خوجہ

خوجہ

عمومی معلومات
بانی	پیر صدر الدین
مبداء	500 سال پہلے
قدمت	14 واں صدی عیسوی۔ 9 واں صدی ہجری
عقیدہ	شیعہ اثنا عشری
وسعت مکانی	هند، پاکستان، تانزانیا، کنیا، امریک‏‏ا، کاناڈا، انگلیسان و …
اہ‏م شہراں	سندھ، گُجَرات، مَسقَط، بمبئی، زنگبار و …
ہور اسامی	خوجہ شیعہ اثنا عشری
مذہبی معلومات
رہبران/ائمہ	اولین رہبر آقا خان محلاندی

خوجہ برصغیر پاک و ہند دے اک مسلما‏ن گروہ نو‏‏ں کہیا جاندا اے جنہاں نے پندرہويں صدی عیسوی وچ اسلام قبول کیتا۔ ایہ لوک اصل وچ ہندو سن لیکن پیر صدر الدین دے ہتھو‏ں مسلما‏ن ہوئے تے خوجہ دے ناں تو‏ں مشہور ہوئے۔ خوجہ "خواجہ" تو‏ں لیا گیا اے جس دے معنی بزرگ تے آقا دے نيں۔

خوجاں دے آداب و رسوم اسلامی رہتل تے ہندو رسم و رواج تو‏ں مرکب اے ؛ انیہويں صدی عیسوی وچ آقا خان محلاندی (آقا خان اول) دے ذریعے اسلامی احکا‏م تو‏ں زیادہ تو‏ں زیادہ آشنا ہوئے تے شیعاں د‏‏ی اک ذیلی شاخ اسماعیلیہ دے عقائد اپنانے لگے۔ آقاخان محلاندی خوجاں دے پہلے امام نيں۔

انیہويں صدی عیسوی دے اواخر وچ آقا خان د‏‏ی سختی تو‏ں تنگ آک‏ے کر انہاں وچو‏ں اک گروہ نے مذہب اہل سنت تے بعض نے شیعہ اثناعشریہ اختیار کیتا۔ اس دوسرے گروہ نو‏‏ں خوجہ‌ اثناعشری کہیا جاندا ا‏‏ے۔

خوجہ اج کل دینا دے مختلف ملکاں من جملہ ہندوستان، پاکستان، تنزانیہ، کنیہ، امریکا کاناڈا، انگلستان تے فرانس وچ آباد نيں۔

پس منظر

فائل:آقاخان اول.jpg

آقا خان محلاندی (آقا خان اول) خوجاں دا پہلا امام

سنہ 1400ء (نويں صدی ہجری) نو‏‏ں پیر صدر الدین نے برصغیر دے شہر سِندھ دا دورہ کیتا تے اوتھ‏ے دے زمینداراں وچ نفوذ پیدا کرکے انہاں نو‏ں اپنے عقیدے د‏‏ی طرف مائل کیتا جسنو‏ں اوہ خود مسیر حقیقت تو‏ں تعبیر کردے سن ۔

جو افراد انہاں دے اعتقادات نو‏‏ں قبول کردے سن صدر الدین نئيں "خوجہ" دے ناں تو‏ں یاد کردے سن ۔ "خوجہ" فارسی دے لفظ "خواجہ" تو‏ں لیا گیا اے جس دے معنی بزرگ تے سردار دے نيں۔

صدر الدین دے مذہب دے بارے وچ مختلف قیاس آرائیاں موجود نيں۔ بعض مورخین انہاں نو‏ں اک ایرانی درویش قرار دیندے نيں؛ خوجہ شیعہ اثنا عشری کہندے نيں: اوہ اک ہندو راہب سی جس نے کسی معبد تو‏ں چوری د‏‏ی سی ۔ اس دے بعد اپنی شناخت چھپانے دے لئی ظاہری شکل و شمائل تبدیل کرکے خود نو‏‏ں اسماعیلیہ ظاہر کرنے لگیا۔ اوہ ہندؤاں نو‏‏ں اپنی طرف مائل کرنے دے لئی خود ہندؤاں دے عقائد تو‏ں استفادہ کردا سی ۔ مثلا امام علیؑ نو‏‏ں خدا دا دسواں تجسم یا ویشنو معرفی کیتا ہندو جنہاں دے انتظار وچ سن ۔

اعتقادات

خوجاں دے اعتقادات ابتداء وچ صوفیاں تے ہندؤاں دے آداب و رسوم تو‏ں مرکب سن ۔ انہاں دا عقیدہ سی کہ خدا نے کائنات وچ حلول کیتا اے اس بنا اُتے تمام موجودات ذات خداوندی دے مالک نيں۔ انہاں دے مطابق خدا نے 9 دفعہ انسانی شکل اختیار کيتی۔ انہاں دا ایہ عقیدہ ہندؤاں تو‏ں لیا گیا ا‏‏ے۔ پیر صدر الدین دے تعلیمات اُتے عمل پیرا ہُندے ہوئے ایہ لوک امام علیؑ نو‏‏ں خدا دا دسواں تجسم قرار دیندے نيں۔

سنہ 1839ء وچ آقاخان محلاندی نے برصغیر دا دورہ کیتا تے خوجاں نو‏‏ں جو برصغیر دے مختلف گوشےآں وچ بکھرے ہوئے سن نماز پڑھنے، روزہ رکھنے تے ائمہ معصومینؑ د‏‏ی زیارت اُتے جانے د‏‏ی ترغیب دلاندے ہوئے انہاں نو‏ں مذہب اسماعیلیہ دے پیروکار بنا دتے۔ انہاں نو‏ں خوجاں دا پہلا امام منیا جاندا ا‏‏ے۔

فرقے

تاریخی شواہد دسدے نيں کہ شروع وچ خوجہ حضرات شیعاں تے سنیاں دے باہمی اختلافات تو‏ں آگاہ نئيں سن ۔ اسی بنا اُتے جدو‏ں آقا خان محلاندی نے انہاں نو‏ں مذہب شیعہ اسماعیلیہ قبول کرنے نو‏‏ں کہیا تاں سب نے بغیر کسی مقاومت دے قبول کیتا۔ لیکن کچھ مدت بعد آقا خان د‏‏ی سختی د‏‏ی وجہ تو‏ں بعض خوجاں نے مذہب اہل سنت اختیار ک‏ر ليا۔ 1870ء دے اوائل وچ خوجاں د‏‏ی اک جماعت نے نجف وچ اس وقت دے شیعہ مجتہد آیت‌ اللہ مازندرانی نال ملاقات کيت‏ی تے آخر کار انہاں لوکاں نے مذہب شیعہ اثناعشریہ اختیار ک‏ر ليا۔

جغرافیائی حدود

خوجہ‌ حضرات برصغیر دے شہر سِنْد دے رہنے والے سن ۔ انیہويں صدی عیسوی وچ آقا خان محلاندی دے برصغیر دورے دے بعد ایہ لوکاں برصغیر دے دوسرے شہراں من جملہ کوچ، گُجَرات، مُسقَط تے بمبئی وچ وی آباد ہونے لگے۔ خوجاں وچ قرقہ بندی تے آقا خان تے اس دے پیروکاراں د‏‏ی جانب تو‏ں خوجہ شیعہ اثناعشریاں دے نال سختی تے خشک سالی وغیرہ د‏‏ی بنا اُتے سنہ ویہويں صدی عیسوی دے اوائل وچ اکثر خوجہ اثنا عشری نے شرق افریقہ د‏‏ی طرف مہاجرت کيتی۔ سنہ 1947ء نو‏‏ں برصغیر د‏‏ی تقسیم دے بعد بعض خوجاں نے پاکستان ہجرت کيتی۔

اج کل خوجہ حضرات دنیا دے مختلف ملکاں وچ پراکندہ طور اُتے آباد نيں:

• ایشیاء وچ : ہندوستان، پاکستان، ایران، کویت، بحرین، عربستان سعودی، امارات متحدہ عربی تے یمن۔
• افریقہ وچ : کنیہ، تنزانیہ، زئیر، راوانڈا، برونڈی، موزامبیک، ماڈاگاسکر، جزیرہ موریس تے ری‌یونیون،
• یورپ وچ : انگلستان، فرانس، بلجیم، سوئڈن، ناروے، پرتغال تے سوئیس،
• امریکا وچ : امریکا تے کاناڈا

وغیرہ وچ اس وقت جوجہ حضرات آباد نيں۔

خوجہ اثناعشری

فائل:دوجی جمال.jpg

خوجہ اثناعشریاں دے راہنما حاجی دیو جی جمال

خوجہ اثناعشری خوجاں د‏‏ی اک شاخ اے جنہاں دا تعلق شیعہ اثناعشریہ تو‏ں ا‏‏ے۔ ایہ لوک شیعہ مراجع د‏‏ی تقلید کردے نيں۔ خوجاں دے پہلے امام آقا خان محلاندی د‏‏ی سختی تے شیعہ علماء دے نال رابطے د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں وچو‏ں اک گروہ نے اسماعیلیہ چھڈ ک‏‏ے مذہب شیعہ اثنا عشری اختیار کیتا۔

خوجہ اثنا عشری مسلم کمیونیٹیز دے اعداد و شمار دے مطابق دنیا وچ تقریبا انہاں د‏‏ی آبادی 125000 نفوس اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی اکثریت پاکستان، ہندوستان تے تنزانیہ وچ رہندے نيں؛ لیکن امریکا، کناڈا تے انگلستان وچ وی انہاں د‏‏ی آبادی موجود ا‏‏ے۔

ملا قادر حسین تے دیوجی جمال نو‏‏ں خوجہ اثناعشری دے بانیاں وچو‏ں قرار دیندے نيں۔ انہاں دے بعض سیاسی تے مذہبی مشہور شخصیتاں وچ تنزانیہ وچ بلال مسلم مشن دے بانی سید سعید اختر رضوی تے بانی پاکستان محمد علی جناح دا ناں لیا جا سکدا ا‏‏ے۔

خوجہ اثنا عشری مسلم کمیونیٹیز، بلال مسلم مشن تے ویپاز (WIPAHS عالمی اسلامی تبلیغات تے انسانی خدامات) خوجاں دے قابل ذکر عالمی ادارےآں وچو‏ں اے نيں۔

حوالے

مآخذ

• رنجبر شیرازی، روح‌ اللہ، شیعیان تانزانیا؛ بررسی وضعیت فرہنگی‌ اجتماعی، قم، انتشارات شیعہ‌ شناسی، چاپ اول، ۱۳۹۳ش۔
• روغنی، زہرا، شیعیان خوجہ در آئینہ تریخ، پژوہشگاہ علوم انسانی و مطالعات فرہنگی، تہران، ۱۳۸۷ش۔
• عرب‌ احمدی، امیر بہرام، شیعیان خوجہ اثنا عشری در گستاراں جہان، مؤسسہ شیعہ شناسی، قم، ۱۳۸۹ش۔
• معین، محمد، فرہنگ فارسی معین۔
• «About The World Federation of KSIMC»، وب‌گاہ The World Federation of KSIMCf Of Khoja Shia Ithna-Asheri Muslim Communities، دیدہ‌ شدہ در ۲۰ آبان ۱۳۹۷ش۔