آزاد سمبڑیالوی
| آزاد سمبڑیالوی | |
|---|---|
| جم |
|
| وفات |
|
ترمیم  | |
پیدائش
سودھومولانا ابو البیان شہزادہ آزاد 17 فروری 1898ء نوں قصبہ سمبڑیال ضلع سیالکوٹ پنجاب وچ پیدا ہوئے۔
ناں و نسب
سودھوآپ دا اصل ناں برکت علی سی ۔ آپ چونکہ قریشی برادری دے امیر سن اس لئی آپ نوں شہزادہ برکت علی پکاریا جاندا۔ آپ مولانا ابو الکلام آزاد دے علمی شعور توں بہت متاثر سن ۔لہٰذا آپ نے اپنا تخلص آزاد رکھیا تاں آپ نوں کافی عرصہ تک شہزادہ آزاد برکت علی آزاد پکاریا جانے لگیا جو مختصر ہوئے کے صرف شہزادہ آزاد ہی رہ گیا۔تریخ برصغیر ہند دا مطالعہ کيتا جائے تاں آپ دا ناں صرف شہزادہ آزاد ہی ملدا اے۔
حالات زندگی
سودھوآپ انہاں مجاہدین وچ شامل نيں جنہاں نے 1921ء وچ سر بکفن ہوئے کے میدان جنگ آزادی وچ قدم رکھیا تے 1921ء توں لے کے 1945 تک کافی دفعہ قید و بند کڑی صعوبتاں اٹھائیاں۔
مولانا شہزادہ آزاد دی جوانی اس دور وچ گزری
پس ماندہ تے غیر زراعت پیشہ اقوام دی ترقی وچ جو رکاوٹاں سی انہاں دی وجہ فرسودہ نظام سی جو ہندو مذہب وچ زمانہ قدیم توں چلا آرہیا سی۔ یعنی ذات ، پات، اونچ،نیچ، ساہو تے کمین۔
“ساہو تے کمین” دے امتیاز نوں مٹانے دے لئی ضروری سی کہ کوئی قدم اٹھایا جائے تے پسماندہ اقوام دے لئی ترقی دی راہاں کھلاں۔ امرا ،جاگیرداراں ، زمینداراں تے وڈیراں، سرداراں، دے ایما اُتے ساہو تے کمین دا اوہ نظام سی جس دے ذریعے پسماندہ برادریاں دے بچےآں دے لئی ترقی دی تمام تر راہاں نوں مسدود کر دتا جاندا تے غریب ،غریب توں غریب تر ہُندا گیا۔
آپ نے سائمن کمیشن ، الیکشن کمیشن ، محکمہ بندوبست تے محکمہ مردم شماری دے حکام توں مزاکرات کیتے تے اپنیاں تحریراں توں واضح کيتا کہ کسی فرد دی قوم اس دے مورث اعلیٰ تے حسب و نسب دے لحاظ توں لکھی جائے نہ کہ بلحاظ پیشہ آپ دی انتھک کوششاں توں فرسودہ نظام دا خاتمہ ہويا تے اج دے دور وچ جو دستاویزات وچ قوماں حسب و نسب توں درج ہُندیاں نيں۔ ایہ سب آپ دی تحریک دا نتیجہ اے۔ ہندوستان دی تریخ وچ آپ توں پہلے کوئی ایسی ہستی پیدا نہ ہوئی جس نے اس نظام دے خلاف آواز اٹھائی ہوئے تے عوام وچ اک نواں شعور بخشا ہوئے۔
جمیعت القریش
سودھوآپ نے اپنی برادری “قریش” دی فلاح دے لئی ساری عمر وقف کر دتی۔ 1922ء وچ آپ نے“جمعیت القرش” دی بنیاد رکھی آپ اپنی برادری دے امیر اول سن ۔ آپ نے اپنی برادری نوں زمینداراں دی نسب دانی تے ذاتی امور نوں نبٹانے تے انہاں دی چوکھٹ اُتے پيا رہنے دی بجائے محنت و مشقت توں روزی کمانے دا درس دتا۔ نوجواناں وچ حصول تعلیم دا سبق دتا اج قریشی برادری وچ جو خوشحالی تے ترقی نظر آرہی اے ایہ سب مولانا شہزادہ آزاد دی جدوجہد دا نتیجہ اے۔ قریشی برادری دی فلاح دے لئی آپ دے مشن نوں قائم رکھدے ہوئے پاکستان بھر وچ تنظیماں کم کر رہیاں نيں۔ انڈیا وچ بمبئی وچ سراج الدین قریشی دی زیر نگرانی جمعیت القریش کم کر رہی اے ۔دوبئی وچ آپ دے صاحب زادے شہزادہ اعجازکی قیادت وچ جمعیت القریش سمندر پار تنطیم دا قیام عمل وچ لیایا گیا۔
مقدمات
سودھوتحریک جنگ آزادی مین آپ تمام تحریکاں وچ برابر سر گرم رہے۔ 1921ء تے فیر 1922ء وچ آپ اُتے باغیانہ تقاریر دے جرم وچ مقدمات درج ہوئے تے آپ نے تن سال قید با مشقت بھگتی۔ آپ نوں سنٹرل جیل لاہور وچ محبوس رکھیا گیا تے مظالم ڈھائے گئے۔مگر آپ نے ہمت نہ ہاری 1926ء وچ دو مقدمات زیر دفعہ 107 تے 108 دائر کیتے گئے۔
۔1931ء ریاست پٹالہ 1932ء وچ صوبہ بمبئی توں آپ نوں فرنگی استعمار دے خلاف تقاریر دے جرم وچ علاقہ بدر کيتا گیا۔
صحافتی و تحریکی خدمات
سودھوتحریک آزادی دے علاوہ تحریک آزادی کشمیر وچ آپ نے بھر پور حصہ لیا۔ آپ دی زندگی دا بیشتر حصہ کشمیر وچ گزریا آپ نے پونچھ شہر وچ قیام کيتا تے اوتھے ڈوگرہ راجاواں دے مظالم دے خلاف آواز اٹھائی تے ہفتہ وار “ ترجمان پونچھ” دا اجرا کيتا۔ ریاست وچ “ آل جموں و کشمیر کانفرنس” دا قیام شیخ محمد عبد اللہ دی قیادت وچ ہوئے چکيا سی۔ مولانا شہزادہ آزاد دے شیخ عبد اللہ دے نال گہرے تعلقات سن ۔ مگر جدوں شیخ عبد اللہ نے “ آل جموں و کشمیر مسلم کانفرنس ” نوں “نیشنل کانفرنس” دا ناں دتا تاں مولانا تے شیخ صاحب دے تعلقات وچ کشیدگی پیدا ہوئے گئی آپ نے اپنے جریدہ دے ذریعے اس اقدام دی کھل دے مخالفت کيتی مگر شیخ عبد اللہ ہندو حکمراناں دے فریب وچ پھانسے جا چکے سن ۔ ايسے دوران جون 1938ء وچ پونچھ شہر دے ميں بازار وچ اگ لگیا کر مسلماناں دی دکاناں نوں کافی نقصان پہنچایا گیا تے فیر ہندو پولیس آفیسر دے ہتھوں دو مسلم سوانیاں دی بے حرمتی دے واقعے نے علاقے وچ خوف وہراس پیدا کر دتا۔اس واقعہ دی چھان بین دے لئی اک کمیٹی دا قیام عمل وچ لیایا گیا جس وچ آپ نے کلیدی کردار ادا کيتا۔ پو لیس آفیسرز نوں انہاں دے کیفر کردار تک پہنچایا تے مسلمان تاجراں دے تمام نقصانات دا ازالہ کيتا گیا۔ اس دے بعد آپ نے حصول اراضی تے صحت قوم دے مقدمات دی پیروی کرنا شروع دی تاں ڈوگرہ راجاواں نوں ناگوار گزریا تے آپ دی ودھدی ہوئی مقبولیت نوں ختم کر نے دے لئی متحدہ محاذ کھڑا کيتا گیا۔ آپ نے ڈوگرہ راجاواں دے بڑھدے ہوئے مظالم نوں روکنے دے لیے“کشمیر مظالم کانفرنس” منعقد کرنے دا اعلان کيتا۔ مگر کانفرنس شروع ہونے توں دو گھینٹے پہلے بولی بندی دا حکم صادر کر دتا گیا۔
ڈوگرہ حکمراناں نے مولانا دی ودھدی ہوئی مقبولیت نوں دیکھ کے آپ دے خلاف مقدمات دا ڈھیر لگیا دتا تے جولائی 1938ء نوں آپ نوں علاقہ بدر کر دتا گیا۔ آپ دی تمام جائداد تے پرنٹنگ پریس اُتے قبضہ کر ليا گیا۔ آپ دے اہل و عیال اُتے سنگ باری کيتی گئی تے ریاست توں باہر کڈ دتا گیا۔ جدوں سرینگر اسمبلی وچ آپ اُتے ڈھائے گئے مظالم دی داستان دا ذکر ہويا تاں اسمبلی وچ تہلکہ مچ گیا تے حکومت نے راجا دے اختیارات چھن لئی۔
آپ نے تحریک ختم نبوت وچ احراری لیڈراں دے نال ہر تحریک وچ حصہ لیا۔ چنانچہ 1939ء وچ ضلعے گجرات ، جہلم ، کیمل پور وچ تقاریر دے جرم وچ آپ نوں مولانا عطا ء اللہ شاہ بخاری دے نال گرفتار کيتا گیا آپ منجھے ہوئے سیاست دان دے علاوہ بے باک صحافی ، مورخ تے عالم دین وی سن ۔ آپ ماہر الانساب سن ۔ آپ علم عمرانیات دے عالم سن ۔ اقوام ہند اُتے آپ وسیع مطالعہ رکھدے سن ۔ قیام پاکستان دے بعد آپ نے استحکام دے لئی کم کيتا ۔ محکمہ تعلقات عامہ پنجاب دے پہلے“آنرری سیکرٹری” سن ۔ قیام پاکستان توں پہلے 1945ء تک آپ آل انڈیا نیشنل کانگریس دے ارکان سن ۔ بعد وچ مسلم لیگ وچ شمولیت دی تے قیام پاکستان دے بعد ضلع سیالکوٹ وچ مسلم لیگ دے جنرل سیکرٹری مقرر ہوئے۔
آپ نے بیک وقت دو اخبارات “ القریش ” سیالکوٹ توں اور“ اسلامی مساوات ” دا فیصل آباد توں اجرا کيتا۔
تصنیفات
سودھو1۔ تریخ قریش (تریخ قریش اک ایسی تصنیف اے کہ سمندر نوں کوزے وچ بند کر دتا گیا اے۔ مسئلہ قریشیت اُتے اک مکمل تریخ مرتب کيتی گئی اے کہ پڑھنے والےآں دے لئی اک بیش بہا خزانہ اے )۔
۔2۔ تریخ کرالہ راجپوت
۔3۔ نسب دانی
۔4۔ رد الزام
۔5۔ میر تے پیر
۔6۔ طبقاتی قوماں
وفات
سودھو1952ء وچ آپ اُتے فالج دا پہلا حملہ ہويا 1967ء تک آپ اُتے فالج دے چھ حملے ہوئے۔ صدر پاکستان جنرل محمد ایوب خان کےحکم اُتے آپ نوں کافی عرصہ میو ہسپتال وچ زیر علاج رکھیا گیا۔ مگر آپ صحت یاب نہ ہوئے سکے فالج دا آخری حملہ جان لیوا ثابت ہويا تے 26 جون 1967ء دی صبح صادق دے وقت آپ اپنے خالق حقیقی توں جا ملے تے ایويں اک باب حریت ہمیشہ دے لئی بند ہوئے گیا۔