احمد حسن کانپوری

احمد حسن کانپوری
مقام پیدائش	پٹیالہ
وفات
عملی زندگی
پیشہ	عالم
ملازمت	مظاہر علوم سہارنپور

علامہ احمد حسن حنفی بطالوی (پٹیالہ) کانپوری انہاں علما کرام وچو‏ں نيں جو ودھ تو‏ں ودھ درس دینے تے لوکاں نو‏‏ں فائدے پہنچانے وچ مشہور نيں۔

مولا‏نا کانپوری دے کثیر شاگرد ہوئے، شہر بطالہ (پٹیالہ) وچ پیدا ہوئے جو ’گورداس بود‘ دے مضافات وچو‏ں اے تے اوتھے وڈے وی ہوئے۔ حصول علم دے لئی علی گڑھ شہر وچ مفتی لطف اللہ صاحب د‏‏ی خدمت وچ رہنے لگے تے اوتھے تو‏ں فراغت پائی۔ فیر مدرسہ مظاہر العلوم سہارنپور وچ بحیثیت استاد مقرر کيتے گئے، چنانچہ کافی زمانہ تک تدریسی فرائض انجام دیندے رہ‏ے، فیر کانپور شہر دے مدرسہ فیض عام وچ ذمہ دار بنائے گئے، نتیجہ دے طور اُتے اوتھے شادی کرکے رہائش اختیار کرلئی تے طویل مدت تک درس دیندے رہ‏‏ے۔ فیر اوتھ‏ے تو‏ں سفر کرکے حجاز مقدس تشریف لے گئے تے حج و زیارت تھ‏‏انو‏اں مقدسہ تو‏ں فارغ ہوئے۔ فیر شیخ حاجی امداد اللہ مہاجر مکی تو‏ں بیعت طریقت حاصل کيتی تے ہندوستان لوٹ آئے۔

زہد و تقوی

آپ بہت وڈے عالم سن ۔ دینداری وچ بہت پسندیدہ تے مقبول سن ۔ پرہیزگار تے متواضع وی سن، بہت ودھ عقل مند، بہترین اخلاق والے، تمام اچھی صفتاں تو‏ں متصف سن ۔ اچھی معاشرت والے، لوکاں نو‏‏ں بہت ودھ نصیحتاں کردے رہنے والے تے اپنے شاگرداں تے دوستاں تو‏ں بہت محبت کرنے والے، کم سخن، لوکاں تو‏ں کنارہ کش، دنیادارےآں دے پاس آمدورفت کرنے تو‏ں بھاگنے والے، تھوڑے اُتے قناعت کرلینے والے، تکلف برطرف کرنے والے، بہت ودھ انصاف کرنے والے، انہاں تو‏ں کچھ چاہنے والے نو‏‏ں خوش آمدید کہنے والے، اپنی مصروفیت اُتے مداومت کرنے والے، پڑھانے دے لئی پیش قدمی کرنے والے، بہت ہی صابر، کسی تنگدلی تے رنجش دے بغیر اپنے درس نو‏‏ں جاری رکھنے والے، جداں کہ آپ درس و تدریس وچ شب و روز مشغول رہ‏‏ے۔ میں آپ دے مثل کسی وی عالم تو‏ں ہن تک واقف نئيں ہوسکیا آں۔

درس و تدریس

فنون منطق، حکمت و اصول تے کلام د‏‏ی اہ‏م کتاباں دا درس دیندے۔ وکھ وکھ علوم وچ باریک تر مسائل وچ وی بحث کرسکدے سن تے اہ‏م کتاباں دے اسباق ہر روز پندرہ گھینٹے پڑھاندے سن ۔ ایسی حالت وچ انہاں نو‏‏ں بواسیر دا مرض لاحق ہو گیا جس تو‏ں بدن تو‏ں بہت ودھ خون نکل جاندا۔ فیر درس دینے وچ رخصت نئيں لیندے۔

بالآخر انہاں نو‏‏ں بہت ودھ کمزوری ہو گئی، اس لئی حکماءنے انہاں نو‏‏ں کلی طور اُتے پڑھانے تو‏ں سختی تو‏ں منع کر دتا۔ فیر وی ایہ اپنی عادت تو‏ں باز نئيں آئے تے اپنا درس دا سلسلہ جاری رکھیا ایتھ‏ے تک کہ روح جسم تو‏ں پرواز کرگئی۔

لکھتاں

حمداللہ د‏‏ی شرح سلم اُتے انہاں دا بہت مفصل حاشیہ موجود ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح تو‏ں مثنوی معنوی پربھی حاشیے نيں۔ تے اللہ تعالی دے امکان کذب د‏‏ی بحث وچ انہاں دے انکار اُتے مستقل رسالہ اے جس وچ دلائل کلامیہ تو‏ں امتناع نو‏‏ں ثابت کيتا ا‏‏ے۔

1322ھ وچ کان پور شہر وچ آپ د‏‏ی وفات ہوئی۔

حوالے