رام چرِت مانس
| رام چرِت مانس | |
|---|---|
| شری رام چرِت مانس | |
| معلومات | |
| مذہب | ہندو مت |
| مصنف | تلسی داس |
| زبان | اودھی لہجہ |
| آیات | 10،902 |
شری رام چرِت مانس (دیوناگری لپی: श्रीरामचरितमानस, IAST: ŚrīRāmacaritamānasa), epic poem ہے جو اودھی بھاشا وچ 16ویں-صدی دے بھارتی بھکتی شاعر تلسی داس (اں.1532–1623) نے لکھی شری رام چرِت مانس دی لفظی مطلب" رام دے کرماں دی جھیل". شری رام چرت مانس ہندی ساہت دیاں سبھ توں مہان رچناواں وچوں اک منیا جاندا ہے ۔اس رچنا نوں "بھارتی سبھیاچار دا جیونت جوڑ"، "قرون وسطی دی بھارتی شاعری دے جادو باغ وچ سبھ توں کداور رکھ"، "سارے بھگتی ساہت دی مہانتم کتاب" اتے " عامَ سجیو بھارتی لوک نہچے دی سبھ توں ودھیا اتے سبھ توں بھروسے یوگ گائیڈ" دے طور تے منیا گیا ہے۔
سولہويں صدی عیسوی وچ گوسوامی تلسی داس نے اودھی زبان وچ شری رام چرِت مانس لکھی، جو اک رزمیہ نظم اے۔ اس گرنتھ نوں ہندی ادب دی اک عظیم تخلیق منیا جاندا اے۔ اسنوں عموماً تُسلی راماین یا تلسی داس والے راماین وی کہیا جاندا اے۔ رام چرت مانس بھارتی سنسکردی وچ اک اہم مقام رکھدی اے۔ شمالی بھارت وچ راماین لوک اسنوں راماین دے طور اُتے پڑھدے نيں۔ شرد نوراتری وچ اس دے سُندر کانڈ (حصہ) دا پاٹھیا پورے نو دن کیتا جاندا اے۔
شری رام چرِت مانس تریتا یگ وچ ہوئے تاریخی رام راون جنگ یُدھ اُتے مبنی تے ہندی دے ہی اک لہجے اودھی وچ لکھی گئی اے۔ اس دے ہیرو رام نيں جنہاں نوں اک عظیم شکتی دے روپ وچ ظاہر کیتا گیا اے جدوں کہ والمیکی دی راماین وچ رام نوں اک انسان دے روپ وچ دکھایا گیا۔
شری رامچرِتمانس اودھی بھاشا وچ گوسوامی تُلسی داس دوارہ ١٦ویں صدی وچ رچت اک مہاکاوی اے۔ اس گرنتھ نوں اودھی ساہتیہ (ہندی ساہتیہ) دی اک مہان کردی منیا جاندا اے۔ اسنوں سامانیت 'تلسی رامائن' یا 'تُلسیکرت رامائن' وی کہیا جاندا اے۔ رامچرتمانس بھارتیہ سنسکردی وچ اک وشیش ستھان رکھدا اے۔ رامچرتمانس دی لوکپریندا ادوتیہ اے۔ اتر بھارت وچ 'رامائن' دے روپ وچ بوہت سارے لوکاں دوارہ پرتیدن پڑھیا جاندا اے۔ شرد نوراتری وچ اس دے سندر کانڈ دا پاٹھیا پورے نو دن کیتا جاندا اے۔ رامائن منڈلاں دوارہ منگلوار تے شنیوار کواس دے سندرکانڈ دا پاٹھیا کیتا جاندا اے۔
شری رامچرِت مانس دے ناک شری رام نيں جنکو اک مہاشکتی دے روپ وچ درشایا گیا اے جدوں کہ مہرشی والمیکی کرت رامائن وچ شری رام نوں اک مانو دے روپ وچ دکھایا گیا اے۔ تلسی دے پربھو رام سروشکتمان ہُندے ہوئے وی مریادہ پرشوتم نيں۔ گوسوامی جی نے رامچرت دا انوپم شیلی وچ دوہون، چوپائیاں، سورٹھاں تتھا چھند دا آشریہ لےکے ورنن کیتا اے ۔
تعارف سودھو
رامچرت مانس ١٥ویں صدی دے شاعر گوسوامی تلسی داس دوارہ لکھیا گیا مہاکاویہ اے، جداں کہ سواں گوسوامی جی نے رامچرت مانس دے بال کانڈ وچ لکھیا اے کہ انہاں نے رامچرت مانس دی رچنا دا آرمبھ ایودھیا وچ وکرم سنوت ١٦٣١ (١٥٧٤ عیسوی) نوں رام نومی دے دن (منگلوار) کیتا سی۔ گیتاپریس گورکھپوری دے شری ہنومان پرساد پودّار دے انوسار رامچرتمانس نوں لکھنے وچ گوسوامی تلسی داس جی نوں ٢ ورش ٧ ماہ ٢٦ دن دا سمے لگیا سی تے انہاں نے اسنوں سنوت ١٦٣٣ (١٥٧٦ عیسوی) دے مارگشیرش شکلپکش وچ رام وواہ دے دن پورن کیتا سی۔ اس مہاکاویہ دی بھاشا اودھی اے۔
رامچرتمانس وچ گوسوامی تلسی داس نے شری رامچندر دے نرمل ایاں وشد چرتر دا ورنن کیتا اے۔ مہرشی والمیکی دوارہ رچت سنسکرت رامائن نوں رامچرتمانس دا آدھار منیا جاندا اے۔ یدیپی رامائن تے رامچرتمانس دونے وچ ہی رام دے چرتر دا ورنن اے پرنتو دونے ہی مہاکاویاں دے رچنے والے کویاں دی ورنن شیلی وچ الیکھنیہ انتر اے۔ جتھے والمیکی نے رامائن وچ رام نوں کیول اک سنسارک ویکتی دے روپ وچ درشایا اے اوتھے تلسی داس نے رامچرتمانس وچ رام نوں بھگوان وشنو دا اوتار منیا اے۔
رامچرتمانس نوں تلسی داس نے ست کانڈاں وچ وبھکت کیتا اے۔ انہاں ست کانڈاں دے ناں نيں - بال کانڈ ، ایودھیاکانڈ، ارنیکانڈ، کشکندھاکانڈ، سندرکانڈ، لنکاکانڈ (یدھکانڈ) تے اترکانڈ۔ چھنداں دی سنکھیا دے انوسار بال کانڈ تے کشکندھاکانڈ کرمش سب توں وڈے تے چھوٹے کانڈ نيں۔ تلسی داس جی نے رامچرتمانس وچ اودھی دے النکاراں دا بہت سندر اُتے یوگ کیتا اے وشیشکر انوپراس النکار کا۔ رامچرتمانس اُتے پرتیک ہندو دی اننیہ آستھا اے تے اسنوں ہندوواں دا پوتر گرنتھ منیا جاندا اے ۔
سنکشپت مانس کتھا سودھو
بات اس سمے دی اے جدوں منو تے ستروپا پرمبرہم دی تپسیا کر رہے سن ۔ کئی ورش تپسیا کرنے دے بعد شنکرجی نے سواں پاروندی توں کہیا کہ برہما، وشنو تے وچ کئی بار منو ستروپا دے پاس ور دینے دے لئی آئے ("بدھی ہری ہر تپ دیکھی اپارا، منو سمیپ آئے بہو بارہ") تے کہیا کہ جو ور تسيں مانگنیا چاہندے ہوئے منگ لو؛ اُتے منو ستروپا نوں تاں پتر روپ وچ سواں پرمبرسانوں ہی مانگنیا سی، فیر ایہ کِداں انہاں توں یعنی شنکر، برہما تے وشنو توں ور منگدے؟ ساڈے پربھو شری رام تاں سروگی نيں۔ وے بھکت دے ہردیہ دی ابھلاشا نوں سوت: ہی جان لیندے نيں۔ جدوں ٢٣ ہزار ورش تے بیت گئے تاں پربھو شری رام دے دوارہ آکاشوانی ہُندی اے
پربھو سروگیہ داس نج جانی، گتی اننیہ تاپس نرپ رانی۔
منگو منگو برو بھئ نبھ بانی، پرم گنبھیر کرپامرت ثانی۔۔
اس آکاشوانی نوں جدوں منو ستروپا سندے نيں تاں انہاں دا ہردیہ پرپھلت ہوئے اٹھدا اے تے جدوں سواں پرمبرہم رام پرکٹ ہُندے نيں تاں انہاں دتی ستتی کردے ہوئے منو تے ستروپا کہندے نيں "سنو سیوک سرترو سردھینو، بدھی ہری ہر بندت پد رینو۔ سیوت سلبھ ثقل سکھداک، پرنتپال سچراچر ناک۔۔" ارتھات جنہاں دے چرناں دی وندنا ودھی، ہری تے ہر یعنی برہما، وشنو تے مہیش تِناں ہی کردے اے، تتھا جنہاں دے سوروپ دی پرشنسا سگن تے نرگن دونے کردے نيں: انہاں توں وے کیتا ور مانگاں؟ اس گل دا الیکھ کرکے تلسی داس نے انہاں لوکاں نوں وی رام دی ہی آرادھنا کرنے دی صلاح دتی اے جو کیول نراکار نوں ہی پرمبرہم مندے نيں۔
بولی سودھو
رامچرتمانس دی بھاشا دے بارے وچ ودوان اک مت نئيں نيں۔ کوئی اسنوں اودھی مندا اے تاں کوئی بھوجپوری۔ کچھ لوک مانس دی بھاشا اودھی تے بھوجپوری دی ملی جلی بھاشا مندے نيں۔ مانس دی بھاشا بندیلی مننے والےآں دی سنکھیا وی کم نئيں اے۔
گوسوامی جی نے بھاشا نوں نواں سوروپ دتا۔ ایہ اودھی نئيں اپتو وحی بھاشا سی جو پراکرت توں شورسینی اپ بھرنش ہُندے ہوئے، ١٥ دشکاں تک سمست بھارت دی ساہتیک بھاشا رہی برج بھاشا دے نويں روپ ماگدھی، اردھماگدھی آدی توں سمشر ہوکے آدھونک ہندی دی تے ودھ رہی سی، جسنوں ‘بھاکھا’ کہیا گیا ایاں جو آدھونک ہندی ‘کھڑی بولی’ دا پورو روپ سی۔
تلسی داس 'گرامیہ گرا' دے پکشدھر سن پرنتو وے جایسی دی گنوارو بھاشا اودھی دے پکشدھر نئيں سن ۔ تلسی داس دی تلنا وچ جایسی دی اودھی ادھک شدھ اے۔ سواں گوسوامی جی دے انیہ انیک گرنتھ جداں ‘پاروتیمنگل’ تتھا 'جانکیمنگل’ اچھی اودھی وچ اے۔ گوسوامی جی سنسکرت دے وی ودوان سن، اسلئی سنسکرت و آدھونک شدھ ہندی کھڑی بولی دا اُتے یوگ وی سوابھاوک روپ وچ ہويا اے۔
چترکوٹ ستھت انترراشٹریہ مانس انوسندھان کیندر دے پرمکھ سوامی رامبھدراچاریہ نے رامچرتمانس دا سمپادن کیتا اے۔ سوامی جی نے لکھیا اے کہ رامچرتمانس دے ورتمان سنسکرناں وچ کرترواچک عقار شبداں دی بہلدا نيں۔ انہاں نے اسنوں اودھی بھاشا دی پرکردی دے وردھ دسیا اے۔ ايسے پرکار انہاں نے عقار نوں کرمواچک شبد دا چنھ مننا وی اودھی بھاشا دے وپریت دسیا اے۔ سوامی جی انوناسکےآں نوں وبھکتی نوں دیوتک مننے نوں وی اسنگت دسدے نيں 'جب تاں رام بیاہی گھر آئے'۔ کچھ اپواداں نوں چھوڑکر اناوشیک اکارانت کرترواچک شبداں دے اُتے یوگ نوں سوامی رامبھدراچاریہ نے اودھی بھاشا دے وردھ دسیا اے۔ سوامی رامبھدرچاریہ نے 'نہ' دے اُتے یوگ نوں وی انچت تے اناوشیک دسیا اے۔ انہاں دے انوسار نکار دے نال ہکار جوڑنا برج بھاشا دا اُتے یوگ اے اودھی دا ننيں۔ سوامی جی دے انوسار مانس دی اپلبدھ پرتیاں وچ تسيں دے ستھان اُتے 'تمہ' تے 'تمہہی' شبداں دے جو اُتے یوگ ملدے نيں وے اودھی وچ نئيں ہُندے | ايسے پرکار 'ش' نہ تاں پرانی اودھی دی دھونی اے تے نہ ہی جدید اودھی دی۔