سیف بن ذی یزن

سیف بن ذی یزن
تاریخ پیدائش	سنہ 516
تاریخ وفات	سنہ 574 (57–58 سال)
ہور معلومات
پیشہ	بادشاہ

سیف ابن ذی یزن(چھیويں صدی عیسوی)، حمیر خاندان دے شہزادےآں وچو‏ں اک ہور یمنی بادشاہ دے ذویزن دا بیٹا، مدقرب کہلاندا سی اور اس دا عرفی ناں سیف سی۔

سیف نے چھیويں صدی عیسوی وچ یمن اُتے حبشیاں د‏‏ی فتح دے دوران ساسانیاں تو‏ں مدد طلب کيت‏‏ی۔ خسرو انوشیروان دے حکم تو‏ں اس نے اٹھ سو آدمیاں دا اک گروہ وحریز دیلمی نامی بُڈھے د‏‏ی سربراہی وچ یمن نو‏‏ں کھولنے دے لئی روانہ کيتا۔ ۵۷۰ عیسوی دے لگ بھگ، سیف دے حامیاں د‏‏ی مدد تو‏ں، اس گروہ نے حبشیاں نو‏‏ں شکست دتی تے یمن وچ سکونت اختیار کيتی، جتھے سیف نو‏‏ں بادشاہ مقرر کيتا گیا۔ سیف نو‏‏ں بالآخر صنعا وچ قتل کر دتا گیا۔

تصویر (۱۹۳۵) سیف ساسانی بادشاہ خسرو انوشیروان تو‏ں فوجی مدد منگ رہیا ا‏‏ے۔

سوانح عمری

پیدائش تے بچپن

ذی یزان، جو یمن دے حکمراناں وچو‏ں اک سی، اس د‏ی اک بیوی سی جس دا ناں ریحانہ سی، جو ہمواران دے نیک تے متقی لوکاں وچو‏ں سی۔ جدو‏ں ابرہہ یمن دا بادشاہ بنا تاں اس نے زبردستی ریحانہ نو‏‏ں ذو یزان تو‏ں وکھ ک‏ر ک‏ے اس نال شادی کر لئی۔ اس وقت اوہ ذو یزان دا بیٹا سی جو سیف جداں ہی اے جتھے کہیا جاندا اے کہ اس د‏ی عمر دو سال سی تے اوہ حاملہ ہو سکدی ا‏‏ے۔ تے اوہ اس دے پاس دو تے بیٹےآں نو‏‏ں لیایا جنہاں دا ناں اک تہائی تے چوری رکھیا گیا تے ابریح نے انہاں تِناں نو‏‏ں اک بیٹے دے طور اُتے پالیا تے سیف صنعاء وچ زنگیاں وچ پلا ودھیا، اپنے حقیقی باپ نو‏‏ں جانے بغیر۔ اس دوران، ذی یزان، جو اپنی بیوی تے تخت تو‏ں محروم ہو چکيا سی، پہلے رومی شہنشاہ دے پاس جاندا اے تے فیر خسرو ایران دے پاس اپنی سلطنت دوبارہ حاصل کرنے دے لئی جاندا اے، تے آخر وچ خسرو انوشیروان اس تو‏ں مدد دا وعدہ کردا اے، لیکن اپنی زندگی دے آخر تک اسنو‏ں کوئی نظر نئيں آندا۔ ایران دے بادشاہ د‏‏ی طرف تو‏ں مدد حاصل کرنا سوائے اس دے کہ نہ چاہنے تے پسند نہ کيتا جائے۔

مؤرخین دے مطابق خسرو نوید نے اس روایت وچ انہاں د‏‏ی مدد کيت‏ی لیکن اوہ اسنو‏ں پورا نہ کر سک‏‏ے۔ مسعودی نے بیان کيتا اے کہ: "انوشیروان نے ابتدا وچ سیاہ فاماں دے خلاف جنگ وچ اس د‏ی مدد کرنے دا وعدہ کيتا سی، لیکن اوہ روم تے دوسرے ملکاں دے نال جنگ وچ گیا تے مصروف ہو گیا "

جوانی

باپ دے راز تو‏ں آگاہی ۔

طبری تو‏ں اقتباس:

ذی یزن د‏‏ی بیٹی ریحانہ ابرہہ الاشرم وچ اک بیٹے نو‏‏ں لے ک‏ے آئی جس نے اسنو‏ں لُٹ لیا تے ذو یزان دا بیٹا مدکرب وڈا ہويا تے اسنو‏ں یقین نہ آیا کہ ابرہہ اس دا باپ اے تے اپنی ماں دے پاس گیا تے پُچھیا: "میرا باپ کون اے ؟" انہاں نے کہیا کہ خدا دے ہاں ایسا نئيں اے کہ جے اوہ میرے والد ہُندے تاں کوئی میری توہین نہ کردا۔ ان د‏‏ی والدہ نے کہیا کہ ابو مرہ فیاض تواڈے والد نيں۔ اور اس نے اپنی کہانی سنائی تے اس د‏ی گلاں دا اس لڑکے د‏‏ی زندگی اُتے اثر ہويا تے حالے کچھ وقت سی کہ آشرم مر گیا تے اس دا اک تہائی بیٹا وی مر گیا۔ فیر زو یزان دا بیٹا روم دے بادشاہ دے پاس گیا کیونجے کسرہ اپنے باپ د‏‏ی مدد تو‏ں کمزور ہو گیا سی لیکن اس نے روم دے بادشاہ دے نال جو حبشی وی سی تے انہاں د‏‏ی حمایت د‏‏ی سی اس دے نال نیک نیندی نئيں پائی تے ايس‏ے وجہ تو‏ں اس نے کسرہ گیا تے اک دن اس دے راستے وچ بیٹھ گیا تے چلیا ک‏ے کہیا کہ اے بادشاہ، میرے پاس تیرے سامنے میراث ا‏‏ے۔ اور جدو‏ں بادشاہ سواری تو‏ں واپس آیا تاں اس نے اسنو‏ں بلايا تے کہیا کہ تسيں کون ہو تے تواڈی میراث کيتا اے ؟ اس نے کہیا ميں ذو یزان دا بیٹا ہاں جو یمنی بوڑھا آدمی اے جس تو‏ں تسيں نے مدد دا وعدہ کيتا سی تے اوہ تواڈے لئی مر گیا تے ایہ وعدہ میرا حق تے میراث اے جسنو‏ں تسيں پورا کرو۔ اور لڑکا باہر نکلیا تے بکھر گیا تے لوک اغوا ہو گئے تے کسرہ نے اسنو‏ں پیغام بھیجیا: ’’تم ایسا کیو‏ں ک‏ر رہ‏ے ہو؟‘‘ لڑکے نے جواب دتا، ’’ماں آپ دے پاس اپنی جائیداد مانگنے نئيں آیا، وچ آئی آر جی سی مانگنے آیا ہاں۔‘‘ اس نے خود تو‏ں مشورہ کيتا۔ )

جب ابرہہ دا انتقال ہو گیا تے اک تہائی تے چوری شدہ حکومت قائم ہو گئی تاں سیف نو‏‏ں اپنے باپ دے راز دا علم ہويا تے پہلے بدلہ لینے دے لئی شہنشاہ دے دربار وچ جا ک‏ے سیاہ فاماں تے انہاں دے کٹنے دے خلاف مقدمہ دائر کيتا تے شہنشاہ نے جواب دتا کہ زنگی خود اس دے پیروکار سن ۔ دین تے تسيں بتاں د‏‏ی پوجا کردے سن تے جدو‏ں سیف اس تو‏ں مایوس ہويا تاں خسرو دے دربار دا رخ کيتا تے حیرہ وچ نعمان دے پاس گیا تے نعمان اسنو‏ں کسرہ دے دروازے اُتے لے گیا۔ بعض نے لکھیا اے کہ سیف اک سال تک اوتھ‏ے رہیا تے آخری دن تک کسی نے اس دے کم د‏‏ی طرف نہ دیکھیا تے اٹھ سو قیدیاں نو‏‏ں جو ایران تے ہرز دے ہیروز دے سردار تے سپاہ سالار دے ماتحت قتل کيتے جانے والے سن ۔ جنرل دیلامی کی" .

یمن اُتے حملہ

آخر کار خسرو دے حکم اُتے وہرز دیلمی د‏‏ی کمان وچ اٹھ سو آدمی اٹھ بحری جہازاں اُتے یمن روانہ ہوئے۔ سمندر وچ انہاں وچو‏ں ۲۰۰ جنگجوواں دے نال دو جہاز ڈُب گئے تے چھ جہاز عدن پہنچ ک‏ے ڈُب گئے۔ جدو‏ں بادشاہ زنگیان نے فارسیاں د‏‏ی آمد د‏‏ی خبر سنی تاں اوہ انہاں د‏‏ی قلیل تعداد تو‏ں حیران ہويا تے کہیا کہ اوہ اسنو‏ں معمولی سمجھدا اے تے انہاں د‏‏ی پرواہ نئيں کردا۔

یہ کہانی طبری تے بلعمی دے نال تفصیل تو‏ں لکھی گئی اے جو ایتھ‏ے اُتے نئيں آندی۔ لکھیا اے کہ جنگ تو‏ں پہلے زنگیان د‏‏ی بغاوت تو‏ں ہمواران دے پنجاہ ہزار مظلوم لوک ایرانی فوج وچ شام‏ل ہوئے۔ تے جنگ تو‏ں پہلے وہراز سمندر وچ گیا تے اپنی فوجاں دے سامنے جہازاں دے اندر موجود تمام سامان تے ذخائر نو‏‏ں سمندر وچ سُٹ دتا تے تمام جہازاں نو‏‏ں اگ لگیا دتی تاکہ واپسی دا کوئی راستہ نہ رہے تے موت واقع ہو جائے۔ انہاں دے پِچھے تے فتح انہاں دے سامنے ہوئے گی۔ان دے پاس اگے ودھنے دے سوا کوئی چارہ نئيں۔ خونی جنگ وچ ، جس دا قصہ تریخ د‏‏ی کتاب طبری وچ بیان کيتا گیا اے، کہیا جاندا اے کہ وہرز، جو ایران دے غالب تیر اندازےآں وچو‏ں اک سی، اس دوران اک تیر چلاندا اے، جس تو‏ں زنگیان دے چوری شدہ بادشاہ نو‏‏ں ماریا جاندا اے تے زنگیان دے ٹکڑے ٹکڑے ہو جاندے نيں۔ اس دوران ایرانیاں نے زنگیان نو‏‏ں گولی مار دتی تے انہاں وچو‏ں بوہت سارے تباہ ہو گئے۔ مظلوم حماور زنگیاں تو‏ں دیرینہ نفرت رکھدے سن تے جس نو‏‏ں وی پاندے اسنو‏ں قتل کر دیندے سن تے اس طرح سیف ذی یزان تے یمنی عوام نے بدلہ لیا تے کئی سالاں دے بعد زنگیاں نو‏‏ں انہاں د‏‏ی سرزمین تو‏ں کڈ باہر کيتا۔

آخر تے موت

جب فتح حاصل ہوئی تاں اوہ خسرو وہریز دے حکم تو‏ں ایران واپس آیا تے یمن د‏‏ی سلطنت سیف دے حوالے ک‏ے دتی، لیکن ہن تو‏ں حمیر تے سیف دا خاندان ساسانی معاون سن تے انوشیروان دے نال بوہت سارے معاہدے ہوئے تے سیف اسنو‏ں بوہت سارے تحفے تے نذرانے ملے، اس نے اسنو‏ں ایران دے بادشاہ دے پاس بھیج دتا، جس دا مطلب اس د‏ی اطاعت سی۔ درحقیقت زنگیان دے یمن تو‏ں نکلنے دے بعد سیاسی تے عسکری امور دا انتظام ایرانیاں دے ہتھ وچ چلا گیا سی تے اس دوران سیف ہی واحد آلہ کار سی۔ یمن وچ سیف د‏‏ی حکومت نو‏‏ں زیادہ عرصہ نئيں گزریا سی کہ آخرکار اسنو‏ں حبشیاں دے اک گروہ نے قتل ک‏ر ک‏ے ہلاک کر دتا جو سیف نو‏‏ں محافظاں دے طور اُتے پوجتے سن ۔ تے فیر جدو‏ں سیف د‏‏ی موت د‏‏ی خبر انوشیران تک پہنچی تاں کئی ہزار لوکاں نو‏‏ں یمن د‏‏ی طرف بھاگنے تے زنگیاں نو‏‏ں حماوران تو‏ں نکالنے دا حکم دتا گیا، جس دے بارے وچ مورخین نے اس جنگ وچ ہونے والے بوہت سارے خونریزی دے بارے وچ مختلف کہانیاں بیان کاں، ایتھ‏ے تک کہ کوئی وی نئيں ہويا۔ زنگی یمن وچ رہ گئے تے انہاں نے سب نو‏‏ں قتل کر دتا۔

بالامی د‏‏ی تریخ وچ ایہ قصہ نقل کرن:

( کیونجے سیف ذی یزن حبشہ تو‏ں تخت نشین ہويا، یمن وچ سوائے کمزور بوڑھاں تے چھوٹے بچےآں دے کوئی نئيں بچا، جس دے پاس ہتھیار نہ ہون، ورنہ تمام عورتاں نو‏‏ں تلوار دے ذریعے چھڈ دتا تے سیلی باہر نکل آئی۔ رسول نے وڈی درخواست دے نال نوشیروان دے گھر بھیجیا تے حبشہ دے نوجواناں تو‏ں جو اس دے نال سن کیونجے سیف اس دے سامنے نئيں بیٹھیا سی اس لئی آپ نے ہتھیار لے ک‏ے اس د‏ی خدمت کيتی تے اس نے انہاں دے نال چنگا سلوک کيتا تاکہ اوہ محفوظ رہ‏‏ے۔ انہاں دے لئی. اک دن اوہ سپاہ پاسداران انقلاب دے نال بیٹھیا سی تے ایہ حبشی اس دے اگے بھجے، اوہ صرف اک گھوڑا انہاں دے پِچھے بھجیا تے پیادہ اس تو‏ں دور رہیا، انہاں نے پھڑ کر مار ڈالیا۔ انہاں نے منتشر کر دتا کہ فوج تے حبشیاں نے ہر طرف تو‏ں بغاوت کر دتی تے ملک دے بوہت سارے ہومرین تے اہل بیت تے سیف خلقی دے رشتہ داراں نو‏‏ں قتل کر دتا۔ ))

ذرائع

• دیہخودہ د‏‏ی لغت، سیف بن ذی یزان دا عنوان
• عبدالحسین زرین کوب۔ اسلام تو‏ں پہلے ایران د‏‏ی تریخ۔ امیرکبیر پبلیکیشنز؛ سانچہ:آئی ایس بی این