اجوکا میڈیا اتے لوک کلاواں
اجوکا میڈیا اتے لوک - کلاواں
سودھومیڈیا دی تشریح
سودھومیڈیا اک بہو وکلپی شبد اے جس دے کئی مطلب ہو سکدے ہن۔ اس دا عامَ مطلب کمیونیکیشن زریعہ اے۔ میڈیا توں مطلب صرف الیکٹرونک میڈیا جاں ٹی۔وی۔ چینل ہی نہیں ہن بلکہ پرنٹ میڈیا، سوشل- میڈیا، اشتہار میڈیا، ڈجیٹل میڈیا، شائع میڈیا (کتاب میڈیا)، ماس-میڈیا، رکاڈنگ میڈیا اتے نشریاتی میڈیا شامل ہن۔[۱] اج-کل سیاست اک اقتدار دا رخ اے تاں میڈیا اوہ ہتھیار اے، جس نال تسیں انقلاب لیا سکدے ہو۔
جان - پچھان
سودھواج دے سمے وچ میڈیا کمیونیکیشن دا اک اہم زریعہ اے۔ میڈیا راہیں اسیں گھر بیٹھے ہی سارے دنیا دی جانکاری حاصل کر لیندے ہاں۔ میڈیا توں مطلب اخبار، ریڈیو، ٹی وی، رسالے، انٹرنیٹ وغیرہ توں اے۔ پندرویں صدی دے ادھ وچکار جرمن واسی گٹنبرگ دا پرنٹنگ پریس دی کاڈھ کڈھی۔ اس توں بعد میڈیا دا جویں انقلاب دی آ گیا۔ اخباراں، میگزین، ٹیوی، ریڈیؤ، کمپیوٹر دی کانڈ نال منورنجن اتے اطلاع دے کھیتر وچ بہت ترقی ہوئی اے۔ کجھ نویں کمیونیکیشن دے زریعہ جویں سیٹیلائیٹ، موبائیل، ٹیبلیٹ مائیکروچپ آئی پوڈز، لیپٹوپ آدی کمیونیکیشن کریاواں نوں تیز کر دتا اتے گلوبل وی۔ پہلاں لوکدھارا دا کمیونیکیشن زبانی روپ وچ اک نویں پیڑھی توں دوجی پیڑھی تک ہندا سی مگر کمیونیکیشن زریعاں دیاں کاڈھاں نے لوکدھارا نوں لوکاں تک ہی محدود نہیں رہن دتا۔ ایہناں کمیونیکیشن زریعاں نے میڈیا روایتی لوک کلاواں نوں سنچارت ہی نہیں کر دتا سگوں روایتی لوک کلاواں نوں اپنے مطابق ڈھال کے پیش کیتا اے۔
کمیونیکیشن اک رفتار شیل عمل اے جو اک بندے نوں دوجے بندے نال، اک گروہ توں دوجے گروہ نال جوڑدی اے اس دے کئی کم ہن، جویں- اطلاع دین وچ، انسپائریشن دین وچ، سکھیا دین وچ، سماجیکرن وچ جاں لوکدھارائی پھلار وچ، منورنجن کرن وچ، اشتہاربازی لئی (موجودہ تے وپاری انتظام وچ)[۲]
میڈیا دا پنجابی لوک کلاواں اتے اثر اتے کردار
سودھوجدید سمے وچ پچھلے دو دہاکیاں دوران سائنس نے انسانی زندگی وچ حیرانی جنک تبدیلی کیتی اے۔ میڈیا دے وکھ وکھ نویں کمیونیکیشن زریعاں نے لوک منورنجنی روائتی سامان دی سمت ہی بدل دتی اے۔ اخبار، ٹیوی، چینل، ریڈیو، سوشل نیٹورکنگ، ٹوٹر موبائیل فون اتے ایس ایس پی نے فوری کمیونیکیشن دی سودھا دتی۔ نتیجے وجوں لوک دھارائی سامان، روپاں ودھیاں، پاٹھاں دا جو روپانترن ہو رہا اے اس نال انسان دی جیون-سٹائل ہی بدل گئی اے۔ اس طرحاں میڈیا نے لوک کلا دی اس ونگی نوں بہت حد تک متاثر کیتا اے۔ ایہو جہے گیتاں نوں سن کے گھر دے پرانے بزرگ اپنے کنّ بند کر لیندے ہن اتے اپنی آؤن والی پیڑھی لئی چنتا کردے ہن کہ اوہ اپنا ورثہ کس طرحاں سمبھالنگے۔
میڈیا تے لوک کلاواں دا تعلق
سودھومیڈیا تے لوک کلاواں وچ ڈریکٹ تعلق ہندا اے۔ جویں:-
- ایہہ دوویں ناظرین دا منورنجن کردے ہن۔
- ایہہ دوویں کلاکاراں نوں ڈھکواں پلیٹ فارم مہئیہ کرواؤندے ہن۔
- ایہہ دوویں انسان دیاں سہجاتمک ترپتیا دا واہن بندے ہن۔
- ایہہ دوویں انسان دی سرجنا نوں سائز دندے ہن۔
ایہناں دوواں وچ ہی انسان دے دکھ-سکھ، ڈر، سرکھیا، طاقت، بہادری اتے اتشاہ آدی جذبات نوں ابھویکت ملی اے۔
میڈیا دا سبھ توں وڈا سروکار منورنجن نال اے۔ منورنجن فرصت دا کمہے، منورنجن، فرصت اختیاری سماں اے۔[۳]منورنجن کرن دی لوڑ انسانی جیو سائنس اتے نفسیات دا اک ضروری عنصر اے۔ منورنجن دے کم اکثرانند، منورنجن، جاں خوشی لئی کیتے جاندے ہن اتے ایہناں نوں"مزیدار" منیا جاندا اے۔ میڈیا منورنجن دا زریعہ ہون دے نال-نال لوکاں نوں متاثر کردا اے۔ لوک کلا دیا سرجناواں وچ اک اہم پکھ "لوک منورنجن" دا اے۔ لوک کلا اتییییییییے لوک منورنجن دا بنیاد اصل وچ سبھیاچار ہی اے۔ سبھیاچار دے اہم اپاء وجوں لوک منورنجن دا تعلق س بھوتک پدھر نال وی ہیے، پر اس نالوں وی ودھیرے ہو سبھیاچار دے دماغی پکھ دا نکھار ہیے۔ اس لئی ایہناں دوہاں پکھاں توں لوک- منورنجن دا ادتی اہمیت اے۔
جدید انسان کول بھاویں بہت سارے منورنجن دے زریعہ ہن مگر لوک منورنجن دے من نوں ٹمبن والے کئیاں سدھے-سادھیے زریعہ، پیڑی در پیڑی انسان دا منورنجن کردے آ رہے ہن، جویں کہ لوک ناچ، لوک ناٹ، لوک کلاواں، لوک میلے، تہوار، وکھ-وکھ کرتو، تماشے، لوک سنگیت، لوک کھیڈاں آدی توں علاوہ لوک ساہت دے ہور روپ لوک گیت، لوک کہانیاں،لوک اکھان-محاورے، بجھارتاں، چٹکلے آدی ہن۔ جو انسانی دلاں نوں انندمئی کر رہے ہن۔ جدوں لوک کلا نال متعلق ایہناں چیزاں نوں ملیا ناظرین دے ساہمنے پیش کردا اے تاں ایہہ مشہور ہو جاندیاں ہن۔ اس کارن منورنجن وی ہندا اے اتے سبھیاچار دا آدان-حاصل وی ہندا اے
لوک - کلا
سودھوجان - پچھان
سودھولوک کلا انسان وچار نیچر دے ورتاریاں دی انسانی وہار دی نقل اے آدی دور توں انسان پرکتیک ورتاریاں توں بھے-بھیت ہندا آیا اے۔ ایہناں ورتاریاں نوں اس نوں دیوی طاقت دے روپ وچ لیا اے اتے اوہناں دی اپاسنا شروع کیتی۔ اس اپاسنا وچ اوہناں دی پوجا تے نقلہ دے روپ شروع ہوئے۔ جہناں نوں اسنے اپنی کلا راہی سارتھک اتے پتکھّ روپ دین دی کوشش کیتی۔ لوک کلاں جیون دیاں لوڑاں وچوں اپجی ہون کرکے جن جیون اتے سبھیاچار نال اکسار ہندی اے۔اس دا سہج فصل جاتی دیاں کلا رچیاں دا انٹیکجوئل اے۔ لوک کلا پنڈاں دے الڑ لوکاں دیاں انتریو خواہشاں، بھاوناواں تے تجربیاں دا سبھاوک پرگٹاوا اے اتے ایہہ صدیاں توں چلیاں آ رہیاں کلا رچیاں سہج مطلب وچ ہی پرنتیجا ہندیاں رہیاں ہن۔ پیڑی دا تجربہ کھر-کھر کے اس کلا نوں سنواردا رہا اے بھاویں لوک کلا ویکھن وچ سادی جہی لگدی اے۔ پر اس وچ کلا دا اک پربل شاعر ہندا اے۔ جو اس دی چھوی نوں منموہنا تے بااثر بناؤندا اے۔[۴] لوک کلا وچ مصوری کرن، تماشے، لوک گیت، لوک ساہت ہندا اے۔ لوک کلا لوکدھارا دا اک انکھڑواں انگ ہیے جے کسے تونں کھیتر جاں لوک-گروہ دی لوکدھارا دا مطالعہ کرنا ہووے، تد اس مطالعہ وچ جاں کھیتر وچ لوک گروہ دی لوک کلا دا مطالعہ وی ضروری اے۔ لوک کلا، لوک+کلاں توں مل کے بنیا اے، جس توں ایہہ اشارہ ملدا اے کی لوک کلا، سادھارن لوکاں ولوں سرجی گئی کلا ہندی اے۔ اصل وچ لوک کلا کلا تاں ہندی اے پر ایہہ سادھارن ول چھلّ توں رہت، سدھے-سادیے لوکاں ولوں سرجی ہون کرکے اک طرحاں نال اوہناں ولوں سرجی کلاسیکل جاں انفرادی کلاں توں وکھرتا رکھدی اے۔
میڈیا اتے لوک ساہت
سودھومیڈیا دے کارن لوک ساہت اتے بہت برا اثر پیا اے۔ ہن تاں زیادہ تر ساہت نیٹ اتے مہیا اے۔ لوک منورنجن دین والے ساہت دے متعلق آکرشت ہو رہے ہن۔ مڈھ توں ہی انسان دا من پرچاوا کرن لئی ساہت اک پردھان زریعہ رہا اے۔ اسی کرکے منورنجن دی نظر توں لوک-ساہت بہت سہج آنند دی تنقید اس وچ پردھان رہندی اے۔ لوک ساہت وچ انسانی زندگی دے من دے بدلدے دھر ظاہر ہندے ہن۔ متھّ توں لے کے لوک کہانی تک اس ساہت دی دھارا جاری پرواہمان رہی اے۔ روزانہ زندگی دے نکے توں نکے قیمت توں لے کے وڈا، سرو-مکمل سدیوی - پکرتی تے انسانی سنکٹ ساہت دا انگ بنے ہن۔ لوک ساہت دا سروپ بدل گیا اے، لوک-کاو روپ دا سماجی سرنچنا وچ مطلب نہیں رکھدے ختم ہو رہے ہن، مگر ایہہ کاو-روپ ہم عصر سماجی راجنیتیک پرحالات نے اپنے کلیور وچ سمو کے پیش کرن دے اہل ہن، اوہناں دی جاری رچنا ہو رہی اے۔ ایہناں وچوں چھوٹے شعری روپ ودھیرے ہن جو کسے وی حالت نوں طنزیہ ڈھنگ نال پیش کرن دے اہل ہن۔ ٹپے، بولیاں، اکھان اتے لوک چٹکلیاں دی اج وی سرجنا ہو رہی اے۔ میڈیا نے انجھ ہن لوک من اتے اثر پایا اے کہ سبھ کجھ بدل گیا۔ لوکاں دی رچیاں تک بدل گئیاں ہن۔
میڈیا اتے سوانگ
سودھوجدید سمے وچ میڈیا دا لوک مناں اتے اجیہا اثر پیا اے کہ سنواگ لگبھگ ختم ہی ہو گیا اے۔ سوانگ لوک ناٹ کلا دا ہی اک انگ ہن جس وچ ناچ، گانا، نقلہ آدی دی ورتوں ہندی اے۔ ایہہ ہر پنڈ دی ستھّ جاں کھلھے میدان وچ کسے اچے تھڑھے اتے کھیڈیا جاندا ہیے۔ اس وچ کسے مشہور لوک نایک دے جیون دی کوئی بھاونا بھرپور جھاکی پیش کیتی جاندی اے۔ کمیونیکیشن دے زریعاں کرکے عامَ لوک اس طرحاں دی لوک کلا نوں بھلدے جا رہے ہن۔ ایتھوں تک کہ کئی تاں بھلّ وی گئے ہن کیونکہ عامَ طور تے رجھی ہوئی زندگی کارن لوکاں کول انا سماں ہی نہیں کی اوہ کتے اک تھاں بیٹھ کے سوانگ آدی ہندے ویکھن۔ ایہناں دی تھاں اج کل سنیما گھراں نے لے لئی اے۔ اس طرحاں میڈیا نے اس طرحاں دی روایتی لوک کلا دی ونگی نوں لگّ-بھگّ ختم کر دتا اے۔
میڈیا اتے لوک جیون
سودھومیڈیا نے لوک جیون اتے بہت اثر پایا اے۔ نقلاں - سانگ، نوٹنکی، لوک ناٹ دی اک بہت سندر اتے خاص کلا رہی اے، جنہاں نوں پیش کرن والی منڈلی نوں نقلیئے کیہا جاندا سی۔ ایہناں نوں پیش کرن والیاں خاص پیشکشاں جاتیاں- بھنڈ، ڈوم، مراسی کاہدی جو پنڈاں وچ صدیاں توں ویاہ اتے ہور خوشی دے موقعیاں اتے اپنیاں چہیڈاں، ٹچراں، چوبھاں اتے نقلاں نال ہاس-رسس آدی نال لوکاں دے ڈھڈیں پیڑاں پا کے منورنجن کردیاں آ رہیاں سن۔ ہن ایہہ کلا ختم ہو گئی اے۔ ہن اس کلا دی تھاں ٹیوی اپر چل رہے وکھ وکھ وکھ چینلاں اپر وڈے وڈے کلاکاراں نے ملّ لئی اے۔
میڈیا اتے لوک کھیڈاں
سودھومیڈیا نے لوک کھیڈاں اتے وی بہت اثر پایا اے۔ میڈیا دے اثر دے کارن کئی لوک کھیڈاں ختم ہو چکیاں ہن۔ لوک منورنجن وچ پنجابی لوک کھیڈاں دی بڑی لمی روایت رہی اے۔ بچے توں لے کے بڈھے تک لنگ تے بیسڈ کڑیاں دیاں اتے منڈیاں دیاں کھیڈاں ونّ-سونیاں اتے وکھ وکھ پرچلت رہیاں ہن۔ جنہاں وچوں پرمکھ ہن کبڈی، کشتی، گلی ڈنڈا، کھدو - کھونڈی، کوٹلہ چھپاکی، سجزیرہ، پٹھو، اخروٹ آدی بہت ساریاں ہور وی کئی لوک کھیڈاں ہن۔ کئیاں دے تاں ناں وی ختم ہو چکے ہن اتے کجھ کو ہی بچیاں ہن۔ کجھ دیسی کھیڈاں دے روپ جدید کھیڈاں دے روپ وچ وٹّ گئے ہن۔ ہن بچیاں کھیڈاں وچ کبڈی کشتی رسا-کسی آدی ہی کجھ کھیڈاں بچیاں ہن جنہاں دے مقابلے کھیڈ میلے وچ کروائے جاندے ہن۔ جویں ہن کبڈی میچ ہو رہے ہن- اس کھیڈ وی پینڈو کھیتر وچوں ختم ہو گئی اے۔ عالمی دے دیساں وچوں وی دو ٹیماں آئیاں ہن، اوہ وی دراصل ادھروں پنجابی ہی ہن۔ اج دے ویلے وچ کامنویلتھ، اولمپک اتے قومی کھیڈاں وچ کرکٹ، باسکٹبال، فٹ بال، ٹیبل ٹینس آدی غیرملکی کھیڈاں ہی۔ مگر ساڈیاں کھیڈاں وچ بہت ساریاں سخت اصولاں دی ضرورت نہیں سی پیندی۔ ساڈیاں لوک کھیڈاں ہر ویلے بڑی آسانی نال جدوں دل چاہے، جنی مرضی کھڈاری رل کے کھیڈ سکدے ہن۔ اج غیرملکی کھیڈاں دا ہی بول بالا اے۔ اتے میڈیا وچ وی اسے طرحاں دی کھیڈاں دا ہی بول بالا اے۔
میڈیا اتے لوک گیت
سودھولوک گائکی دے کھیتر وچ ریڈیو، ٹیپ ریکارڈ اتے توے دی سنچار-زریعاں تک پنجاب دی گائکی وچ آسا سنگھ مستانہ، یملا جٹّ، نرندر بیبا، جگت سنگھ جگا آدی نے بہت بلندیاں نوں چھوہیا اے۔ پر اج دی طریق وچ جو سنگیت دے نام اتے پنجابی چینل ناظرین اگے پیش ہو رہے ہن، اس وچ سنن لئی گھٹ اتے ویکھن لئی بہت کجھ اے۔ پنجابی چینل دیکھدے ویلے ایہہ محسوس ہندا اے کہ پنجابیاں نوں گھٹیا قسم دے سنگیت اتے نچنا آؤندا اے۔ لوک گیتاں دی روح اس دے بولاں وچ نہیں سگوں اس دیاں دھناں وچ اے جو ہر پنجابی دے دل وچ چاء تے امنگاں بھریا ترنگاں چھیڑ دندیاں ہن۔ اجوکے ویلے پنجابی سنگیت بے شکّ عالمی مشہوری حاصل کر چکیا اے مگر ایہہ اپنے مول روپ نالوں کافی بیگانہ ہو گیا اے۔ اس دے بول اس دیاں دھناں مغربی سنگیت نال رلا ملا کے اک نواں سنگیت روپ پنجابی پھیوجن میوزک ہوند وچ آ چکا اے۔ اجوکا میڈیا اس سنگیت نوں لوک سنگیت نام ہیٹھ پرچلت کر رہا اے۔
سٹہ
سودھواگلے سی تاں اجوکے ویلے وچ میڈیا ساڈے لئی بہت ہی لابھکاری زریعہ اے۔ پر اپر دتے گئے ویروے نوں دیکھدے ہوئے ایہہ سٹہ کڈھیا جا سکدا اے کہ لوک دھارا اتے لوک کلا دیاں ساریاں قسماں، جو کہ روایتی ورثہ اے، میڈیا نے بہت زیادہ متاثر کیتا اے۔ جس کرکے ساڈی رہتل اتے رہتل نوں کافی وڈی سٹّ پہنچائی اے۔ اس کرکے اج سبھ توں وڈی ضرورت اے اپنی لوک ورثے نوں سنبھالن دی۔ اس لئی اج دی نویں پیڑھی نوں اجاگر ہونا پویگا نہیں تاں شاید ساڈی آؤن والی پیڑھی نوں ساڈے ورثے دا کدے علم نہی ہووےگا۔