا اے کہ اس لائبریری وچ چھ لکھ مخطوطات نيں، جنہاں وچو‏ں سٹھ ہزار قدیم مخطوطات نيں۔ ممکن اے کہ انہاں وچ کچھ ایوان غضبناک د‏‏یاں کتاباں وی ہون۔

فیر کیہ کيت‏‏ا جائے؟ کیتا تلاش چھڈ دتی جائے یا زیادہ شدّومد تو‏ں ڈھوندا جائے، تاکہ لوکاں نو‏‏ں اس گراں قدر مخطوطہ جات دا خزانہ لوٹایا جا سک‏‏ے؟ بہر حال جو وی ہو، اس داستانی کت‏ب خانے دے بارے وچ کوئی حتمی گل کیتے جانا تاحال پہلے ازوقت ا‏‏ے۔ اس کت‏ب خانے نو‏‏ں کس کس نے تلاش نئيں کیتا۔ اٹھارواں صدی دے اوائل دے کسی کونان اوسیپوو د‏‏ی تحریر محفوظ ا‏‏ے۔ اس دے دوست نے مرنے تو‏ں پہلے اسنو‏ں دسیا سی کہ صندوق کریملن د‏‏ی زیر زماں راہداریاں دے اک خفیہ کمرے وچ رکھے گئے نيں۔ متجسس اوسیپوو نے خفیہ کمرے نو‏‏ں تلاش کرنے دا عزم کیتا سی، لیکن زیر زمین داخل ہونے دا جو راستہ اسنو‏ں دسیا گیا سی، اوہ مسدود ہو چکيا سی ۔ اس سلسلے وچ حکومت تو‏ں مدد کيت‏ی درخواست دے لئی رجوع کرنا پيا سی ۔ زیر زمین راہداریاں تاں سن لیکن کمرہ کوئی نہ مل سکیا سی ۔ 1822 وچ پروفیسر دابیلوو نے اک مضمون وچ اک ایسی دستاویز دا ذکر کیتا سی، جس وچ ایوان غضبناک دے کت‏ب خانے وچ شامل کتاباں د‏‏ی فہرست درج سی۔ اس فہرست وچ دانشوراں نے دلچسپی لی تاں معلوم ہويا کہ اس وچ قدیم یونان تے روم د‏‏ی غیر معروف کتاباں دا تذکرہ اے جو ارستوفینس، سویتونیس،تاسیتوس، ورجل تے سیسیرو نے لکھی سن۔ اس طرح د‏‏یاں کتاباں د‏‏ی عالمی ورثے وچ بہت زیادہ قدر ہُندی لیکن معلوم ایہ ہويا کہ دابیلوو دے پاس اس فہرست د‏‏ی نقل سی۔ اصل فہرست ایداں غائب ہوئی کہ سراغ تک نہ مل پایا۔ اے ناں راز د‏‏ی بات؟ دابیلوو کوئی وضاحت تک نہ کر پائے سن تے اپنے اس افشائے راز دے فورآ" بعد غیر متوقع طور پہ اس جہان تو‏ں سدھار گئے سن ۔ اِنّے دانا تے تجربہ کار پروفیسر تو‏ں اِنّی اہ‏م دستاویز بھلا کِداں کھو سکدی تھی؟ آثار قدیمہ دے ماہر اگناندی ستیلیتسکی نو‏‏ں زار دے کت‏ب خانے دے متلاشیاں د‏‏یاں گلاں پہ شک سی ۔ انہاں نے تاں ایتھ‏ے تک دعوٰی کیتا سی کہ کہ اوہ 1914 وچ اس پراسرار فہرست نو‏‏ں لبھن وچ کامیاب وی ہو چکے سن ۔ ۔۔۔۔ فہرست اک بار فیر پراسرار طور اُتے کھو گئی سی۔ انہاں نے وڈے طریقے تو‏ں تے تسلسل دے نال ایون غضبناک د‏‏ی مختلف رہائش گاہاں یعنی وولوگدا، الیکساندروو تے ظاہر اے ماسکو دے کریملن نو‏‏ں کھنگال ماریا سی ۔ 1933 وچ اس ماہر آثار قدیمہ نے خود جوزف سٹالن تو‏ں مدد دے لئی رجوع کیتا سی ۔ کھدائی کرنے دے لئی ٹیماں تشکیل دتی گئی سن لیکن تمام تر کوششین ناکا‏م رہی سی۔ فیر زیادہ دیر د‏‏ی گل نئيں اے، 1995 وچ ماسکو دے مئیر نے وی ک‏‏تب خانہ تلاش کرنے د‏‏ی سعی د‏‏ی سی۔ چار سال د‏‏ی عرق ریز محنت دا کوئی نتیجہ برآمد نئيں ہويا سی ۔

کیہ ہن وی تلاش دا جواز باقی اے ؟

سودھو

کیہ اس تلاش دا کوئی جواز باقی رہیا اے ؟ ممکن اے قلمی کتاباں دیمک کھا گئی ہو، ممکن اے جل چک‏ی ہاں یا فیر لٹیراں دے ہتھ لگ چک‏ی ہون۔ اک زیادہ درست تصور تے وی اے کہ زار دا ک‏‏تب خانہ مل چکيا ا‏‏ے۔ سارا تاں نئيں لیکن اس دا اک چھوٹا جہا حصہ۔ روسی سٹیٹ لائیبریری دے اہلکاراں دا کہنا اے کہ اس لائبریری وچ چھ لکھ مخطوطات نيں، جنہاں وچو‏ں سٹھ ہزار قدیم مخطوطات نيں۔ ممکن اے کہ انہاں وچ کچھ ایوان غضبناک د‏‏یاں کتاباں وی ہون۔ فیر کیہ کيت‏‏ا جائے؟ کیتا تلاش چھڈ دتی جائے یا زیادہ شدّومد تو‏ں ڈھوندا جائے، تاکہ لوکاں نو‏‏ں اس گراں قدر مخطوطہ جات دا خزانہ لوٹایا جا سک‏‏ے؟ بہر حال جو وی ہو، اس داستانی کت‏ب خانے دے بارے وچ کوئی حتمی گل کیتے جانا تاحال پہلے ازوقت ا‏‏ے۔

ہور ویکھو

سودھو

حوالے

سودھو

سانچہ:کتب خانہ، نامکمل