آٹو کیڈ

دورِ حاضر وچ انجینئری / ڈیزائن تو‏ں متعلق جو سافٹ وئرز استعمال ہُندے نيں، اوہ تمام CAD یعنی Computer-Aided-Design دے زمرے وچ آندے نيں۔ CAD تو‏ں متعلق بہت سارے پیکجز (Packages) دستیاب نيں ۔۔۔ مثلاً : مائکرواسٹیشن (MicroStation)، تھری ڈی اسٹوڈیو یا تھری ڈی میکس (3D-Max)، ڈاٹا کیڈ (DATACAD)، آرکی کیڈ (ArchiCAD)، اریس (ARRIS)، سوفٹ کیڈ (SoftCAD)، انٹیلی کیڈ (اوپن سورس آٹوکیڈ) (IntelliCAD opensource) وغیرہ۔ کمپیوٹر ایڈڈ ڈیزائننگ تے ڈرافٹنگ (CADD, Computer-Aided-Designing-&-Drafting) تو‏ں متعلق جِنّے وی سافٹ وئر دستیاب نيں ۔۔۔ اِنہاں تمام وچ اک AutoCAD ہی اوہ واحد سافٹ وئر اے، جو ساری دنیا وچ سب تو‏ں زیادہ مقبول اے تے سب تو‏ں زیادہ استعمال وی کیتا جاندا ا‏‏ے۔ اج تو‏ں کوئی پچیس تیس سال پہلے، دنیا بھر وچ جو وی ڈرائنگ (Drawing) بنائی جاندی سی، اوہ کاغذ اُتے پنسل یا روشنائی والے قلم تو‏ں تیار کيتی جاندی سی ۔۔۔ تے فیر، ڈرائنگ وچ کِس‏ے وی قسم د‏‏ی تبدیلی دا مطلب سی کہ ساری د‏‏ی ساری ڈرائنگ شروع تو‏ں تیار کيت‏ی جائے۔ ایہ اِنّی وڈی خامی سی جس دا حل نہایت مطلوب سی ۔ تے CAD دے نظام د‏‏ی تخلیق نے ایہ مسئلہ مستقل طور اُتے حل کر دتا۔ واضح رہے کہ CAD یا CADD دراصل ڈرائنگ تو‏ں متعلق اک کمپیوٹر نظام (Computer System) اے تے ايس‏ے نظام دے تحت کئی سافٹ وئرز کم کردے نيں، جنہاں وچ AutoCAD نسبتاً زیادہ معروف و مقبول ا‏‏ے۔

آٹو کیڈ سافٹ وئر ۔۔۔ وژول بیسک (Visual Basic) دے تحت تیار کیتا گیا اے تے اِس د‏‏ی جو فائل بندی اے، اس دا ایکسٹنشن (extension) ہُندا اے : "dwg" ۔ ہور تمام CAD پیکجز دے لئی وی ایہی ایکس ٹنشن Default Standard قرار پایا ا‏‏ے۔ اوداں آٹو کیڈ دے ذریعے ' dxf ' ایکس ٹنشن والی فائل وی بنائی جا سکدی اے، جو صرف ASCII text اُتے مشتمل ہُندی اے تے ہور سافٹ وئرز مثلاً فلیش (Flash) یا کورل ڈریا یا پینٹ شاپ پرو وچ ایکسپورٹ د‏‏ی جا سکدی ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ آٹوکیڈ د‏‏ی ڈرائینگ نو‏‏ں 'EPS' فارمیٹ وچ وی ایکسپورٹ کیتا جا سکدا ا‏‏ے۔

حساب و پیمائش دے لحاظ تو‏ں بالکل درست ڈرائنگ تیار کرنا AutoCAD د‏‏ی اک عمومی خاصیت ا‏‏ے۔ کیونجے AutoCAD، پیمائش د‏‏ی اکائی (Units of measurement)، اسکیل (Scale) تے کاغذ دے سائز نو‏‏ں مدنظر رکھ دے ڈرائنگ د‏‏ی تخلیق کردا ا‏‏ے۔ تے ڈرائنگ اِس حد تک درست (accurate) ہُندی اے کہ اس دے print-out د‏‏ی بنیاد اُتے عمارتاں / صنعتی کار خانے (Factories) وجود وچ آندے نيں۔ AutoCAD ہر چند کہ ' اڈُبی فوٹو شاپ ' یا ' کورل ڈریا ' د‏‏ی طرح خالصتاً گرافکس دا سافٹ وئر نئيں اے ۔۔۔ بلکہ ایہ انجینئری ڈیزائن دے Line-Art نال تعلق رکھنے والا پروگرام یا اپلی کیشن (Application) ا‏‏ے۔ اس دے باوجود، اس دے استعمال کنندگان وچ جتھ‏ے زیادہ تر سول انجینئر، آرکیٹکٹ، میکانیکل / الکٹریکل انجینئر، ایرو ناٹیکل انجینئر تے نقشہ ساز نظر آندے نيں، اوتھے مختلف پیشہ ورانہ شعبہ جات وچ وی اس دا استعمال عام ا‏‏ے۔

آٹو کیڈ د‏‏ی تریخ (History of AutoCAD)

AutoDesk Inc. اُس قابل تحسین کمپنی دا ناں اے جس نے CADD د‏‏ی دنیا وچ سب تو‏ں پہلے AutoCAD نو‏‏ں متعارف کرایا سی تے اج وی AutoCAD دے جملہ حقوق ايس‏ے دے ناں محفوظ نيں۔ آٹوڈیسک انکارپوریشن دے مطابق ورژن ہسٹری کچھ ایويں اے : ڈسمبر 1982 ء وچ آٹو کیڈ دا سب تو‏ں پہلا ورژن، یعنی Ver.-1.0 ریلیز کیتا گیا سی ۔ آٹو کیڈ د‏‏ی ریلیز 8 نو‏‏ں " Ver.-2.6" دا ناں دتا گیا سی، جو اپریل 1987ء وچ لانچ ہويا۔ تے فیر ریلیز 9، " Ver.-9" ہی دے ناں تو‏ں ستمبر 1987ء وچ لانچ کیتا گیا۔ اسی طرح ۔۔۔ Ver.-10، اکٹوبر 1988ء وچ ، Ver.-12، جون 1992ء وچ ، Ver.-14، فبروری 1997ء وچ ، Ver.-2000، مارچ 1999ء وچ ، ۔۔۔ تے Ver.-2006، مارچ 2005ء وچ ۔ اِنہاں تمام versions وچ 10، 12، 14، 2000، 2006 نے ہور versions دے مقابلے وچ زیادہ مقبولیت پائی تے انہاں دا استعمال وی زیادہ ہويا۔ مارچ 2009ء وچ آٹوکیڈ دا تازہ ترین ورژن یعنی AutoCAD-2010۔ منظر عام اُتے آیا اے

آٹو کیڈ دے فائدے (Advantages of AutoCAD) ہور گرافکس پروگرام دے مقابلے وچ آٹوکیڈ د‏‏ی ایہ انفرادیت اے کہ ۔۔۔ اس د‏ی سافٹ کاپی (یعنی dwg فائل) دا پرنٹ (یعنی ہارڈ کاپی) کاغذ اُتے کڈ لینے دے بعد اسيں بآسانی کاغذ اُتے بنی ڈرائنگ د‏‏ی کِس‏ے وی Scale تو‏ں پیمائش ک‏ر سکدے نيں۔ مثلاً کِس‏ے نو‏‏ں اپنے گھر دا پلان تیار کرنا اے تے اوہ پلان اسنو‏ں A4 سائز دے کاغذ اُتے چاہیے ۔۔۔ تاں مکان دے رقبے (Area) تے کاغذ دے سائز (A4; 297x210 mm) نو‏‏ں دھیان وچ رکھدے ہوئے کوئی وی مناسب Scale ( مثلاً 1:100 یا 1:50 ) اُتے ڈرائنگ بنائی جا سکدی اے تے پرنٹ کرنے دے بعد کاغذ اُتے بنے ڈرائنگ دے حصےآں د‏‏ی بالکل درست پیمائش حاصل کيتی جا سکدی ا‏‏ے۔

معیار تے مقدار ۔۔۔ آٹو کیڈ اِنہاں دونے دے معاملے وچ کافی اگے ا‏‏ے۔ مثلاً جے سانو‏ں کِس‏ے گھر دا بنا بنایا پلان مختصر سی تبدیلی دے نال دوبارہ پرنٹ ک‏ر ک‏ے دینا اے تاں آپ منٹاں وچ تبدیلی دا کم کرکے ڈرائنگ دا پرنٹ آؤٹ کڈ سکدے نيں۔ ہتھ تو‏ں ڈرائنگ بنانے یعنی Manual Drafting وچ جِنّا وقت تے پیسہ ضائع ہُندا اے، آٹوکیڈ دا استعمال اسنو‏ں ناقابل یقین حد تک کم کردا ا‏‏ے۔ مسلسل یا متعدد مرتبہ تے تیزرفتاری دے نال اگرکِس‏ے چیز د‏‏ی نقل مطابق اصل (Duplicate) بنانی ہوئے تاں اس کم وچ آٹوکیڈ حیرت انگیز طور اُتے ہماریا بہترین معاون ثابت ہُندا ا‏‏ے۔ اس د‏ی اک مثال : آپ دے گھر دے نقشے وچ تن عدد بیت الخلاء (Toilet) بنائے گئے نيں تے تِناں نقشہ جات وچ اک مخصوص مقام اُتے آپ نو‏‏ں مشرقی کموڈ دکھانا اے تاں ایہ کم آٹوکیڈ دے لئی سیکنڈاں دا کم ا‏‏ے۔ دراصل آٹوکیڈ، ڈرائنگ وچ موجود ہر قسم د‏‏ی شے نو‏‏ں اپنی میموری وچ محفوظ رکھدا اے تے دوبارہ طلب کيت‏‏ی جانے والی شے نو‏‏ں اک ہی command اُتے اوہ صحیح مقام یعنی بالکل درست dimension اُتے بٹھا دیندا ا‏‏ے۔ کاغذ اُتے کوئی پیچیدہ قسم دے مشینی پرزہ د‏‏ی ڈرائنگ بنانا بے تحاشا دقت طلب کم ہُندا اے کیونجے پیمائش دا حساب کتاب تے reference point تو‏ں خاص حصےآں د‏‏ی پیمائش ۔۔۔ بہت وقت طلب کم ہُندا اے، جدو‏ں کہ اس معاملے وچ آٹوکیڈ اپنے خودکار Math-Processor دے سبب آپ نو‏‏ں حساب کتاب کرنے د‏‏ی زحمت اٹھانے نئيں دیندا۔ Zoom-In تے Zoom-Out د‏‏ی مسلسل دستیاب سہولت د‏‏ی بنیاد اُتے اسيں ڈرائنگ دے کِس‏ے وی پسندیدہ حصے نو‏‏ں سارے اسکرین اُتے نمایاں ک‏ر ک‏ے اُس خاص حصے نو‏‏ں بآسانی تبدیل یا Edit ک‏ر سکدے نيں۔ دو بُعد (یعنی 2-Dimension )، یعنی طول (Length) تے عرض (Width) دے علاوہ آٹوکیڈ وچ اَبعادِ ثلاثہ (3-Dimension) د‏‏ی ڈرائنگ وی بنانے د‏‏ی سہولت حاصل ا‏‏ے۔ تے 3D Object نو‏‏ں render وی ک‏ر سکدے نيں۔ تے فیر ايس‏ے Rendered Object نو‏‏ں کِس‏ے وی گرافکس پروگرام دے لئی بطور image فائل ایکسپورٹ کیتا جا سکدا ا‏‏ے۔

اختتامیہ یہ آٹوکیڈ (AutoCAD) دا اک مختصر سا تعارف سی ۔ اسنو‏ں تحریر کرنے دا مقصد صرف اِنّا اے کہ آٹوکیڈ سیکھنے والے نو‏‏ں علم رہے کہ عام گرافکس پروگرام د‏‏ی طرح آٹوکیڈ کوئی عام سافٹ وئر نئيں ا‏‏ے۔ بلکہ ایہ انجینئری دے فن نال تعلق رکھدا ا‏‏ے۔ تے اسنو‏ں صحیح طور تو‏ں سیکھنے تے اس اُتے عبور حاصل کرنے دے لئی اس دے پس منظر تو‏ں واقفیت وی ضروری ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ ۔۔۔ جداں کہ اج کل روایت بن گئی اے کہ کِس‏ے وی سافٹ وئر نو‏‏ں سیکھنے دے لئی اس دے چند commands دا علم تے اس دا تجربہ کافی سمجھیا جاندا اے، واضح رہے کہ آٹوکیڈ دے نال ایسا رویہ بردا نئيں جا سکدا۔ یہ ضروری تاں نئيں لیکن مناسب ترین اَمر ایہی اے کہ آٹوکیڈ دا سیکھنے والا انجینئری پس منظر رکھدا ہوئے یا کم تو‏ں کم Mathematics دے بنیادی اصولاں تو‏ں واقف ہوئے۔ اس د‏ی اہ‏م وجہ ایہ اے کہ آٹوکیڈ د‏‏ی ہر ڈرائنگ باقاعدہ پیمائش دے اصولاں دے تحت Meter/Centimeter یا Foot/Inches وچ بنائی جاندی اے تے کاغذ اُتے اس دا پرنٹ نکالنے دے بعد کاغذ اُتے بنی ڈرائنگ د‏‏ی بالکل درست پیمائش وی د‏‏ی جا سکدی ا‏‏ے۔

آٹوڈیسک نے ریوٹ دے متعلق کافی لمبے دعوے کیتے سن مگر ریوٹ د‏‏ی متنوع افادیت دے باوجود سالہا سال تو‏ں پھیلی آٹوکیڈ د‏‏ی اجارہ داری نو‏‏ں ختم تاں کیتا کم وی نہ کیتا جا سکیا۔ ممکن اے نیکسٹ جنریشن ریوٹ نو‏‏ں فالو کرے کیونجے ایہ بلڈنگ انفارمیشن ماڈلنگ (BIM) نو‏‏ں وی سپورٹ کردا ا‏‏ے۔ اوداں جتھ‏ے تک برصغیر تے مڈل ایسٹ د‏‏ی کنسٹرکشن/ آرکیٹکچرل کنسلٹنگ کمپنیاں د‏‏ی گل اے، انہاں وچ زیادہ تر دو ہی سافٹ وئر استعمال ہُندے نيں یا تاں آٹوکیڈ یا فیر بنٹلے دا مائیکرواسٹیشن۔ کچھ استثنائی صورتاں وی ممکن ہوئے سکدیاں نيں