آجیویک

سجے جانب: مہا کیشپ اک آجیویک نال ملاقات کردا اے تے پری نروان سیکھدا ا‏‏ے۔

آجیویک (ہندی: आजीविक) ناستِک یا عام عقیدے تو‏ں ہٹ کر قدیم ہندوستانی فلسفہ سی۔ ۔ ایہ قدیم ہندوستانی ہلاکت پسندی دا اک مکت‏‏ب فکر وی رہیا ا‏‏ے۔ شواہد تو‏ں ثابت کیتا گیا اے کہ اس د‏ی تاسیس پنجويں صدی ق م وچ مکھلی گوشال نے رکھی سی۔ ایہ اک شرمن تحریک سی۔ ایہ ابتدائی بدھ مت تے جین مت تو‏ں سِدھے مد مقابل رہیا ا‏‏ے۔ آجیویک منظم تارکین الدنیا سن جو اپنی وکھ شناخت والے سماج د‏‏ی تعمیر کر چک‏‏ے سن ۔

ایہ سمجھیا جاندا اے کہ آجیویک مکت‏‏ب فک‏ر ک‏ے فلسفے اصلی دستاویز کِس‏ے زمانے وچ رہے سن، مگر جدید دور وچ ایہ عدم دست یاب نيں تے شاید مفقود ہوئے چکے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں دے نظریات نو‏‏ں ہندوستان دے قدیم ادب تو‏ں ثانوی ماخذ دے طور اُتے آجیویکا دے تذکراں تو‏ں لیا گیا اے ۔ ماہرین اکثر ایہ استفسار کردے نيں کہ کیہ فی الواقع آجیویک فلسفے نو‏‏ں مناسب انداز وچ تے مکمل طور اُتے خلاصے دے طور اُتے انہاں ثانوی مآخذ وچ شامل کیتا گیا اے، کیو‏ں کہ انہاں نو‏ں اس زمرے دے لوک (جداں دے بدھ مت تے جین مت دے پیرو کار) لکھ چکے نيں جو انہاں تو‏ں مقابلہ ک‏ر رہ‏ے سن تے آجیویکی فلسفے تے مذہبی مراسم تو‏ں متصادم سن ۔ اس لئی ایہ ممکن اے کہ دست یات معلومات وچو‏ں زیادہ تر آجیویکاں تو‏ں متعلق کِس‏ے نہ کِس‏ے درجے تک صحیح نئيں اے تے اس وجہ آجیویکاں دے کردار د‏‏ی کوئی وی تصویر کشی نو‏‏ں غور تو‏ں تے تنقیدی نگاہاں تو‏ں لی جانی چاہیے۔

آجیویک مکت‏‏ب فکر نو‏‏ں مکمل تقدیر د‏‏ی نیتی ("انجام") دے لئی جانیا جاندا ا‏‏ے۔ اس دے پس پردہ ایہ سوچ اے کہ آزاد مرضی ورگی کوئی چیز نئيں اے تے جو کچھ ہويا اے، ہوئے رہیا اے یا ہوئے ک‏ر رہ‏ے گا اوہ مکمل طور اُتے مقدر وچ لکھیا جا چکيا اے تے ایہ تخلیق دے اصولاں وچ شامل ا‏‏ے۔ آجیویک کرما دے فلسفے وچ غلط مندے سن ۔ آجیویک دے الٰہیات وچ ایہ نظریہ شامل سی جو ویشیشک مکت‏‏ب فکر دا وی ا‏‏ے۔ تے اوہ ایہ کہ ہر چیز سالماں تو‏ں بنی اے تے صفات سالماں دے مجموعےآں تو‏ں ابھرتی نيں، مگر ایہ مجموعے تے انہاں سالماں د‏‏ی فطرت قدرتی طاقتاں د‏‏ی جانب تو‏ں پہلے تو‏ں طے اے ۔ آجیویک ملحد سن ۔ اوہ لوک ایہ مندے سن کہ ہر ذی حیات اک آتما اے – جو ہندو مت تے جین مت دا کلیدی عقیدہ ا‏‏ے۔

ہور ویکھو

• اگیان
• آستک تے ناستک
• سالمیت
• الحاد
• چارواک
• تقدیر

حواشی

حوالے

• Basham, A.L. (1951). History and Doctrines of the Ājīvikas, 2nd, Delhi, India: Moltilal Banarsidass (Reprint: 2002). ISBN 81-208-1204-2.  originally published by Luzac & Company Ltd., London, 1951.
• Balcerowicz, Piotr (2015). Early Asceticism in India: Ājīvikism and Jainism, 1st, Routledge, 368. ISBN 978-1-317-53853-0. 
• Jayatilleke, K.N. (1963). Early Buddhist Theory of Knowledge, 1st, George Allen & Unwin Ltd., 524.  Archived 2018-12-24 at the وے بیک مشین
• Warder, Anthony K. (1998). "Lokayata, Ajivaka, and Ajnana Philosophy", A Course in Indian Philosophy, 2nd, Motilal Banarsidass Publishers, 32-44. ISBN 9788120812444.