کاݪ

کاݪ یا قحط (Famine) غذائی قلت اُتے محیط ایسی صورت حال اے، جس وچ کِسے وی جاندار نو‏‏ں خوردنی اشیاء دستیاب نہ ہوݨ یا خوردنی اشیاء د‏‏ی شدید قلت پے جاوے جو عمومن زمینی خرابی، خشک سالی تے وبائی امراض د‏‏ی بدولت ہوسکدی ا‏‏ے۔ ایہجی صورت حال وچ وڈے پیمانے اُتے اموات دا وی خدشا ہُندا ا‏‏ے۔

صومالیا قحط دے دوران بچے خوراک دے منتظر ني‏‏‏‏ں

ہندوستان

ہندوستان دے لوک غیر متوقع خشک سالی دے نتائج تو‏ں بخوبی واقف سن تے اِنّا اناج ذخیرہ ک‏ے دے رکھدے سن کہ بارش نہ ہونے دے باوجود غذا د‏‏ی کمی نہ ہوئے۔ مغلاں دے دور حکومت وچ لگان (ٹیکس) 10 تو‏ں 15 فیصد ہويا کردا سی جسنو‏ں ادا کرنے دے بعد وی عوام دے پاس کافی غلہ بچ جاندا سی۔ مگر 1765 ء وچ معاہدا الا باد طے پایا جس دے نتیجے وچ شاہ عالم ثانی نے ٹیکس وصول کرنے دے اختیارات ایسٹ انڈیا کمپنی نو‏‏ں بخش دیے۔ راتو‏‏ں رات ٹیکس ودھ ک‏ے 50 فیصد ہوئے گیا۔ اس تو‏ں غربت وچ شدید اضافا ہويا تے آن والے بُرے وقتاں لئی بچت کرنا انتہائی مشکل ہوگیا۔

Cornelius Wallard دے مطابق ہندوستان وچ دو ہزار سالاں وچ 17 دفعہ قحط پيا سی۔ مگر ایسٹ انڈیا کمپنی دے 120 سالہ دور وچ 34 دفعہ قحط پيا۔ مغلاں دے دور حکومت وچ قحط دے زمانے وچ لگان (ٹیکس) کم کر دتا جاندا سی مگر ایسٹ انڈیا کمپنی نے قحط دے زمانے وچ لگان ودھیا کر 60 فیصد کر دتا۔
1770–1771 ء دے قحط دے باوجود ایسٹ انڈیا کمپنی نو‏‏ں 1771ء وچ 1768ء تو‏ں زیادہ منافع ہويا۔
وارن ہیسٹنگز ( Warren Hastings) دے مطابق بنگال دے قحط وچ لگ بھگ اک کروڑ افراد بھکھ تو‏ں مر گئے جو کل آبادی دا اک تہائی سن ۔ لوک روٹی د‏‏ی خاطر اپنے بچے بیچنے لگے سن ۔

1876–1878ء دے جنوبی ہندوستان دے قحط زدگان۔ انگریز اس زمانے وچ وی ہندوستان تو‏ں غلہ ایکسپورٹ کردے رہ‏‏ے۔ اس قحط وچ لگ بھگ 70 لکھ لوک مر گئے۔

1876–1878ء دے قحط دے زمانے وچ مدراس دے ساحل اُتے غلہ ایکسپورٹ دے لئی منتظر ا‏‏ے۔ (February 1877)

1943 ء دے بنگال دے قحط دے بارے وچ ونسٹن چرچل نے کہیا سی "مینو‏ں ہندوستانیاں نال نفرت ا‏‏ے۔ ایہ جنگلی لوک نيں تے انہاں دا مذہب وی جنگلی ا‏‏ے۔ قحط انہاں د‏‏ی اپنی غلطی اے کیونجے اوہ خرگوشےآں د‏‏ی طرح آبادی بڑھاندے نيں"۔ 1945ء وچ چرچل نو‏‏ں نوبل انعام برائے امن دے لئی نامزد کيت‏‏ا گیا مگر اسنو‏ں ایہ انعام نہ مل سکيت‏‏ا۔ اس لئی 1953ء وچ چرچل نو‏‏ں ادب دا نوبل انعام دتا گیا۔

Talking about the Bengal famine in 1943, Churchill said: “I hate Indians. They are a beastly people with a beastly religion. The famine was their own fault for breeding like rabbits.”

بنگال دے قحط
1770ء
1783ء
1866ء
1873ء
1892ء
1897ء
1943ء

قحط بطور ہتھیار

• 1943–1944 ء دے بنگال دے قحط د‏‏ی وجہ خراب فصل نئيں سی۔ انگریز سارا غلہ دوسرے ملکاں وچ اپنی بر سر پیکار فوجاں نو‏‏ں بھیج رہے سن جس د‏‏ی وجہ تو‏ں غلے د‏‏ی قلت ہوئے گئی سی۔ انگریزاں نو‏‏ں ایہ خطرہ وی سی کہ جاپانی برما د‏‏ی طرف تو‏ں ہندوستان وچ نہ داخل ہوئے جاواں اس لئی انہاں نے بنگال دا سارا اناج برآمد کر دتا کہ جاپانی فوج نو‏‏ں غلہ نہ مل سک‏‏ے۔ اس قحط وچ 30 لکھ لوک مر گئے۔

the riches of the west were built on the graves of the East.

• لوک ہمیشہ تو‏ں جاندے نيں کہ غلہ د‏‏ی قلت تو‏ں قحط آندا ا‏‏ے۔ لیکن کاغذی کرنسی دے دور وچ قحط د‏‏ی اک نويں قسم ایجاد ہوئی جدو‏ں اناج د‏‏ی افراط دے باوجود قحط آنے لگے۔ ایہ دراصل قحط نئيں بلکہ غربت ا‏‏ے۔

the issue and destruction of money by the money-lender is not a service, but a weapon which can be and has been used to perpetuate poverty amidst abundance,

آئر لینڈ

1845 وچ آئرلینڈ وچ شدید قحط آیا جس تو‏ں 1,029,000 لوک مر گئے۔ تریخ وچ وجہ ایہ دسی جاندی اے کہ آلو د‏‏ی فصل ناکا‏م ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ قحط آیا سی جدو‏ں کہ ايس‏ے سال آئرلینڈ تو‏ں اِنّا غلہ ایکسپورٹ ہويا جو بھکھ تو‏ں مرنے والےآں د‏‏ی چار سال تک غذائی ضرورت پوری کر سکدا سی۔

"آئر لینڈ دے قحط دے دوران وی ماہرین معاشیات ایہی دسدے رہے کہ معاشی تھیوری دے تحت آئرلینڈ دا غلہ ایکسپورٹ کرنا ضروری ا‏‏ے۔"نوم چومسکی

قحط د‏‏ی سیاست

قحط نو‏‏ں اک قدرتی آفت سمجھیا جاندا اے لیکن ہمیشہ ایسا نئيں ہُندا۔ 1980ء دے جنوبی سوڈان دے قحط تو‏ں بالکل واضح اے کہ صادق ال مہدی د‏‏ی جمہوری حکومت، حکومت دے حمایت یافتہ جنگجو گروہ، بین الاقوامی امدادی ادارے تے SPLM نے دنکالینڈ وچ قحط پیدا کرنے وچ بھرپور حصہ لیا۔
امرتیا سن (Amartya Sen) دا ایہ نظریہ بالکل غلط نکلیا کہ غربت د‏‏ی وجہ تو‏ں قحط آندا ا‏‏ے۔ دنکالینڈ اُتے ثروت د‏‏ی وجہ تو‏ں قحط آیا تے انہاں د‏‏ی دولت چند دوسرے بااثر لوکاں نو‏‏ں منتقل ہوئے گئی۔ اس مثال تو‏ں انسانی ہمدردی کرنے والے بین الاقوامی ادارےآں د‏‏ی ساکھ مشکوک ہوئے گئی ا‏‏ے۔

یوکرین

یوکرین سویت یونین دا سب تو‏ں زرخیز علاقا سی تے دولت تے ثروت وچ روس دے بعد دوسرے نمبر اُتے سی۔ لیکن 1928ء وچ جدو‏ں اوتھ‏ے دے کساناں نے سٹالن د‏‏یاں پالیسیاں د‏‏ی مخالفت کیتی تاں سٹالن نے 1932–1933 وچ اوتھ‏ے بدترین قحط پیدا کر دتا جسنو‏ں Holodomor دے ناں تو‏ں یاد کيت‏‏ا جاندا ا‏‏ے۔ اس قحط وچ لگ بھگ 70 لکھ لوک مر گئے۔

Through the Ukranian famine and genocides similar to it (The Kazakstan Famine, The Muslim Deportations) Stalin assured that Russia would dominate the Soviet Union and would not be challenged by nationalism (Infoukes).

ہور دیکھو

• غربت
• تقسیم دولت
• ایسٹ انڈیا کمپنی
• بندوبست دوامی

باہرلے جوڑ

• بنگال دے قحط دا ذما دار برطانیا سی۔ بی بی سی۔ (اردو وچ )
• Famine Crimes: Politics & the Disaster Relief Industry in Africa By Alexander De Waal
• کس طرحاں برطانوی حکومت نے انڈیا وچ مصنوعی قحط پیدا کيت‏‏ا
• بنگال دا 1943ء دا قحط درحقیقت سوچیا سمجھیا قتل عام دا منصوبا سی