دوہڑا
دوہڑا پنجابی بولی دی اک شعری صنف اے جیہڑی بوہتی ساندل بار دےعلاقے وچ گائی جاندی اے ۔
پنجابی دیاں صنفاں وچوں کجھ اجیہیاںہِن، جیہڑیاں کسے اُچیچی جوہ وچ گائیاں تے سُنیاں سمجھیاں جاندیاں نیں ، جیویں بولی تے گِدھا پنجاب وچ (مالوے تے ماجھے ) دے علاقے دے گاون نیں، جد کہ ڈھولا لہندے پنجاب دے وسطی علاقے وچ چوکھا گایا تے سُنیا سمجھیا جاندا اے ۔
کجھ قبیلیاں وچ تاں اجے وی ایہہ رواج ہے جوں بال دے جمن توں لے کے اٹھکاٹھے دی رات تک گھر وچ ٹیپ چلدی رہندی اے تاکہ بال دے کناں وچ کوئی بھیڑی آواز نہ پوے ۔ اوس ٹیپ وچ دوہڑے ، ٹپے تے ماہیے مقامی گلوکاراں دی آواز وچ ای گائے جاندے نیں ۔
ساندل بار تے اوس توں باہر وی دوہڑے دی صنف وچ ڈھیر شاعری کیتی جاندی اے ۔ مندے بھاگیں اجیہی شاعری صرف مشاعریاں یاں مقامی گلوکاراں دی آواز راہیں ساڈے تیکر اپڑی ہے ، جدوں کہ اوس دا لکھتی روپ اجے تیکر وی اینا پرچلت نہیں ہویا ۔ ایسے پاروں ایہناں علاقیاں دے دوہڑے دے شاعراں دا وزن صرف زبان دا ای ہوندا ۔ جیہڑا لفظ اوہناں دی زبان توں تُھڑکِن لگ پوے اوہ وزن توں باہر ہوندا ہے ۔ زبان دے وزن دی اک خرابی ایہ وی اے جوں لفظ نوں لمکا کے یاں گھٹا کے وزن پورا کرن دے آہر کیتے جاندے نیں، جیہڑے مشاعریاں وچ سپھل ہوندے نیں ۔ اصل توجہ تخیل تے دتی جاندی ہے ۔ ایس وچ کوئی شک نہیں جوں ایہہ شاعر فکری حوالے نال چنگے شاعر ہِن تے کسے دوجی صنف دے شاعراں توں گھٹ نہیں،۔ پر جدوں گل وزن دی آئوندی ہے تاں ایہہ دیسی یاں بدیسی شاعری دے پِڑ وچ پچھے وکھالی دیندے نیں ۔ جے مُڈھ توں ای دوہڑے وچ کتاباں چھپدیاں تاں اوہناں دے ساہویں کوئی اجیہا سچا یاں نمونہ ہوندا جیس نوں مُکھ رکھ کے ایہہ شاعر دوہڑا لکھدے پر نہ تے کوئی وڈا شاعر چھپیا تے نہ ای کوئی ایکتا ہوئی ۔ پچھلے اٹھ ،دہ سالاں توں ٹاویاں ٹاویاں کتاباں دوہڑے دیاں دِکھدیاں ہِن پر ایہناں دی گِنتی گھٹ اے، ممتاز بلوچ نے ‘‘چج دے دوہڑے‘‘ لِکھ کے ایس سرل گھوڑے نوں کلیاڑا چاڑھن دا اِک نویکلا آہر کیتا اے، ایس توںاڈ پرکھ تے پڑچول دے حوالے نال کوئی سُچّا نمونہ نظریں نہیں آئوندا ۔ اجوکے سمے وی جیہڑیاں کتاباں چھاپن دے آہر ہوندے نیں اوہناں وچ وی وزن، ردیف، قافیا یا ہور فنی غلطیاں سوکھیائی نال لبھ جاندیاں نیں ۔ ایہی آس ہے جوں دوہڑے دیاں کتاباں چھاپن نال دوہڑے دا کوئی اجیہا سچا ہتھیں آ جاوے، جیہڑا سارے شاعراں کان قابل عمل ہووے ۔ دوہڑے دے پرچلت شاعراں وچوں چراغ مولائی، میاں عاجز، رفیق واگھرا ،عمر حیات عمر، رائے مہتاب ، رائے منور، یاسین ، عابد تمیمی، ریاض حسین ابرار، غلام محمد درد تے کئی ہور اجیہے شاعر نیں جیہناں نے دوہڑے پاروں ای جگ وچ نام کھٹیا ۔ ایس لڑی دے اک سوہنے، سُچّے تے نویکلے شاعر مہر ریاض سیال نیں ۔