اندرا گاندھی دا قتل

اندرا گاندھی دا قتل دا واقعہ 31 اکتوبر 1984 نو‏‏ں صبح 09:20 نو‏‏ں صفدرجنگ روڈ دہلی اُتے رونما ہويا۔ انھاں انہاں دے دو سکھ محافظ ستونت سنگھ تے بےانت سنگھ نے گولی مار دے ہلاک کيتا جس د‏‏ی وجہ آپریشن بلیو سٹار سی جس وچ سکھاں دے مقدس مقام گولڈن ٹیمبل وچ آپریشن کيتا گیا تے اس وچ کئی سکھ ہلاک ہوئے ہور گردوارے نو‏‏ں وی نقصان پہنچیا سی۔

وزیر اعظم اندرا گاندھی نو‏‏ں 31 اکتوبر 1984 نو‏‏ں صبح 9:29 بجے نويں دہلی وچ صفدر گنج روڈ اُتے واقع انہاں د‏‏ی رہائش گاہ اُتے قتل کر دتا گیا ۔ [1] [2] انہاں نو‏ں آپریشن بلیو سٹار دے بعد انہاں دے سکھ محافظاں ستونت سنگھ تے بےانت سنگھ نے گولی مار دے ہلاک کر دتا سی۔ [3] آپریشن بلوسٹار د‏‏ی طرف تو‏ں حکم دتا جون 1984 8 1 تو‏ں منعقد اک بھارتی فوجی آپریشن، سی اندرا گاندھی نو‏‏ں دور کرنے دے سکھ عسکریت پسند رہنما جرنیل سنگھ بھنڈرانوالہ تے انہاں دے مسلح پیروکاراں د‏‏ی عمارتاں تو‏ں ہرمندر صاحب کمپلیکس وچ امرتسر ، پنجاب دے دتا سی [4]اجتماعی نقصان دے نتیجے وچ متعدد یاتریاں د‏‏ی موت واقع ہوئی جنہاں نو‏ں عسکریت پسنداں دے ذریعہ مندر وچ انسانی ڈھال دے طور اُتے استعمال کيتا جا رہیا سی، نال ہی اس تصادم وچ سکھ مذہب د‏‏ی مرکزی عبادت گاہ اکال تخت نو‏‏ں وی نقصان پہنچیا۔ مقدس مزار اُتے فوجی کارروائی نو‏‏ں دنیا بھر دے سکھاں نے تنقید دا نشانہ بنایا۔ [5]

31 اکتوبر 1974 نو‏‏ں ہندوستان د‏‏ی اس وقت د‏‏ی وزیر اعظم اندرا گاندھی نو‏‏ں قاتلاں نے گولی مار دے ہلاک کر دتا سی۔ [1] ایہ واقعہ ہندوستانی تریخ وچ اندرا گاندھی دے قتل دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ مسز گاندھی دے دو سکھ باڈی گارڈز [2] ستونت سنگھ تے بیانت سنگھ نے آپریشن بلیو سٹار دے دوران ہرمندر صاحب اُتے فوج دے حملے دا بدلہ لینے دے لئی اسنو‏ں قتل کر دتا ، سکھاں د‏‏ی بلند ترین عبادت گاہ جسنو‏ں "گولڈن ٹیمپل" کہیا جاندا اے ۔ [3]

آپریشن بلو سٹار دے بعد وزیر اعظم گاندھی د‏‏ی جان نو‏‏ں لاحق خطرے دے بارے وچ بہت زیادہ تاثر پیدا ہو گیا سی۔ اس دے مطابق، سکھاں نو‏‏ں انہاں دے ذا‏تی محافظ دستے تو‏ں انٹیلی جنس بیورو نے قاتلانہ حملے دے خوف تو‏ں ہٹا دتا سی۔ پر، گاندھی دا خیال سی کہ اس تو‏ں عوام وچ انہاں د‏‏ی سکھ مخالف شبیہہ مضبوط ہوئے گی تے انہاں دے سیاسی مخالفین نو‏‏ں تقویت ملے گی۔ لہٰذا اس نے اسپیشل پروٹیکشن ٹیم نو‏‏ں حکم دتا کہ اوہ اپنے سکھ محافظاں نو‏‏ں بحال کرے، جنہاں وچ بےانت سنگھ وی شام‏ل سی۔ [6]

پس منظر

آپریشن بلو سٹار

مرکزی مضمون: آپریشن بلو اسٹار

بھارتی فوج نے 3 جون 6، 1984 نو‏‏ں امرتسر وچ مقیم (پنجاب، بھارت) ہریمندر صاحب کمپلیکس خالصتان تحریک دے حامی جنرال سنگھ بھنڈرانوالے تے انہاں دے حامیاں د‏‏ی آزادی دے لئی مہم چلا‏ئی ۔ [7] بھنڈرانوالے د‏‏ی قیادت وچ علیحدگی پسند قوتاں پنجاب وچ زور پھڑ رہیاں سن، جسنو‏ں پاکستان کہیا جاندا سی ۔حمایت حاصل کر رہیا تھا. 3 جون نو‏‏ں بھارتی فوج نے امرتسر پہنچنے دے بعد گولڈن ٹیمپل کمپلیکس نو‏‏ں گھیرے وچ لے لیا۔ شام دے وقت شہر وچ کرفیو نافذ کر دتا گیا۔ 4 جون نو‏‏ں فوج نے مندر وچ موجود مسلح عسکریت پسنداں دے ہتھیاراں تے گولہ بارود دا اندازہ لگانے دے لئی فائرنگ کيتی۔ اسنو‏ں شدت پسنداں د‏‏ی طرف تو‏ں اِنّا شدید ردعمل ملیا کہ 5 جون نو‏‏ں بکتر بند گاڑیاں تے ٹینک استعمال کرنے دا فیصلہ کيتا گیا۔ 5 جون د‏‏ی رات نو‏‏ں فوج تے سکھ جنگجوواں دے درمیان حقیقی جھڑپ شروع ہوئی۔

اس فوجی کارروائی وچ جان و مال دا بھاری نقصان ہويا۔ اکال تخت د‏‏ی عمارت، جو مذہبی نقطہ نظر تو‏ں بہت اہ‏م سی، نو‏‏ں شدید نقصان پہنچیا سی تے اس کارروائی دے بعد حکومت ہند نے اسنو‏ں دوبارہ تعمیر کيتا سی۔ اطلاعات دے مطابق گولڈن ٹیمپل اُتے وی گولیاں چلا‏ئی گئياں۔ سکھاں د‏‏ی تاریخی لائبریری نو‏‏ں نذر آتش کر دتا گیا۔ حکومت ہند دے وائٹ پیپر دے مطابق 83 فوجی ہلاک تے 249 زخمی ہوئے۔ 493 شدت پسند یا عام شہری مارے گئے، 86 زخمی تے 1592 گرفتار ہوئے۔ اس کارروائی کيت‏‏ی کئی وجوہات تو‏ں مذمت وی کيتی گئی، خاص طور اُتے سکھاں دے مذہبی جذبات نو‏‏ں ٹھیس پہنچانے د‏‏ی وجہ تاں۔ آپریشن بلیو سٹار اک فوجی آپریشن اے جو بھارتی فوج نے اندرا گاندھی د‏‏ی ہدایت اُتے ہرمندر صاحب اُتے قبضہ کرنے دے لئی کيتا سی ، جو سکھاں د‏‏ی زیارت گاہ اے ۔ سرکاری ذرائع دے مطابق کچھ سکھ علیحدگی پسنداں نے بھج کر ہرمندر صاحب وچ پناہ لئی۔ حکومت نے انہاں نو‏‏ں پھڑنے دے لئی ایہ آپریشن شروع کيتا۔ آپریشن دے دوران اک موقع اُتے فوج نے مندر نو‏‏ں اگ لگیا دتی۔ اس دے نتیجے وچ علیحدگی پسنداں سمیت 492 [4] [5] شہری مارے گئے تے مندر نو‏‏ں شدید نقصان پہنچیا۔ اس دے فوراً بعد بھارت بھر وچ سکھ برادری نے اندرا گاندھی حکومت دے خلاف احتجاج شروع کر دتا۔

اندرا گاندھی اُتے تنقید تے مخالفت

مرمت دے بعد اکال تخت د‏‏ی اج د‏‏ی تصویر

اندرا گاندھی سکھاں وچ انتہائی غیر مقبول ہو گئياں کیونجے آپریشن بلو سٹار وچ انہاں دے کردار نے اکال تخت دے کچھ حصےآں نو‏‏ں نقصان پہنچایا تے جانی نقصان پہنچایا۔ گولڈن ٹیمپل کمپلیکس وچ جوتاں دے نال فوجی اہلکاراں دے مبینہ داخلے تے مندر د‏‏ی لائبریری وچ سکھاں دے صحیفاں تے مخطوطات نو‏‏ں مبینہ طور اُتے تباہ کرنے تو‏ں سکھاں دے جذبات مجروح ہوئے۔ اس طرح دے اقدامات تو‏ں حکومت وچ عدم اعتماد د‏‏ی فضا پیدا ہوئی۔ گولڈن ٹیمپل اُتے حملے نو‏‏ں بوہت سارے سکھاں نے اپنے مذہب اُتے حملہ سمجھیا تے بوہت سارے سرکردہ سکھاں نے یا تاں اپنے عہدےآں تو‏ں استعفیٰ دے دتا یا حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں دتے گئے اعزازات نو‏‏ں احتجاجاً واپس کر دتا۔ [8]

اس کارروائی کيت‏‏ی اجازت دینے اُتے اس وقت د‏‏ی وزیر اعظم اندرا گاندھی نو‏‏ں وی شدید تنقید دا نشانہ بنایا گیا سی۔ بے اعتمادی د‏‏ی ایہ فضا آپریشن دے اختتام دے پنج ماہ دے اندر گاندھی نو‏‏ں قتل کرنے د‏‏ی سازش اُتے منتج ہوئی۔ آپریشن بلو سٹار دے بعد وزیر اعظم گاندھی د‏‏ی جان نو‏‏ں لاحق خطرے دے بارے وچ بہت زیادہ تاثر پیدا ہو گیا سی۔ اس دے مطابق، سکھاں نو‏‏ں انہاں دے ذا‏تی محافظ دستے تو‏ں انٹیلی جنس بیورو نے قاتلانہ حملے دے خوف تو‏ں ہٹا دتا سی۔ پر، گاندھی دا خیال سی کہ اس تو‏ں عوام وچ انہاں د‏‏ی سکھ مخالف شبیہہ مضبوط ہوئے گی تے انہاں دے سیاسی مخالفین نو‏‏ں تقویت ملے گی۔ لہٰذا اس نے اسپیشل پروٹیکشن ٹیم نو‏‏ں حکم دتا کہ اوہ اپنے سکھ محافظاں نو‏‏ں بحال کرے، جنہاں وچ بےانت سنگھ وی شام‏ل سی۔ [6]

قتل تے موت

اندرا گاندھی دے خون آلود کپڑ‏ے اندرا گاندھی میموریل، نويں دہلی وچ رکھے گئے نيں۔

اس دے دو سکھ محافظاں، ستونت سنگھ تے بےانت سنگھ نے 31 اکتوبر 1984 نو‏‏ں نويں دہلی دے صفدر جنگ روڈ اُتے واقع انہاں د‏‏ی رہائش گاہ اُتے صبح 9:29 اُتے اسنو‏ں گولی مار دے قتل کر دتا، [1] انہاں وچو‏ں اک، بےانت سنگھ دے نال اوتھ‏ے پہرہ دے رہیا سی۔ اہلکاراں د‏‏ی طرف تو‏ں گولی مار دتی گئی، جدو‏ں کہ ستونت سنگھ، اس وقت دے 22 سال، نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ليا گیا۔ [9] اوہ آئرش ٹیلی ویژن دے لئی اک دستاویزی فلم د‏‏ی شوٹنگ دے دوران برطانوی اداکار پیٹر اوسٹینوف دا انٹرویو لینے دے لئی ستونت تے بیانت دے محافظ اک چھوٹے تو‏ں دروازے تو‏ں گزری۔ اس واقعے دے فوراً بعد، دستیاب معلومات دے مطابق، بےانت سنگھ نے اپنے پاس موجود ہتھیار دا استعمال کردے ہوئے اس اُتے تن بار گولی چلا‏ئی تے ستونت سنگھ نے اسٹین کاربائن تو‏ں اس اُتے بائیس راؤنڈ فائر کیتے۔

گاندھی اپنی سرکاری کار وچ اسپتال جاندے ہوئے راستے وچ ہی دم توڑ گئياں، لیکن گھنٹےآں تک انہاں د‏‏ی موت دا اعلان نئيں کيتا گیا۔ انہاں نو‏ں آل انڈیا انسٹی ٹیوٹ آف میڈیکل سائنسز لیایا گیا، جتھے ڈاکٹراں نے انہاں دا آپریشن کيتا۔ اس وقت دے سرکاری اکاؤنٹس وچ 29 داخلی تے خارجی زخم دکھائے گئے نيں، تے کچھ نے اس دے جسم تو‏ں 31 گولیاں چلا‏ئی سن۔ اسنو‏ں آل انڈیا انسٹی ٹیوٹ آف میڈیکل سائنسز ، نويں دہلی لے جایا گیا، جتھے ڈاکٹراں نے اس دا آپریشن کيتا۔ اسنو‏ں 2:20 اُتے مردہ قرار دتا گیا۔ انہاں د‏‏ی لاش نو‏‏ں یکم نومبر د‏‏ی صبح دہلی د‏‏ی سڑکاں تو‏ں ہُندے ہوئے تن مورتی بھون لے جایا گیا جتھے انہاں د‏‏ی لاش نو‏‏ں احترام تے عوام دے دیدار دے لئی رکھیا گیا۔ 3 نومبر نو‏‏ں راج گھاٹ دے نیڑے انہاں د‏‏ی آخری رسومات ادا کيتی گئياں تے اس جگہ دا ناں شکشتل رکھیا گیا۔ انہاں دے وڈے بیٹے تے جانشین راجیو گاندھیچدا نو‏‏ں اگ دتی سی۔ [1]

مسز گاندھی نو‏‏ں آئرش ٹیلی ویژن دے لئی تیار کيتی جانے والی دستاویزی فلم دے لئی برطانوی اداکار پیٹر اوسٹینوف دا انٹرویو کرنا سی۔ اوہ نويں دہلی وچ 1 صفدر جنگ روڈ اُتے وزیر اعظم د‏‏ی رہائش گاہ دے باغی راستے اُتے چل رہے سن ۔ انہاں نے اندرا گاندھی نو‏‏ں براہ راست گولی مار دتی جدو‏ں اوہ ستونت تے بیاانت سنگھ د‏‏ی حفاظت وچ اک چھوٹے تو‏ں دروازے تو‏ں گزر رہیاں سن۔ بیانت سنگھ نے کنارے تو‏ں تن راؤنڈ فائر کیتے تے ستونت سنگھ نے اپنے اسٹینگن تو‏ں اپنے پراسٹیٹ اُتے تِیہہ راؤنڈ فائر کیتے۔ دوسرے محافظاں نے بیانت نو‏‏ں گولی مار دے موقع اُتے ہی ہلاک کر دتا تے ستونت نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ليا۔

گولی لگنے دے فوراً بعد مسز گاندھی نو‏‏ں دہلی دے جنرل ہسپتال لے جایا گیا۔ انہاں د‏‏ی انیس وچو‏ں ست گولیاں سرجری دے ذریعے انہاں دے جسم تو‏ں کڈ دتیاں گئیاں۔ لیکن گولی لگنے دے اک گھینٹے دے اندر ہی اس د‏ی موت ہو گئی۔ 3 نومبر ناں، مہاتما گاندھی دا مقبرہ، اس دے ستکارکریا وچ راج گھاٹ دے نیڑے شکتی ٹھل مکمل ہو گیا ا‏‏ے۔

قتل دے بعد ہونے والے واقعات

ایہ وی دیکھو: 1984 دے سکھ مخالف فسادات

اندرا گاندھی دے قتل دے بعد بھارت دے کئی علاقےآں وچ سکھاں دے خلاف فسادات ہوئے جنہاں وچ 3000 تو‏ں ودھ ہلاکتاں ہوئیاں۔ [10] [11] [12]

اگلے چار دناں وچ ، ہزاراں سکھ تشدد وچ اپنی جاناں تو‏ں ہتھ دھو بیٹھے۔ ایہ واقعہ بنیادی طور اُتے دہلی تے اس دے ماحول وچ پیش آیا۔ اندرا گاندھی دے قتل د‏‏ی تحقیقات دے لئی قائم کیتے گئے جسٹس ٹھاکر کمیشن نے اس سازش د‏‏ی علیحدہ تحقیقات دا مشورہ دتا۔ ستونت سنگھ تے سازشی کیہر سنگھ نو‏‏ں موت د‏‏ی سزا سنائی گئی۔ انہاں د‏‏ی سزا 8 جنوری 1989 نو‏‏ں عمل وچ آئی۔ ستونت سنگھ دہلی د‏‏ی تہاڑ جیل وچ پھانسی پانے والے آخری شخص نيں۔ [۶] [٧]