طوفان

طوفان
معلومات
نوع	سمندری طوفان
نقصانات

جھکھڑ اک ہلکے دباؤ دے گڑھ ہون نال تیز ہوا دا اک پربندھ اے جیدے نال تیز مینہ وی پیندا اے۔

”ہريکين“ ،”سائيکلون“، ”ٹائی فون“ ”ٹورنيڈو“

ٹورنيڈو

ٹورنيڈو ايک تباہ کن طوفان جو چکر کھاتي ہوئي بڑھدے دھنوارے کي طرح دے کالے بادل تو‏ں زمين کي طرف اترتي دکھائي ديتي اے جس ميں ہويا کي رفتار 300 ميل في گھنٹہ تک پہنچ جاتي اے - ٹورنيڈو دا موسم عموماً مارچ تو‏ں اگست دے مہيناں دے دوران وچ رہندا اے، ليکن اوہ کسي بھي وقت آ سکدے ہيں-

يہ کسي بھي رياست ميں آ سکدا اے ليکن زيادہ تر ايسا علاقہ جسنو‏ں عام طور اُتے "ٹورنيڈو دا گليارا" کہیا جاندا اے، وہان آ تو‏ں اے - يہ لفظ چودھويں صدي دے ايک جہازراں دا اے جس نے، شديد طوفاني برق وباراں نو‏‏ں "ٹورنيڈو" دا ناں ديا سی- يہ ہسپانوي لفظ ٹروناڈا تو‏ں مشتق اے، جس دے معني "طوفان برق وباراں" اے -

ا گر موسم کي اطلاع يا خبراں ميں يہ بتايا جاندا اے کہ آپ دے علاقے ميں ٹورنيڈو اے تو، سب تو‏ں زيادہ ضروري چيز يہ اے کہ کسي ايسي جگہ ميں پناہ ليں جتھ‏ے کھڑکياں نہ ہون، جيسے غسل خانہ يا تہ خانہ-

ہيريکن

ايک استوائي طوفان جس دا ايک "مرکز" ہُندا اے - ہيريکن دے درجے ميں آنے والے موسم کيلئے ہويا کي رفتار لازمي طور اُتے 74 ميل في گھنٹہ يا زيادہ ہوني چاہیے- "ہيريکن" ہسپانوي بولی دے لفظ ہراکن تو‏ں مشتق اے -

جب ہيريکن زمين آندا اے تو، شديد بارش، تند وہائيں تے بڑي بڑي لہريں عمارتاں، پيڑاں تے کاراں نو‏‏ں تباہ کرسکتي ہيں- ہيريکن ميں کسي پناہ گاہ ميں چھپ جانا تے ٹيليويژن ديکھدے يا ريڈيو سندے رہنا بہت ضروري اے -

کترينہ

اگست دے اواخر ميں امريکہ ميں آنے والا طوفان ”کترينہ“ اپنے پيچھے تباہی و بربادی دے المناک نقوش چھڈ گيا۔ گزشتہ سال 25 دسمبر نو‏‏ں جنوب مشرقی ايشيا ميں آنے والے سمندری زلزلے سونامی دے زخم حالے مندمل نہيں ہوئے سن کہ امريکہ د‏‏ی دس رياستيں ”کترينہ“ طوفان د‏‏ی زد ميں آگئيں۔ صرف ايک مہينہ دے دوران وچ آنے والی قدرتی آفات تو‏ں لکھاں انسان متاثر ہوئے ہيں۔

اگست 2005 دے اواخر ميں امريکہ ميں آنے والا طوفان ”کترينہ“

28 اگست د‏‏ی صبح، رياست ہائے متحدہ امريکہ د‏‏ی جنوبی رياستاں اُتے قيامت بن دے ٹوٹی جدو‏ں 169 ميل فیگھنٹہ د‏‏ی رفتار تو‏ں چلنے والی ہواواں نے سمندر ميں 28فٹ بلند لہريں پيدا کرديں جو طوفان د‏‏ی صورت اختيار کرگئيں۔ کترينہ نامی اس سمندری طوفان نے ساحلی کنارےآں کوعبور کيا تے شہر دے شہر روند ڈالے۔ يہقيامت خيز طوفان امريکہ د‏‏ی جنوبی رياست لوزيانہ دے وڈے ميٹروپوليٹن شہر نيواورلينز دے ساحلاں تو‏ں داخل ہويا تے ديکھدے ہی ديکھدے مزيد دس امريکی رياستاں نو‏‏ں وی اپنی لپيٹ ميں لے ليا۔ اس طوفان نے مِسی سپّی، لوزيانا تے البامہ ميں وی قيامت برپا کردتی تے يہاں بے پناہ جانی تے مالی نقصان ہويا۔ طوفانی لہريں پلاں تے ڈيم نو‏‏ں بہاکر لے گئيں، نيواورلينز دا حفاظتی پشتہ ٹُٹ گيا۔ بندرگاہ اُتے واقع شہر بلوکسی مکمل طور اُتے متاثر ہويا۔ خليج ميکسيکو ميں واقع پٹروليم د‏‏ی تنصيبات نو‏‏ں شديد نقصان پہنچیا۔ سڑکيں بہہ گئيں، مکانات مسمارہوگئے تے بے شمار مکانات و درخت دا تاں ناں و نشان تک باقی نہ رہیا۔ کترينہ دے بعد امريکی رياست کيرولينا وی ايک نسبتاً کم شديد طوفان ”اوفليا“ تو‏ں متاثر ہوئی۔ اس طوفان د‏‏ی شدت امريکہ تک پہنچدے پہنچدے بوہت گھٹ ہوچک‏ی سی۔ ليکن امريکہ د‏‏ی صنعتی پيداوار متاثر ہوئی تے کئی علاقےآں ميں بجلی د‏‏ی فراہمی منقطع ہوئے گئی۔ دوسری طرف چين ميں زی جياننگ، فيوجيان تے جيانگ زی صوبےآں ميں تالم نامی طوفان نے 4 لکھ افراد نو‏‏ں بے گھر کرديا۔ سينکڑاں افراد ہلاک ہوئے۔ ايس‏ے دوران وچ جاپان ميں وی ناپی نامی طوفان نے تباہی پھيلائی تے ايک لکھ افراد گھر چھڈنے اُتے مجبور ہوئے گئے۔ اگلا طوفان ”ريٹا“ امريکہ دے جنوبی ساحلاں تو‏ں ٹکرايا۔ دنيا حالے انہاں طوفاناں د‏‏ی تباہی دا اندازہ وی نہيں لگاسکيت‏ی سی کہ تائيوان تے چين د‏‏ی طرف ودھنے والے سمندری طوفان (ٹائی فون) ”خانون“ د‏‏ی خبر نے دل دہلاديا۔ آخری خبر آنے تک 22 ستمبر نو‏‏ں بنگلہ ديش تے بھارت ميں خليج بنگال تو‏ں اُٹھنے والے سمندری طوفان تو‏ں زبردست تباہی ہوچک‏ی اے، سمندر د‏‏ی سطح تين ميٹر بلند ہوئے گئی، جس تو‏ں ايک ہزار مچھيرے لاپتہ تے 300 ديہات زيرِ آب آ گئے۔ پے درپے آنے والے سمندری طوفاناں تے بعض خطےآں ميں شديد بارشاں تو‏ں پيدا ہونے والی خطرنا‏‏ک سيلابی صورت حال نے دنيا بھر دے انساناں نو‏‏ں شديد خوف ہراس ميں مبتلا کرديا اے بوہت سارے لوک يہ سوچنے اُتے مجبور ہُندے جا رہے ہيں کہ آخر انہاں طوفاناں دے اسباب کيا ہيں تے تواتر تو‏ں يہ طوفان کياں برپا ہوئے رہے ہيں؟ اس کاواضح جواب خودخالقِ کائنات اللہ رب العزۃ نے دیاہے کہ ایہ میری نشانیاں نيں،۔ تاکہ تسيں اس تو‏ں ڈرواوراس د‏ی اطاعت کرو

سائيکلون تے ہريکين

اخبارات و رسالے ميں امريکی طوفاناں د‏‏ی خبراں دے نال ہريکين تے سائيکلون د‏‏ی اصطلاحات وی سامنے آئيں۔ تائيوان د‏‏ی طرف ودھنے والے ”خانون“ نامی طوفان نو‏‏ں ٹائی فون لکھیا گيا۔ آئيے پہلے آپ نو‏‏ں انہاں اصطلاحات دے معنی دسدے ہيں اردو ميں استعمال ہونے والا لفظ ”طوفان“ کئی زباناں ميں تلفظ د‏‏ی معمولی تبديلی تو‏ں ايس‏ے معنی ميں استعمال ہُندا ا‏‏ے۔ طوفان دا لفظ عربی، فارسی تے اردو ميں ايک ہی معنی تے تلفظ رکھدا ا‏‏ے۔ يونانی بولی ميں اسنو‏ں Tuphon(طوفون)، چينی ميں Tai feng (تائی فينگ)، جاپانی ميں Taifu (تائی فو) تے پرتگالی زبان ميں Tufao (طوفاؤ) کہیا جاندا اے تے انہاں لفظاں دے معنی تيز ہويا، سيلاب يا طغيانی دے ہيں۔ اسپينی بولی دے لفظ Cyclone دا مطلب دائرہ يا Circle ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ ہريکين Hurricane د‏‏ی وجہ�¿ تسميہ ايک دلچسپ روايت اے جس دے مطابق قديم جزیرے ہند (ويسٹ انڈيز وغيرہ) ميں طوفان برپا کرنے والے ديوندا نو‏‏ں Huracan کہیا جاندا سی۔ چنانچہ تباہ کن طوفان نو‏‏ں ہريکين کہیا جانے لگا۔ موجودہ سائنسی بولی ميں ہريکين ايک خاص درجہ دے طوفان نو‏‏ں کہندے ہيں۔ ہر طوفان ہريکين نہيں ہُندا۔ طوفان نو‏‏ں سائيکلون وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ سائيکلون د‏‏ی شديد شکل ہريکين ا‏‏ے۔ سائيکلون د‏‏ی کئی قسماں ہُندی ہيں۔ انہاں ميں تو‏ں ہريکين دا سبب بننے والے طوفان نو‏‏ں ٹراپيکل سائيکلون کہندے ہيں۔ جس طرح شدت د‏‏ی کمی بيشی د‏‏ی وجہ تو‏ں اس طرز دے سمندری طوفان نو‏‏ں ہريکين، سائيکلون يا ٹائی فون دا ناں ديا جاندا اے ايس‏ے طرح خطّے تے سال د‏‏ی مناسبت تو‏ں وی انہاں دے ناں رکھے جاندے ہيں۔ کترينہ، اوفيايا تے ريٹا جيسے کُل 21 ناں صرف بحراوقيانوس ميں سال 2005ءميں آنے والے ہريکين دے لئی مخصوص ہيں جو ہر پنج سال بعد دُہرائے جاندے ہيں۔ ايس‏ے طرح ہر سمندر تے ساحلی خطّے ميں آنے والے طوفان دا وکھ ناں رکھیا جاندا اے، جے بحيرہ عرب ميں 2004ءسے 2009ءکے درميان کوئی ہريکين يا سائيکلون وجود ميں آئے دا تاں اُنہاں دے لئی فانوس، نرگس، ليلیٰ، نيلم، وردہ، نيلوفر، تتلی تے بلبل دے ناں مخصوص ہيں۔

طوفاناں د‏‏ی شدّت بحر اوقيانوس (اٹلانٹک اوشين) يورپ و افريقہ تے براعظم شمالی و جنوبی امريکہ دے درميان واقع ا‏‏ے۔ اس سمندر ميں بننے والے اکثر طوفان ٹراپيکل سائيکلون ہُندے ہيں۔ يہ طوفان افريقہ تو‏ں خط استواءکی جانب ودھنے والی گرم ہواواں تو‏ں بندے ہيں۔ سائنسداناں نے گرم ہوائی طوفان يا ٹراپيکل سائيکلون د‏‏ی شدّت نو‏‏ں ست درجےآں ميں تقسيم کيا ا‏‏ے۔ پہلے درجے ميں طوفان د‏‏ی شدت 74 تو‏ں 95 کلوميٹر فی گھنٹہ تک ہُندی اے جو عام سی گرج چمک اُتے مشتمل سائيکلون ا‏‏ے۔ جے سائيکلون ميں ہويا د‏‏ی شدت 96 تو‏ں 110 کلوميٹر فی گھنٹہ ہوجاندی اے تاں اسنو‏ں دوسرے درجہ دا طوفان کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اس طوفان ميں عموماً ماہی گيراں نو‏‏ں کشتياں ساحلاں اُتے لگادينے د‏‏ی تاکيد کيتی جاندی اے تے پانی خشکی پرنہيں چڑھدا۔ تيسرے درجے دے سائيکلون نو‏‏ں ٹراپيکل ڈپريشن کہیا جاندا اے جو معتدل درجہ دا طوفان ا‏‏ے۔ اس د‏ی شدت 111 تو‏ں 130 کلوميٹر فی گھنٹہ تک ا‏‏ے۔ اس طوفان ميں ہويا د‏‏ی شدت تو‏ں بعض درخت زمين تو‏ں اُکھڑسکدے ہيں۔ چوتھے درجے دا سائيکلون ہريکين ميں شمار کيا جاندا ا‏‏ے۔ اس ميں گرج چمک دے نال 131 تو‏ں 155 کلوميٹرفی گھنٹہ د‏‏ی رفتار تو‏ں ہواواں دے جھکڑ چلدے ہيں۔ يہ طوفان کچے مکانات، درختاں تے کمزور مکاناں نو‏‏ں نقصان پہنچیا سکدا ا‏‏ے۔ امريکہ ميں آنے والے کترينہ ہريکين د‏‏ی شدت ابتداءميں پانچويں درجہ د‏‏ی سی۔ ايسے طوفان ميں ہواواں د‏‏ی شدت 155 تو‏ں 200 کلوميٹر تو‏ں ودھ تک ہوسکدی ا‏‏ے۔ يہ سائيکلون پورے پورے شہر مليا ميٹ کردينے د‏‏ی صلاحيت رکھدا ا‏‏ے۔ اِسنو‏ں امريکہ د‏‏ی خوش قسمتی کہئے کہ کترينہ اپنی پوری قوت دے نال امريکی رياستاں تو‏ں نہيں ٹکرايا، بلکہ جنوب تو‏ں محض چُہُندا ہويا گزریا۔ 1970ءميں سابق مشرقی پاکستان (موجودہ بنگلہ ديش) ميں اِسی شدت دا ايک طوفان (190 کلوميٹر فی گھنٹہ د‏‏ی رفتار سي) آيا سی جس ميں ايک اندازے دے مطابق تقريباً دس لکھ افراد جاں بحق ہوئے گئے سن ۔ گنيز بک آف ورلڈ ريکارڈ دے مطابق يہ ہن تک معلوم تاريخ دا سب تو‏ں جان ليوا طوفان ا‏‏ے۔ سائنسداناں نے درجہ 6 تے 7 دے ہريکين د‏‏ی شدّت دا اندازہ وی لگايا ا‏‏ے۔ اﷲ نہ کرے کہ کدی نوعِ انسانی نو‏‏ں انہاں درجےآں دے طوفاناں تو‏ں گزرنا پئے۔ ايسے ہولناک طوفاناں دا تصور کرکے ہی روح تک کانپ اُٹھدی ا‏‏ے۔

ہريکين کيسے بندا ہي؟

ہريکين کيسے بندا ہي؟

جس طرح دريا د‏‏ی سطح اُتے جے کوئی اونچ نيچ ہوئے جائے تاں پانی د‏‏ی روانی ميں خلل پڑجاندا اے تے اس جگہ بھنور يا گردباد پيدا ہوجاندے ہيں، اس طرح کرہ ہوائی ميں جدو‏ں ہواواں چلدی ہيں تاں فضا ميں وکھ وکھ سینواں اُتے درجہ�¿حرارت ميں فرق آجانے دے باعث اوتھ‏ے اُتے ہويا دے دباؤ ميں فرق پڑجاندا ا‏‏ے۔ چنانچہ وکھ وکھ سینواں اُتے ہويا دے دباؤ ميں کمی و بيشی تو‏ں ہويا د‏‏ی روانی ميں رکاوٹ واقع ہوک‏ے فضا ميں بھنور تو‏ں پيدا ہونے لگدے ہيں، اس دے نتيجہ ميں ہر سمت د‏‏ی ہوائيں اپنا رُخ بدل ليتی ہيں تے چاراں طرف تو‏ں کم دباؤ دے مرکز د‏‏ی طرف بھنور د‏‏ی شکل ميں چلنا شروع کرديتی ہيں۔ ہواواں دے اس بھنور نو‏‏ں ہی سائيکلون يا ہريکين دے ناں تو‏ں پکاریا جاندا ا‏‏ے۔ سائنس دان دسدے ہيں کہ جدو‏ں ہويا گرم ہوئے تاں يہ زمين تو‏ں اُتے د‏‏ی جانب اُٹھدی اے تے خالی جگہ اُتے فوراً ٹھنڈی ہويا آجاندی اے تاکہ خلاءپورا ہوئے سک‏‏ے۔ اس ہوائی چکر تو‏ں موسماں ميں توازن پيدا ہُندا ا‏‏ے۔ افريقہ دے جنوبی علاقےآں تو‏ں ہويا بحراوقيانوس د‏‏ی طرف ودھدی اے تاں افريقی موسم د‏‏ی وجہ تو‏ں يہ ہويا گرم ہُندی ا‏‏ے۔ سمندر دے نال چلنے والی يہ ہويا وڈی مقدار ميں سمندری بخارات د‏‏ی تبخير Evaporation دا سبب بندی ا‏‏ے۔ اس تو‏ں سمندر دا درجہ حرارت وی ودھ جاندا ا‏‏ے۔ گرم ہواواں ميں آبی بخارات تے سمندری پانی د‏‏ی رگڑ تو‏ں اشتعال پيدا ہوجاندا ا‏‏ے۔ ہويا د‏‏ی رگڑ تو‏ں سمندر د‏‏ی سطح اُتے ايک بھنور پيدا ہُندا ا‏‏ے۔ مزيد رگڑ اس بھنور نو‏‏ں ايک وڈے ہيٹ انجن Heat Engine ميں تبديل کرديتی ا‏‏ے۔ جِنّی رگڑ ودھدی جاندی اے بھنور د‏‏ی تيزی ميں وی وادھا ہُندا جاندا ا‏‏ے۔ اس بھنور دا انتہائی بالائی حصّہ پنجاہ ہزار فٹ تک چوڑا ہوئے سکدا ا‏‏ے۔ بھنور ميں تبديل ہونے دے بعد يہ ہيٹ انجن ہريکين د‏‏ی شکل اختيار کرليتا ا‏‏ے۔ يہ ہريکين شديد تے تيز ہوائيں بننے دا سبب بندا اے، اِسی د‏‏ی بدولت شديد عملِ تبخير Evaporation ہُندا اے جس تو‏ں بادل بندے ہيں۔ يہ طوفانی بھنور يا ہريکين شديد ہواواں دے جھکڑ تے وسيع بادل بناندا اے تے انہاں د‏‏ی وجہ تو‏ں شديد گرج چمک دے نال بارش ہُندی ا‏‏ے۔ جس خطّے د‏‏ی طرف اس ہريکين دا رُخ ہوجاندا اے اوتھ‏ے تاريکی چھا جاندی اے تے شديد گھن گرج دے نال بارش ہُندی ا‏‏ے۔ سمندر ميں يہ بھنور بھونچال لے آندا اے تے ياں جے کوئی بدقسمت ساحلی علاقہ يا خشکی اِس د‏‏ی راہ ميں آجائے تاں فیر سمندری لہريں خشکی اُتے چڑھ دوڑدی ہيں۔ اس طرز دے سائيکلون وڈے سمندراں مثلاً بحراوقيانوس تے بحر الکاہل (پيسفک اوشين) ميں اکثر بندے رہندے ہيں۔ يہ سائيکلون کرئہ ہوائی دے لئی مفيد ثابت ہُندے ہيں۔ جے يہ سائيکلون صرف سمندراں تک محدود رہيں تے خشکی د‏‏ی طرف نہ بڑھيں تاں زمين دے کرئہ ہوائی نو‏‏ں توازن ميں رکھدے ہيں ليکن جدو‏ں کدی انہاں دا رُخ خشکی د‏‏ی طرف ہوئے جائے تاں اپنی شدت دے لحاظ تو‏ں يہ اوتھ‏ے بعض اوقات خوفناک تباہی پھيلاندے ہيں۔ ايک رپورٹ دے مطابق لوزيانہ تے اس د‏ی قريبی رياستاں اُتے قيامت برپا کردينے والا طوفان کترينہ پوری قوت تو‏ں نہيں ٹکرايا تو‏ں بلکہ انہاں رياستاں نو‏‏ں محض چُہُندا ہويا گزریا سی، ليکن فیر وی اس نے امريکہ د‏‏ی معيشت نو‏‏ں زبردست نقصان پہنچايا تے امريکہ نے کسی وی قدرتی آفت دے موقع اُتے پہلی مرتبہ دوسرے ملکاں تو‏ں مدد کيت‏ی اپيل کيتی۔ اس طوفان ميں بعض تھ‏‏اںو‏اں اُتے 230 کلوميٹر فیگھنٹہ د‏‏ی رفتار تو‏ں ہويا چلی۔ اس شدت د‏‏ی وجہ تو‏ں بوہت سارے لوک ہويا ميں اُڑگئے۔

ہن اسيں دنيا دے چند سمندراں ميں طوفاناں دے امکانات دا جائزہ ليتے ہيں

بحيرہ عرب:پاکستان تے جنوب مغربی بھارت بحيرہعرب دے ساحل اُتے واقع ا‏‏ے۔ يہ سمندر قدرت دا عظيم تحفہ اے جس ميں بوہت گھٹ ہی کوئی شديد طوفان بندے ہيں۔ بحيرہعرب ميں جنوری، فروری، مارچ، اپريل، جولائ‏ی، اگست تے ستمبر ميں سائيکلون نہيں بندے۔ جنوب مشرقی تے مرکزی بحيرئہ عرب ميں سائيکلون عموماً مئی، جون، اکتوبر، نومبر تے دسمبر ميں تشکيل پاندے ہيں۔ پاکستان بحيرئہ عرب دے شمال ميں واقع ا‏‏ے۔ عام طور اُتے يہ سائيکلون شمال د‏‏ی طرف نہيں بڑھدے يا شمال مغرب ميں بھارتی گجرات د‏‏ی طرف بڑھدے ہيں ليکن راستے ميں ہی اکثر اپنی زيادہ تر قوت کھوديتے ہيں۔ خليج بنگال: بحيرہ عرب دے برعکس خليج بنگال نو‏‏ں سرکش سمندر کہیا جاسکدا ا‏‏ے۔ اس ميں جنوری تو‏ں مارچ تک کدی کدائيں ہی سائيکلون تشکيل پاندا اے ليکن باقی مہيناں ميں طوفاناں د‏‏ی امکانات زيادہ رہندے ہيں۔ جنوبی خليج بنگال ميں بننے والے سائيکلون مغربی يا مشرقی حصہ د‏‏ی طرف بڑھدے ہيں۔ اس دے مشرق ميں بنگلہ ديش واقع اے جو اکثر و بيشتر طوفاناں تو‏ں نبرد آزما ہُندا رہندا ا‏‏ے۔ مغرب ميں سری لنکا واقع ا‏‏ے۔ خليج بنگال تو‏ں اُٹھنے والا سائيکلون مغرب ميں چلے تاں سری لنکا ميں تمل ناڈو دے ساحل تو‏ں ٹکراندا ا‏‏ے۔ خليج بنگال دے سرکش طوفان بحيرئہ عرب دے امن پسند سمندر د‏‏ی طرف وی ودھنے د‏‏ی کوشش کردے ہيں ليکن اس سمندر تک پہنچدے پہنچدے کمزور تے تقريباً بے اثر ہوجاندے ہيں۔ اس لئی بحيرہ عرب دے ساحلی شہراں دے لئی خطرہ نہيں بندے۔ البتہ اپريل تو‏ں مئی تک خليج بنگال ميں تشکيل پانے والے سائيکلون بھارتی رياستاں آندھرا پرديش تے اڑيسہ دے لئی ضرور چيلنج بن سکدے ہيں۔ بحرِ اوقيانوس: بحر اوقيانوس دے آس پاس دنيا دے کئی اہ‏م ملکاں واقع ہيں۔ اس دے شمال مشرق ميں يورپ دے کئی ملکاں تے جنوب مشرق ميں کئی افريقی ملکاں واقع ہيں۔ جدو‏ں کہ جنوب مغرب ميں ويسٹ انڈيز، برازيل تے کئی ديگر ملکاں ہيں۔ ٹراپيکل بيلٹ اُتے ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں امريکہ دے جنوب ميں، ميکسيکو تے کيربين ملکاں ميں آنے والے سائيکلون د‏‏ی تعداد زيادہ ا‏‏ے۔ بحر اوقيانوس ميں سائيکلون عموماً جون تو‏ں نومبر تک اُٹھدے ہيں۔ اگست تو‏ں ستمبر تک طاقتور سائيکلون بندے ہيں جنہيں بجا طور اُتے ہريکين کہیا جاسکدا ا‏‏ے۔ شمال مشرق ميں واقع يورپ د‏‏ی طرف اُٹھنے والے سائيکلون عموماً زيادہ طاقتور نہيں ہُندے۔ ايس‏ے طرح کينيڈا تے امريکہ دے شمالی علاقےآں ميں وی طوفاناں د‏‏ی زيادہ شدت نظر نہيں آندی۔ جيسا کہ پہلے وی اساں بيان کيا سی کہ عموماً امريکہ د‏‏ی جنوبی رياستاں، ميکسيکو تے کيريبين ملکاں ميں اُٹھنے والے طوفان زيادہ شديد ہُندے ہيں۔ حال ہی ميں امريکہ ميں تباہی پھيلانے والا کترينہ نامی طوفان وی ايس‏ے حصّہ تو‏ں اُٹھا سی۔ بہرحال! کس علاقہ ميں سائيکلون کتنا شديد يا کمزور اے اس بارے ميں تمام جائزے اندازےآں اُتے قائم ہيں۔ کس وقت کس جگہ سائيکلون ہريکين ميں تبديل ہوئے جائے يہ کوئی نہيں کہہ سکدا۔ امريکہ د‏‏ی طرف ودھنے والے کترينہ د‏‏ی شدت نو‏‏ں سمجھنے ميں وی ناسا نو‏‏ں مشکلات ہوئيں۔ ايک اطلاع دے مطابق جاپان دے سائنسداناں نے کترينہ د‏‏ی ہولناکی تو‏ں ناسا ک پيشگی خبردار کرديا سی ليکن امريکی حکا‏م کترينہ د‏‏ی شدت کوپوری طرح نہ سمجھ سک‏‏ے تے اسنو‏ں درميانے درجہ دا طوفان خيال کردے رہ‏‏ے۔

طوفاناں ميں وادھا تے ماحولياندی تبديلياں

طوفاناں ميں وادھا نو‏‏ں ديکھدے ہوئے انہاں د‏‏ی وجوہات دے حوالے تو‏ں سوالات اُٹھ رہے ہيں۔ بعض ماحولياندی سائنسداناں دا خيال اے کہ صنعتی آلودگی، گرين ہاؤس ايفيکٹس تے زمين دا درجہ حرارت ودھ جانے د‏‏ی وجہ تو‏ں طوفاناں تے قدرتی آفات ميں وادھا ہوگيا ا‏‏ے۔ ايمبسٹر MBister تے دے اے عما نويل نامی سائنسداناں دا کہنا اے کہ ٹراپيکل تے سب ٹراپيکل سمندراں د‏‏ی سطح اُتے درجہ حرارت ميں پچھلے پنجاہ سالاں دے دوران وچ 0.2 ڈگری سينٹی گريڈ دا وادھا ہوگيا ا‏‏ے۔ اس وقت يورپ، امريکہ تے چين ماحولياندی آلودگی پھيلانے والے سب تو‏ں وڈے خطے ہيں۔ آلودگی کنٹرول کرنے دے لئی ايک معاہدہ ”کيوٹو پروٹوکول“ تيار کيا گيا جس ميں امريکہ نے شرکت ہی نہيں کيتی۔ جدو‏ں کہ کئی يورپی ملکاں نے اس اُتے دستخط کیتے تے ماحولياندی آلودگی کنٹرول کرنے دے لئی چند اقدامات وی کیتے۔ ليکن دنيا دے لئی خطرہ بننے والے مسائل دا اجتماعی حل تلاش کرنا ضروری اے ورنہ توازن بگڑنے دا تمام تر نقصان پوری نوعِ انسانی نو‏‏ں مجموعی طور اُتے بھگتنا پئے گا۔

ہريکين يا سائيکلون دراصل ايک ديوقامت بگولے تو‏ں مشابہ ہُندا اے جس ميں ہويا ايک بے حد کم دباؤ دے مرکزے دے گرد وڈے حجم ميں قوت دے نال گھمدی اے تے اس د‏ی رفتار اپنی انتہا نو‏‏ں پہنچ جاندی اے جو بيرونی اطراف ميں بڑھدا جاندا اے تے جس نو‏‏ں طوالت مرکز تو‏ں 20 يا 30 ميل تک ہوسکدی ا‏‏ے۔ مرکز دے گرد گھومنے والی ہويا دا قطر اوسطا 40 کلوميٹر ہُندا اے، مگر يہ بعض اوقات ودھ ک‏ے 80 کلوميٹر تک وی پہنچ جاندا ا‏‏ے۔ طوفان دا سب تو‏ں خطرنا‏‏ک حصّہ Surge ہُندا ا‏‏ے۔ يہ پانی دے ايک عظيم گنبد د‏‏ی مانند ہُندا اے جس د‏‏ی چوڑائی بعض مرتبہ 80 کلوميٹر تک ہُندی اے تے اس د‏ی راہ ميں آنے والی ساحلی آبادی بُری طرح متاثر ہُندی ا‏‏ے۔ سرج دے نال طوفانی لہراں دے باعث ہرچيز ٹُٹ پھوٹ جاندی اے تے سيلابی پانی ميں بہہ جاندی اے، ياں طوفان ہر شے نو‏‏ں اپنی راہ تو‏ں ہٹاندا تے آبادياں نو‏‏ں روندتا چلا جاندا ا‏‏ے۔ ميامی ميں نيشنل ہريکين سينٹر دے مطابق طوفان، فضا د‏‏ی Dynamics دا ايک لازمی جزو ہيں۔ اپنی بے پناہ طاقت دے نال بل کھاندا طوفان 3600 ملين ٹن ہويا نو‏‏ں آخری درجے ميں 322 کلوميٹر فی گھنٹہ د‏‏ی رفتار تو‏ں چلانے تے 7.6 ميٹر اُچی موجيں پيدا کرنے د‏‏ی طاقت رکھدا اے تے ايسی طوفانی بارش لیانے دا موجب ہوئے سکدا اے جو کثير انسانی جاناں تے اثاثےآں د‏‏ی تلفی دا باعث ہوئے تے فضائی نظام د‏‏ی يہ عظيم طاقت ديکھدے ہی ديکھدے 520,000 مربع کلوميٹر علاقے نو‏‏ں متاثر کرسکدی ا‏‏ے۔

گزشتہ صدی دے تباہ کن طوفان

1بھولا سائيکلون (1970ء): يہ طوفان 13 نومبر د‏‏ی رات نو‏‏ں مشرقی پاکستان (موجودہ بنگلہ ديش) اُتے موت د‏‏ی چادر لے ک‏ے ودھیا تے تقريباً دس لکھ افراد د‏‏ی زندگی دا چراغ گُل کرگيا۔ صرف بھولا نامی ايک علاقے ميں ايک لکھ تو‏ں زيادہ افراد جاں بحق ہوئے، اِسی لئی طوفان نو‏‏ں بھولا سائيکلون کہیا جاندا ا‏‏ے۔ يہ ہن تک آنے والے طوفاناں ميں سب تو‏ں ہولناک طوفان ا‏‏ے۔ 1ہيزل سائيکلون (1954ء): تقريباً 1200 افراد ہلاک ہوئے۔ 1گيلوسٹون Galvaston (1900ء): اس ہريکين ميں اٹھ تو‏ں بارہ ہزار افراد لقمہ�¿ اجل بن گئے۔ 1ميکسيکو ہريکين (1909ء): پندرہ سو افرادموت د‏‏ی نيند سو گئے۔ 1Lake Okeechobee Hurricane (1932ء): ڈھائی ہزار تو‏ں 3107 اموات ہوئيں۔ 1ڈومينکن ری پبلک ہريکين (1930ء): دو تو‏ں اٹھ ہزار افراد ہلاک ہوئے۔ 1فی فی Fifi ہريکين (1974ء): اٹھ تو‏ں دس ہزار افراد جاں بحق ہوئے گئے۔ 1فلورا ہريکين (1963ء): 7200 افراد طوفان د‏‏ی نذر ہوئے۔ 1کيوبا ہريکين (1932ء): 2500 تو‏ں 3107 افراد جان د‏‏ی بازی ہارگئے۔ 1Hurricane Jeanne(2004ء): 3037 جان تو‏ں ہتھ دھوبيٹھے۔ 1Yukatan ہريکين (1934ء): 3000 افراد اس طوفان دے شکار بنے۔ 1کيربيئن ہريکين (1935ء): 2150 افراد موت تو‏ں ہمکنار ہوئے۔ 1Hurricane David (1979ء): 2060 لوکاں د‏‏ی موت واقع ہوئی۔ 1Hurricane Mitch(1998ء): 18277افراد زندگی د‏‏ی جنگ ہارگئے۔

ہريکين د‏‏ی ہیئت

A: عام سمندری ہوائيں گرم خطےآں تو‏ں آنے والی ہواواں د‏‏ی گرمی تے بخارات جذب کرليتی ہيں۔ B : يہ گرم مرطوب ہوائيں درجہ حرارت ميں تبديلی د‏‏ی وجہ تو‏ں اُتے د‏‏ی طرف ودھدی ہيں تے اس دے بخارات طوفانی بادلاں ميں تبديل ہوجاندے ہيں۔ C : يہ ايک وڈے بھنور د‏‏ی شکل ميں گردش کردے ہيں تے تجارتی ہوائيں انہيں اگے ودھیا ديتی ہيں۔

بارلے جوڑ