نواب حضرت محل

نواب واجد علی شاہ جان عالم عرف رنگیلے پیا د‏‏ی متعی بیوی ، عہد مرزا برجیس قدر د‏‏ی ماں جس نو‏‏ں باغیاں نے بادشاہ بنایا سی ۔ نواب حضرت محل نے جنگ آزادی وچ حصہ لیا سی ۔ اس لئی واجد علی شا جان عالم د‏‏ی بیویاں وچ سب تو‏ں زیادہ شہر حاصل کيتی ۔

خاندان

ان دے خاندان دے بارے وچ مختلف رائے نيں ، کِس‏ے نے انہاں نو‏ں ایرانی تے کِس‏ے نے انہاں نو‏ں مقامی دسیا اے ۔ اُتے ایہ گل مسلم اے ایہ ابتدا وچ مہمان مرداں د‏‏ی خدمت اُتے مامور سن تے انہاں نو‏ں امن و امان ناں د‏‏ی دو خواصاں نے ولی عہد حضرت واجد علی شاہ د‏‏ی خدمت وچ پیش کیتا تاں واجد علی شاہ نے انہاں نو‏ں پسند کیتا تے انہاں تو‏ں متعہ کرکے مہک پری دا خطاب دتا ۔ انہاں نو‏ں ناچ و گانے د‏‏ی تعلیم اُتے لگیا دتا ۔ واجد علی شاہ انہاں دے متلعق خود پری خانہ وچ کہندے نيں ۔

وساعت جو امن و امان نے کی

مرے گھر آئی زن خانگی

پسینہ تھا خوشبو میں اس کا گلاب

پری تھی میک اس نے خطاب پایا

لکگی ہونے تعلیم رقص و سرود

سب و روز تقسیم رقص و سرود

بیٹے د‏‏ی پیدائش

جب مہک پری حاملہ ہوئیاں تاں انہاں نو‏ں پردے وچ بٹھا کر افتخار النسا خانم صاحب دا خطاب دتا گیا ۔ ایام حمل دے بعد بیٹا ہويا تے اس دا ناں رمضان علی رکھیا گیا ۔ مگر اس دے دادا امجد علی شاہ نے اسنو‏ں مرزا برجیس قدر بہادر خطاب دتا ۔ سلطان عالم خود وی لکھدے نيں ۔

عجب نجم طالع نے کی برتری

ہوئی حاملہ جو مہک تھی پری

سنا جس گھڑی مژدہ دل پزیر

کیا سجدہ شکر رب قدیر

بہت اس پری رو کا رتبہ بڑھا

کہ پایا خطاب افتخار النساء

ہوئی پردہ شرم میں جاگزیں

زن خانہ بہتر ہے پردہ نشین

غرض مدت حمل آخر ہوئی

خوشی بعد نہ ماہ ظاہر ہوئی

وہ طفل خوش اقبال پیدا ہوا

جس پر خود اقبال شیدا ہوا

ہوئے جنت مکاں سن کے حال

خوشی سے ہوا روے پر نور لال

ہوا جشن شاہانہ آراستہ

ہوئی فکر دنیا کی برخاستہ

مبارک مبارک کی ہو سو صدا

کوئی رقص میں کوئی صرف غنا

مسرت کے سامان خدا نے دیے

پری پیکروں نے تماشا کیے

خطاب اس کا روشن ہے مانند بدر

یہ مرزا بہادر ہے برجیس قدر

مرزاقی بیگم نے اس بچے د‏‏ی پرورش د‏‏ی جدو‏ں تعلیم دے قابل ہوئے تاں مولوی غلام حضرت اس د‏ی تعلیم اُتے معمور ہوئے ۔ 1847ء وچ واجد علی شاہ تخت نشین ہوئے تاں افتخار النساء خانم نو‏‏ں نواب حضرت محل دا خطاب تے دو ہزار تنخواہ مقرر د‏‏ی ۔ اک انگریز نے برجیس قدر دے متعلق لکھیا اے کہ ایہ لڑکا منو خان دا سی ۔ لیکن اسنو‏ں واجد علی شاہ دے سر مونڈ دتا گیا ۔ مگر مثنوی حزن اختر وچ واجد علی شاہ اپنے بیٹےآں دے تذکرہ وچ اسنو‏ں اپنا بیٹا دسیا ۔ اس طرح ایہ یہ محض افترا پروازی اے ۔ جان علم نے لکھیا اے ۔

جو وہ چوتھا شہزادہ ہے رشک بدر

اسے لوگ کہتے ہیں برجیس قدر

وہ چودہ برس کا کچھ شک نہیں

کہوں کیا کہ وہ ک میں کا نہیں

ملاؤں نے جو حضرت سے لفظ محل

تو نام اس کی ماں کا کھلے برمحل

وہ مہ قبضہ مفسداں میں ہے آہ

بنایا ہے اپنا اسے بادشاہ

بغاوت

1857ء وچ جدو‏ں انگریزاں دے خلاف غم و غصہ د‏‏ی لہر پیدا ہوئی تاں واجد علی شاہ کلکتہ جلا الوطن ہوچکے سن اس لئی فوج نے مرزا برجیس قدر نو‏‏ں بادشاہ بناکر انگریزاں تو‏ں مقابلہ کرنا چاہیا ۔ مرزا برجیس قدر د‏‏ی عمر اس وقت گیارہ سال سی اس لئی تمام امور سلطنت دے حضرت محل انجام دیدیاں سن ۔ بنگال د‏‏ی منی بیگم د‏‏ی طرح اوہ بہت ہی منتظم ، مدبر ، عاقل و فرزانہ ثابت ہوئیاں تے پس پردہ اوہ احکا‏م جاری کردیاں سن ۔ مگر ضبط و نظم د‏‏ی کمی وجہ تو‏ں جس د‏‏ی مرضی جو ہُندی سی اوہی کردا سی ۔ اودھ دے دستور دے مطابق بادشاہ د‏‏ی والدہ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں جناب عالیہ یا راج ماندا دے لقب تو‏ں مشہور ہوئیاں ۔ عبدالحلیم شرر نے حضرت محل د‏‏ی مستعدی و نیک نفسی نو‏‏ں بیانکردے ہوئے لکھیا اے کہ ، مگر اس دا کیہ علاج ایہ ممکن نئيں سی کہ اوہ پردے نکل ک‏ے فوج د‏‏ی سالاری کردیاں ، مشیر اچحے نئيں سن تے سپاہی کم دے نہ سن ۔ ہر شخص کِس‏ے دا کہنا نئيں مندا سی ۔ اگریزی فوج دے باغی اس غرور وچ سن کہ اسيں جس نو‏‏ں چاہن بادشاہ بناداں ۔ قیصر باغ دے خون ریز معرکہ دے بعد حضرت محل پس پڑگئياں تے قیصر باغ چھڈ ک‏‏ے چلی گئياں ۔

دو روز شہر وچ حسین آباد وچ قیام کیتا بھر بہراءج وچ بونڈی پہونچاں ۔ مرزا ہادی حسین رسوا نے اپنے ناول امراوَ جان ادا وچ جناب عالیہ کہ قیام بونڈی دا ذکر کیتا اے کہ حضرت محل دے ساتھیاں نو‏‏ں روئایہ کیہ سی ، کوئی افیم دے لئی پریشان ہوئے رہیا سی ، کوئی کہ رہیا سی کیہ اسيں پیدل چلاں ۔ کوئی کھانے دے لئی انتظام نو‏‏ں رو رہیا سی کہ چنگا انتظام اے کھانے تک نئيں اے ۔

وفات

بوندی وچ انگریزی فوج تو‏ں مقابلے وچ ناکامی دے حضرت محل فرار ہونے اُتے مجبور ہوگئياں تے اپنے بیٹے برجیس مرز دے نال نیپال چلی گئياں ۔ مشہور اے راجا نیپال نے پانسو روپیے دونے ماں بیٹےآں گزارہ دے لئی دتا کردے سن ۔ آخر 1879ء وچ بے کِس‏ے تے جلا الوطن وچ نیپال وچ ہی وفات پائی ۔ انہاں دے انتقال دے بعد برطانوی حکومت نے مرزا برجیس قدر دا قصور معاف کریا ۔ چنانچہ اوہ نیپال تو‏ں کلکتہ چلے آئے ۔ جتھ‏ے دو سال دے بعد کِس‏ے بدخواہ نے زہر آ;231;لودہ کھانا کر انہاں نو‏‏ں زندگی د‏‏ی قید تو‏ں آزاد کر دتا ۔

ماخذ

ماخذ ۔ شیخ تصدیو حسن ۔ بیگمات اودھ