لوئر ستلج برساتی نہراں
ایہناں برساتی نہراں نوں امپیریئل کینال سسٹم کیہا جاندا سی، جہڑیاں ستلج دریا دے کھبے پاسیوں نکل کے ملتان ضلعے دے کجھ بھاگاں(حصےآں) نوں سنچت کردیاں سن ۔ ایہناں وچ بہت ساریاں نہراں 18ویں صدی دے ادھ وچ داؤدپوترا (ریاست بہاولپور دے شاہی ٹبر دے لوک) شکتی شالی قبیلے ولوں بنائیاں گئیاں سن، جنہاں پاس مغلاں دے پتن توں لے کے مہاراجہ رنجیت سنگھ دے شکتی پھڑن تکّ اس کھیتر دا بہت سارا علاقہ قبضے وچ سی ۔ مہاراجہ رنجیت سنگھ دے گورنر دیوان ساون ملّ نے ایہناں نہراں نوں اتے ہور نہراں نوں وسایا تے سدھاریا ۔ ایہناں وچوں کجھ نہراں سن:
- گولن محمد نہر،
- دیوان واہ نہر،
- جامواہ خورد نہر، جہڑی پنڈ میلسی اتے کھانپر پاسوں نکلدی سی،
- جامواہ کلاں نہر، جہڑی پنڈ کھانپر پاسوں نکلدی سی، اس دے چھ رجواہے سن
- بہاولواہ نہر جہڑی پنڈ جلا پاسوں نکلدی سی، جس دی سلتانواہ شاخ سی جس دیاں جمراہیواہ اتے ابنواہ ڈسٹریبیوٹریاں سن،
- محمد واہ نہر شاہ پور پنڈ کولوں نکلدی سی جہڑی بسنتپر دے آلے-دوآلے نوں سنچت کردی سی،
- سدرواہ نہر جس دی چھجوواہ ڈسٹریبیوٹری سی،
- باسلواہ نہر' ستلج دے سجے پاسوں نکلکے لودھراں دے کھیتر نوں پانی دندی سی ۔ اس دیاں شیخ لارلیواہ مبارکواہ، کھانواہ اتے ہاپھزواہ ڈسٹریبیوٹریاں سن ۔ ایہو جہیاں 1850 وچ 19 نہراں سن، جہڑیاں پچھوں اک-دوجی وچ شامل کیتیاں گئیاں سن اتے 1903 وچ کیول تنّ میلسی، محمدواہ، بہاولواہ، لودھراں نہراں رہِ گئیاں سن، جہڑی 424 مربع میل علاقے دی سنچائی کردیاں سن ۔ ایہہ اپریل توں اکتوبر تکّ چلدیاں سن پر روپڑ توں سرہند نہر نکلن کارن، ستلج وچ پانی بہت گھٹ گیا اتے سال 1903-04 وچ ایہناں نال صرف263 مربع میل علاقے دی سنچائی ہندی سی ۔ ساؤنی دی فصل دی بجائی نہری پانی نال ہندی سی اتے ہاڑھی دی فصل کھوہاں دے پانی نال ۔ ودھ توں ودھ ڈسچارج ایہناں نہراں دا 5000 کیوسکس سی ۔ وڈیاں نہراں دی لمبائی 394 میل اتے ڈسٹریبیوٹریاں دی 328 میل سی ۔
حاجیواہ نہر سودھو
ایہہ نہر وی لوئر ستلج نہراں وچ شامل سی ۔ مہاراجہ رنجیت سنگھ دے سمیں ایہہ نجی ہتھاں ولوں بنی سی پر 1888 وچ نہر دا بندوبست ٹھیک نہ ہون کارن سرکاری انتظام تھلے آ گئی ۔ کینال دی تھلیوں چوڑائی 30 فٹّ، ڈسچارج 500 کیوسکس اتے لمبائی 62 کلومیٹر سی اتے اس نال 53 مربع میل علاقہ سیراب ہندا سی ۔
ایہناں ساریاں نہراں نوں ہیڈ سلیمانکی اتے ہیڈ اسلام توں نکلن والیاں نہراں نال سارا سال چلن والیاں نہراں وچ تبدیل کر دتا گیا ۔