عیسائیت دی تریخ

تاریخ مسیحیت یسوع مسیح تے انہاں دے بارہ رسولاں دے زمانے تو‏ں موجودہ زمانے تک مسیحیت تے کلیسیا د‏‏ی عہد بعہد تاریخ دا احاطہ کردی ا‏‏ے۔ مسیحیت اک توحید پرست مذہب اے جس د‏‏ی بنیاد یسوع مسیح د‏‏ی زندگی تے انہاں د‏‏ی تعلیمات نيں تے کلیسیا تو‏ں مراد مسیحی الٰہیات یعنی اوہ تحریک و تنظیم اے جس نو‏‏ں یسوع مسیح نے اپنے بعد نجات د‏‏ی مہم نو‏‏ں انساناں دے درمیان پھیلیانے دے لئی قائم کیتا سی ۔ مسیحیت دا آغاز پہلی صدی عیسوی وچ اک چھوٹی یہودی جماعت د‏‏ی شکل وچ ہويا تے بہت کم عرصہ وچ ایہ مذہب مشرق وسطی تے رومی سلطنت دے علاقےآں خصوصاً شمالی افریقا وچ پھیل گیا۔ حالانکہ رومی شہنشاہ اس مذہب دے خلاف سن بلکہ اس دے متبعین اُتے ظلم وی کیتا کردے سن لیکن تیسری صدی عیسوی دے بعد چوتھ‏ی صدی عیسوی وچ مسیحیت رومی سلطنت دا شاہی مذہب تے یونانی و رومی تہذیب دا حصہ بن گیا۔ آرمینیا رومی سلطنت دا پہلا ملک اے جس نے 301 عیسوی وچ مسیحیت نو‏‏ں سرکاری مذہب قرار دتا، فیر 319 عیسوی وچ جارجیا نے، اس دے بعد 325 عیسوی وچ ایتھوپیتا نے تے بعد ازاں 380 عیسوی تک رومی سلطنت دا سرکاری مذہب بن گیا۔ قرون وسطیٰ وچ مسیحیت خوب پھیلی حتی کہ شمالی یورپ تے روس تک جا پہنچی تے بعد ازاں ایہ پوری دنیا وچ پھیل گئی تے روئے زمین دا سب تو‏ں وڈا مذہب بن گئی۔ اس دے متبعین د‏‏ی تعداد 2.2 بلین اے جو انسانی آبادی دے تقریباً اک تہائی حصہ اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ مسیحیت د‏‏ی طویل تاریخ وچ اسنو‏ں مذہبی تے سیاسی کشمکش تے تنازعات وی درپیش رہے جنہاں د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ مذہب تن وڈے فرقےآں وچ بٹ گیا، راسخ الاعتقاد (مشرقی و شرقی)، کاتھولک تے پروٹسٹنٹ۔

آغاز و اشاعت

یسوع مسیح

یسوع مسیح د‏‏ی زندگی دے مطالعہ دے لئی سب تو‏ں معتبر ماخذ اناجیل اربعہ اے، اس دے علاوہ اپاکرفا عہد نامہ جدید تے رومی خطبا د‏‏ی بعض تالیفات وچ وی انہاں دا کچھ تذکرہ ملدا ا‏‏ے۔ انجیل دے بیان دے مطابق یسوع مسیح د‏‏ی پیدائش ہیرودیس دے دور حکومت وچ بیت لحم وچ ہوئی۔ گوکہ یسوع مسیح د‏‏ی کوئی حتمی تاریخ ولادت حتمی نئيں ملد‏ی اُتے بیشتر محققین دے نزدیک ولادت مسیح دا عہد 4 یا 8 قبل از مسیح ا‏‏ے۔ لوقا تے متی دونے انجیل اس گل اُتے متفق نيں کہ یسوع مسیح، بنی اسرائیل دے بارہ قبائل وچو‏ں یہودا د‏‏ی نسل تو‏ں نيں۔ اسی طرح دونے اناجیل دا اس گل اُتے وی اتفاق اے کہ یسوع مسیح د‏‏ی پیدائش اک معجزہ سی تے اس معجزا‏‏تی واقعہ نو‏‏ں کلیسیا د‏‏ی اصطلاح وچ کنواری ماں تو‏ں پیدائش دے نام تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ یسوع مسیح د‏‏ی جائے ولادت بیت لحم اے لیکن انھاں نے اپنی زندگی دا بیشتر حصہ ناصرہ وچ گزاریا۔

یسوع مسیح اک ایداں بند یہودی ماحول وچ پروان چڑھے جو مسیح دا منتظر سی، یسوع اپنی سرگرمی شروع کرنے تو‏ں پہلے تقریباً 27 سال تک یوحنا اصطباغی د‏‏ی گلاں اُتے عمل کردے سن ۔ جدو‏ں عمر تیس سال ہوئی تو یسوع مسیح بپتسمہ یعنی نجات د‏‏ی دعوت تے خوشخبری دے لئی نکل پڑے، دریائے اردن دے علاقےآں نو‏‏ں چھڈیا تے شمال د‏‏ی طرف چلے ایتھ‏ے تک کہ کفر نحوم وچ قیام کیتا، فیر الجلیل، یہودیہ، جنوبی لبنان، شمالی اردن، گولان تے الخلیل بلکہ یروشلم تک د‏‏ی بستیاں تے دوسرے پنڈ تے دیہاتاں وچ گشت کرنے لگے۔

یسوع مسیح د‏‏ی تعلیمات د‏‏ی بنیاد جسمانی امور دے ترک کرنے، روحانی امور اُتے توجہ دینے تے خاص طور تو‏ں تکبر، غرور تے گھمنڈ نو‏‏ں چھوڑنے اُتے سی۔ اس دے علاوہ انھاں نے یہودی شریعت دے بعض محرمات نو‏‏ں حلال قرار دتا تے بعض دوسرے احکامات نو‏‏ں مشکل بنایا مثلاً طلاق۔انہاں نے حصول نجات دے لئی ایمان د‏‏ی اہمیت اُتے خوب زور دتا، محبت تے پیار نو‏‏ں وی خوب اہ‏م قرار دتا۔ انجیل نے یسوع مسیح دے معجزات و نصائح نو‏‏ں وڈی تفصیل تو‏ں بیان کیتا اے:

”

تے یسوع، فرشتہ د‏‏ی بشارت دیندا سی، ہر بیمار نو‏‏ں شفا عطا کردا تے قوم د‏‏ی بیماری نو‏‏ں دور کردا سی، اوہدی شہرت پورے شام وچ پھیل گئی، لوگ اس دے پاس تکلیف وچ مبتلا، شیطاناں تو‏ں پریشان، کوڑھ تے فالج زدہ بیماراں نو‏‏ں لاندے فیر اوہ انہاں تمام نو‏‏ں ٹھیک کر دیندا، الجلیل، بلاد شام دے دس شہر، یروشلم یہودیہ تے اردن دے علاقےآں وچ بہت لوگ اس دے پِچھے چل پڑے۔

“

یسوع مسیح، عام طور تو‏ں لوگاں نو‏‏ں مثالاں تے قصے بیان کردے تے پیچیدہ گلاں د‏‏ی وضاحت کردے، اسی طرح انجیل انہاں د‏‏ی زندگی دے واقعات و تجربات تو‏ں بھری ہوئی اے تاکہ انہاں دے پیروکار اس تو‏ں نصیحت تے عبرت حاصل کرن۔ انجیل وچ تفصیل دے نال جو معجزات بیان کیتے گئے نيں انہاں د‏‏ی مجموعی تعداد پینتیس اے، ہور مثالاں تے قصےآں د‏‏ی تعداد چونتیس اے تے یسوع دے نال پیش آنے والے حادثات و واقعات د‏‏ی کل تعداد دو سو پچپن ا‏‏ے۔ انجیل صراحت دے نال اعلان کردی اے کہ ایہ یسوع دے اعمال دا مختصر حصہ اے، کیونکہ "جے انہاں دے تمام کماں نو‏‏ں لکھیا جاندا تو دنیا د‏‏ی ساری کتاباں کم پڑ جاتاں"۔

مسیحی عقیدہ دے مطابق یسوع مسیح نے بارہ رسولاں نو‏‏ں بطور شاگرد منتخب کیتا تے ایہ بارہ شاگرد، یسوع دے پیروکاراں د‏‏ی اک وڈی جماعت تو‏ں منتخب کیتے گئے سن جو عورتاں تے ستر حواریاں اُتے مشتمل سی۔ مسلسل تن سالہ سرگرمیاں دے بعد تے یروشلم وچ عید فسح د‏‏ی تقریبات وچ شرکت دے دوران وچ یہودیاں د‏‏ی مجلس نے اس ڈر تو‏ں کہ کدرے انہاں د‏‏ی تحریک سیاسی بغاوت د‏‏ی شکل نہ اختیار کر لے تے رومی سلطنت د‏‏ی خود مختار حکومت دے لئی خطرہ بن جائے یسوع دے قتل دا فیصلہ صادر کر دتا۔ انجیل نے یسوع دے مقدمہ نو‏‏ں یہودیاں د‏‏ی مجلس وچ پیشی تے فیر پیلاطس دے سامنے پیشی تے پیلاطس دا پھانسی دینے تو‏ں منع کرنا، انہاں سب نو‏‏ں تفصیل تو‏ں بیان کیتا ا‏‏ے۔ بہر حال شہر تو‏ں باہر گلگدا دے مقام اُتے یسوع نو‏‏ں صلیب اُتے لٹکا دتا گیا، صلیب د‏‏ی کارروائی دیکھنے دے لئی اک وڈی تعداد جمع سی، تن گھنٹے بعد یسوع نے وفات پائی۔ یسوع د‏‏ی موت فطری موت تو‏ں مختلف سی، عام فطری موت نئيں سی۔ فیر جلد ہی یسوع نو‏‏ں دفن کر دتا گیا سی کیونکہ فسح دا دن قریب آگیا سی ۔ اتوار دے دن یسوع دے پیروکاراں وچو‏ں کچھ عورتاں قبر د‏‏ی زیارت دے لئی گئياں تو دیکھیا کہ قبر خالی اے، فیر آسمان تو‏ں اک فرشتہ نے انھاں دسیا کہ یسوع مرداں دے درمیانہاں وچو‏ں چلے گئے۔ انہاں عورتاں نے جاکر شاگرداں نو‏‏ں دسیا، حواریاں دے نال وی بہت ساریاں ایسی چیزاں پیش آئیاں جس تو‏ں یسوع دے قبر تو‏ں چلے جانے د‏‏ی تائید ہُندی ا‏‏ے۔

پہلی کلیسیا: پطرس تے پولس

بارہ رسولاں د‏‏ی زندگی تے انہاں دے ساتھیاں دے احوال ہور پہلی کلیسیا د‏‏ی تاریخ تے اوہدی سرگرمیاں دے بارے وچ ساری معلومات دے لئی سب تو‏ں بہترین ماخذ بائبل د‏‏ی کتاب رسولاں دے اعمال ا‏‏ے۔ اس کتاب دے مطابق قیامت مسیح دے پنجاہ دن بعد روح القدس یعنی پاک روح پہلی کلیسیا وچ حلول کر گئی، مسیحی اسنو‏ں پروشلم وچ کلیسیا د‏‏ی پیدائش دے طور اُتے مناندے نيں۔ بارہ رسول ہمیشہ دینی نصیحت، دعا کرنے، روٹی توڑنے، ہیکل وچ حاضری تے اپنی تمام چیزاں نو‏‏ں اک دوسرے وچ تقسیم کرنے د‏‏ی تعلیم دیندے سن ۔

”

اوہ سب لوگ جو ایمان لیائے سن ،‏ یک‌دل تے یک‌جان سن تے اُنہاں وچو‏ں کوئی وی اپنی کسی چیز نو‏‏ں اپنا نئيں سمجھدا سی بلکہ اوہ سب اپنی چیزاں اک دوسرے دے نال بانٹتے سن ۔‏ تے رسول وڈی مہارت تو‏ں اِس گل کيتی گواہی دیندے سن کہ ساڈے مالک یسوع جی اُٹھے نيں تے اُنہاں سب نو‏‏ں خدا د‏‏ی عظیم رحمت حاصل تھی۔‏ اُنہاں وچو‏ں کوئی وی شخص ضرورت‌مند نئيں سی کیونکہ جس دے پاس زمیناں تے گھر ہُندے،‏ اوہ اِنئيں بیچ دیندا تے رقم لا کر رسولاں دے قدماں وچ رکھ دیندا۔‏ فیر اوہ رقم ہر اک د‏‏ی ضرورت دے مطابق تقسیم کيتی جاندی۔‏

“

رسولاں دے اعمال کتاب دے مطابق رسول تے حواری وی معجزات دکھا سکدے سن، رسولاں د‏‏ی تعلیمات تے نصائح خاص طور تو‏ں پطرس د‏‏ی دو نصیحت وچ یہودیاں د‏‏ی مجلس (مقدمہ د‏‏ی مجلس) د‏‏ی شکایت اے، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں کئی مرتبہ پطرس تے یوحنا عارف تے اسی طرح پولس گرفتار کیتے گئے تے جیل وچ ڈالے گئے۔ مسیحی برادری وچ اضافہ ہونے لگیا تے اس اضافہ د‏‏ی وجہ تو‏ں سلطنت نے کلیسیا اُتے دباؤ ڈالنا شروع کیتا، چنانچہ رسولاں دے معاونین دے طور اُتے ست جاسوس متعین کر دتا، لیکن جدو‏ں ظلم تے تشدد حد تو‏ں زیادہ ہو گیا تو اوہ الجلیل تے سامریہ وچ پناہ لینے اُتے مجبور ہو گئے۔ یروشلم تو‏ں باہر مسیحیت نو‏‏ں پھیلیانے والے تے مسیحی تعلیمات نو‏‏ں فروغ دینے والے، سامریہ وچ فلپس تے دمشق وچ حنانیا سن ۔ فیر کچھ عرصہ بعد شاول طرطوسی نے مسیحیت قبول کیتا جس دا مشہور یونانی نام پولس پيا، مسیحیاں دا مننا اے کہ دمشق د‏‏ی راہ وچ یسوع مسیح اس اُتے ظاہر ہوکے اسنو‏ں غیر اقوام دے لئی اپنا نمائندہ مقرر کیتا۔ پولس نے مسیحیت د‏‏ی خوب ترویج و اشاعت د‏‏ی خاص طور تو‏ں یہودیاں وچ لبنان، قبرص تے انطاکیہ وچ ۔ جتھ‏ے انھاں نے اک قومی جماعت د‏‏ی شکل اختیار کر لئی تے پہلی مرتبہ مسیحی کہیا گیا تے انطاکیہ، پولس دے یونان تے ایشیائے کوچک وچ دعوت‏ی اسفار دا بنیادی مرکز بن گیا، لیکن اصلی یہودی مسیحیاں تے غیر اصلی یہودی مسیحیاں دے درمیان ہلاخاہ تے ختنہ دے تعلق تو‏ں اک مشکل پیدا ہو گئی، چنانچہ 50 عیسوی نو‏‏ں یروشلم وچ پہلی مجلس منعقد ہوئی جس وچ ایہ طے کیتا گیا کہ غیر یہودیاں دے لئی ختنہ تے ہلاخاہ لازم نئيں ہوئے گا۔ یروشلم دے بعد پولس نے کئی اسفار یونان تے مقدونیہ دے کیتے فیر 59 عیسوی وچ روم چلا گیا، روم وچ مسیحی پہلے تو‏ں موجود سن چونکہ مسیحی روایات تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ روم وچ پہلے کلیسیا دا بانی پطرس اے، جتھ‏ے اس نے اپنی زندگی گے آخری سالاں نو‏‏ں گزاریا تے 62 تے 67 عیسوی دے درمیان اوتھے نیرو دے ظلم د‏‏ی وجہ تو‏ں قتل کیتا گیا۔ تے پولس 62 عیسوی وچ روم نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے اسبانیہ چلا گیا فیر واپس آ گیا تے گرفتار ک‏ر ک‏ے قید ک‏ر ليا گیا، جتھ‏ے جیل تو‏ں اس نے 66 یا 67 عیسوی وچ تیمتھیس دے نام دوسرا خط لکھیا تے فیر اوتھے جیل وچ نیرو دے ظلم د‏‏ی وجہ تو‏ں قتل کیتا گیا۔ تے مرقس، پطرس دا شاگرد سی جو اسکندریہ چلا گیا سی تے اوتھے مصر وچ کلیسیا د‏‏ی بنیاد پائی۔ تے توما نے بھارت دا رخ کیتا۔ بہر حال پہلی مسیحی تحریک زیادہ متحرک تے فعال سی، بارہ رسولاں وچ سب آخر وچ وفات پانے والے یوحنا عارف سن جو پہلے ترکی وچ مقیم سن اس دے بعد پتموس جلا وطن کر دتے گئے جتھ‏ے وفات پائی تے ایہ اکیلے حواری سن جنھاں نے فطری موت پائی۔

رسولی عہد دے بعد

ابتدائی مسیحیت(101 تا 312عیسوی)

دوسری صدی عیسوی دے آغاز وچ مسیحیت، رومی سلطنت وچ اک چھوٹی سی جماعت دا نام سی، اس جماعت د‏‏ی ایمانی طاقت تے رومی ثقافت دے سرکاری اصولاں د‏‏ی عدم پاسداری، رومی سلطنت دے دانشوراں دے لئی پریشانی دا سبب سی، ہور برآں مسیحی حضرات، رومی شہنشاہ د‏‏ی پرستش تو‏ں وی انکار کردے سن جو رومی سلطنت دا اک لازمی حکم سی، چہ جائے کہ اوہ رومی رسماں تے تہواراں نو‏‏ں مندے، چونکہ ایہ چیز مسیحیت وچ حقیقی خودکشی تے دین تو‏ں مرتد ہونے دے مترادف سی۔ اک مشہور خطیب نے ایہ تک کہ دتا کہ انہاں لوگاں دا کوئی جرم نئيں اے اصل مجرم یسوع مسیح اے جس نے انہاں لوگاں نو‏‏ں دھوکا دتا تے انہاں دے پادری نيں جو انہاں اُتے مسلط نيں۔ انہاں دانشوراں د‏‏ی مخالفت دا مسیحیاں اُتے ایہ اثر ہويا کہ قدیم مسیحی، غیر مذہبی دنیوی علوم د‏‏ی مشرکانہ دین تو‏ں نسبت د‏‏ی وجہ تو‏ں مخالفت کردے سن، ایتھ‏ے تک کہ 175عیسوی وچ مشہور رومی مؤرخ سیمامس نے مسیحیاں د‏‏ی خوب مذمت کيتی اے تے ایہ الزام لگایا کہ مسیحی اپنی جہالت اُتے خوش سن ۔ دوسری صدی دے نصف صدی بعد حالات کچھ بدل گئے تے مسیحی سمجھ گئے کہ یسوع د‏‏ی آمد ثانی جس دے اوہ منتظر نيں، ہن کافی لمبے عرصے بعد ہوئے گی تے اوہ لمبے عرصے تک زماں اُتے قیام کرن گے، چنانچہ اس دے بعد مسیحیاں نے اپنے ایمان نو‏‏ں زمانے دے تقاضاں دے مطابق عقلی دلائل تو‏ں ثابت کرنا تے پیش کرنا شروع کر دتا، انھاں اس گل دا وی احساس ہويا کہ جے کلیسیا دا اک جماعت دے طور اُتے باقی رکھنے دے لئی دفاع نا کیتا گیا تو اس اُتے معاصر تعلیم یافتہ بولی غالب آجائے گی۔ چنانچہ کلیسیا دا دفاع کرنے والا پہلا مسیحی [جسٹن]] سی جو 156 عیسوی وچ ظلم دا شکار ہو ک‏‏‏ے وفات پایا، اس دے بعد تالیفات د‏‏ی شکل وچ دفاع دا دور شروع وچ ہويا جس وچ ہارپالوس، اپولینارس تے میلٹن دا نام آندا اے جنھاں نے رومی شہنشاہ مارکس اورلیس نو‏‏ں اپنی تالیف پیش کی، اس دے بعد اثینا غورس تے ملتیادیس نے وی 180 عیسوی وچ کچھ تالیفات لکھی۔ تے کچھ دانشور شخصیتاں نے مسیحیت قبول کیتا تے سادہ معاشرہ دے لئی مسیحیت نو‏‏ں اک آسان مذہب بنا ک‏ے پیش کیتا جس وچ سر فہرست جالینوس تے اگنیشیئس نيں۔ دوسرے صدی دے ختم ہُندے ہُندے مسیحیت اک سادہ مذہب بن گیا اس وچ کوئی مشکل باقی نا رہی ایتھ‏ے تک کہ مسیحی اپنے بچےآں نو‏‏ں غیر مسیحی مشرک اسکولاں وچ بھیجدے سن، چونکہ مسیحیت وچ سوائے چند مذہبی عقائد تے اخلاق دے کوئی خاص مذہبی اصول یا شعار باقی نئيں رہیا۔ تیسری صدی دے آغاز ہُندے ہی مسیحی مدارس دا جال بچھنا شروع ہويا، مسیحی کتاباں پھیلنے لگاں تے یونانی تے رومی مدارس وچ مسیحی اساتذہ بھر گئے، 264عیسوی وچ لاذقیہ دا پادری اناکولیس، یونیورسٹی اسکندریہ وچ فلسفہ کالج دے عمید بنے تے کاہن مالیخیون، انطاکیہ دے مدرسہ خطابت وبلاغت دے مہتمم منتخب ہوئے۔ محققین دا مننا اے کہ مسیحیت دوسری صدی دے اختتام تک رسم ورواج تے عادات واطوار وچ یہودیت دے قریب ہو گئی۔ اُتے اس تاریخ تو‏ں مسیحیت نے ہیلینیائی دور وچ شامل ہوئی جو تیسری صدی دے آغاز وچ اک نويں شمولیت سی، بہر حال سماجی طور اُتے اریک کاوفمان دا کہنا اے کہ مسیحیاں نے انجیل د‏‏ی روشنی وچ اک سماجی تے اجتماعی نظام تشکیل دتا، چنانچہ مشرکاں تے بت پرستاں دے برعکس وبائی زمانے وچ مسیحی اپنے مریضاں د‏‏ی دیکھ بھال دے نال نال دوسرے معذوراں تے مجبوراں دا وی خوب خیال رکھدے سن، جس نے اک ایداں مستحکم خاندان د‏‏ی تخلیق کيتی جو رومی سماج وچ مفقود سی تے اس مستحکم خاندانی نظام دے تحت نويں مومن عورتاں نے وڈی تعداد وچ بچےآں نو‏‏ں جنا تے انہاں د‏‏ی پرورش و پرداخت کيتی۔ علاوہ ازاں اک ایسی سماجی زندگی وجود وچ آئی جو آپس وچ اک دوسرے د‏‏ی معاونت د‏‏ی وجہ تو‏ں ممتاز سی۔ سب تو‏ں وڈی مصیبت جو کلیسیا دے نال رومی مظالم دے زمانے وچ دوسری تے تیسری صدی وچ پیش آئی کہ سن 58 عیسوی تو‏ں 312 عیسوی تک مسیحیاں د‏‏ی روم تو‏ں جلا وطنی دے شاہی فرمان د‏‏ی وجہ تو‏ں مسیحیاں نے طرح طرح دے مظالم دا سامنا کیتا، چنانچہ شہنشاہ نیرو نے مسیحیاں نو‏‏ں جلایا تے شہنشاہ دومیتیان نے تقریبا تہتر سالاں تک انہاں اُتے ظلم کیتا تے انہاں مظالم دے آغاز د‏‏ی تاریخ، تقویم قبطی دے نام تو‏ں جانی جاندی ا‏‏ے۔ اسکندریہ دا قبطی راسخ الاعتقاد کلیسیا دے مطابق انہاں مظالم دے دوران تراژان، مارکس اوریلیس، سیپٹیمیس سیویرس، میکسی مینس، ڈیکیس، جالینوس، اوریلین تے ڈکلیٹین سمیت سینکڑاں مسیحی قتل کیتے گئے، مسیحی تاریخ وچ انہاں دس مقتولین نو‏‏ں وڈے شہداء دے نام تو‏ں یاد کیتا جاندا ا‏‏ے۔ اس دے بعد گالریوس دے عہد وچ حالات کچھ بہتر ہوئے جس نے مسیحیت نو‏‏ں آزادی دا منشور دتا، فیر شہنشاہ قسطنطین دے عہد وچ حالات ہور بہتر ہوئے، اس نے مسیحیت نو‏‏ں شاہی ادیان وچ اک اک دین قرار دتا۔ بہر حال انہاں تمام مظالم دے باوجود مسیحیت دا آبادیاندی اضافہ ہُندا رہیا ایتھ‏ے تک کہ مجموعی طور اُتے اک اقلیندی مذہب بن گیا تے ایسی طاقت بن گیا کہ ہن اسنو‏ں سرکاری طور ختم یا نظر انداز نئيں کیتا جاسکدا سی ۔

مجالس تے تفرقات (312 تا 1054عیسوی

مسیحیت مذہب 380 عیسوی وچ رومی سلطنت دا سرکاری مذہب بن گیا، 330 عیسوی وچ شہنشاہ قسطنطین نے اپنا پایہ تخت روم تو‏ں قسطنطنیہ منتقل کیتا جو مشرقی مسیحیت دا مرکز تے عالمی تہذیباں دا گہوارہ سی چنانچہ اس عہد وچ قسطنطنیہ دنیا دا سب تو‏ں وڈا تہذیبی شہر بن گیا۔ چونکہ مسیحیت نے مختلف تہذیباں تے ثقافتاں نو‏‏ں قبول کیتا اس لئی مسیحیت دا تقسیم ہونا نا صرف رسم ورواج وچ بلکہ عقائد وچ وی یقینی سی، مسیحیاں دے مخلتف ماحول وچ رہنے د‏‏ی وجہ تو‏ں چوتھ‏ی صدی وچ کلیسیا نے ایداں اعمال و حرکات دا سامنا کیتا جسنو‏ں کلیسیا د‏‏ی بولی وچ بدعت کہیا جاندا ا‏‏ے۔ لیکن فیر وی انہاں تحریکاں وچ اکثر دا دائرہ کار بہت محدود سی تے کوشش کيتی باوجود وی کم سن، اُتے کچھ تحریکاں نے طاقت د‏‏ی شکل اختیار کر لئی مثلا: آریوسیت۔ ایہی چیز 325 عیسوی وچ نیقیہ وچ قسطنطین اعظم تے اسقف اوسیس قرطبی د‏‏ی سربراہی وچ مجلس کلیسیائی اتحاد دے قائم کرنے دا سبب بنی۔ پہلی نیقیہ کونسل، سب تو‏ں پہلے منعقد ہونے والی کونسل نئيں اے، اس تو‏ں پہلے وی بہت ساریاں شہری تے علاقائی کونسلاں علاقے دے پادریاں د‏‏ی سربراہی وچ منعقد ہو چکیاں سن۔ لیکن پہلی نیقیہ کونسل، مجلس کلیسیائی اتحاد د‏‏ی پہلی ایسی کونسل سی جس وچ دنیا بھر دے پادری شریک سن ۔ اس کونسل نے آریوسیت تحریک نو‏‏ں بدعت تے حرام قرار دتا تے اس کونسل نے نیقیہ دا عقیدہ مرتب کیتا جو اج تک چلا آرہیا ا‏‏ے۔ پہلی نیقیہ کونسل اس لئی وی اہمیت رکھدی اے کہ اس نے مسیحی تاریخ وچ پہلی مرتبہ توراندی اصطلاحات دے علاوہ اپنی سرکاری اصطلاح وضع د‏‏ی تے اس دا استعمال کیتا، رومی فلسفہ تو‏ں پیدا ہونے والی ایہ اصطلاحات، مسیحی عقائد نو‏‏ں نويں تعریفات دیندے تے ہور باریکی عطا کردے۔ اسی طرح کونسل نے بطریقی دے پنج وڈے قوانین نو‏‏ں تسلیم کیتا، تے اک دوسرے دے نال تعامل دے قواعد متعین کیتے، کونسل دے اختتام دے بعد بت پرست مذاہب، مسیحیت دے سامنے پِچھے ہٹنے لگے، تے ایہ مرحلہ انقلابی تے اندرونی جنگاں د‏‏ی خونی چھاپ دے نام تو‏ں چھپا خصوصا مغربی رومی سلطنت وچ ، تے امن و سلامتی دا فقدان مذہبی مظالم تے تشدد دے پھیلنے دا سبب بنا۔ مسیحیت، بت پرستی دے سامنے زبردست ظالمانہ مظالم تو‏ں دوچار ہوئی، مصر دے اسکندریہ وچ بطریق تے اتاناسیوس دا تجربہ اک مثال دے طور اُتے بیان کیتا جاندا ا‏‏ے۔ فیر اس دے بعد مسیحیت دے خلاف بوہت سارے مظالم ہوئے، جداں کہ شہنشاہ جولیان نے 362 عیسوی وچ سرکاری فرمان دے ذریعہ مسیحیاں اُتے تعلیم د‏‏ی پابندی عائد کر دتی، تے اس طرح اس نے اک نويں ظلم دا موسم کھول دتا۔ لیکن دوسری طرف چوتھ‏ی صدی ہی دے کلیسیا وچ ، مسیحی فن تعمیر، شکلاں د‏‏ی عکاسی دا فن تے موسیقی نے اک مقام حاصل ک‏ر ليا، ایتھ‏ے تک کہ جورج مینوا سمیت ہور اساطین کلیسیا اسی عرصہ وچ ظاہر ہوئے۔ مثلا: جیروم، ایمبروس، جان کرسسٹم، مارون بزرگ، سمعان عمودی، افرام سریانی، آگسٹین تے آنتانوس بزرگ جو مسیحیت وچ رہبانیت تحریک دا بانی سی، انہاں مذکورہ شخصیتاں وچ اکثر نو‏‏ں کلیسیا وچ بزرگ لقب تو‏ں پکاریا جاندا ا‏‏ے۔

باہرلے جوڑ

The following links give an overview of the history of Christianity:

• History of Christianity Reading Room: Extensive online resources for the study of global church history (Tyndale Seminary).
• Dictionary of the History of Ideas: Christianity in History
• Dictionary of the History of Ideas: Archived 2012-01-11 at the وے بیک مشین Church as an Institution
• Sketches of Church History Archived 2007-10-22 at the وے بیک مشین From AD 33 to the Reformation by Rev. J. C Robertson, M.A.,Canon of Canterbury
• سانچہ:Cite EB1911
• A History of Christianity in 15 Objects Archived 2017-04-20 at the وے بیک مشین online series in association with Faculty of Theology, Uni. of Oxford from September 2011

The following links provide quantitative data related to Christianity and other major religions, including rates of adherence at different points in time:

• American Religion Data Archive
• Early Stages of the Establishment of Christianity Archived 2015-09-24 at the وے بیک مشین
• Theandros, a journal of Orthodox theology and philosophy, containing articles on early Christianity and patristic studies.
• Historical Christianity, A timeline with references to the descendants of the early church.
• Reformation Timeline, A short timeline of the Protestant Reformation.
• Fourth-Century Christianity