الجامع الصغیر
الجامع الصغیر دا پورا نام الجامع الصغیر فی الفروع اے ایہ امام محمد دی تصنیف جو ظاہر روایت کی6 کتاباں دا حصہ وی اے۔ یہ کتاب امام ابو یوسف دی خواہش اُتے مرتب کيتی گئی۔ کیونکہ امام ابو یوسف نے امام محمد توں کہیا اوہ تمام مسائل لکھياں جو انہاں نے امام ابو حنیفہ توں روایت کیتے نيں۔ اس وچ تن قسم دے مسائل نيں۔
- 1 اوہ مسائل کن دی روایت صرف اس کتاب وچ اے
- 2وہ مسائل جو دوسری کتاباں وچ بغیر حوالہ دے مذکور نيں اس وچ صراحتا بتا دتا گیا کہ ایہ امام ابو حنیفہ دا قول اے یا کسی تے امام کا۔
- 3ایسے مسائل نيں جو دوسری کتاباں وچ مذکور نيں لیکن اس کتاب وچ انہاں دا ذکر ایسے انداز وچ کیتا اے کہ نويں فوائد حاصل ہُندے نيں۔
اسنوں ابو عبد اللہ حسن ابن احمد زعفرانی فقیہ حنفیہ نے مرتب کیتا[۱] مولانا عبد الحیی فرنگی محلی نے " النافع الکبیر فی شرح الجامع الصغیر" دے نام توں اس کتاب دی شرح لکھی اے تے مقدمہ وچ لکھیا اے کہ اس کتاب وچ 1532 مسائل آئے نيں۔
شروحات
سودھواوہدی بہت سی شروحات ہو چکيتیاں نيں شارحین وچ امام ابو جعفراحمد بن محمد الطحاوی، امام ابو بكراحمد بن علی المعروف الجصاص الرازی، ابوعمرواحمد بن محمد الطبری،امام ابوبكراحمد بن علی المعروف ظہير البلخی۔ امام حسين بن محمدالمعروف نجم،تاج الدين عبد الغفار بن لقمان الكردری۔ امام ظہير الدين احمد بن اسماعيل التمرتاشی الحنفی،امام قوام الدين احمد بن عبد الرشيد البخاری،محمد بن علی المعروف الجرجانی،قاضی مسعود بن حسين اليزدی،امام ابو الازہر الخجندی،ابو القاسم علی بن بندار الرازی الحنفی،حفيدہ أبو سعيدمطہر بن حسن اليزدی، ابو محمد بن العدی المصری، جمال الدين عبد اللہ بن يوسف المعروف ابن ہشام النحوی، امام فخر الاسلام علی بن محمد البزدوی،امام ابونصراحمد بن محمد العتابی البخاری، امام، ابو الليث نصر بن محمدالسمرقندی نيں۔[۲] اردو وچ اوہدی شرحالنافع الکبیر دے نام توں عبد الحی فرنگی محلی نے کیتی اے
الجامع الصغیر دی وجہ تصنیف
سودھواس کتاب دی وجہ تصنیف ایہ اے کہ امام ابو یوسف نے امام محمد توں فرمایا کہ تساں میرے لئی اوہ تمام روایات اک کتاب وچ جمع کردو جو تساں نے ابو حنیفہ توں کيتیاں نيں۔ اس حکم دی تعمیل وچ امام محمد نے اوہ تمام مرویات اک جگہ جمع فرماداں تے انہاں نوں امام ابویوسف دے سامنے پیش کیتا جنہاں نوں انہاں نے بے حد پسند فرمایا ایہ کتاب (الجامع الصغیر)1532پندرہ سو بتیس مسائل اُتے مشتمل اک مبارک کتاب اے، بقول علامہ بزدوی :امام ابویوسف اپنے جلالت علم و عظمت دے باوجود اس کتاب نوں ہمیشہ سفرو حضر وچ اپنے نال رکھدے سن ۔ علی الرازی فرماندے نيں : جس شخص نے اس کتاب نوں سمجھ لیا اوہ ساڈے تمام ساتھیاں وچ سب توں زیادہ صاحبِ فہم منیا جاندا اے۔ اس دور وچ کسی شخص نوں اس وقت تک قاضی نئيں بنایا جاندا جدوں تک اسنوں پرکھ نہ لیا جائے کہ اوہ الجامع الصغیر نوں سمجھدا اے تے پڑھدا اے۔[۳]