مغربی فلسفہ دی تریخ

مغربی فلسفہ دی تریخ
(انگریزی وچ: A History of Western Philosophy)
مصنف	برٹرینڈ رسل
اصل زبان	انگریزی
ادبی صنف	لیکھ ،  غیر گلپ
ناشر	سائمن اینڈ شوستر
تاریخ اشاعت	۱۹۴۵
او سی ایل سی	224241145،  368394

تاریخِ فلسفۂ مغربی  (History of Western Philosophy) سنہ 1945ماں  لکھی گئی ،برطانوی  فلسفی برٹرینڈ رسل  کی کتاب اے -  یہ  کتاب مغربی فلسفے  کا ،سقراطی  دور  سے پہلے  سے لے ویہويں صدی دے اوائل تک،  جائزہ لیندی اے - اگرچہ اس کتاب کو تعمیم تے بھُل چوک د‏‏ی  بنا اُتے کافی  تنقید دا  سامنا  رہیا  بہرحال ایہ اک کامیاب  کتاب اے تے اپنی  پہلی اشاعت تو‏ں ہن تک شایع  ہو رہی ا‏‏ے۔ جدو‏ں رسل نو‏‏ں 1950 وچ  ادب دا نوبل انعام  دتا  گیا تاں  کچھ حوالےآں دے مطابق یہ  کتاب اس  انعام د‏‏ی اک وجہ بنی-اس  کتاب نے  رسل نو‏‏ں  اپنی زندگی دے  آخری حصّے  ماں  مالی تحفظ وی فراہ‏م  کیا -

پس منظر

یہ کتاب دوسری عالمی جنگ  کے دوران  لکھی گئی، جو تاریخِ فلسفہ کی  لیکچر سیریز اُتے مبنی سی، جو  رسل نے بارنس فاؤنڈیشن دے لئی   فلاڈیلفیا  ماں 1941تے 1942 وچ  دیے-  تاریخی تحقیق دا بیشتر کم   رسل د‏‏ی تیسری بیوی پیٹریسیا  نے  سر انجام دتا - 1943  ماں، رسل نو‏‏ں اک پبلشرکی جانب تو‏ں    پیشگی3000  ڈالر  موصول ہوئے تے تبھی  1943 تے 1944 وچ انہاں نے یہ کتاب برنمار  کالج  ماں رہندے ہوئے مکمل  کی،  جو  1945 وچ امریک‏‏ا تے 1946 وچ برطانیہ  ماں شایع ہوئی- 1961 دے 'نويں ایڈیشن' وچ کوئی نیا مواد شامل نئيں  کیتا گیا، ہر چند کہ برطانوی  ایڈیشن وچ  تصحیح تے معمولی نظرِ ثانی کيتی گئی تھی  جب کہ  امریکی  ایڈیشن وچ  کچھ  نئيں  بدلہ  گیا سی، ایتھ‏ے تک  کہ  سپینوزا  کی تریخ  پیدائش وی غلط ہی  شایع  کيتی گئی -

متن 

کتاب دے متن نو‏‏ں تن حصّاں وچ ، جدو‏ں کہ  ہرحصے  کو  بیشتر باباں وچ تقسیم کیتا گیا اے -  ہر  باب  اک  فلسفی،  اک  فلسفی سوچ یا  دور  پر  مبنی ہے -

قدیم فلسفہ

• پیش از سقراط   (بشمول تالس،  فیثاغورث ،  هراکلیتوس،  بارامانیاس،  امپی دوکلیز،  اناکسی مینس،  اناکسا غورث،  لئوکیپوس،  دی مقراطیس  تے پروتاغوراث)
• سقراط، افلاطون تے ارسطو
• قدیم فلسفہ  پس از ارسطو (سمیت الساخرين، المتشككين، أبيقوري ،رواقیون تے أفلوطين)

کیتھولک فلسفہ

• پادری (The Fathers) ناں دے باب وچ   یہودی تے  اسلامی  فلسفے نو‏‏ں شامل کردے ہوئے  سینٹ ایمبروز، سینٹ جیروم، سینٹ آگسٹائن، سینٹ بینیڈکٹ تے پوپ گریگوری  کا  ذکر کیتا  گیا اے -
• "سکول من " (The Schoolmen) دے باب وچ جون  دا  سکوٹ تے تھامس آکویناس پر بحس  شامل کيتی گئی  ہے -

جدید فلسفہ

• نشاۃ ثانیہ تو‏ں   ہیوم  تک  (From the Renaissance to Hume)  (بشمول ماکیاولی   ، ایراسمس،  مور،  بیکن، ھوبس ،  رینے دیکارت،  سپینوزا،  لائیبنز،  لوکی،  برکلے تے ہیوم) دا  ذکر اے -* "روسو تو‏ں موجودہ دور تک" ( From Rousseau to the present Day) ماں    (سمیت روسو،  کانٹ،   ہیگل،   بائرن،   نٹشے  ،  شوپنهتے ، افادیت پسنداں  ، مارکس،  برگسن ، ولیم جیمز تے جان ڈیوی) دا  ذکر اے -
• آخری باب وچ فلسفۂ  منتقی    کا  تجزیہ  رسل  کی اپنی  فکر دا عکاس  ہے -

رد عمل تے بعد دے حالات

 مبصرین دے  ملے جلے رجحان دے باعث   رسل کچھ  مایوس رہے - راجر سکرٹن  لکھدے نيں کہ کتاب نو‏‏ں زیبا تے دلچسپ انداز   ماں  لکھیا گیا اے مگرکتاب  ماں  زیادہ  توجہ   دکارتی فلسفے تو‏ں  پہلے دور اُتے دتی گئی اے -  کانٹ  اُتے لکھے جانے والے مواد وچ تعمیم  تے بھُل چوک صاف ظاہر اے  - ۔

رسل  نے  اس  کتاب نو‏‏ں بطورسماجی تریخ گرداننے دا مطالبہ کیا 

جائزہ

"اک قیمتی کتاب … اک  اعلیٰ  تعلیمی   کم جو جماعتی تنازعات تے رائے تو‏ں مبرا  ہے " – البرٹ آئنسٹائن

"اس  مشہور کتاب دے حصے سطحی نيں - مگر  ہور معاملات وچ ایہ اک شاندار، پڑھنے دے قابل،  مغربی سوچ دا  احاطہ کرنے والا متن رکھدی  ہے جتھ‏ے  مغربی سوچ نو‏‏ں تریخ دے سیاق  و سباق   وچ اک معلوماندی انداز وچ پیش کردی اے   -  اس دے لکھنے وچ رسل  نے  کافی   لطف اٹھایا   تے ایہ  لطف اندوزی نظر آندی اے    -رسل دے بعد وچ  رونما ہونے والے ریمارکس تو‏ں عیاں  ہُندا اے دے  وہ  اس  کی  کمی بیشیاں  سے بخوبی واقف سن -" اے سی  گریلنگ  

"جناب رسل اک اعلیٰ  پائے  کے   مصنف  تے  مفکر  نيں -ان کا   انداز   برجستگی   و  ہشیاری  ،سادگی  و   پرکاری تو‏ں بھرپور اے - جس  کے  باوجود اوہ   کتاب نو‏‏ں  رسل دا بدترین کم ہونے تو‏ں  نئيں بچا  سکیا ہے- جداں متوقع تھا   کہ مصنف نے  مہارت دے نال حالیہ  خیالات  سے نمٹا اے    (کوئی وجہ نئيں  کے اوہ  ایسا نہ  کر پاندے  کیو‏ں کہ انہاں دی  کی تخلیق وچ   انہاں دا   وڈے حصہ اے )- اس  کے   برعکس قدیم تے قرون وسطی دے عقائد اُتے انہاں دا  کم تقریباً بیکار اے -" – لیو رابرٹس

" 'تاریخِ فلسفہِ مغربی'  اس سلسلے وچ مسلسل  چوک  جاندی اے - ایسا  محسوس نئيں  ہُندا  کہ   مصنف  اپنا  ذہن  بنا  پائے نيں  کہ  وہ   اسنو‏ں  تریخ  کے طور  پر لکھنا  چاہندے نيں  یا   تناظري  طور  پر -[اس دا  طریقہ] فراموش شدہ فلسفیاں  کو  اک  مصنوعی جدت  فراہ‏م  کرنے اُتے مبنی اے - جس تو‏ں ناتجربہ کار ذھن نو‏‏ں  ان  کی اہمیت دا گمان ہُندا اے -بہرحال  یہ  اک تریخ د‏‏ی  غلط  تعبیر اے  "جارج  باوث  –

"بے شک،  اک یا  دو  سال  کی مختصر مدت  ماں  کئی کتاباں شائع کی  گئياں، جنہاں دے مصنفاں  کلاسیکی عالماں نئيں تھے لیکن بنیادی طور پراج د‏‏ی  سائنس تے فلسفے وچ   دلچسپی رکھدے سن -  جب کہ  انہاں نے  اپنی  علمی محنت دا  بیشتر حصہ،  قدیم لکھتاں وچ   ماڈرن  سوچ دے اوائل کی   تفسیر  تے  جانچ پڑتال  ماں صرف کیتا - ان وچ برٹرینڈ رسل کی   شاندار  کتاب تاریخِ فلسفہِ مغربی  اے، جس دے    امتیازات وخصوصیات موجود نيں  جس کو   بیان  کرنے  کی  نہ ضرورت اے  تے نہ ہی  ماں  ایسا کر پیر گا -    " – ارون شروڈنگر   

" 'تاریخِ فلسفہِ مغربی' ، اک بیہودہ، لیکن نمائندہ کتاب ا‏‏ے۔" – جارج اسٹائنر

"اس نے اسنو‏ں   پیسہ کمانے  دے لئی  لکھیا    تے  چھیندی  ماں لکھیا -برٹرینڈ رسل اک عظیم فلسفی تھا  لیکن اک بدترین  مؤرخ تھا -" – ایڈورڈ پولس

رسل خودکتاب دے بارے وچ   کچھ  کہنا چاہندے سن : "ميں  تاریخِ فلسفہِ مغربی دے  ابتدائی حصہ  کو  تریخ سبھیاچار گرداندا ہاں - لیکن بعد دے حصےآں وچ جتھ‏ے سائنس  اہ‏م  ہو  گئی ،اوتھ‏ے اسنو‏ں   ایداں  فریم ورک  ماں  ڈھالنا  مشکل  ہو گیا -  ميں نے حد وسعہ کوشش کيتی   اُتے  مینو‏ں  اس  بات دا یقین نئيں کہ وچ کامیاب ہويا - مجھ اُتے کچھ  دفعہ  مبصرین نے  غیر  حقیقی تریخ  لکھنے  بلکہ   متعصب  واقعات  کا  بیان  قلم بند  کرنے  کا  الزام  لگایا جو  جنہاں دا  انتخاب ميں نے اپنی منمانی  کردے ہوئے  کیا - لیکن وچ  سمجھدا ہاں  کہ  جے  در واقع ااک  غیر متعصب  انسان  کا  وجود وی  ہُندا  تو وہ    اک  ا  د لچسپ تریخ نہ   لکھ پاندا  "

مطبوعات

• تاریخِ فلسفہِ مغربی (1947)

 دیکھو

• فریڈرک کوپلستون  کی  فلسفہ د‏‏ی تریخ

نوٹ