پورن سنگھ

پورن سنگھ
جم	سنہ 1881   سلہڈ
وفات	31 مارچ 1931 (49–50 سال)  دہرادون
شہریت	برطانوی ہندستان
عملی زندگی
پیشہ	لکھاری ،  شاعر
پیشہ ورانہ زبان	پنجابی

پروفیسر پورن سنگھ (1881–1931)، شاعر تے سائنسدان، کیمیا انجنیئر سن۔ اوہناں نوں روح دے شاعر وجوں مکمل مانتا حاصل اے۔

جیون

پرو پورن سنگھ 17 فروری 1881 نوں سلہڈ (ایبٹ آباد) وچ اک آہلووالیا پروار (پیؤ کرتار سنگھ، ماں پرما دیوی) وچ پیدا ہوئے۔ اوہناں دے پیؤ سلہٹّ وچ آبکاری ڈیپارٹمنٹ وچ کم کردے سن۔ پورن سنگھ نے ہائی سکول 1897 وچ راولپنڈی توں پاس کیتا تے انٹر ڈی۔اے۔وی کالج لہور توں 1899 وچ کیتی۔ 28 ستمبر 1900 وچ ٹوکیؤ یونیورسٹی وچ داخلہ لین توں پہلاں اوہناں جرمن تے جاپانی بولی سکھی۔ بھارت وچ انگریزی حکومت خلاف موضوعاں اُتے بھاشن دینا انھاں دا شغل سی۔ کجھ دیر لئی اوہناں انگریزی پترکا دی تھنڈرنگ ڈان وی شائع کیتی جو مکھ طور اُتے انگریزی دبدبے والے راج دے خلاف آواز اٹھاؤندی سی۔ جاپان وچ اوہناں دی ملاقات مالک رام تیرتھ نال ہوئی جنہاں دے اثر ہیٹھ اوہناں کیس کٹوا لئے تے سنیاس دھارن کر لیا۔ بڑی مشکل نال اوہناں نوں اپنی بیمار بھین نوں ملان لئی ہندوستان گھر واپس آن تے راضی کیتا گیا۔ 4 مارچ 1904 نوں سری متی مایہ دیوی نال نھاں دا ویاہ کر دتا گیا۔

رچناواں

انگریزی

1. د سسٹرز آف سپننگ ویل(1921)(The sisters of spinning wheel)
2. انسٹرنگ بیڈز (1923) (Unstrung beeds)
3. د سپرٹ آف اوریئینٹل پوئٹری (1926) (the spirit of oriental poetry)
4. د بک آف ٹینّ ماسٹرز (The Book Of Ten Masters)
5. د لائیف آف مالک رامتیرتھ (The Life Of Swami Ramtirath)
6. د وائس آف ونڈز اینڈ واٹرز (The Voice Of Winds and Waters)
7. گرو نانک’ز رواب (Guru Nanak's Rawab)
8. مائی بابا (My Baba)
9. گرو گوبند سنگھ (Guru Gobind SIngh)
10. آن پاتھ آف لائیف اینڈ جپجی (On Path Of Life and Japji)

پنجابی

شعری مجموعہ

• کھلے میدان
• کھلے گھنڈ (1923)
• کھلے اسمانی رنگ (1927)

ناول

• پرکاسنا
• "بھگیرتھ"

ہور

• کھلے لیکھ (نبندھ-مجموعہ)

اناختلاف

• ابچلی جوت
• کلا تے کلادھاری دی پوجا
• بونے بوٹے
• سوہنی
• مولٰی شاہ
• مویاں دی جاگ

پروفیسر پورن سنگھ نے پنجابی ادب نوں بہت کچھ نواں اتے ولکھن حاصل کیتا۔ اوہ تیکھن سنویدنا نال وروسایا سی جس وچ مغربی ساہتی فکر اؤریئنٹل صوفی مت اتے مذہبی جوش نال عجب طرحاں نال اکمکّ ملدا اے ۔ پورن سنگھ دے اندازے بیان دی ولکھنتا اسدے ہر مضمون اتے شاعری دے ہریک شبد، واک اتے پیرے وچوں جھلکارے ماردی اے ۔پنجابی،ہندی توں علاوہ اسنے اپنی کافی رچنا انگریزی وچ کیتی اے ۔ پنجابی وچ اسدے دو شعری مجموعہ ‘کھلھے-میدان’ اتے ‘کھلھے-گھنڈ’ ملدے ہن ۔ اس توں علاوہ اسدیاں کویتاواں دا اڈیٹنگ ڈاکٹر۔ مہیندر سنگھ رندھاوا ولوں ‘پورن سنگھ: جیون اتے کویتا’ ناں ہیٹھ وی کیتا گیا اے ۔ اس وچ ڈاکٹر۔ رندھاوا نے پورن سنگھ دی شاعری نوں ‘کھلھے رنگ اسمانی بھاگ-۔۔’، ‘بار دے رنگ’ اتے ‘بلدے دیوے’ سرلیکھ دے کے چھاپیا اے۔ سدی مضموناں دی کتاب ‘کھلھے لیکھ’ پورن سنگھ دی آزاد لیکھنی تے آزاد سٹائل دی پرتیک کہی جا سکدی اے۔

پنجابی کھلھی شاعری دا آغاز پرو۔ پورن سنگھ ولوں والٹ وٹمین دی شاعری دی کتاب گھاہ دیاں پتیاں توں متاثر ہو کے کیتا جاندا اے۔ 1923 وچ شائع ہوئی اوہناں دی کتاب 'کھلھے میدان' پنجابی کھلھی شاعری دی پہلی کتاب اے۔ 'پورن ناتھ جوگی' اوہناں ولوں لکھی پہلی پنجابی کھلھی شاعری اے۔

چار مکھ واقعے

جاپان وچ رہنا

امریکی شاعر والٹ وٹمین دا اثر

پرو۔ پورن سنگھ اپنی کتاب والٹ وٹمین ایڈ سکھ انسپیریشن وچ لکھدا اے : والٹ وٹمین ووز اے سکھ بورن ان امیرکا۔ اوہ والٹ وٹمین دے نال نال ہور بدیشی شاعراں وچ وچ وی سکھ-سرتاں دیاں چمکاں دیکھدے نیں ۔

گوئٹے جرمنی دا گاؤدا، مٹھا اوہ شاعر گرو سرتِی دا
فرانس دا تھورو پیدا رس گیتا ،اپنکھد کاوی دا
ایمرسن تے وٹمین اسے کاوی رس تے مواے پئے
ایہناں شاعراں وچ ہن سکھ-سرتاں دیاں چمکاں ،دور کدی کدی
ویکھدیاں گورو-سرتِ دے لشکارے کرارے (گرو اوتار سرتِی)

والٹ وٹمین اتے گیٹے دے علاوہ اوہناں نوں متاثر کرن والے مغربی چنتکاں وچ تالستائے، کارلائل، ایمرسن، شیلے، رسکن اتے تھورو آدی دے ناں خاص طور تے لئے جا سکدے ہن

مالک رام تیرتھ دی مریدی

روحانیت اتے جیون سوچ وچار دی نظر توں اوہ مہاتما بدھ، سکھ گرو صاحبان اتے مالک رام تیرتھ دے درسائے جیون آدرشاں توں وکھ وکھ ویلے سیدھ لیندے رہے ۔

بھائی ویر سنگھ نال ملاپ

اوہناں دے من تے ڈونگھا اثر پایا۔ سیال کوٹ وچ 1912 وچ بھائی ویر سنگھ نال ہوئی ملاقات اوہناں دی تیزی نال گھم رہی روح نوں اک مرکز تے ٹھہران وچ اک آخری موڑ ثابت ہوئی۔ نتیجتاً اوہ مڑ سکھی گھر وچ آ گئے۔ اوہناں دیاں اسارو طاقتاں نوں ودھیرے اتشاہ تے اک مرکز نقطہ مل گیا سی۔

پورن سنگھ سائنس تے ساہت وچ سہج نال ہی اک میل پیدا کر لیندا سی۔ دوواں کھیتراں وچ اس دیاں پراپتیاں لامسال ہن۔ اوہ سائنسی تجربیاں تے کافی سماں لگانؤدے سن تے اوہناں ہی سماں اپنے مہماناں،سادھوآں تے اگانھ ودھو لوکاں نوں دیندا سی۔اوہ قدرت تے خوبصورتی دا متوالہ سی تے اس نے انگریزی تے پنجابی دوواں وچ سندر تے کومل شاعری رچی۔

ترجمے

مغربی ساہت دے مشہور گرنتھاں نوں اناختلاف کرن دا کم وی پورن سنگھ ولوں بخوبی کیتا گیا اے۔ تالستائے دے دنیا مشہور ناول ‘ریزارکشن’ نوں مویاں دی جاگ ، ایمرسن دی رچنا ایسے آف دی پوئٹ نوں ‘ابچلی جوت’ تے کارلائیل دی کتاب ‘ہیرو اینڈ ہیرو ورشپ ’ نوں ‘کلادھاری تے کلادھاری پوجا’ ناں ہیٹھ اناختلاف کرکے چھپوایا ۔ اوہناں دیاں بہت ساریاں انگریزی کہانیاں، کویتاواں، دارشنکتا اتے عامَ واقفیت نال متعلق لیکھ آدی فٹکل رچناواں دے روپ وچ موجود ہن ۔

ہندی

ہندی وچ وی پرو۔ پورن سنگھ دے کجھ مضمون وکھ وکھ ہندی پتر/پترکاواں وچ شائع ہندے راے ہن ۔ ایہناں مضموناں وچوں ‘مزدوری اور پریم’، ‘والٹ وٹمین’، ‘کنیادان’، ‘نینوں کی گنگا’، ‘پوترتا’، ‘سچی ویرتا’ اتے ‘آچرن کی سبھیتا’ خاص زکریوگ ہن ۔

ہور کم

ایشر داس تے رائے بہادر شو ناتھ نال مل کے لاہور وکھے اس نے ضروری تیلاں دی آبکاری بھٹھی لگائی اتے تھائیمول،پھینل تے لیمن آئل پیدا کرن دا کم سورو کیتا۔ اس دے بھائیوالاں دی دھوکھابازی کارن اس ایہہ کاروبار چھڈّ دتا، بھٹھیاں ڈھاہ کے مالک رام تیرتھ دے چیلے جیوتی سروپ کول ڈیہرادون آ ٹکیا۔ دسمبر 1904 وچ وکٹوریا ڈائمنڈ جبلی ہندو ٹیکنیکل انسٹیچؤٹ دا پرنسپل بن کے اوہ لاہور پرط آیا۔ اتھے' تھنڈرنگ دان ' پترکا دی مڑ شروعات کیتی تے لالا ہردیال تے کھداداد ورگے اگانھ ودھو وچاردھارا والے لوکاں نال اس دے تعلقات پیدا ہوئے۔ نومبر 1906 وچ پرنسپلی تیاگ کے اس نے ڈوئیوالا (ڈیہرادون) وکھے صابن دا کارخانہ لگایا مگر چھیتی ہی اس نوں اک دھناڈھ نوں ویچ کے پھوریسٹ ریسرچ انسٹیچؤٹ ڈیہرادون وکھے کیمسٹ دی نوکری کر لئی جتھوں 1918 وچ اس نے ریٹائرمینٹ لے لئی۔ 1919 توں 1923 دوران پٹیالہ تے گوالیئر دیاں ریاستی سرکاراں وچ وی کجھ دیر نوکری کیتی تے اپنا اہمیت پورن یوگدان پایا۔ 1923–24 وچ سندر سنگھ مجیٹھیا دی کھنڈ مل وچ تے پھر 1928 وچ اپنے سرکار توں لیز تے لیتے پلاٹ تے رموضوع گھاہ دی کھیتی کیتی۔ ہڑھاں کارن اس نوں کافی گھاٹے دا ساہمنا کرنا پیا پر اس نے اس نقصان نوں محسوس نہیں کیتا اتے آپنیا رچناواں دے کھرڑیاں نوں ہڑھاں توں بچا لین وچ ہی اپنی سفلتا سمجھی۔

موت

1930 وچ تپ دق توں بیمار ہوݨ کارن 31 مارچ 1931 نوں دیہرادون وچ اوہناں دا سورگواس ہو گیا ۔

باہرلے جوڑ

• پرو۔ پورن سنگھ دِ جوہن سائیمن دے ناں 1928 وچ کھلھی چٹھی
• پرو پورن سنگھ دی شعری صلاحیت لیکھ- پنجابی جاگرن اخبار 16 02 2014 نوں نشر ہوا

حوالے

پنجابی لکھاری
ناول لکھاری	اوم پرکاش گاسو  • امرتا پریتم  • سنت سنگھ سیکھوں  • سوہن سنگھ سیتل  • شاہ چمن  • کرنل نرندرپال سنگھ  • کرمجیت کسا  • گربخش سنگھ پریتلڑی  • گردیال سنگھ  • جسونت سنگھ کنول  • نانک سنگھ  • نرنجن تسنیم  • بلدیو سنگھ سڑکناما  • بوٹا سنگھ شاد • بھائی ویر سنگھ  • رام سروپ انکھی  • محمد منشا یاد  • فرزند علی
شاعر	اللہ یار خاں جوگی • شاہ مراد  • امتوج  • سوِیتوج  • شمیل  • اوتار سنگھ پاش  • لُطف علی  • سنت رام اداسی  • شِو کمار بٹالوی  • سرجیت پاتر  • ہربھجن ہلواروی  • گیانی گرمکھ سنگھ مسافر  • گرچرن رامپوری  • جسونت ظفر  • جسونت دید  • جلھن جٹ  • جگتار  • تارا سنگھ  • نند لال نورپوری  • پرمندر سوڈھی  • پروفیسر موہن سنگھ  • باوا بلونت  • بسمل فریدکوٹی  • بھائی ویر سنگھ  • لال سنگھ دل  • پورن سنگھ  • بلبیر آتش  • بابا نجمی  • شریف کنجاہی  • افضل پارس  • مولا بخش کشتہ  • راجا رسالو • احمد راہی  • اختر حسین اختر  • سائیں اختر  • منیر نیازی  • سجاد حیدر • فقیر محمد فقیر  • فضل حسین گجراتی  • جوگی جہلمی  • ظفر اقبال  • درشن سنگھ آوارا • لوک راج (شاعر) • احسان اللہ طاہر  • استاد دامن • ستھرا شاہ • ساجن بابو  • منور حسین چشتی  • اعزاز احمد آذر  • ارشاد سندھو  • غلام حسین ندیم  • طارق گجر  • طارق عزیز  • سرفراز انور صفی
مخولیا شاعر	انور مسعود  • سید سلیمان گیلانی  • امام دین گجراتی • عبیر ابوذری • خالد مسعود • گیانی ہری سنگھ بڑبولا • کنول مشتاق • ہزارا سنگھ رمتا • عاشق راں • ڈاکٹر انعام الحق جاوید • م ش عالم • راجا نثار احمد یاور • مسافر لودھی • مجید سالک • مشتاق عالم گوگا • محمد صدیق میرپوری
عورت لکھاری	امرتا پریتم  • اجیت کور  • سکھوِندر امرت  • دلیپ کور ٹواݨا  • نینا ٹواݨا  • بچنت کور  • منجیت ٹواݨا  • ڈاکٹر ہرشندر کور  • ترسپال کور • ہاجرہ مشکور ناصری • فرخندہ لودھی • پِیرو پریمن  • منجیت اندرا • شفقت سلطانہ
صوفی شاعر	شاہ حسین  • شاہ شرف  • ہاشم شاہ  • بلھے شاہ  • وارث شاہ  • بابا وجید  • بابا فرید  • علی حیدر  • سلطان باہو  • خواجہ غلام فرید  • سائیں مولا شاہ  • بابو رجب علی  • عاصم بخاری  • نوشہ گنج بخش  • میاں محمد بخش
کہاݨی کار	سنتوکھ سنگھ دھیر  • سنت سنگھ سیکھوں  • سجان سنگھ  • صوبا سنگھ  • کلبیر سنگھ کانگ  • کرپال سنگھ کسیل  • کرتار سنگھ دگل  • گلزار سنگھ سندھو  • گربچن سنگھ بھلر  • گربخش سنگھ پریتلڑی  • جیت سنگھ سیتل  • پیارا سنگھ داتا  • پریم گورکھی  • بلونت گارگی
غزل گو	سادھو سنگھ ہمدرد  • سرجیت پاتر  • جگتار • جسوندر (غزل گو)  • دیپک جیتوئی
قصا کار	احمدیار  • ہاشم شاہ  • پیلو  • قادریار • مولوی غلام رسول  • جوگا سنگھ  • فضل شاہ  • میاں محمد بخش  • امام بخش • دمودر • مقبل • حافظ برخوردار • احمد گجر
وار تے جنگنامہ	شاہ محمد  • پیر محمد
ناٹک لکھاری	اجمیر سنگھ اولکھ  • ایشور چندر نندا
ڈاکٹر لکھاری	ڈاکٹر جسونت گلّ  • ڈاکٹر ہرشندر کور  • ڈاکٹر عارف محمود  • ڈاکٹر شہباز ملک  • ڈاکٹر حسن رضوی • ڈاکٹر جاوید سوز  • ڈاکٹر محمد بشیر گورایا • ڈاکٹر سرفراز حسین
تریخ لکھاری تے ہور	کرم سنگھ  • کاہن سنگھ نابھا  • ڈاکٹر کرپال سنگھ  • ڈاکٹر. گنڈا سنگھ  • تیرا سنگھ چن  • گرنام سنگھ تیر  • ایشر سنگھ ایشر  • گیانی گردتّ سنگھ • گیانی دتّ سنگھ • بلبیر سنگھ  • اچھرو سنگھ  • باوا بدھ سنگھ
لکھاری	ایشور چترکار • صاحب سنگھ  • پنڈت شردھا رام • تیجا سنگھ  • گیانی گیان سنگھ  • ڈاکٹر چرن سنگھ  • لال سنگھ کملا اکالی  • برج لال شاستری  • ہرندر سنگھ روپ  • پریتم سنگھ  • سرون سنگھ  • عجائب کمل  • ارشاد احمد پنجابی
تنقید نگار	ستندر سنگھ نور  • لابھ سنگھ کھیوا • ڈاکٹر سرفراز حسین
ہور	سادھو سنگھ دھامی  • نرندر سنگھ کپور
اردو لکھاری	سعادت حسن منٹو  • ساحر لدھیانوی  • اُپیندر ناتھ اشک  • راجندر سنگھ بیدی  • مجید امجد