فتح اندلس

فتح اندلس
بسلسلہ اسلامی فتوحات
اموی دور وچ مغرب تو‏ں آنے والے مسلماناں د‏‏ی آل اندلس د‏‏ی طرف پیش قدمی دا نقشہ
تاریخ ۹۲ھ - ۱۰۷ھ (۷۱۱ء - ۷۲۶ء) مقام آئبیریا (جدید دور دا سپین تے پرتگال) نتیجہ اسلامی فتح مملکتِ مغربی گوتھ دا خاتمہ تے اسلامی ریاست دے تہہ وچ آئبیرین ملکاں دا داخلہ
محارب
مملکتِ مغربی گوتھ	خلافتِ امویہ

اندلس شمالی افریقہ دے بالکل سامنے یورپ دے جنوب مغربی کنارے اُتے اک حسین و جمیل جزیرہ نما اے۔ اج کل اس وچ پرتگال تے سپین دو ملکاں واقع نیں۔ کسے زمانے وچ ایہ ملک مغربی دنیا دے عظیم ترین ملکاں وچ شمار ہُندا سی۔ مسلمانوں دی فتح توں پہلے ایتھے دی حکومت سلطنت روم دی ہمسر سی۔ مسلمانوں دے دور وچ ایہ پورے یورپ دے لئی روشنی دا مینار سی۔

فتح سندھ وانگ اس حسین و جمیل خطہ زمین اُتے وی ولید بن عبدالملک دے زمانے وچ قبضہ کیتا گیا۔ اس فتح دا سہرا طارق بن زیاد تے موسٰی بن نصیر دے سر اے۔

وجہاں

سپین دے معاشرتی حالات

جدو‏‏ں کوئی معاشرہ گل سڑ جاندا اے اس دے عوام بدحال، درمیانہ طبقہ پریشان حال تے اُچا طبقہ ظالم و عیاش ہو جاندا اے تو قنون فطرت اے کہ اس معاشرے وچ انقلاب لانے دے لئی نچلا طبقہ باغی ہو جاندا اے۔ جاں اس اُتے کوئی بیرونی قوم مسلط ہوجاندی اے۔ آٹھویں صدی دے آغاز وچ اندلس دی وی ایہی حالت سی۔ غلام تو سن ای غلام، مزارعین دی حالت وی انہاں توں کسے طرح بہتر نہ سی۔ زمین اُتے پوری محنت دے باوجود انہاں سکھ دی روٹی نصیب نہ سی تے نہ ای زمین انہاں دی ضروریات پوری کردتی سی۔ انہاں دی حالت بعض معاملات وچ غلاماں توں وی بدتر سی۔ اوہ اپنے بچاں دی شادی وی امرا تے زمینداراں توں پوچھے بغیر نہ کر سکدے سن تے اگر جاگیر دے کسان دی شادی دوسری جاگیر دے کسے مزارع دی لڑکی توں ہو جائے تو اولاد دوناں جاگیرداروں وچ تقسیم کر دتی جاندی۔ درمیانہ طبقہ ٹیکساں دے بوجھ تلے دبا ہویا سی تے اوہ معاشی طور اُتے دیوالیہ تے ذہنی طور اُتے پریشان ہو کے رہ گیا سی۔ اُچا طبقہ جس اُتے ٹیکس معاف سن تے اوہ زمین دا مالک سی دو قسم دے لوگاں اُتے مشتمل سی۔ فوجی امرا تے پادری، عموماً معیاری زندگی تے مزارعین اُتے ظلم کرنے دے لحاظ توں دوناں وچ کوئی فرق نہ سی۔ عیس و عشرت تے بداخلاقی وچ وی مذہبی امرا فوجی امرا توں کسے طرح کم نہ سن۔ اس طرح معاشرے اُتے کسے بیرونی قوت دا حملہ کرنا قنون فطرت دے عین مطابق اے تے ہر حملہ آور سمجھدا اے کہ ایسے ملک نوں فتح کرنا کوئی مشکل کم نئی‏‏ں۔ نیز مسلماناں دا مقصد زندگی وی اسی چیز دا متقاضی اے کہ اللہ دے بنداں نوں خدا دے علاوہ دوسراں دی غلامی توں نجات دلائی جائے۔

سیاسی انتشار

گوتھوں دی بادشاہت انتخابی سی۔ بادشاہت دے امیدواراں دی تعداد کافی ہُندی سی۔ تے بادشاہ دے انتخاب دے بعد وی باہمی رنجشاں برقرار سن۔ اسلامی حملہ توں چند سال سپین اُتے وٹیزا دی حکومت سی۔ جو یہودیاں دا بہی خواہ، غریباں دا معاون تے شرافت دا حامی سی۔ اس وجہ توں فوجی امرا نے اس دے خلاف بغاوت کرکے فوج دے زور توں راڈرک نوں بادشاہ بنا پایا تے وٹیزا نوں قتل کر دتا۔ لیکن بوہت سارے امرا تے ویٹزا دے رشتہ دار اس نویں بادشاہ دے مخالف سن تے اس دا تختہ الٹنے دے کسے وی منصوبے وچ تعاون دے لئی تیار سن۔ مسلماناں نے اس توں فائدہ اٹھانے دا فیصلہ کر لیا۔

بربروں توں قدیم چپقلش

بربر قوم حریت پسند تے جنگ جو سی۔ اس قوم نے وڈی مشکل توں عرباں دی اطاعت قبول دی سی۔ غالباً اسلامی فتوھات وچ سب توں زیادہ مشکل شمالی افریقہ ای دی فتوحات سن۔ اوہ بار بار مرکزی حکومت دے خلاف بغاوت کر دے رہدے سن۔ اوہ ہن مسلمان ہو چکے سن۔ اس لئی عرب گورنر موسٰی بن نصیر نے انہاں دی جنگی صلاحیتاں نوں کسے دوسری طرف استعمال کرنے دا فیصلہ کیدا سی۔ تاکہ انہاں نوں مرکزی حکومت دے خلاف بغاوت دا موقع نہ مل سکے۔ اس مقصد دے لئی اندلس دی فتح بہترین منصوبہ سی۔ کیونجے قدیم زمانہ توں ای بربروں تے اندلس دے درمیان جنگاں ہُندی رہندیاں سن۔ بالعموم بربروں دا حملہ سبتہ اُتے ہُندا سی۔ جسنوں اندلس حکومت نے ہن بوہت مضبوط بنا پایا سی۔

کاونٹ جولین دی دعوت

اندلس دی فتح کافوری سبب ایہ ثابت ہویا کہ سبتہ دا حکمران کاونٹ جولین جس نے دو مرتبہ مسلماناں دے حملے نوں ناکام بنا دیاتھا۔ خود موسٰی دی خدمت وچ حاضر ہویا تے اسنوں اندلس اُتے حملہ کرنے دی دعوت دی۔ اس اجمال دی تفصیل ایہ اے کہ اندلس وچ رواج سی دی امرا دی لڑکیاں شاہی محل وچ ملکہ دی خدمت گاراں دے نال تعلیم و تربیت پاتی سن۔ جولین دی لڑکی فلورنڈا وی راڈرک دے محل وچ سی۔ فلورنڈا بوہت خوبصورت سی۔ اس وجہ توں راڈرک نے اخلاق و اعتماد دے سارے تقاضاں نوں نظرانداز کرکے اس دی عصت دری دی۔ فلورنڈا نے اس بات دی اطلاع اپنے والد نوں بھیجی تو اوہ دارلحکومت پہنچا۔ اس نے اپنے جذبات نوں بادشاہ اُتے ظاہر نہ ہونے دتا۔ تے صرف ایہ درخواست دی کہ فلورنڈا دی ماں بستر مرگ اُتے اے اس لئی اسنوں واپس جانے دی اجازت دے دی جائے۔ راڈرک نے جولین دی بوہت عزت افزائی دی اس نوں بوہت سارے اعزازات توں نوازا۔ بربراں دے حملے دے بارے وچ اس توں مشورے کیتے۔ اس دے کہنے دے مطابق ملک دی منتخب فوج اس دے بھیج دی اوررخصت کر دے وقت اس توں فرمائش دی کہ شکار دے لئی عمدہ باز بھیجے جائاں جو لین نے اس دی بات دے جواب وچ کہیا

’’اس مرتبہ وچ ایسے باز بھیجاں گا کہ تسی‏‏ں نے اس توں پہلے کدی نہ دیکھو ہون گے۔‘‘

واقعات

کاونٹ جولین دارلحکومت توں واپس لُٹیا تو خود موسی دے کول گیا۔ موسٰی نے اس دی عزت و تکریم دی۔ جولین نے سپین دی زرخیزی دے حالات دسے تے اس پرحملہ کرنے دی ترغیب دلائی۔ موسٰی نے سوچ بچار دے لئی کچھ وقت طلب کیتا تے اس دوران وچ خلیفہ ولید بن عبدالملک توں اجازت طلب دی۔ اس دے بعد کاونٹ جولین دے نال معاہدہ کیتا گیا۔ جولین سابقہ بادشاہ وٹیزا دا قریبی رشتہ دار غالباً داماد سی۔ اس لئی اس نے وٹیزا دے دوسرے رشتہ داراں نوں وی معاہدہ وچ شامل کر لیا تے اندلس دی فتح دی سکیم تیار کر لی گئی۔

طریف دی مہم

خلیفہ ولید نے احتیاط توں اقدام کرنے دی ہدایت دی سی اس لئی موسٰی بن نصیر نے پہلے صرف پنج سو سواراں اُتے مشتمل اک چھاپہ مار دستہ تیار کیتا تے اپنے اک بربر غلام طریف نوں اس دا سربراہ بناکر سپین دے ساحل اُتے چھاپہ مارنے دے لئی روانہ کیتا ایہ دستہ جولائی 710ء وچ الخضرا اُتے حملہ آور ہویا تے فتح مند تے کامران واپس لُٹیا؛ اس حملہ توں سپین دی داخلی کمزوری فوجیاں دی بزدلی تے نظام عسکری دی خامیاں دا پتہ چل گیا تے کاونٹ جولین دے خلوص دی وی تصدیق ہو گئی۔

طارق بن زیاد دا حملہ

موسی بن نصیر نے اس دے بعد 7 ہزار سواراں اُتے مشتمل اک لشکر تیار کیتا جس دی قیادت اپنے آزاد کردہ غلام طارق بن زیاد دے حوالے دی۔ ایہ لشکر 9 جولائی 711ء نوں اس جگہ اُتے پہنچا جسنوں جبل الطارق کہیا جاندا اے۔ کاونٹ جولین اس دے نال سی۔ اندلس پہنچنے دے لئی بحری بیڑا اسی نے مہیا کیدا سی۔ طارق نے ساحل اندلس اُتے اترتے ای انہاں جہازاں نوں اگ لگیا دی جن اُتے سوار ہو کے اوہ شمالی افریقہ توں ایتھے آئے سن۔ ایہ گویا اس بات دا اعلان سی کہ ہن مرنا جینا اس سرزمین وچ اے تے واپس بھاگنے دی کوئی گنجائش نئی‏‏ں۔

تھیوڈ میر نوں شکست

طارق دا پہلا مقابلہ تھیوڈ میر والئی مرسیہ دے نال ہویا تھیوڈ میر راڈرک دا تجربہ کار جرنیل سی لیکن اوہ شکست کھا کر اس بری طرح توں بدحواس ہویا کہ اس نے بادشاہ دے کول پہنچ کر اطلاع دی اوہ ایہ سی۔ ’’ساڈے ملک اُتے ایسے لوگاں نے حملہ کیتا اے جنہاں دا وطن معلوم اے نہ اصلیت کہ کہاں توں آئے نیں زمین توں نکلے جاں آسمان توں اترے۔‘‘

راڈرک نوں شکست

راڈرک نے اس اطلاع اُتے شمالی اسپین دی جنگاں نوں ملتوی کر دتا۔ فوراً دارلحکومت پہنچا تے ہر طرف ہرکارے دوڑائے گئے۔ جاگیر داراں تے امرا نوں فوجاں لے کے پہنچنے دا حکم دتا۔ پادریاں نے مذہبی جنگ دا وعظ کیتا تے اک لکھ لشکر اکھٹا ہو گیا طارق نوں انہاں سب تیاریاں دا علم ہویا اس نے موسیٰ بن نصیر دے کول ہرکارے بھیجے تے اس نے ہور پنج ہزار فوج بھیج دی۔ اس طرح توں اک لکھ دے اندلسی لشکر دے مقابلے وچ 12 ہزار مجاہدین دی اک جماعت تیار ہو گئی۔ دوناں فوجاں آمنے سامنے ہوئیاں تو عجیب منظر سی اک طرف اک لکھ ٹڈی دل جو ہر طرح دے اسلحہ توں لیس سی۔ تے دوسری طرف صرف بارہ ہزار انسان جو اپنے وطن توں دور کمک و رسد توں مایوس سن تے جنہاں دے کول دشمن دی بہ نسبت اسلحہ وی بوہت کم سی۔ طارق بن زیاد نے اپنے ساتھیاں دے چہراں اُتے اس صورت حال دا رد عمل پڑھیا تو اس نے انہاں نوں خطاب کیتا۔

’’اے جواں مردو! جنگ دے میدان توں ہن مفر دی کوئی صورت نئی‏‏ں اے۔ دشمن تواڈے سامنے اے تے سمندر تواڈے پیچھے۔ صبر تے مستقل مزاجی دے علاوہ ہن تواڈے کول کوئی چارہ کار نئی‏‏ں اے۔ تواڈے دشمن دے کول فوج وی اے تے اسلحہ جنگ وی۔ تواڈے کول بجز تمہاری تلواراں دے تے کچھ وی نئی‏‏ں۔ اگر تو اپنی عزت و ناموس بچاؤ دشمن جو تمہارا مقابلہ کرنے دے لئی ودھیا آ رہیا اے اس دے دند کھٹے کر دو۔ اس دی قوت نوں ختم کردو۔ وچ نے تو نوں ایسے امر دے لئی نئی‏‏ں پکاریا جس توں وچ گریز کراں۔ وچ نے تو نوں ایسی زمین پرلڑنے دے لئی آمادہ نئی‏‏ں کیتا جتھے وچ خود لڑائی نہ کراں۔ اگر تو نے ذرا وی ہمت ہمت توں کم لیا تو اس ملک دی دولت و حشمت تواڈے جوتاں دی خاک ہوگی۔ تو نے اگر یاہں دے شہسواراں توں نپٹ لیا تو خدا دا دین رسول اللہ دا حکم ایتھے جاری و ساری ہو جائے گا۔ ایہ جان لو جدھر وچ تو لوگاں نوں بلا رہیا ہوں ادھر جانے والا پہلا شخص وچ ہوں۔ جدو‏‏ں فوجاں ٹکرائاں گی تو پہلی تلوار میری ہوگی جو اٹھے گی۔ اگر وچ مارا جاواں تو تو لوک عاقل و دانا ہو کے کسے دوسرے دا انتخاب کر لینا مگر خدا دی راہ وچ جان دینے توں منہ نہ موڑنا تے اس وقت تک دم نہ لینا جدو‏‏ں تک ایہ جزیرہ فتح نہ ہو جائے۔ ‘‘

کئی روز مسلسل راڈرک دا لشکر داد عیش دیتا رہیا او ر مومنین سربسجود فتح و نصرت دی دعائاں مانگتے رہے۔ بالاخر طبل جنگ بجے تے فوجاں آمنے سامنے ہوئیاں۔ اک ہفتہ تک صبح توں شام تک جنگ ہوئی تے شام نوں دوناں لشکر اک دوسرے توں الگ ہو جاندے۔ اسلامی لشکر بوہت بہادری توں لڑ رہیا سی۔ لیکن اپنے توں اٹھ گنا لشکر نوں جسنوں تمام سہولتاں حاصل ہوں شکست دینا اتنا آسان نہ سی۔ اٹھوی‏‏ں روز طارق نے بھرپور حملہ کیتا۔ سابق بادشاہ وٹیزا دے رشتہ دار راڈرک دا نال چھڈ چکے سن۔ راڈرک دی فوج دا دایاں و بایاں بازو انہاں دے کمان وچ سی۔ قلب دی اوہ خود کمان کر رہیا سی۔ طارق نے پورا زور قلب ای اُتے لگیا دتا تے عرب و بربر اس بہادری توں لڑے دی مسیحی لشکر بھج کھڑا ہویا۔ خود راڈرک وی میدان توں بھج نکلیا تے کہیا جاندا اے کہ دریا عبور کرنے دی کوشش کردا ہویا لہراں دی نذر ہو گیا۔

بلاد اندلس دی فتح

اندلس دی مرکزی حکومت دی شکست دے بعد طارق بن زیاد نے اپنی فوج چھوٹے دستاں وچ تقسیم کرکے مختلف شہراں ول روانہ دی۔ تے کاونٹ جولین دی راہنمائی دے مطابق ملک دے طول و عرض وچ اسلامی فوج دے دستے فتوحات حاصل کرنے لگے۔ مسلماناں نے پہلا حملہ اسیجہ اُتے کیتا جتھے گاڈ ایسٹ دی شکست خوردہ فوج جمع ہو رہی سی۔ اللہ تعالٰی نے ایتھے وی مسلماناں نوں فتح عطا فرمائی تے قرطبہ دی فتح دا سہرا مغیث رومی دے سر بندھا۔ مالقہ تے غرناطہ وی فتح ہو گئے دارلحکومت طلیطلہ دے باشندے مسلماناں دی آمد دی خبر سن کر شہر چھڈ کر بھج گئے ۔

فتح دی بشارت ملدے ای موسی بن نصیر اندلس روانہ ہو گئے۔ موسی نے فتح اندلس دی تکمیل دے لئی قرمونہ اشبیلیہ تے ماروہ نوں فتح کیتا تے اس دے بعد دارلحکومت طلیطلہ وچ طارق دے نال جا ملے سپین دے شمالی حصے دی تسخیر دوناں دی متحدہ فوجاں نے دی تے سرقونہ ارغون تے برشلونہ دے علاقے فتح ہوئے۔

موسی بن نصیر تے طارق بن زیاد دی واپسی

خلیفہ ولید بیمار پڑ گیا اس نے موسی بن نصیر نوں واپسی دا حکم دتا چنانچہ موسی بن نصیر تے طارق بن زیاد 95 ھ وچ بے پناہ مال غنیمت دے نال پایہ تخت دمشق روانہ ہوئے۔ واپسی اُتے اس نے اپنے بیٹاں عبدالعزیز، عبداللہ، عبدالملک نوں علی الترتیب سپین، شمالی افریقہ تے مراکش دا والی مقرر کیتا۔ موسی دی اچانک واپسی دی بنا اُتے مسلماناں دے مفادات نوں سخت نقصان پہنچا خلیفہ ولید دے مرنے دے بعد جانشین خلیفہ سلیمان نے محض اپنی ذاتی رنجش دی بنا اُتے بجائے موسی دی عزت و توقیر تے منصب وچ اضافہ دے جیل وچ ڈال دتا۔ بعد وچ اگرچہ اک سردار دی سفارش دی بنا اُتے اس نوں رہیا کر دتا گیا۔ لیکن سلیمان نے اس اُتے کئی لکھ دا تاوان جرمانہ دی صورت وچ عائد کر دتا اس قدر وڈی رقم موسی ادا نہ کر سکیا تے اسلام دے اس نامور فرزند تے عظیم سپہ سالار تے فاتح نے اپنی زندگی دے بقیہ ایام انتہائی کسم پرسی تے تنگ دستی وچ گزارے-

حوالے

اہم اسلامی معرکے

معرکہ حیرہ| معرکہ عین التمر | معرکہ انبار | معرکہ ولجہ | معرکہ الیس | معرکہ دومۃ الجندل | معرکہ ذات السلاسل | معرکہ نہاوند | جنگ جمل | معرکہ نہروان | جنگ صفین| معرکہ اجنادین | معرکہ بویب | جنگ جسر | معرکہ قنسرین | معرکہ یرموک | فتح دمشق | فتح بیت المقدس | فتح مصر | معرکہ بیسان | معرکہ یمامہ | معرکہ بزاخہ | معرکہ فراض | معرکہ قریتین | معرکہ مضیخ| معرکہ ثنی | معرکہ زمیل | فتح بصرہ | معرکہ مرج راہط | معرکہ جلولاء | معرکہ فحل | فتح مدائن | فتح حمص | معرکہ قادسیہ | فتح حلب | فتح اندلس | فتح سندھ | معرکہ عموریہ | واقعہ حرہ|معرکہ حطین | معرکہ عین جالوت | فتح قسطنطنیہ