راکٹ
راکٹ میزائل، خلائی جعاز، جعاز یا کوئی ہور سواری نوں کیندے نیں جینوں کوئی راکٹ انجن زور یا تکا دیوے۔ راکٹ انجن دا بالن راکٹ دے اندر ای چکیا جاندا اے۔ راکٹ انجن نیوٹن دے چلن دے تیجے قنون دے مطابق کم کردا اے: راکٹ نوں تکا اسدا انجن الٹے پاسے بالن نوں تیزی نال ساڑ کہ لاندا اے۔ اس لئی راکٹ خلا دے ویکیوم چ وی اڈدے نیں۔
بلکہ راکٹ زمین دی ہوا توں بار خلا دے ویکیوم چ زیادہ چنگے ٹردے نیں کیونجہ اودر ہوا دی رگڑ مک جاندی اے۔ ٹوٹیاں آلے راکٹ زمین توں نسن دی تیزی تہ جاسکدے نیں جس دے بعد اوہ زمین توں بار مدار یا اس توں وی بار ٹورے جاسکدے نیں۔ راکٹ انجن جیٹ انجناں توں ہلکے، طاقتور تے اوناں توں کئی گنا بوتا اسراع بنا سکدے نیں۔ اپنی اڈاری ٹھیک کرن لئی راکٹ اپنے مومینٹم، ڈیزائن، دوجے نکے انجن، گمبل، سپن تے گریوٹی ورتدا اے۔
راکٹ سب توں پہلاں 13ويں صدی چین چ بناۓ گۓ سن۔ 20ویں صدی توں پہلاں پہلاں ایناں نوں زيادہ تر آتش بازی تے کدی کدی لڑائیاں چ ورتیا جاندا سی۔ مگر 20ویں صدی وچ ایناں نوں وڈے کماں لئی بنایا گیا تے ایناں نال ای خلائی دور ٹریا۔ انسان راکٹ نال ای چن تک گیا۔ ہن راکٹاں نوں آتش بازی، ہتھیار بنان، سیٹلائٹ پیجن تے خلائی اڈاری کرن لئی ورتیا جاندا اے۔
راکٹاں چوں سب توں بوتے ورتے جان آلے راکٹ کیمیائی راکٹ نیں، ایہ راکٹ بالن نوں کسی آکسیڈائيز دی مدد نال بال کہ بوت تیز بلدیاں گیساں بناندے نیں جیناں نال راکٹ اگے جاندا اے۔ ایناں راکٹاں دا بالن بوتے زور تہ رکھی گئی گیس، اک پانی سار بالن جیڑا کسی خاص کمیکل دی مجودگی چ بلدا اے، دو وکھرے پانی سار جیناں نوں رلا کہ بالیا جاندا اے، ٹھوس بالن جیدے وچ آکسیڈائيزر رلایا ہوندا اے یا فیر ٹھوس بالن جینوں وکھرے اکسیڈائزر نال ورتیا جاندا اے۔ کیمیائی راکٹ بوت انرجی نوں بالن دی مورت چ سانبھ کہ رکھدے نیں تے ایہ کم خطرناک وی بوت ہوندا اے۔ مگر چنگے ڈیزائن نال خطرہ کٹ کیتا جاسکدا اے۔
ڈیزائن سودھو
سب توں سادہ راکٹ اک شرلی ہوندی اے: اک گتے دی ٹیوب جیدے وچ بالن پریا ہوندا اے۔ مگر اک چنگا کم کردا راکٹ بنان وچ کئی مسئلے آندے نیں۔ سب توں اوکھا کم راکٹاں دے بالن نوں ساڑنا تے فیر اینوں اڈدیاں ٹھیک راہ تہ رکھنا اے۔
پرزے سودھو
راکٹ بالن، بالن نوں رکھن دی ٹینکی تے اک نوزل نال بنے ہوندے نیں۔ ایناں وچ اک توں زیادہ انجن، راہ ٹھیک کرن لئی پر یا انجن دے گمبل تے اک ٹعانچہ جیڑا ایناں سب نوں پھڑ کہ رکھے وی ہوندے نیں۔ جیناں راکٹناں نیں بوت اچائی تہ جا کہ کوئی کم کرنا ہوندا اے، اوناں دے آگے اک کون ہوندے اے جیدے وچ سمان ہوندا اے (سیٹلائٹ وغیرہ)۔
ایناں پرزیاں دے علاوہ راکٹاں وچ کئی قسماں دے ہور پرزے وی ہوندے نیں: پر، پیراشوٹ، ٹیر یا بندیاں دے بھیٹن دی تھاں۔ راکٹاں وچ راہ لبن دے سسٹم وی لگے ہوندے نیں تے عام طور تہ راکٹ سیٹلائٹ تے گمبل نال اپنا راہ لبدے نیں۔
انجن سودھو
راکٹ اک خاص قسم دا انجن ورتدے نیں۔ ایہ انجن کئی قسماں دے ہوندے نیں۔ اج کل دے تقریبا سارے راکٹ کیمیکل انجن ورتدے نیں جیندے وچ اوہ اک کیمیائی بالن نوں ساڑدے نیں تہ اوناں دیاں (exhaust) گرم گیساں نوں بوت تیزی نال کڈدے نیں جس نال راکٹ نوں تکا ملدا اے تہ اوہ اتے جاندے اے۔ راکٹ انجن ٹھوس، پانی سار یا فیر ایناں دوواں قسماں دا بالن ورتدا اے۔ کج راکٹ گرم گیساں توں علاوہ وی کم کردے نیں جنج شکین لوکاں دے پانی راکٹ، ایہ راکٹ پانی دے زور نال چلدے نیں۔
بالن سودھو
راکٹ اپنا بالن اک ٹینکی چ رکھدا اے جینوں فیر اوہ انجن چ ورتدا اے۔ کیمیکل راکٹاں وچ پانی سار ہائیڈروجن یا کیروسین بالن ہوندا اے جینوں کسی آکسیڈائزر: پانی سار آکیسجن یا نائیٹرک تیزاب نال ساڈدے نيں جس نال بوتی جئی گرم گیس بنندی اے۔ آکسیڈائزر بالن توں وکھرا رکھیا جاندا اے۔
ورتن سودھو
ایسی تھاں جتھے زمین، پانی یا ہوا نا ہووے تے گریوٹی، مقناطیسی ویڑہ تے چانن نوں نا ورتیا جاسکے اوتھے راکٹ ورتے جاندے نیں۔
مگر اوہ اس توں علاوہ وی کئی کم کردے نیں:
جنگ سودھو
کئی فوج ہتھیار راکٹاں نال بمب نشانے تک پہنچاندے نیں۔ اگر کوئی راکٹ اپنی اڈاری ٹھیک کر کہ دشمن نوں مارے اونوں میزائل کیندے نیں۔ ٹینک تے جعاز مار میزائل راکٹ انجن نال میلاں دور نشانے نوں ماردے نیں۔ جدونکہ بیلیسٹک میزائل ایٹم بمب کئی ہزار کلومیٹر دور پہنچا سکدے نیں۔
سائنسی کھوج سودھو
رسرچ راکٹ 50 توں 1500 کلومیٹر دی آچائی تک جا کہ اپنے اوزاراں نال جانکاری لبدے نیں۔ ایہ اچائی موسمی پکانیاں تے سیٹلائٹاں دی اچائی دے وشکار آندی اے۔
راکٹ انجناں نال اک گسیٹی مشین نوں بوت تیز نسایا گیا اے۔ سب توں تیز گسیٹی دا ریکارڈ ماک 8.5 اے۔
خلائی اڈاری سودھو
وڈے راکٹ اک تھاں، جینوں لانچ تھاں کیندے نیں، توں اڈاۓ جاندے نیں۔ لانچ تھاں تہ راکٹ دے ٹرن دے کج سیکنڈاں تک سدھا پڑھن دا کوئي سسٹم ہوندا اے۔ راکٹاں دی اگ بوت تیزی نال نکلدی اے - 2500 توں 4500 میٹری فی سیکنڈ (9000 توں 16000 کلومیٹر فی کینٹہ) اس لئی راکٹ اس ویلے بوت کم آندے نیں جدوں بوت تیزی چائيدی ہووے جنج مدار جان دی تیزی (ماک 24+)۔ اس تیزی نال مدار وچ سیٹلائٹاں پیجیاں جاندیاں نیں جیڑیاں کئی کم آندیاں نیں۔ ہلے تک مدار یا اس توں بار چیزاں پہنچان دا اکو تریقہ اے: راکٹ۔ راکٹاں نوں ہلا وچ کسی خلائی جعاز موڑن یا واپس زمین طرف لیان لئی وی ورتیا جاندا اے۔ راکٹاں نوں کسے تیزی نال ڈگدی شے نوں ہولا کرن لئی وی پیراشوٹاں توں پہلاں ورتیا جاندا اے۔
بچاؤ سودھو
لڑاکہ جعازاں دے پائلٹاں دی سیٹاں تھلے راکٹ لگے ہوندے نیں تا کہ اگر جعاز چ کوئی مسئلہ ہووے تہ پائلٹ دستی بار ٹر کہ بچ جاۓ۔