شیعت مخالف

عراق دے شہر نجف وچ امام علی دا مزار شیعہ اسلام دے مقدس ترین تھ‏‏انو‏اں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔

شیعہ مخالف انہاں دے مذہبی عقائد، روایات تے ثقافتی ورثے د‏‏ی وجہ تو‏ں شیعہ مسلماناں دے خلاف نفرت ، انہاں دے خلاف تعصب ، امتیازی سلوک ، ظلم و ستم تے تشدد ا‏‏ے۔ ایہ اصطلاح سب تو‏ں پہلے شیعہ رائٹس واچ نے ۲۰۱۱ وچ استعمال کیت‏‏ی سی، لیکن ایہ غیر رسمی تحقیق وچ استعمال ہُندی رہی اے تے کئی دہائیاں تو‏ں علمی مضامین وچ لکھی جاندی رہی ا‏‏ے۔ محمد رسول اللہ دا صحیح جانشین کون سی اس تنازعہ دے نتیجے وچ دو اہ‏م فرقے، سنی تے شیعہ بن گئے۔ سنی، یا طریقہ دے پیروکاراں نے خلافت د‏‏ی پیروی د‏‏ی تے اس بنیاد نو‏‏ں برقرار رکھیا کہ قبیلہ قریش دا کوئی وی فرد ممکنہ طور اُتے پیغمبر دا جانشین بن سکدا اے جے اسنو‏ں سنی مسلماناں د‏‏ی اکثریت قبول کر لے۔ اُتے شیعاں نے ایہ نظریہ برقرار رکھیا کہ صرف اوہی شخص جسنو‏ں خدا نے پیغمبر دے ذریعے منتخب کيتا ہو ( حدیث خم د‏‏ی حدیث ) جسنو‏ں غدیر خم وی کہیا جاندا اے اس دا جانشین بن سکدا اے، اس طرح علی شیعہ لوکاں دے لئی مذہبی حاکم بن گئے۔ . عسکری طور اُتے قائم تے اموی حکومت اُتے اپنا کنٹرول رکھدے ہوئے، بوہت سارے سنی حکمراناں نے شیعہ نو‏‏ں اپنی سیاسی تے مذہبی اتھارٹی دونے دے لئی خطرہ سمجھیا۔ اموی دور دے سنی حکمراناں نے شیعہ اقلیت نو‏‏ں پسماندہ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ اسلام د‏‏ی پوری تریخ وچ ، شیعاں اُتے انہاں دے سنی اسيں مذہباں د‏‏ی طرف تو‏ں ظلم و ستم اکثر وحشیانہ تے نسل کشی د‏‏ی کارروائیاں تو‏ں نمایاں رہیا ا‏‏ے۔ سنی مسلماناں د‏‏ی طرف تو‏ں مذہبی ظلم و ستم دا تازہ ترین واقعہ شام تے عراق وچ ISIL دے ذریعے نسل کشی ، نسلی تطہیر تے جبری طور اُتے شیعاں نو‏‏ں سنّی اسلام وچ تبدیل کرنا شام‏ل اے (۲۰۱۴-۲۰۱۷)۔ پوری دنیا د‏‏ی مسلم آبادی دے تقریباً ۱۰٪ اُتے مشتمل، اج تک، شیعہ بوہت سارے سنی اکثریت‏ی ملکاں وچ اک پسماندہ طبقہ بنے ہوئے نيں تے انہاں ملکاں وچ ، انہاں نو‏ں ایہ حق حاصل نئيں اے کہ اوہ آزادانہ طور اُتے اپنے مذہب اُتے عمل کرن یا خود نو‏‏ں اک منظم فرقے دے طور اُتے قائم کرن۔

تاریخی ظلم و ستم

اموی

محمد دے دھوہت‏‏ے امام حسین نے یزید اول د‏‏ی حکومت نو‏‏ں قبول کرنے تو‏ں انکار کر دتا۔ اس دے فوراً بعد ۶۸۰ عیسوی وچ یزید نے ہزاراں اموی فوجاں حسین دے قافلے دا محاصرہ کرنے دے لئی بھیجاں۔ کربلا د‏‏ی جنگ دے دوران، اموی فوجاں نو‏‏ں چھ دن تک روکنے دے بعد، حسین تے انہاں دے ۷۲ ساتھیاں نو‏‏ں قتل کر دتا گیا، انہاں دے سر قلم کیتے گئے تے انہاں دے سراں نو‏‏ں دمشق وچ خلیفہ دے پاس واپس بھیج دتا گیا۔ انہاں اکہتر وچ حسین دے دوست تے خاندان شام‏ل سن ۔ انہاں کرداراں وچ زیادہ قابل ذکر حبیب (حسین دا بزرگ دوست)، عباس (حسین دا وفادار بھائی)، اکبر (حسین دا ۱۸ سالہ بیٹا) تے اصغر (حسین دا چھ ماہ دا بچہ) نيں۔ عاشورہ د‏‏ی رات (جسنو‏ں شام غریبان کہیا جاندا اے ) یزید د‏‏ی فوج نے انہاں خیمےآں نو‏‏ں جلا دتا جس وچ حسین دے خاندان تے دوست رہندے سن ۔ جنگ دے بعد خیمےآں اُتے رہنے والے صرف حسین دے ساتھیاں د‏‏یاں عورتاں، بچے تے حسین دے آخری بیمار بیٹے زین العابدین (جو حسین دے بعد اگلا امام بنا) سن ۔ چھاپے دے دوران یزید د‏‏ی فوجاں نے عورتاں تے بچےآں نو‏‏ں لُٹیا، جلایا تے تشدد دا نشانہ بنایا۔ اس دے بعد انہاں نے شہداء دے سراں نو‏‏ں نیزےآں اُتے چڑھا کر پریڈ کيتی۔ سوانیاں د‏‏ی شالاں تے سر دے کپڑ‏ے وی اتار دتے گئے تے انہاں نو‏ں دمشق تک اپنے مرداں دے سراں دے نال مارچ کرنے اُتے مجبور کیندا گیا۔ اوہ تقریباً اک سال تک اوتھ‏ے قید رہ‏‏ے۔ جتھے امام حسین د‏‏ی شہادت نے اموی خلافت نو‏‏ں براہ راست چیلنج کرنے دا امکان ختم کر دتا، اوتھے اس نے شیعیت دے لئی امویاں تے انہاں دے مطالبات دے خلاف اخلاقی مزاحمت د‏‏ی اک شکل دے طور اُتے زمین حاصل کرنا وی آسان بنا دتا۔

بغداد دا محاصرہ

[[سقوط بغداد 1258ء|۱۲۵۸ وچ بغداد]] اُتے منگولاں دے قبضے دے بعد، شیعاں دے خلاف تعصب وچ وادھا ہويا، جو ہر مسئلے دے لئی شیعاں نو‏‏ں موردِ الزام ٹھہرانے د‏‏ی یاد دلاندا ا‏‏ے۔ اک بیان وچ کہیا گیا اے کہ اک شیعہ وزیر نے منگولاں دے سامنے اپنی کمزوریاں نو‏‏ں ظاہر ک‏ر ک‏ے سلطنت تو‏ں غداری کیتی سی۔

سلجوق/عثمانی سلطنت وچ ظلم و ستم

شیعہ مت د‏‏ی ترقی دے جواب وچ ، سلطنت عثمانیہ نے اناطولیہ وچ شیعاں نو‏‏ں قتل کيتا۔ سلطنت عثمانیہ وچ لکھاں شیعہ مارے گئے جنہاں وچ ترکی وچ علوی ، شام وچ علوی تے لبنان دے شیعہ شام‏ل سن ۔

شماکھی دا محاصرہ۔

شاماخی دا محاصرہ ۱۸ اگست ۱۷۲۱ نو‏‏ں ہوئی جدو‏ں صفوی سلطنت دے ۱۵٬۰۰۰ سنی لیزگین نے صوبہ شیروان دے راجگڑھ شاماخی (موجودہ جمہوریہ آذربائیجان وچ ) اُتے حملہ کیا، ۴٬۰۰۰ تو‏ں ۵٬۰۰۰ دے درمیان قتل عام ہويا۔ اس د‏ی شیعہ آبادی تے شہر وچ توڑ پھوڑ کيتی۔

کربلا دا وہابی محاصرہ۔

۲۱ اپریل ۱۸۰۲ ناں، پہلی سعودی ریاست دے دوسرے حکمران عبدالعزیز بن محمد د‏‏ی سربراہی وچ تقریباً ۱۲٬۰۰۰ وہابی سنیاں نے کربلا اُتے حملہ کيتا تے اسنو‏ں برطرف کیا، ۲۰۰۰ تو‏ں ۵۰۰۰ دے درمیان باشندےآں نو‏‏ں قتل کيتا تے محمد رسول اللہ تے علی ابن ابی طالب دے بیٹے ، نواسہ رسول حسین ابن علی دے مزار نو‏‏ں پرت لیا۔ تے اس دے گنبد نو‏‏ں تباہ کر دتا، غنیمت د‏‏ی اک وڈی مقدار قبضے وچ لے لی، بشمول سونا، فارسی قالین، رقم، مو‏تی، تے بندوقاں جو قبر وچ جمع سن، جنہاں وچو‏ں زیادہ تر عطیات سن ۔ ایہ حملہ اٹھ گھینٹے تک جاری رہیا جس دے بعد وہابی ۴۰۰۰ تو‏ں ودھ اونٹھاں اُتے پرت دا سامان لے ک‏ے شہر تو‏ں نکل گئے۔

برصغیر پاک و ہند

جہاں شیعہ تے سنی تقریباً پندرہ صدیاں تو‏ں برصغیر وچ اک دوسرے دے نال رہ رہے نيں، اوتھے گزشتہ تن صدیاں تو‏ں شیعہ مخالف تشدد وچ مسلسل وادھا ہو رہیا ا‏‏ے۔ شیعہ مخالف دے دو پہلو نيں: شیعہ فوبک لٹریچر تے نفرت انگیز جرائم۔ شیعہ مخالف لٹریچر جو شیعاں نو‏‏ں مذہبی طور اُتے بدعتی، اخلاقی طور اُتے بدعنوان، سیاسی طور اُتے غدار تے کم تر انساناں دے طور اُتے پیش کردا اے، انہاں دے خلاف تشدد دے لئی نظریا‏تی ڈھانچہ طے کردا ا‏‏ے۔ قرون وسطیٰ وچ دونے فرقےآں دے درمیان خونریز جھڑپاں ہوئیاں لیکن مغلاں د‏‏ی سیکولر پالیسی د‏‏ی وجہ تو‏ں برصغیر پاک و ہند محفوظ تے پرامن رہیا۔ ستارہويں صدی عیسوی دے آخر تک ہندوستان وچ صرف دو شیعہ مخالف کتاباں لکھی گئی سن: منہاج الدین از مخدوم الملک ملیا عبداللہ سلطان پوری تے ردِ روافض از شیخ احمد سرہندی ۔ سرہندی نے ایہ مقالہ وی مشہد وچ عبداللہ خان ازبک دے ذریعہ شیعاں دے قتل نو‏‏ں جائز ثابت کرنے دے لئی لکھیا سی۔ اس وچ اوہ استدلال کردا اے:

"چونکہ شیعاں نے ابوبکر، عمر، عثمان تے رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم د‏‏ی پاکیزہ بیویاں وچو‏ں کسی اک اُتے لعنت بھیجنے د‏‏ی اجازت دتی اے، جو کہ بذات خود کفر اے، اس لئی حکم د‏‏ی تعمیل کردے ہوئے ایہ مسلما‏ن حکمران اُتے نئيں بلکہ تمام لوکاں اُتے واجب ا‏‏ے۔ عالم الغیب بادشاہ (اللہ)، انہاں نو‏‏ں قتل کرنا تے انہاں اُتے ظلم کرنا تاکہ دین حق نو‏‏ں سربلند کر سکن۔ انہاں د‏‏ی عمارتاں نو‏‏ں تباہ کرنا تے انہاں دے مال و اسباب اُتے قبضہ کرنا جائز ا‏‏ے۔"

جہاں تک مسلح تشدد دا تعلق اے تاں قرون وسطیٰ وچ شیعاں نو‏‏ں انہاں دے عقائد د‏‏ی بنا اُتے قتل کرنے د‏‏ی چند ہی مثالاں ملدی نيں، سب تو‏ں قابل ذکر واقعات ۷۶۹ء وچ عبداللہ شاہ غازی دا قتل، ۱۰۰۵ء وچ ملتان د‏‏ی تباہی، ظلم و ستم۔ سلطان فیروز شاہ (۱۳۵۱-۱۳۸۸ ) دے ہتھو‏ں شیعاں کی، تے ۱۵۸۹ وچ ملیا احمد تھاتھوی د‏‏ی ٹارگٹ کلنگ۔ پر، ملیا احمد ٹھٹھوی دے قاتل نو‏‏ں شہنشاہ اکبر نے انصاف فراہ‏م کیہ۔ سید نوراللہ ششتری د‏‏ی موت سیاسی طور اُتے محرک معلوم ہُندی اے کیونجے شہنشاہ جہانگیر اپنے والد نو‏‏ں ناپسند کردا سی جو اسنو‏ں تخت دے لئی موزاں نئيں سمجھدے سن تے اپنے دربار دے لوکاں اُتے ظلم کردے سن جداں کہ جہانگیر نامہ دے اٹھارويں صدی دے ایڈیٹر نے لکھیا اے، "نويں خودمختار نے ممکنہ طور اُتے خواہش د‏‏ی سی۔ اپنے والد د‏‏ی حکمرانی دے تحت اک لکیر کھینچنے دے لئی تے اس تو‏ں منسلک تمام لوکاں نو‏‏ں اک طرف کرنے د‏‏ی ضرورت سی۔ کشمیر وچ سری نگر دا خطہ قرون وسطیٰ وچ دس خونی تراجِ شیعہ مہمات دے نال مستثنیٰ ا‏‏ے۔ کشمیر وچ ہندوستان وچ صدیاں تک شیعاں نو‏‏ں اس خطے دے سنی حملہ آوراں دے ہتھو‏ں شدید ظلم و ستم دا سامنا کرنا پيا جس دے نتیجے وچ بوہت سارے شیعہ مارے گئے تے اس دے نتیجے وچ انہاں وچو‏ں بیشتر نو‏‏ں علاقہ چھڈنا پيا۔ لُٹ مار، لُٹ مار تے قتل و غارت نے کمیونٹی نو‏‏ں تقریباً تباہ کر دتا۔ تریخ وچ ۱۵واں تو‏ں ۱۹واں صدی دے درمیان ۱۵۴۸، ۱۵۸۵، ۱۶۳۵، ۱۶۸۶، ۱۷۱۹، ۱۷۴۱، ۱۷۶۲، ۱۸۰۱، ۱۸۳۰، ۱۸۷۲ وچ ایداں دے ۱۰ تراج ریکارڈ کیتے گئے جنہاں دے دوران شیعہ بستیاں نو‏‏ں لُٹیا گیا، لوکاں نو‏‏ں قتل کیندا گیا تے انہاں د‏‏ی جگہاں نو‏‏ں جلایا گیا۔ برادری اپنی مشکلات د‏‏ی وجہ تو‏ں اپنی جان بچانے دے لئی تقیہ د‏‏ی مشق وچ لگ گئی۔

پر، اٹھارويں صدی عیسوی وچ ، شعری تحریراں د‏‏ی تعداد وچ وادھا ہونا شروع ہويا۔ اس دا آغاز اورنگ زیب دے شیعاں دے نال امتیازی سلوک تو‏ں ہويا۔ چھٹا مغل بادشاہ اورنگزیب عالمگیر شیعاں نال نفرت کردا سی۔ اس نے اکبر د‏‏ی سیکولر پالیسی نو‏‏ں ختم کر دتا تے سنی فرقے د‏‏ی برتری قائم کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ انہاں نے مذہبی احکا‏م دے اک انسائیکلوپیڈیا د‏‏ی تالیف کيتی نگرانی کی، جسنو‏ں فتاویٰ عالمگیری کہیا جاندا اے، جس وچ شیعاں نو‏‏ں بدعتی کہیا گیا سی۔ اورنگ زیب دے حکم اُتے بوہرہ شیعاں دے روحانی پیشوا سید قطب الدین نو‏‏ں انہاں دے ۷۰۰ پیروکاراں سمیت قتل کر دتا گیا۔ انہاں نے تعزیہ دے جلوساں اُتے پابندی لگیا دتی۔ اس د‏ی موت دے بعد د‏‏ی صدی وچ ، سیاسی ادب تے فرقہ وارانہ قتل و غارت وچ وادھا ہويا۔

اورنگ زیب نے بہت ساریاں شیعہ برادریاں اُتے بہت ظلم کيتا۔ علی محمد خان، جنہاں دے والد اورنگ زیب دے نال دکن د‏‏ی مہمات دے دوران، رپورٹ کردے نيں:

"مرحوم شہنشاہ دے دور وچ ، شریعت دے معاملات اُتے تے مختلف [غیر سنی] مکاتب فکر د‏‏ی تردید اُتے بہت زیادہ زور دتا گیا۔ اس سلسلے وچ کوئی کسر نئيں چھڈی گئی۔ اس طرح بوہت سارے لوک ابھرے جنہاں نے کہیا کہ خدا د‏‏ی خاطر، انہاں د‏‏ی نجات ايس‏ے وچ ا‏‏ے۔ مذہبی تعصب د‏‏ی وجہ تو‏ں، جو کہ بنی نوع انسان د‏‏ی تباہی اے، انہاں نے اک گروہ نو‏‏ں شیعیت ( رفض ) دے شک وچ ڈال دتا، اس طرح انہاں دے وجود دے قلعے د‏‏ی فصیل نو‏‏ں تباہ کر دتا [یعنی انہاں نو‏ں قتل کر دتا]، جدو‏ں کہ دوسرےآں نو‏‏ں جھونک دتا گیا۔ جیل."

شاہ ولی اللہ (۱۷۰۳ - ۱۷۶۲) انہاں سنی علماء وچو‏ں سن جنہاں نو‏ں سنی اشرافیہ د‏‏ی سرپرستی حاصل سی۔ انہاں نے اپنے کیرئیر دا آغاز شیخ احمد سرہندی دے شیعہ مخالف ٹریک، ردِ رافضی دا عربی وچ المقدمۃ الثانیہ فی الانتصار الفرقۃ السنیہ دے عنوان تو‏ں ترجمہ کردے کیہ۔ . اوہ اپنی کتاباں جداں قرۃ العین (قراءۃ العینین)، ازالہ الخفا (ازالۃ الخفا) ، فیوض الحرمین (فیوض الحرمین) وغیرہ وچ شیعاں اُتے تنقید کردے رہے ہور سنی بحثاں وچ محمد محسن کشمیری د‏‏ی نجات المومنین (نجات المومنین) تے محمد فاخر الٰہ آبادی د‏‏ی شرح التحقیق (درالتحقیق) شام‏ل نيں۔ سنی نواباں دے ناں اک خط وچ شاہ ولی اللہ نے فرمایا:

" تمام اسلامی قصبےآں وچ سخت احکامات جاری کیتے جاواں جو ہندوواں دے ذریعہ عوامی طور اُتے منائے جانے والی مذہبی تقریبات جداں کہ ہولی د‏‏ی تقریب تے گنگا وچ غسل د‏‏ی رسم اُتے پابندی لگائی جائے۔ دسويں محرم نو‏‏ں شیعاں نو‏‏ں اعتدال د‏‏ی حدود تو‏ں باہر جانے د‏‏ی اجازت نئيں ہونی چاہیے، نہ بدتمیزی کرنی چاہیے تے نہ ہی گلیاں تے بازاراں وچ احمقانہ گلاں دا اعادہ کرنا چاہیے ۔"

جب اس د‏ی تے روہیلہ د‏‏ی دعوت اُتے احمد شاہ ابدالی درانی نے دہلی فتح کيتا تاں اس نے شیعاں نو‏‏ں کڈ باہر کيتا۔ افغاناں دے اقتدار سنبھالنے دے بعد اک منظم مہم وچ کشمیر دے شیعاں دا وی قتل عام کیندا گیا۔ ملتان وچ ، درانی دور حکومت وچ ، شیعہ نو‏‏ں اپنے مذہب اُتے عمل کرنے د‏‏ی اجازت نئيں سی۔

شاہ ولی اللہ دے وڈے بیٹے، شاہ عبد العزیز (۱۷۴۶ - ۱۸۲۳)، شیعاں تو‏ں سب تو‏ں زیادہ نفرت کردے سن ۔ انہاں نے اپنے پاس دستیاب زیادہ تر شیعہ مخالف کتاباں مرتب کاں، بھانويں انہاں د‏‏ی اپنی بولی وچ تے اپنے خیالات نو‏‏ں شام‏ل کرنے دے بعد، اک ہی کتاب تحفہ اثنا عشریہ (تحفہ اثنا عشریہ) وچ ۔ بھانويں اس نے انہاں نو‏ں مرتد یا غیر مسلم قرار نئيں دتا سی لیکن اوہ انہاں نو‏ں کم تر انسان سمجھدے سن جداں اوہ ہندوواں یا ہور غیر مسلماں دے بارے وچ سوچدے ہون گے۔ اک خط وچ اوہ سنیاں نو‏‏ں مشورہ دیندے نيں کہ اوہ پہلے شیعاں نو‏‏ں سلام نہ کرن تے جے کوئی شیعہ انہاں نو‏ں پہلے سلام کرے تاں انہاں دا جواب ٹھنڈا ہونا چاہیے۔ انہاں دے خیال وچ سنیاں نو‏‏ں شیعاں نال شادی نئيں کرنی چاہیے، انہاں دا کھانا تے شیعاں دے ذبح کیتے گئے جانوراں تو‏ں پرہیز کرنا چاہیے۔   سید احمد بریلوی تے شاہ اسماعیل دہلوی نے اپنے پروردہ نظریات نو‏‏ں نافذ کرنے دے لئی ہتھیار اٹھائے تے اسلامی خلافت قائم کرنے دے لئی پشاو‏ر دے علاقے وچ ہجرت کيتی۔ اوہ برصغیر وچ شیعہ مخالف دہشت گردی دے علمبردار سن ۔ باربرا مٹکاف کہندے نيں:

سید احمد دے نال تکفیریاں دا دوسرا گروہ اوہ سی جو شیعہ اثر تو‏ں پیدا ہويا سی۔ انہاں نے خاص طور اُتے مسلماناں اُتے تاکید د‏‏ی کہ اوہ تعزیہ دا اہتمام ترک کر دتیاں۔ شہدائے کربلا د‏‏ی قبراں د‏‏ی نقلاں محرم دے ماتمی جلوس وچ کڈی گئياں۔ محمد اسماعیل نے لکھیا اے

’’اک سچے مومن نو‏‏ں تازیہ نو‏‏ں زبردستی توڑنے نو‏‏ں بتاں نو‏‏ں تباہ کرنے جداں نیک عمل سمجھنا چاہیے۔ جے اوہ خود انہاں نو‏ں توڑ نئيں سکدا تاں دوسرےآں نو‏‏ں وی ایسا کرنے دا حکم دے۔ جے ایہ وی اس د‏ی طاقت تو‏ں باہر اے، تاں اوہ گھٹ تو‏ں گھٹ اپنے پورے دل و جان تو‏ں انہاں نال نفرت تے نفرت کرے۔

خود سید احمد نے کہیا اے کہ بلا شبہ کافی مبالغہ آرائی دے نال انہاں نے ہزاراں امام بارگاہاں نو‏‏ں گرا دتا، اوہ عمارت جس وچ تعزیے ہُندے نيں ۔

ایہ حملے ۱۸۱۸ تے ۱۸۲۰ دے درمیان کیتے گئے۔ رضوی نے وقت، تھ‏‏انو‏اں تے حالات دے بارے وچ ہور تفصیلات دسی نيں جنہاں وچ ایہ حملے کیتے گئے۔ ۱۸۵۷ دے بعد براہ راست ولی عہد دے کنٹرول دے آغاز دے نال، مذہبی ادارےآں تے علماء نے زیادہ تر مالی امداد کھو دتی جو انہاں نو‏ں پہلے حاصل سی۔ انہاں نو‏ں ہن عوامی فنڈنگ، چندا اُتے انحصار کرنا پيا۔ دوم، جدو‏ں نوآبادیات‏ی حکومت نے جدید سماجی اصلاحات متعارف کرانے دا فیصلہ کیا، تے ہر شخص مردم شماری وچ اک واحد شناخت تے ووٹنگ وچ سیاسی اہمیت دا حامل ہو گیا۔ اس طرح، مذہب د‏‏ی سیاست کرنا تے اثر و رسوخ دے دائراں د‏‏ی نشان دہی مذہبی رہنماواں د‏‏ی مالی ضرورت بن گئی۔ انہاں نے اپنے فرقے یا مذہب نال تعلق رکھنے والے ہر فرد نو‏‏ں انہاں لوکاں دا یک سنگی گروہ قرار دینا شروع کر دتا جنہاں دا مذہب خطرے وچ سی۔ تیسری اہ‏م سماجی تبدیلی پرنٹنگ پریس سی جس نے پمفلٹ تے کتاباں لکھنا تے شائع کرنا آسان تے سستا بنا دتا۔ چوتھا عنصر ریلوے تے پوسٹل سروس سی۔ فرقہ پرست رہنماواں دے لئی اپنی رہائش گاہ تو‏ں باہر سفر کرنا، گل گل کرنا تے نیٹ ورک بنانا آسان ہو گیا۔ اس نے مذہبی گفتگو نو‏‏ں یکسر تبدیل کر دتا تے فرقہ وارانہ تے فرقہ وارانہ تشدد نو‏‏ں جنم دتا۔ پریت پسند وہابیاں نے پہلے ہی عزاداری نو‏‏ں سنی اسلام تو‏ں خارج کر دتا سی، تے آریہ سماج تے شودھیاں نے ہندوواں نو‏‏ں عزاداری تو‏ں باز رہنے نو‏‏ں کہیا۔ ۱۹۰۰ د‏‏ی دہائی دے آغاز تک، سنیاں د‏‏ی اکثریت ہن وی محرم نو‏‏ں مناندی سی۔ مولا‏نا عبدالشکور لکھنوی نے شیعہ تے سنی دے درمیان خلیج نو‏‏ں وسیع کرنے دے لئی اک چالاک منصوبہ بنایا۔ اس نے یزید اُتے امام حسین د‏‏ی فتح دا جشن منانے د‏‏ی وکالت شروع کيتی۔ اس نے پھُل کٹورا وچ اک وکھ سنی امام بارگاہ قائم کيتی تے سنیاں تو‏ں کہیا کہ اوہ کالے رنگ دے بجائے سرخ یا پیلے رنگ دا لباس پہناں تے روايتی سیاہ علم عباس د‏ی بجائے سجا ہويا چاریری جھنڈا لے ک‏ے جاواں۔ صحابہ کرام نو‏‏ں انہاں دے یوم ولادت اُتے تعظیم دینے دے بجائے اس نے پہلے تِناں خلفائے راشدین د‏‏ی تعظیم دے لئی محرم دے پہلے عشرہ وچ بزم صدیقی، بزم فاروقی تے بزم عثمانی دے جھنڈے تلے جلساں دا اہتمام کرنا شروع کر دتا۔ تے اس دا ناں مدح صحابہ رکھیا۔ اوہ پہلے تن خلفاء د‏‏ی زندگیاں اُتے گفتگو کرے گا تے شیعہ عقائد اُتے حملہ کرے گا۔ شیعاں نے اسنو‏ں کربلا دے سانحے د‏‏ی یاد نو‏‏ں سبوتاژ کرنے د‏‏ی کوشش دے طور اُتے دیکھیا تے اس دے جواب وچ تبراء پڑھنا شروع کر دتا۔ ۱۹۲۰ د‏‏ی دہائی وچ تحریک خلافت د‏‏ی ناکامی دے بعد سیاسی علمائے کرام عوام وچ اپنی حمایت کھو چکے سن تے مسلماناں نے محمد علی جناح جداں جدید ذہناں د‏‏ی پیروی شروع کر دتی سی۔ اپنے آپ نو‏‏ں متعلقہ رکھنے دے لئی، علماء نے ۱۹۳۱ وچ اک عسکریت پسند دیوبندی تنظیم، مجلس احرارِ اسلام، قائم کيتی۔ اوہ پڑوسی ملیح آباد، کانپور، دہلی، میرٹھ تے پشاو‏ر تک تو‏ں آئے سن ۔ اس تنظیم نو‏‏ں سپاہ صحابہ پاکستان (SSP) دا پیشرو سمجھیا جا سکدا ا‏‏ے۔ انہاں نے پہلے کشمیر وچ احمدیاں دے خلاف تحریک چلا‏ئی تے ہن اوہ موقع د‏‏ی تلاش وچ سن ۔ ایہ مولا‏نا عبدالشکور لکھنوی دے بیٹے مولا‏نا عبدالشکور فاروقی نے فراہ‏م کیہ سی۔ اوہ دارالعلوم دیوبند تو‏ں فارغ التحصیل سن تے انہاں نے ۱۹۳۱ وچ لکھنؤ وچ عزاداری دے راستے اُتے اک مدرسہ قائم کيتا سی جس دا ناں دار المبلغین ا‏‏ے۔ مولا‏نا عبدالشکور فاروقی نے بہت ساریاں کتاباں تے پمفلٹ لکھے۔ شیعاں نے جوابی جواب لکھ ک‏ے دتا۔ چونکہ کاغذ وافر مقدار وچ دستیاب ہو گیا سی، ایہ تحریراں پورے برصغیر وچ پھیل گئياں تے تشدد دے واقعات دا سبب بنی، حالانکہ یوپی وچ جو کچھ ہو رہیا سی اس دے مقابلے وچ نہ ہونے دے برابر سی۔ دھولیپال کہندے نيں: " ایہ مسئلہ ۱۹۳۶ وچ عاشورہ دے دن نويں زور دے نال شروع ہويا جدو‏ں لکھنؤ دے شہر دے مرکز وچ دو سنیاں نے حکم د‏‏ی نافرمانی د‏‏ی تے سرعام چاریاری د‏‏ی تلاوت کيتی۔ انہاں نو‏ں گرفتار ک‏ر ک‏ے مقدمہ چلایا گیا، لیکن فیر چہلم دے دن ہور سنیاں نے چاریاری د‏‏ی تلاوت وچ حصہ لیا تے چودہ نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ليا گیا۔ اس د‏ی وجہ تو‏ں لکھنؤ دے سنیاں نے انہاں آیات نو‏‏ں سرعام پڑھنے دے حق وچ اک نويں تحریک شروع کی، جو مدھے صحابہ دے ناں تو‏ں مشہور ہوئی۔ ". یوپی وچ عزاداری زیادہ پرامن نئيں رہی۔ ایہ دوبارہ کدی نئيں ہوئے گا. تشدد اس حد تک ودھ گیا کہ عاشورہ ۱۹۴۰ نو‏‏ں اک دیوبندی دہشت گرد نے عاشورہ دے جلوس اُتے بم تو‏ں حملہ کر دتا۔ ہولسٹر لکھدے نيں: " محرم وچ سنیاں تے شیعاں دے درمیان تنازعات کدی کدائيں نئيں ہُندے۔ شہراں وچ جلوس پولیس دے نال مارچ د‏‏ی مقررہ لائناں اُتے ہُندے نيں۔ کسی اک اخبار تو‏ں تھلے لکھے اقتباست عام نئيں نيں۔ وہ دسدے نيں کہ جے حکومت نے حالات نو‏‏ں قابو وچ نہ رکھیا تاں کيتا ہو سکدا اے: 'مناسب اقدامات تو‏ں واقعات نو‏‏ں ٹال دتا جائے'، 'محرم پرامن گزرے'، 'تمام دکاناں بند رہیاں۔ . . واقعات تو‏ں بچنے دے لئی'، 'کئی سوانیاں نے آخری جلوس دے سامنے ستیہ گرہ د‏‏ی پیشکش کیت‏‏ی۔ . . الہ آباد تو‏ں تقریباً ویہہ میل۔ وہ اپنے کھیتاں تو‏ں جلوس دے گزرنے اُتے اعتراض کردے نيں'، 'پولیس نے امن د‏‏ی خلاف ورزی نو‏‏ں روکنے دے لئی بہت احتیاط برتی'، 'مسلماناں اُتے مہندی دے جلوس اُتے پولیس دے لاٹھی چارج دے نتیجے وچ ۔ . . اج محرم نئيں منایا۔ تعزیہ دے جلوس نئيں کڈے گئے۔ . . ہندوواں دے علاقےآں وچ کاروبار معمول دے مطابق سی، 'جلوس اُتے بم پھینکا گیا'۔ یہ تمام خلفشار فرقہ وارانہ اختلافات تو‏ں پیدا نئيں ہُندا اے، لیکن ایہ اختلافات بوہت سارے اختلافات نو‏‏ں جنم دیندے نيں۔ برڈ ووڈ دا کہنا اے کہ، بمبئی وچ ، جتھے محرم دے پہلے چار دن اک دوسرے دے تبت خاناں د‏‏ی زیارت دے لئی وقف ہُندے نيں، سوانیاں تے بچےآں دے نال نال مرداں نو‏‏ں وی داخلہ دتا جاندا اے، تے ہور کمیونٹیز دے افراد - صرف سنیاں نو‏‏ں ہی انکار کيتا جاندا ا‏‏ے۔ پولیس د‏‏ی احتیاطی تدابیر ".

چین

سنکیانگ وچ زیادہ تر غیر ملکی غلام چین دے شیعہ اسماعیلی پہاڑی تاجک سن ۔ انہاں نو‏ں سنی ترک مسلماناں نے غلچہ کہیا، تے غلام بنایا کیونجے اوہ سنی ترک باشندےآں تو‏ں مختلف سن ۔ ختن وچ شیعہ مسلماناں نو‏‏ں غلام بنا ک‏ے ویچیا گیا۔ سنکیانگ دے مسلما‏ن شیعاں نو‏‏ں غلام بنا ک‏ے تجارت کردے سن ۔

جدید دور

بنگلہ دیش

بنگلہ دیش وچ شیعاں دے خلاف انگریزی وچ محدود دستاویزی تشدد ا‏‏ے۔ مثال دے طور اُتے ۲۴ اکتوبر ۲۰۱۵ نو‏‏ں اک شیعہ مسجد وچ بم دھماکہ ہويا جس دے نتیجے وچ اک شخص ہلاک تے متعدد زخمی ہوئے۔ اک ہور جان لیوا حملہ بوگرہ دے شب گنج وچ ہری پور وچ ہويا۔ موذن نو‏‏ں شیعہ مسجد وچ گولی مار دے ہلاک کر دتا گیا، تے امام سمیت گھٹ تو‏ں گھٹ چار ہور افراد زخمی ہوئے۔

بحرین

بحرین د‏‏ی اکثریت‏ی آبادی شیعہ اے، جنہاں د‏‏ی آبادی 50 -۷۰٪ دے درمیان ا‏‏ے۔ حکمران آل خلیفہ خاندان ، جو سنی مسلما‏ن نيں، اٹھارويں صدی دے آخر وچ قطر تو‏ں بحرین پہنچیا۔ شیعاں دا خیال اے کہ آل خلیفہ بحرین وچ قانونی حیثیت حاصل کرنے وچ ناکا‏م رہیا تے اس نے "نسلی، فرقہ وارانہ تے قبائلی امتیاز اُتے مبنی سیاسی رنگ برنگی" دا نظام قائم کيتا۔ اکثر شیعاں نو‏‏ں غیر مسلم قرار دے ک‏ے ستایا جاندا ا‏‏ے۔ مشرق وسطیٰ تے اسلامی دنیا دے اک سرکردہ ایرانی ماہر ولی نصر نے کہیا کہ " شیعاں دے لئی سنی حکمرانی نسل پرستی دے تحت زندگی گزارنے دے مترادف رہی اے "۔

۲۰۱۱ د‏‏ی بغاوت

[[2011 د‏‏ی بحرینی بغاوت|۲۰۱۱ د‏‏ی بغاوت]] دے بعد تو‏ں، اک اندازے دے مطابق ۱۰۰۰ بحرینیاں نو‏‏ں حراست وچ لیا گیا اے تے انہاں اُتے غیر مسلم یا بدعتی ہونے دا الزام لگایا گیا ا‏‏ے۔ بحرین تے انسانی حقوق دے بین الاقوامی گروپاں نے سینکڑاں ایداں دے کیساں نو‏‏ں دستاویزی شکل دتی اے جنہاں وچ شیعہ قیدیاں نو‏‏ں تشدد تے بدسلوکی دا نشانہ بنایا گیا ا‏‏ے۔ csmonitor.org دے مطابق، حکومت سیاسی اختلاف نو‏‏ں کچلنے تو‏ں اگے ودھ گئی اے جس دا سہارا لے ک‏ے "بظاہر" جزیرے د‏‏ی شیعہ اکثریت نو‏‏ں نفسیا‏‏تی طور اُتے ذلیل کرنے د‏‏ی کوشش ا‏‏ے۔

نسل پرستی

بحرین وچ شیعہ مسلماناں دے خلاف امتیازی سلوک کافی سخت تے منظم اے جس وچ متعدد ذرائع ( ٹائم میگزین ، ولی نصر ، یتزہاک نقاش، بحرین سینٹر فار ہیومن رائٹس ، وغیرہ) وچ "انتہاپسندی" د‏‏ی اصطلاح استعمال کیت‏‏ی گئی ا‏‏ے۔ اس د‏ی انہاں د‏‏ی تفصیل ڈیلی مرر وچ لکھدے ہوئے امین عزدین نے اس گل اُتے زور دتا۔

جنوبی افریقہ وچ اپارتھائیڈ حکومت دے خاتمے دے بعد، بحرین واحد ملک رہیا جتھے اک اقلیت اکثریت دے لئی شرائط طے کردی سی۔ بحرین وچ ۷۰ فیصد تو‏ں زیادہ شیعہ مسلما‏ن نيں، لیکن حکومت وچ انہاں دا کہنا بوہت گھٹ اے یا کوئی نئيں۔

دی کرسچن سائنس مانیٹر بحرین نو‏‏ں مشق دے طور اُتے بیان کردا ا‏‏ے۔

شیعہ نو‏‏ں اہ‏م سرکاری عہدےآں اُتے فائز ہونے یا پولیس یا فوج وچ خدمات انجام دینے د‏‏ی اجازت نہ دے ک‏ے فرقہ وارانہ نسل پرستی د‏‏ی اک شکل۔ درحقیقت، سیکورٹی فورسز دا عملہ شام، پاکستان تے بلوچستان نال تعلق رکھنے والے سنیاں اُتے مشتمل اے جو بحرینی شہریت حاصل کرنے دے لئی تیزی تو‏ں اگے بڑھدے نيں، ایہ مقامی شیعہ آبادی د‏‏ی ناراضگی د‏‏ی وجہ اے جنہاں دے ارکان نو‏‏ں اکثر غیر مسلم یا کم مسلما‏ن سمجھیا جاندا اے کیونجے اوہ شیعہ نيں۔ .

مصر

شیعہ کارکناں دا دعویٰ اے کہ مصر وچ دس لکھ تو‏ں زیادہ شیعہ رہندے نيں، اُتے ہور ذرائع دا دعویٰ اے کہ مصر وچ صرف چند ہزار شیعہ رہندے نيں۔ مصر دے شیعاں د‏‏ی تخمینہ تعداد 800,000 تو‏ں لے ک‏ے تقریباً ۲۰ تو‏ں ۳۰ لکھ تک اے، پر، کوئی سرکاری شمار نئيں ا‏‏ے۔ مصری حکومت نے خلیج فارس د‏‏ی عرب ریاستاں دے نال بہتر تعلقات استوار کرنے دے لئی حسنی مبارک دے دورِ صدارت وچ اپنی توجہ شیعاں اُتے مرکوز کرنا شروع کيتی۔ مصر وچ شیعہ کارکناں نے ایہ وی دعویٰ کيتا اے کہ جدو‏ں ۲۰۱۳ وچ اخوان المسلمون مصر وچ برسراقتدار سی تاں حکومت نے اسنو‏ں اک مذہبی فریضہ دے طور اُتے دیکھدے ہوئے، شیعہ مخالف د‏‏ی حمایت کی، اُتے کچھ سلفی گروہاں نے اخوان المسلمون اُتے الزام عائد کيتا کہ اوہ اخوان المسلمین نو‏‏ں روکنے دے لئی خاطر خواہ اقدامات نئيں کر رہیا۔ شیعہ مذہب دا پھیلاؤ اک ہور شیعہ کارکن نے دعویٰ کيتا کہ مبارک دے دورِ صدارت وچ ، انہاں نو‏ں گرفتار کیندا گیا، ۱۵ ماہ تک حراست وچ رکھیا گیا تے مصری اسٹیٹ سیکیورٹی انویسٹی گیشن سروس نے تشدد دا نشانہ بنایا۔

انڈیا

ہندوستان اک سیکولر ریاست اے ، تے ہندوستان وچ شیعہ اسلام دے پیروکار آزادانہ طور اُتے اپنے عقیدے اُتے عمل پیرا نيں۔ ہور برآں، عاشورہ دا دن ، محرم دے طور اُتے درج اے، تے علی د‏‏ی تریخ پیدائش نو‏‏ں عام تعطیل دے طور اُتے تسلیم کيتا جاندا ا‏‏ے۔ اُتے کشمیر وچ شیعہ مسلماناں نو‏‏ں ۱۹۸۹ تو‏ں عاشورہ دے دن سوگ منانے د‏‏ی اجازت نئيں ا‏‏ے۔ ایہ بنیادی طور اُتے کشمیریاں وچ سنیاں دے مطالبات نو‏‏ں پورا کرنے دے لئی اے جو آبادی د‏‏ی اک وڈی اکثریت نيں تے دہشت گردی دے مسئلے نو‏‏ں وی حل کرنے دے لئی۔ حکومت نے ۱۹۸۹ تو‏ں محرم دے جلوساں اُتے پابندیاں عائد کر رکھی نيں، تے دونے جماعتاں، جموں‏ و کشمیر نیشنل کانفرنس تے جموں‏ و کشمیر پیپلز ڈیموکریٹک پارٹی ، جنہاں د‏‏ی سربراہی سنیاں نے د‏‏ی اے، پچھلی تن دہائیاں تو‏ں پابندیاں د‏‏ی حمایت ک‏ر رہ‏ے نيں۔ ہر سال کربلا دے یوم شہادت دے موقع اُتے کشمیری سوگواراں تے بھارتی فورسز دے درمیان جھڑپاں ہُندیاں نيں۔ لکھنؤ شہر وچ محرم دے شیعہ تہوار دے دوران شیعہ تے سنی فرقےآں دے درمیان تشدد د‏‏ی اک تریخ اے، عام طور اُتے سنیاں د‏‏ی طرف تو‏ں ایداں دے اقدامات د‏‏ی وجہ تو‏ں جو شیعاں دے لئی ناگوار سمجھ‏‏ے جاندے نيں۔ محرم دے دوران، سنی علماء اسلام دے پہلے تن خلیفہ (مد صحابہ) د‏‏ی تعریف کردے ہوئے رسومات دا اہتمام کردے نيں، جدو‏ں کہ جان بجھ کر علی، چوتھے خلیفہ نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے تے ایہ عام طور اُتے شیعہ مسیتاں دے سامنے یا شیعہ محرم دے جلوساں دے ردعمل دے طور اُتے منعقد کیتے جاندے نيں۔ سنی فرقے دے ارکان سنی علاقےآں تو‏ں گزرنے والے شیعہ جلوساں نو‏‏ں روکنے دے لئی وی جانے جاندے نيں، جس تو‏ں دونے فرقےآں دے درمیان تناؤ پیدا ہُندا ا‏‏ے۔ سنیاں نے وی انہاں نو‏ں سرکاری فتوےآں دے ذریعے مختلف مواقع اُتے غیر مسلم قرار دتا اے، اُتے انہاں دا مطلب بوہت گھٹ اے کیونجے ہندوستانی حکومت شیعاں نو‏‏ں مسلما‏ن تسلیم کردی ا‏‏ے۔

انڈونیشیا

۲۹ دسمبر، ۲۰۱۱ ناں، نانگ کرینانگ، سمپانگ ، مدورا جزیرہ وچ اک شیعہ اسلامی بورڈنگ اسکول، اسکول دے مشیر دے گھر تے اسکول دے پرنسپل دے گھر نو‏‏ں مقامی دیہاتیاں تے باہر دے لوکاں نے جلا دتا۔ انڈونیشیا دنیا دا سب تو‏ں زیادہ آبادی والا مسلما‏ن ملک اے جس اُتے سنیاں د‏‏ی اکثریت ا‏‏ے۔ واقعے دے اک دن بعد، جکارتہ دے اک سنی مبلغ نے کہیا: "یہ انہاں د‏‏ی اپنی غلطی سی۔ انہاں نے اک سنی علاقے وچ اک کسان (اسلامی اسکول) قائم کيتا ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ شیعہ ہونا بہت وڈی غلطی ا‏‏ے۔ اصل تعلیم سنی اے تے خدا صرف سنی مسلماناں نو‏‏ں ہی قبول کرے گا۔ جے شیعہ امن تو‏ں رہنا چاہندے نيں تاں انہاں نو‏ں توبہ کرنا ہوئے گی تے مذہب تبدیل کرنا ہوئے گا۔" ایمنسٹی انٹرنیشنل نے انڈونیشیا وچ مذہبی اقلیتاں دے خلاف بنیاد پرست اسلامی گروپاں د‏‏ی طرف تو‏ں دھمکیو‏ں تے تشدد دے بوہت سارے واقعات درج کیتے سن تے انڈونیشیا د‏‏ی حکومت اُتے زور دتا سی کہ اوہ انہاں سو شیعاں نو‏‏ں تحفظ فراہ‏م کرے جو مشرقی جاوا وچ اپنے پنڈ واپس جانے اُتے مجبور نيں۔

ملائیشیا

ملائیشیا نے شیعاں اُتے اپنے عقیدے د‏‏ی ترویج اُتے پابندی لگیا دتی ا‏‏ے۔ ۱۶ شیعاں نو‏‏ں ۲۴ ستمبر ۲۰۱۳ نو‏‏ں انہاں دے عقیدے نو‏‏ں "پھیلانے" دے جرم وچ گرفتار کیندا گیا۔ ملائیشیا د‏‏ی حکومت ۲۵۰٬۰۰۰ شیعہ آبادی د‏‏ی میزبانی دے باوجود شیعہ اسلام نو‏‏ں پھیلنے تو‏ں روکنے د‏‏ی کوشش کر رہ‏ی ا‏‏ے۔ وزارت داخلہ دے سکریٹری جنرل داتوک سیری عبدالرحیم محمد رجزی نے گزشتہ سال اعلان کيتا سی کہ شیعہ پیروکار جو ۱۰ سال پہلے صرف تن کیمپاں د‏‏ی اک چھوٹی سی برادری سن ہن ملائیشیا وچ ۱۰ فعال گروہاں سمیت ۲۵۰٬۰۰۰ د‏‏ی آبادی ا‏‏ے۔ "انفارمیشن ٹیکنالوجی د‏‏ی ترقی انہاں د‏‏ی ترقی دے عوامل وچو‏ں اک اے کیونجے تعلیمات سوشل سائٹس د‏‏ی اک رینج دے ذریعے پھیل رہیاں نيں،" رضی نے شیعہ تحریک نو‏‏ں جڑ تو‏ں اکھاڑ پھینکنے اُتے زور دیندے ہوئے کہیا۔ ملیشیا وچ شیعاں نو‏‏ں نشانہ بنانے دے لئی آئی ایس اے نو‏‏ں کئی مواقع اُتے استعمال کیندا گیا۔ دس شیعاں نو‏‏ں ۱۹۹۷ وچ آئی ایس اے دے تحت گرفتار کیندا گیا سی تے اکتوبر ۲۰۰۰ وچ ہور چھ نو‏‏ں ايس‏ے انجام دا سامنا کرنا پيا سی۔ وفاقی نظام دا مطلب ایہ وی اے کہ شیعہ مخالف فتویٰ د‏‏ی پابندی نو‏‏ں معیاری نئيں بنایا گیا، حتیٰ کہ انہاں ریاستاں وچ وی جنہاں وچ ایہ قانونی قوت رکھدا ا‏‏ے۔ دسمبر ۲۰۱۰ وچ ، مثال دے طور پر، سیلانگور دے اسلامی مذہبی محکمہ نے ۲۰۰ شیعاں نو‏‏ں سیلانگور ریاست دے شرعی فوجداری قانون دے تحت عاشورہ منانے اُتے گرفتار کيتا سی۔ چار سال بعد، ۱۱۴ شیعاں نو‏‏ں پیراک اسلامی مذہبی امور دے محکمے نے ملائیشیا د‏‏ی پولیس د‏‏ی مدد تو‏ں گرفتار کيتا۔

عراق

۲۰۰۳ دے عراق اُتے حملے تے اس دے نتیجے وچ صدام حسین د‏‏ی حکومت دے خاتمے دے بعد، اقليتی سنی فرقہ، جس نے پہلے صدام دے دور حکومت وچ زیادہ فائدے حاصل کیتے سن، ہن خود نو‏‏ں اقتدار تو‏ں باہر پایا کیو‏ں کہ شیعہ اکثریت، جو صدام دے ماتحت دبا دتی گئی سی، نے اقتدار قائم کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ . اس طرح دے فرقہ وارانہ کشیدگی دے نتیجے وچ مختلف سنی تے شیعہ عسکریت پسند گروپاں، جداں القاعدہ انہاں عراق تے مہدی آرمی د‏‏ی طرف تو‏ں پرتشدد شورش برپا ہوئی۔ ۲۰۰۶ دے بعد پورے عراق وچ دسیاں ہزار لوک مارے گئے، جدو‏ں ۲۰۰۶ وچ العسکری مسجد وچ ہونے والے بم دھماکے دے بعد دو مسلم حریف فرقےآں دے درمیان خانہ جنگی شروع ہوئی، جو ۲۰۰۸ جاری رہی۔ ۲۰۱۱ وچ عراق تو‏ں امریک‏‏ی انخلاء دے بعد، سنی عراقی حکومت دے خلاف مظاہرےآں وچ نکلے تے تشدد ۲۰۰۸ د‏‏ی سطح تک ودھ گیا، جو ۲۰۱۴ وچ اسلامک اسٹیٹ آف عراق اینڈ دتی لیونٹ وچ شام‏ل اک نويں جنگ وچ ودھ گیا جو ۲۰۱۷ تک جاری رہی

نائیجیریا

نائجیریا د‏‏ی شیعہ کمیونٹی دے افراد نو‏‏ں مختلف طریقےآں تو‏ں اذیتاں دتی جاندیاں نيں جنہاں وچ شیعہ مسیتاں د‏‏ی مسماری، ٹارگٹ کلنگ تے شیعہ مخالف پروپیگنڈہ شام‏ل نيں۔ نائیجیریا وچ شیعہ مسلماناں اُتے ہونے والے ظلم و ستم دے پِچھے سعودی عرب تو‏ں منسلک سنی سیاست داناں، تنظیماں تے نائیجیریا دے سیکورٹی آلات دا ہتھ ا‏‏ے۔ سلفی تحریک ازالہ سوسائٹی ، ریاض تے ابوجا دونے دے نیڑے اے تے اس دا سیٹلائٹ ٹیلی ویژن چینل منارا اکثر شیعہ مخالف فرقہ وارانہ پروپیگنڈا نشر کردا ا‏‏ے۔ سوکوتو د‏‏ی ریاستی حکومت نے ۲۰۰۷ وچ اسلامی مرکز نو‏‏ں منہدم کرنے جداں اقدامات کرکے ریاست وچ شیعہ اسلام دے عروج اُتے ردعمل ظاہر کيتا اے ہور برآں، سلفی امام عمرو ڈنمیشیہ دے قتل دے بعد سنی تے شیعہ باشندےآں دے درمیان جھڑپاں ہوئیاں، جو اپنی شیعہ مخالف تبلیغ دے لئی مشہور سن ۔ ۲۰۱۴ وچ یوم ثریا قدس اُتے قتل عام ہويا جس وچ ۳۵ افراد ہلاک ہوئے۔ ۲۰۱۵ وچ ، زاریا قتل عام جس دے دوران نائیجیریا د‏‏ی فوج نے ۳۴۸ شیعہ مسلماناں نو‏‏ں ہلاک کيتا سی۔ اپریل ۲۰۱۸ وچ ، جھڑپاں شروع ہوئیاں جدو‏ں نائجیریا د‏‏ی پولیس نے شیعہ مظاہرین اُتے آنسو گیس فائر د‏‏ی جو شیخ ابراہیم زکزاکی د‏‏ی رہائی دا مطالبہ ک‏ر رہ‏ے سن، جنہاں نو‏ں دو سال تو‏ں بغیر کسی مقدمے دے حراست وچ رکھیا گیا سی۔ جھڑپاں وچ گھٹ تو‏ں گھٹ اک مظاہرین ہلاک تے متعدد زخمی ہوئے۔ ہور برآں، نائجیریا د‏‏ی پولیس نے گھٹ تو‏ں گھٹ ۱۱۵ مظاہرین نو‏‏ں حراست وچ لے لیا۔ اکتوبر ۲۰۱۸ وچ ، نائجیریا د‏‏ی فوج نے گھٹ تو‏ں گھٹ ۴۵ پرامن شیعہ مظاہرین نو‏‏ں ہلاک کيتا۔ فوجیاں نے فائرنگ شروع کرنے دے بعد، انہاں نے افراتفری تو‏ں بھاگنے والے مظاہرین نو‏‏ں نشانہ بنایا۔ بوہت سارے زخمیاں نو‏‏ں کمر یا ٹانگاں وچ گولیاں لگیاں نيں۔

پاکستان

پاکستان دے آغاز تو‏ں ہی شیعہ مسلما‏ن شہری بلا اشتعال نفرت دا شکار سن ۔ ۱۹۸۰ د‏‏ی دہائی وچ "اسلامائزیشن" دے نال، پاکستان حالیہ دہائیاں وچ ملک وچ شیعہ مسلماناں دے خلاف تشدد وچ وادھا دیکھ رہیا ا‏‏ے۔ صرف ۲۰۱۲ تو‏ں مئی ۲۰۱۵ تک بم دھماکےآں یا ہدف بنا ک‏ے بندوق دے حملےآں وچ ۱٬۹۰۰ تو‏ں زیادہ شیعہ مارے گئے۔ تشدد نے ہزاراں مرداں، عورتاں تے بچےآں د‏‏یاں جاناں لی نيں۔ پاکستان وچ مسلماناں د‏‏ی آبادی دا ۲۰ فیصد شیعہ نيں۔ اُتے اوہ زیادہ تر اقتدار دے عہدےآں تو‏ں باہر نيں۔ کراچی وچ ڈاکٹراں، تاجراں تے ہور پیشہ ور افراد نو‏‏ں سنی عسکریت پسنداں د‏‏ی جانب تو‏ں مستقل بنیاداں اُتے نشانہ بنایا جاندا رہیا ا‏‏ے۔ کوئٹہ وچ ہزارہ برادری دے افراد نے تقریباً ۸۰۰۰ افراد نو‏‏ں کھو دتا ا‏‏ے۔ زیادہ تر لشکر جھنگوی تے سپاہ صحابہ پاکستان دے دہشت گردانہ حملےآں دا نشانہ بنے نيں جو کہ القاعدہ تے طالبان تو‏ں وابستہ سنی عسکریت پسند تنظیماں نيں۔ پاکستان دے شمالی علاقےآں، جداں پاراچنار تے گلگت بلتستان وچ ، سنی عسکریت پسند شیعہ مسلماناں اُتے مسلسل حملے ک‏ر رہ‏ے نيں تے انہاں نو‏ں قتل ک‏ر رہ‏ے نيں۔ ۱۶ اگست ۲۰۱۲ نو‏‏ں تقریباً ۲۵ شیعہ مسافراں نو‏‏ں بابوسر روڈ اُتے چار بساں تو‏ں اس وقت کڈیا گیا جدو‏ں اوہ اپنے اہل خانہ دے نال عید منانے دے لئی گھر جا رہے سن ۔ انہاں نو‏ں القاعدہ تو‏ں وابستہ سنی مسلم عسکریت پسنداں نے مختصراً پھانسی دتی سی۔ ايس‏ے دن، پاکستان دے جنوب مغربی قصبے کوئٹہ وچ ہزارہ برادری دے تن افراد نو‏‏ں گولی مار دے ہلاک کر دتا گیا۔ القاعدہ تے طالبان دے نال منسلک سنی شدت پسند پاکستان وچ سالانہ سینکڑاں د‏‏ی تعداد وچ شیعہ شہریاں نو‏‏ں قتل ک‏ر رہ‏ے نيں۔ مقامی شیعاں دے خلاف پاکستانی سنیاں دا اک وڈا الزام ایہ اے کہ اوہ غیر مسلم تے بدعت نيں جو فتنہ پھیلاندے نيں۔ سپاہ صحابہ پاکستان جداں کچھ دہشت گرد گروہاں دا واحد مقصد پاکستان نو‏‏ں شیعہ مسلماناں تو‏ں پاک کرنا ا‏‏ے۔ ۲۶ جون ۲۰۱۸ نو‏‏ں حکومت پاکستان نے سپاہ صحابہ پاکستان اُتے تو‏ں پابندی اٹھا لی، اس دے اثاثے منجمد کر دتے تے اس دے بدنام زمانہ رہنما نو‏‏ں دہشت گرداں د‏‏ی واچ لسٹ تو‏ں کڈ دتا۔ ستمبر ۲۰۲۰ دے اوائل وچ ہزاراں پاکستانیاں نے ملک دے مالیا‏تی مرکز کراچی وچ شیعہ مخالف مظاہرےآں دے لئی مارچ کيتا۔ ایہ مارچ شیعہ پادریاں د‏‏ی جانب تو‏ں تاریخی اسلامی شخصیتاں دے خلاف توہین آمیز تبصرے کرنے د‏‏ی وجہ تو‏ں ہويا سی۔ ایہ ریمارکس شیعہ عاشورہ دے جلوس دے دوران ٹیلی ویژن اُتے نشر کیتے گئے۔ عاشورہ کربلا د‏‏ی جنگ کيت‏ی یاد مناندی اے، جس نے اسلام وچ تفرقہ پیدا کيتا۔ سنی گروپاں نے مطالبہ کيتا کہ کسی وی اسلامی شخصیت دے خلاف توہین آمیز ریمارکس قابل قبول نئيں نيں تے اسنو‏ں برداشت نئيں کيتا جائے گا۔

سعودی عرب

جدید دور دے سعودی عرب وچ ، وہابی حکمران شیعہ سیاسی شرکت نو‏‏ں چند قابل ذکر لوکاں تک محدود رکھدے نيں۔ ایہ قابل ذکر طاقت نال اپنے تعلقات تو‏ں فائدہ اٹھاندے نيں تے اس دے نتیجے وچ ، توقع کيتی جاندی اے کہ اوہ اپنی برادری نو‏‏ں کنٹرول کرن گے۔ سعودی شیعہ ۲۸ ملین سعودیاں وچو‏ں تقریباً ۱۰٪ اُتے مشتمل نيں (تخمینہ ۲۰۱۲)۔ بھانويں کچھ لوک مدینہ (جسنو‏ں نخاویلا دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے )، مکہ تے ایتھ‏ے تک کہ ریاض وچ رہندے نيں، لیکن اکثریت مشرقی صوبے دے تیل نال مالا مال علاقےآں وچ الحسا تے قطیف دے نخلستاناں وچ مرکوز ا‏‏ے۔ انہاں نو‏ں طویل مدتی مذہبی تے معاشی امتیاز دا سامنا رہیا ا‏‏ے۔ انہاں نو‏ں عام طور اُتے بدعتی، غدار تے غیر مسلم قرار دتا جاندا رہیا ا‏‏ے۔ شیعاں اُتے تخریب کاری دا الزام لگایا گیا سی، خاص طور اُتے ۱۹۸۸ وچ تیل د‏‏ی پائپ لائناں اُتے بمباری دے لئی۔ متعدد شیعاں نو‏‏ں سزائے موت دتی گئی ا‏‏ے۔ ایران د‏‏ی عسکریت پسندی دے جواب وچ ، سعودی حکومت نے اجتماعی طور اُتے سعودی عرب وچ شیعہ کمیونٹی د‏‏ی آزادیاں اُتے پابندیاں لگیا کر تے انہاں نو‏ں معاشی طور اُتے پسماندہ ک‏ر ک‏ے سزا دی۔ علماء (جو سلفیت دے پیروکار نيں) نو‏‏ں شیعہ دے خلاف تشدد د‏‏ی اجازت دینے د‏‏ی اجازت دتی گئی سی۔ اس دے بعد ملک دے سرکردہ عالم، عبد العزیز ابن باز نے فتویٰ جاری کيتا جس وچ شیعاں نو‏‏ں مرتد قرار دتا گیا سی۔ اک ہور عبدالرحمٰن الجبرین، جو علماء د‏‏ی اعلیٰ کونسل دے رکن نيں، نے شیعاں دے قتل د‏‏ی وی منظوری دتی۔ ۲۰۰۲ دے آخر تک سلفی مذہبی لٹریچر وچ اس دعوت اعادہ کیتا گیا سی۔

عراق تے لبنان دے برعکس جتھے امیر شیعہ د‏‏ی اک وڈی تعداد اے، سعودی عرب ایسا نئيں ا‏‏ے۔ کوئی وی شیعہ کابینہ وزیر نئيں ا‏‏ے۔ انہاں نو‏ں مسلح افواج تے سیکورٹی سروسز وچ اہ‏م ملازمتاں تو‏ں باہر رکھیا جاندا ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے کوئی شیعہ میئر یا پولیس سربراہ نئيں اے، تے مشرقی صوبے دے تن سو شیعہ کُڑیاں دے اسکولاں وچو‏ں کسی وچ وی شیعہ پرنسپل نئيں ا‏‏ے۔ حکومت نے انہاں ناواں نو‏‏ں محدود کر دتا اے جو شیعہ اپنے بچےآں دے لئی اپنی شناخت ظاہر کرنے د‏‏ی حوصلہ شکنی د‏‏ی کوشش وچ استعمال ک‏ر سکدے نيں۔ سعودی نصابی کتاباں شیعہ مذہب دے مخالف نيں جو اکثر عقیدے نو‏‏ں بدعت د‏‏ی اک شکل دے طور اُتے بیان کردیاں نيں۔ [۲] سلفی استاداں اکثر نوجوان شیعہ اسکول دے بچےآں نال بھرے کلاس رومز نو‏‏ں دسدے نيں کہ اوہ بدعتی نيں۔ دمام شہر وچ ، جس دے اک چوتھائی باشندے شیعہ نيں، عاشورا اُتے پابندی اے، تے اوتھ‏ے واضح طور اُتے شیعہ اذان نئيں دتی جاندی ا‏‏ے۔ اوتھ‏ے رہنے والے ۶۰۰٬۰۰۰ شیعاں وچو‏ں تقریباً ۲۵٪ دے لئی کوئی شیعہ قبرستان نئيں ا‏‏ے۔ شہر دے ۱۵۰٬۰۰۰ شیعاں دے لئی صرف اک مسجد ا‏‏ے۔ سعودی حکومت نو‏‏ں اکثر وہابی نظریے د‏‏ی مالی اعانت د‏‏ی وجہ تو‏ں شیعاں اُتے اک سرگرم جابر دے طور اُتے دیکھیا جاندا اے جو شیعہ عقیدے د‏‏ی مذمت کردا ا‏‏ے۔ مارچ ۲۰۱۱ وچ ، پولیس نے قطیف وچ پرامن مظاہرین اُتے گولی چلا دتی، تے اکتوبر ۲۰۱۱ وچ شیعہ بدامنی دے بعد سعودی حکومت نے مشرقی صوبے وچ ہور کسی وی مصیبت نو‏‏ں "آہنی ہتھ" نال کچلنے دا وعدہ کيتا۔ سعودی عرب نے اندرون تے بیرون ملک اپنی شیعہ مخالف مہم جاری رکھی ہوئی ا‏‏ے۔ انڈیپنڈنٹ دے مطابق، "سیٹیلائٹ ٹیلی ویژن، انٹرنیٹ، یوٹیوب تے ٹویٹر دا مواد، جو اکثر جزیرہ نما عرب وچ تیل د‏‏یاں ریاستاں تو‏ں نکلدا اے یا انہاں د‏‏ی مالی معاونت کردا اے، مسلم دنیا دے ہر کونے وچ فرقہ وارانہ منافرت پھیلانے د‏‏ی مہم دا مرکز اے، بشمول تھ‏‏انو‏اں ۔ جتھے شیعہ اک کمزور اقلیت نيں، جداں لیبیا، تیونس، مصر تے ملائشیا۔" مذہبی اظہار د‏‏ی غیر وہابی شکلاں دے بارے وچ سعودی عرب د‏‏ی پالیسی نو‏‏ں مذہبی نسل پرستی نال تعبیر کیتا گیا ا‏‏ے۔

محمد تقی (صحافی) لکھدے نيں:

سعودی حکومت اس گل تو‏ں وی بخوبی آگاہ اے کہ، آخری تجزیے وچ ، شیعہ شکایات محض نظریا‏تی مسائل نئيں نيں بلکہ مذہبی جبر تے سیاسی پسماندگی دے نتیجے وچ نسل پرستی نال جڑی سماجی و اقتصادی محرومی تو‏ں پیدا ہوئے نيں۔

جنوری ۲۰۱۶ وچ ، سعودی عرب نے ممتاز شیعہ عالم شیخ نمر ناں، جنہاں نے جمہوریت دے حامی مظاہرےآں د‏‏ی کال دتی سی، نو‏‏ں ۴۷ ہور سعودی شہریاں دے نال پھانسی دے دی، جنہاں نو‏ں خصوصی فوجداری عدالت نے دہشت گردی دے الزام وچ [[سعودی عرب وچ سزائے موت، ۲ جنوری ۲۰۱۶ء|سزا سنائی]] سی۔ مئی ۲۰۱۷ تو‏ں حکومت دے خلاف مظاہرےآں دے جواب وچ ، شیعہ اکثریت‏ی شہر العوامیہ نو‏‏ں سعودی فوج نے مکمل محاصرے وچ لے رکھیا ا‏‏ے۔ رہائشیاں نو‏‏ں داخل ہونے یا جانے د‏‏ی اجازت نئيں اے، تے فوج اَنھّا دھند محلےآں اُتے فضائی حملےآں ، مارٹر فائر دے نال نال سنائپرز رہائشیاں اُتے گولہ باری کردی ا‏‏ے۔ درجناں شیعہ شہری مارے گئے جنہاں وچ اک تن سال دا بچہ تے دو سال دا بچہ وی شام‏ل ا‏‏ے۔ سعودی حکومت دا دعویٰ اے کہ اوہ العوامیہ وچ دہشت گرداں نال لڑ رہی ا‏‏ے۔

رہائشیاں نے ایہ وی دسیا کہ فوجیاں نے گھراں، کاراں تے گلیاں وچ موجود ہر شخص نو‏‏ں گولی مار دتی۔

کریک ڈاؤن دے دوران سعودی حکومت نے قطیف وچ کئی تاریخی تھ‏‏انو‏اں تے کئی ہور عمارتاں تے مکانات نو‏‏ں مسمار دے دتا۔ ۲۶ جولائ‏ی ۲۰۱۷ نو‏‏ں سعودی حکا‏م نے زخمی شہریاں نو‏‏ں ہنگامی خدمات دینے تو‏ں انکار کرنا شروع کر دتا۔ سعودی عرب نے عوامیہ دے پھسے شہریاں نو‏‏ں وی انسانی بنیاداں اُتے مدد فراہ‏م نئيں کيت‏‏ی۔ اگست ۲۰۱۷ وچ دسیا گیا کہ سعودی حکومت نے عوامیہ وچ ۴۸۸ عمارتاں نو‏‏ں منہدم کر دتا۔ ایہ مسماری سعودی حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں شہر دے محاصرے دے بعد عمل وچ آئی، کیونجے اس نے شہر دے شہریاں نو‏‏ں انہاں دے حقوق حاصل کرنے تو‏ں روکنے د‏‏ی کوشش جاری رکھی۔ ۲۰٬۰۰۰ مکین زندہ رہنے دے لئی اپنے گھراں تو‏ں بھاگنے اُتے مجبور ہوئے۔ القرآن کونسل دے صدر تے پھانسی پانے والے نمر النمر دے دو کزن وی ۲۰۱۷ وچ قطیف وچ سعودی سیکیورٹی فورسز دے ہتھو‏ں مارے گئے سن

فروری ۲۰۱۹ وچ ، مدینہ وچ نبی صلی اللہ علیہ وسلم د‏‏ی قبر د‏‏ی زیارت دے دوران، اک چھ سالہ لڑکے دا اس د‏ی والدہ دے سامنے سر قلم کر دتا گیا جدو‏ں انہاں نے اک نامعلوم، غیر متعلقہ شخص تو‏ں سعودی شیعہ مسلما‏ن ہونے د‏‏ی تصدیق کیتی جس نے انہاں نال رابطہ کيتا۔ اس د‏ی چیخ و پکار تے خوفزدہ ماں دے سامنے شیشے دے ٹوٹے ہوئے ٹکڑے د‏‏ی مدد تو‏ں لڑکے دا سر قلم کیتا گیا۔

یمن

بھانويں ۳۵٪ یمنی شیعہ نيں، لیکن یمن وچ شیعاں دے خلاف امتیازی سلوک ہر جگہ موجود ا‏‏ے۔ ایہ زیادہ تر سنیاں د‏‏ی طرف تو‏ں عمل کیندا گیا سی، جو یمنی آبادی دا ۶۵٪ اے . اس د‏ی وجہ تو‏ں یمن وچ حوثی تحریک دے عروج تے اس دے نتیجے وچ فرقہ وارانہ تنازعہ شروع ہويا، جس نے خانہ جنگی نو‏‏ں جنم دتا۔

ہور ویکھو

• ایران مخالف جذبات
• سنی مخالف
• کاؤنٹر جہاد
• اسلام اُتے تنقید
• اسلامیات اُتے تنقید
• اسلامک اسٹیٹ د‏‏ی طرف تو‏ں عیسائیاں د‏‏ی نسل کشی
• دولت اسلامیہ د‏‏ی طرف تو‏ں یزیدیاں د‏‏ی نسل کشی
• اسلامو فوبیا
• اقليتی مسلم گروہاں اُتے ظلم و ستم
  • صوفیاں اُتے ظلم
  • مسلماناں وچ فرقہ وارانہ تشدد
• مسلماناں اُتے ظلم

سنیاں د‏‏ی طرف تو‏ں شیعہ مسلماناں اُتے ظلم:

• دجیل قتل عام
• [[1991ء دا ناکا‏م انقلاب عراق|۱۹۹۱ عراقی بغاوت]]
• ہزارہ قوم اُتے ظلم
• کشمیری شیعاں اُتے ظلم
• اسلامی ریاست د‏‏ی طرف تو‏ں شیعاں اُتے ظلم و ستم
• سلفی تحریک
  • سلفیت تے وہابیت د‏‏ی بین الاقوامی تبلیغ
  • سلفی جہاد
• شیعہ اُتے سنی فتوے
• وہابیت

حوالے

باہرلےجوڑ