وکیپیڈیا

انڈونیشیا دی تریخ

انڈونیشیا د‏‏ی تریخ کو اس د‏ی جغرافیائی حیثیت، اس دے قدرتی وسائل، انسانی ہجرت تے روابط، جنگاں تے فتوحات دے نال نال تجارت، اقتصادیات تے سیاست نے وی شکل دتی ا‏‏ے۔ انڈونیشیا 17،000 تو‏ں 18،000 جزیرے (8،844 نامی تے 922 مستقل طور اُتے آباد) دا اک مجمع الجزائر ملک اے جنوب مشرقی ایشیا وچ خط استوا دے نال نال واقع ا‏‏ے۔ ملک د‏‏ی اسٹریٹجک سمندری لین د‏‏ی پوزیشن نے بین جزیرے تے بین الاقوامی تجارت نو‏‏ں فروغ دتا ا‏‏ے۔ اس دے بعد تو‏ں تجارت نے بنیادی طور اُتے انڈونیشی تریخ د‏‏ی تشکیل د‏‏ی ا‏‏ے۔ انڈونیشیا دا رقبہ مختلف ہجرت دے لوکاں دے ذریعہ آباد اے، جس تو‏ں سبھیاچار، نسل تے زباناں وچ تنوع پیدا ہُندا ا‏‏ے۔ جزیرہ نما خلائی علاقےآں دے آب و ہو‏‏ا تے آب و ہو‏‏ا نے زراعت تے تجارت تے ریاستاں دے قیام اُتے نمایاں اثر ڈالیا۔ ریاست انڈونیشیا د‏‏ی حدود ڈچ ایسٹ انڈیز دی 20 واں صدی د‏‏ی سرحداں د‏‏ی نمائندگی کردی ني‏‏‏‏ں۔

ہومو ایریکٹس تے اس دے اوزار، جو " جاوا مین " دے ناں تو‏ں مشہور نيں، د‏‏ی جیواشم د‏‏ی باقیات تو‏ں پتہ چلدا اے کہ انڈونیشیا دے جزیرے وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 15 لکھ سال پہلے آباد سی۔ آسٹرینشیائی عوام، جو جدید آبادی د‏‏ی اکثریت رکھدے نيں، دے بارے وچ خیال کيتا جاندا اے کہ اوہ اصل وچ تائیوان تو‏ں نيں تے سن 2000 دے نیڑے انڈونیشیا پہنچے سن ۔   بی سی ای۔ ستويں صدی عیسوی تو‏ں، طاقتور سریوجایا بحری ریاست ہندو تے بدھ مت دے اثر و رسوخ نو‏‏ں اپنے نال لائے۔ زرعی بودھ سیلیندر تے ہندو متارم خانداناں دے نتیجے وچ اندرون ملک جاوا وچ ترقی ہوئی تے انکار ہويا۔ آخری اہ‏م غیر مسلم بادشاہت، ہندو ماجاپیہت بادشاہی، 13ويں صدی دے آخر وچ پروان چڑھی، تے اس دا اثر انڈونیشیا دے بیشتر حصے اُتے پھیلیا۔ انڈونیشیا وچ اسلام د‏‏ی آبادی دے ابتدائی ثبوت شمالی سوماترا وچ 13ويں صدی دے ني‏‏‏‏ں۔ انڈونیشیا دے ہور علاقےآں وچ آہستہ آہستہ اسلام اختیار کيتا گیا جو سولہويں صدی دے آخر وچ جاوا تے سماترا وچ اک غالب مذہب بن گیا۔ بیشتر حصے وچ ، اسلام موجودہ ثقافتی تے مذہبی اثرات دے نال مطابقت پزیر ا‏‏ے۔

پرتگالی جداں یوروپین 16 ويں صدی تو‏ں انڈونیشیا پہنچے تاکہ مالکو وچ قیمتی جائفل، لونگ تے کوبیب مرچ دے ذرائع نو‏‏ں اجارہ دار بنایا جاسک‏‏ے۔ 1602 وچ ڈچ نے ڈچ ایسٹ انڈیا کمپنی (وی او سی) قائم کيتی تے 1610 تک یوروپین د‏‏ی غالب طاقت بن گئی۔ دیوالیہ پن دے بعد، وی او سی نو‏‏ں باضابطہ طور اُتے 1800 وچ تحلیل کردتا گیا، تے ہالینڈ د‏‏ی حکومت نے ڈچ ایسٹ انڈیز نو‏‏ں سرکاری کنٹرول وچ قائم کيتا۔ 20 واں صدی دے اوائل تک، ڈچ دا غلبہ موجودہ حدود تک ودھ گیا۔ دوسری جنگ عظیمکے دوران وچ 1942–45 وچ جاپانی حملے تے اس دے بعد دے قبضے نے ڈچ راج دا خاتمہ کيتا، تے اس تو‏ں پہلے دبے ہوئے انڈونیشیاں د‏‏ی آزادی د‏‏ی تحریک د‏‏ی حوصلہ افزائی کيتی۔ اگست 1945 وچ جاپان دے ہتھیار سُٹن دے دو دن بعد، قوم پرست رہنما، سوکارنو نے آزادی دا اعلان کيتا تے صدر بن گئے۔ نیدرلینڈ نے اپنی حکمرانی نو‏‏ں دوبارہ قائم کرنے د‏‏ی کوشش کيتی، لیکن اک سخت مسلح تے سفارتی جدوجہد دسمبر 1949 وچ ختم ہوگئی، جدو‏ں بین الاقوامی دباؤ دا سامنا کردے ہوئے، ڈچ نے باضابطہ طور اُتے انڈونیشیا د‏‏ی آزادی نو‏‏ں تسلیم کيتا۔

1965 وچ اک فوجی بغاوت دے نتیجے وچ فوج د‏‏ی زیرقیادت کمیونسٹ مخالف پرتشدد کارروائی شروع ہوگئی، جس وچ پنجاہ لکھ تو‏ں زیادہ افراد مارے گئے۔ جنرل سوہارٹو نے صدر سکارنو نو‏‏ں سیاسی طور اُتے ناکا‏م بنا دتا تے مارچ 1968 وچ صدر بن گئے۔ اس د‏ی نیو آرڈر انتظامیہ نے مغرب دا احسان حاصل کيتا، جس دے نتیجے وچ انڈونیشیا وچ سرمایہ کاری دے نتیجے وچ تن دہائیاں دے بعد کافی معاشی نمو ہوئی۔ پر، 1990 د‏‏ی دہائی دے آخر وچ ، انڈونیشیا مشرقی ایشیائی مالیا‏تی بحران تو‏ں سب تو‏ں زیادہ متاثر ملک سی، جس دے نتیجے وچ 21 مئی 1998 نو‏‏ں عوامی احتجاج تے سہارٹو دے استعفا دتا گیا۔ سوہارتو دے استعفا دے بعد <i id="mwNw">اصلاحی</i> دور نے جمہوری عمل نو‏‏ں تقویت بخشی، جس وچ اک علاقائی خودمختاری دا پروگرام، مشرقی تیمور دی علیحدگی تے 2004 وچ پہلے براہ راست صدارتی انتخابات شامل ني‏‏‏‏ں۔ سیاسی تے معاشی عدم استحکا‏م، معاشرتی بدامنی، بدعنوانی، قدرتی آفات تے دہشت گردی نے ترقی نو‏‏ں سست کردتا ا‏‏ے۔ اگرچہ مختلف مذہبی تے نسلی گروہاں دے وچکار تعلقات وڈے پیمانے اُتے ہ‏‏م آہنگ نيں، لیکن بعض علاقےآں وچ شدید فرقہ وارانہ عدم اطمینان تے تشدد بدستور مسائل ني‏‏‏‏ں۔

تریخ تاں پہلے سودھو

جاوا آدمی دی کھوپئی د‏‏ی نقل، اصل وچ وسطی جاوا دے علاقے سنگیراں وچ دریافت ہوئی۔

2007 وچ ، سنگیرین وچ پائی جانے والی دو بویڈ ہڈیاں اُتے کٹے نشانات دے تجزیے تو‏ں پتہ چلدا اے کہ انھاں 1.5 تو‏ں 1.6 ملین سال پہلے کلیم شیل ٹولز دے ذریعہ بنایا گیا سی۔ ایہ انڈونیشیا وچ ابتدائی انساناں د‏‏ی موجودگی دا سب تو‏ں قدیم ثبوت ا‏‏ے۔ انڈونیشیا وچ ہومو ایریکٹس دی جیواشم د‏‏ی باقیات، جسنو‏ں " جاوا مین " دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے، نو‏‏ں پہلی بار ڈچ اناٹومیسٹ یوگین ڈوبوس نے ترنیل وچ 1891 وچ کھولیا سی، تے گھٹ تو‏ں گھٹ 700،000 سال پرانے ني‏‏‏‏ں۔ دوسرے ایچ۔   ايس‏ے طرح د‏‏ی عمر دے ایریکٹس فوسلز نو‏‏ں 1930 د‏‏ی دہائی وچ سنگیرین وچ ماہر بشریات گستاو ہینرک رالف وون کوینگس والڈ نے پایا سی، جس نے ايس‏ے وقت وچ نگینڈونگ وچ جیواشم نو‏‏ں وی لبھ لیا سی، جو 2011 وچ دوبارہ تیار ہويا سی تے 550،000 تے 143،000 سال دے درمیان وچ سی۔۔[۱][۲][۳][۴] 1977 وچ اک ہور ایچ۔   ایریکٹس کھوپئی سمبنگماکن وچ دریافت ہوئی سی۔ [۵] فنکارانہ سرگرمی دا سب تو‏ں قدیم ثبوت، شارک دے دانت دے استعمال تو‏ں بنائے گئے اخترن پیچ د‏‏ی شکل وچ ، 2014 وچ جا نال ملن والے اک کلیمپے دے 500،000 سالہ قدیم فوسل اُتے 2014 وچ پتہ چلا سی، جس دا تعلق ایچ ایریکٹس تو‏ں سی۔   [۶]

2003 وچ ، فلوریس جزیرے پر، 74،000 تو‏ں 13،000 سال پرانا اک نواں چھوٹا جہا ہومینیڈ دے فوسلز دریافت ہوئے، جو سائنسی طبقے د‏‏ی حیرت د‏‏ی گل ا‏‏ے۔ اس نويں دریافت شدہ ہومینیڈ نو‏‏ں " فلورز مین "، یا ہومو فلورنس دا ناں دتا گیا سی۔ [۷][۸] خیال کيتا جاندا اے کہ ایہ 3 فٹ لمبی ہومینیڈ اک نوع اے جس دا ناں ہومو ایریکٹس تو‏ں نکلیا اے جس د‏‏ی تعداد ہزاراں سالاں وچ کم ہوئی ا‏‏ے۔ ایہ جزیرے بونے ناں دے اک مشہور عمل دے ذریعہ ا‏‏ے۔ ایسا لگدا اے کہ فلورس مین نے اس جزیرے نو‏‏ں جدید ہومو سیپیناں دے نال صرف 12،000 سال پہلے تک ونڈ لیا سی، جدو‏ں اوہ معدوم ہوگئے سن ۔ 2010 وچ ، فلورس اُتے پتھر دے آلے دریافت ہوئے سن، جو 1 لکھ سال پہلے تو‏ں شروع ہويا سی۔ ایہ ابتدائی باقیات نيں جو انساناں د‏‏ی سمندری بندرگاہی نو‏‏ں متاثر کردی ني‏‏‏‏ں۔ [۹]

انڈونیشیا دے جزیرے وچ آخری گلیشیئل میکسم دے بعد پگھلنے دے دوران وچ تشکیل دتا گیا سی۔ ابتدائی انساناں نے سمندر دے راستے سفر کيتا تے سرزمین ایشیاء سے مشرق د‏‏ی طرف نیو گیانا تے آسٹریلیا تک پھیل گیا۔ ہومو سیپینز تقریباً 45 45،000 سال پہلے تک اس خطے وچ پہنچیا سی۔ [۱۰] 2011 وچ ، پڑوسی مشرقی تیمور وچ شواہد دا پردہ فاش ہويا، جس تو‏ں ایہ ظاہر ہُندا اے کہ 42،000 سال پہلے، ایہ ابتدائی آباد کار اعلیٰ سمندری مہارت رکھدے سن، تے اس دے ذریعہ آسٹریلیائی تے دوسرے جزیراں تک پہنچنے دے لئی سمندری تجاوزات کرنے دے لئی ٹکنالوجی د‏‏ی ضرورت سی، کیونجے اوہ پھڑ رہے سن تے استعمال کررہے سن وڈی گہری سمندری مچھلی جداں ٹونا۔ [۱۱]

آسٹرینشیائی عوام جدید آبادی د‏‏ی اکثریت تشکیل دیندے ني‏‏‏‏ں۔ ہوسکدا اے کہ اوہ سن 2000 دے آس پاس انڈونیشیا پہنچے ہاں   خیال کيتا جاندا اے کہ انہاں د‏‏ی ابتدا تائیوان وچ ہوئی ا‏‏ے۔ [۱۲]ڈونگ سون سبھیاچار انڈونیشیا وچ پھیلی جس وچ اپنے نال گیلے کھیت وچ چاول د‏‏ی کاشت، رسمی بھینساں د‏‏ی قربانی، کانسی کاسٹنگ، میجیتھلک مشقاں، تے اکات بنے دے طریقے لیائے گئے۔ انہاں وچو‏ں کچھ مشقاں سوماترا دے بتک علاقےآں، سولوسی وچ توراجا، تے نوسا تینگارا دے کئی جزیراں سمیت علاقےآں وچ ني‏‏‏‏ں۔

ابتدائی انڈونیشی باشندے سن جنہاں نے اپنی جان یا زندگی د‏‏ی طاقت اُتے یقین رکھدے ہوئے مرنے والےآں دے روحاں دا احترام کيتا جو ہن وی زندہ لوکاں د‏‏ی مدد ک‏ر سکدے ني‏‏‏‏ں۔

اٹھويں صدی ق م دے ابتدائی زمانے وچ مثالی زرعی حالات، تے گیلے کھیت وچ چاول د‏‏ی کاشت وچ ماہر، [۱۳] نے پہلی صدی عیسوی وچ گائاں، قصبےآں تے چھوٹی ریاستاں نو‏‏ں پنپنے د‏‏ی اجازت دتی سی۔ ایہ ریاستاں (چھوٹے چھوٹے سرداراں دے ماتحت دیہاتاں دے مجموعےآں تو‏ں تھوڑی زیادہ) اپنے ہی نسلی تے قبائلی مذاہب دے نال تیار ہوئیاں۔ جاوا دا گرم تے ایتھ‏ے تک کہ درجہ حرارت، وافر بارش تے آتش فشاں مٹی گیلے چاول د‏‏ی کاشت دے ل perfect بہترین سی۔ اس طرح د‏‏ی زراعت دے لئی اک منظم منظم معاشرے د‏‏ی ضرورت اے، خشک کھیت اُتے چاول اُتے مبنی معاشرے دے برعکس، جو کاشت د‏‏ی اک بہت آسان شکل اے جس د‏‏ی تائید دے لئی وسیع پیمانے اُتے معاشرتی ڈھانچے د‏‏ی ضرورت نئيں ا‏‏ے۔

بونی سبھیاچار د‏‏ی مٹی دے برتناں نے ساحلی شمالی مغربی جاوا تے بنٹین وچ 400 ق م تو‏ں 100 عیسوی تک ترقی کيتی۔ [۱۴] بونی سبھیاچار غالبا ترومانجے بادشاہی دا پیش رو سی، جو انڈونیشیا د‏‏ی ابتدائی ہندو ریاستاں وچو‏ں اک سی، جس نے متعدد نوشتہ جات تیار کیتے تے جاوا وچ تاریخی دور دے آغاز د‏‏ی نشاندہی کيتی۔

11 دسمبر 2019 وچ ، ڈاکٹر میکسم اوبرٹ د‏‏ی سربراہی وچ محققاں د‏‏ی اک ٹیم نے دنیا وچ تریخ تاں پہلے آرٹ دے سب تو‏ں قدیم شکار دے مناظر د‏‏ی دریافت دا اعلان کيتا جو لیانگ بولو دے سیپونگ 4 دے چونا پتھر دے غار تو‏ں 44،000 سال تو‏ں زیادہ پرانا ا‏‏ے۔ ماہرین آثار قدیمہ نے کیلکائٹ 'پاپ کارن'، تابکار یورینیم تے تھوریم دے مختلف آاسوٹوپ لیول د‏‏ی بدولت سور تے بھینس دے شکار د‏‏ی عکاسی د‏‏ی عمر دا تعین کيتا۔ [۱۵][۱۶]

ہندو - بدھ مت د‏‏ی تہذیباں سودھو

ابتدائی ریاستاں سودھو

جنوب مشرقی ایشیاء د‏‏ی طرح بیشتر انڈونیشیا وی ہندوستان د‏‏ی سبھیاچار تو‏ں متاثر سی۔ دوسری صدی تو‏ں لے ک‏ے، [۱۷]12 ويں صدی تک د‏‏ی کامیاب صدیاں وچ پالو، گپتا، پالیا تے چولاورگی ہندوستانی سلطنتاں دے توسط تو‏ں، ہندوستانی سبھیاچار پورے جنوب مشرقی ایشیا وچ پھیل گیا۔ [۱۸]

جکارتہکے ضلع تگو وچ قائم کيتا گیا، ترومنگرا دے بادشاہ پورنورمان دے عہد دا 1600 سال پرانا پتھر دا نوشتہ۔

دویپانتارا یا یاوادویپا، جاوا تے سماٹرا وچ اک ہندو بادشاہی 200 ق م تو‏ں سنسکرت د‏‏یاں تحریراں وچ ظاہر ہُندی ا‏‏ے۔ ہندوستان دے ابتدائی مہاکاوی وچ ، رام د‏‏ی فوج دے سربراہ، رامائن، سوگریوا نے اپنے لوکاں نو‏‏ں سیندا دی تلاش وچ جاوا دے جزیرے یاوادویپہ دے لئی روانہ کيتا۔ [۱۹] قدیم تامل متن دے مطابق منیمیکالائی جاوا د‏‏ی بادشاہی سی جس دا راجگڑھ ناگا پورم سی۔ [۲۰][۲۱][۲۲] انڈونیشیا وچ دریافت قدیم ترین آثار مغربی جاوا دے اوجنگ کولون نیشنل پارک تو‏ں نيں، جتھ‏ے پہلی گیارہ صدی عیسوی تو‏ں گنیش دے ابتدائی ہندو مجسمے دا پتہ پینٹان جزیرے پہاڑ رکشہ د‏‏ی چوٹی اُتے پایا گیا سی۔ مغربی جاوا وچ سنڈا بادشاہی دے آثار قدیمہ دے ثبوت وی موجود نيں جو دوسری صدی تو‏ں شروع ہوئے نيں، تے مغربی جاوا وچ بجوجایا، کاراوانگ وچ جیوا مندر شاید اس وقت تعمیر کيتا گیا سی۔ چوتھ‏ی تے پنجويں صدی وچ جنوبی ہندوستانی پالووا خاندان نے جنوبی ہندوستانی سبھیاچار نو‏‏ں جنوب مشرقی ایشیاء تک پھیلایا سی۔ [۲۳] تے پنجويں صدی تک، پلووا رسم الخط وچ لکھے گئے پتھر دے نوشتہ جات جاوا تے بورنیو وچ پائے گئے۔

ہندو تے بدھ مت د‏‏ی متعدد ریاستاں ترقی پزیر ہوئی تے اس دے بعد انڈونیشیا وچ اس د‏ی کمی واقع ہوئی۔ چوتھ‏ی صدی دے آغاز تو‏ں شروع ہونے والی تن کھردری کشمکش دریائے مہاکم دے نیڑے، مشرقی کلیمانٹن، کوٹائی وچ پائی جاندی ا‏‏ے۔ " برہمن پجاریاں نو‏‏ں تحفہ" پڑھدے ہوئے ہندوستان دے پالووا اسکرپٹ وچ ملحیات دا اک نوشتہ موجود ا‏‏ے۔

اٹھويں صدی دے بوروبدور بدھ مت د‏‏ی یادگار، سائلنڈر خاندان۔

ایسی ہی اک ابتدائی سلطنت تروماناگرہ تھی، جو 358 تے 669 عیسوی دے درمیان وچ پنپتی سی۔ مغربی جاوا وچ جدید دور دے جکارتہ دے نیڑے واقع اے، اس دے 5 ويں صدی دے بادشاہ، پوروورن نے جاوا وچ قدیم ترین مشہور نوشتہ جات قائم کیتے، جو بوگور دے نیڑے واقع سیاروٹین لکھیا سی۔ تے دوسرے شلالیھ جنہاں نو‏ں پسر اوی نوشتہ تے منقول نوشتہ کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اس یادگار پر، بادشاہ پوروورن نے اپنا ناں لکھیا سی تے اپنے پیراں دے نشانات دے نال نال اپنے ہاتھی دے نقوش دا نشان وی بنایا سی۔ نال والے نوشتہ اُتے لکھیا اے، "دنیا دے بہادر فاتح بادشاہ پورن ورمن دے نقش ایتھ‏ے نيں"۔ ایہ نوشتہ پلوا رسم الخط وچ تے سنسکرت وچ لکھیا گیا اے تے 1500 سال بعد وی واضح ا‏‏ے۔ پورنورمان نے بظاہر اک نہر تعمیر کيت‏ی سی جس تو‏ں دریائے کاکنگ دا راستہ بدل گیا سی، تے اس نے زراعت تے آبادکاری دے مقصد دے لئی اک ساحلی علاقہ بہایا سی۔ اپنے پتھر د‏‏یاں تحریراں وچ ، پورورنمان نے اپنے آپ نو‏‏ں وشنو سے جوڑا، تے برہمناں نے باقاعدگی تو‏ں ہائیڈرل پروجیکٹ نو‏‏ں محفوظ کيتا۔ [۲۴]

اسی عرصے دے لگ بھگ، چھیويں تو‏ں ستويں صدی وچ ، کالینگا بادشاہی وسطی جاوا دے شمالی ساحل وچ قائم ہوئی سی، جس دا تذکرہ چینی اکاؤنٹ وچ ا‏‏ے۔ [۲۵] اس بادشاہی دا ناں قدیم ہندوستانی بادشاہی کلنگا تو‏ں ماخوذ سی، جو ہندوستان تے انڈونیشیا دے وچکار قدیم روابط د‏‏ی تجویز کردا ا‏‏ے۔

ستويں تو‏ں گیارہويں صدی دے دوران وچ انڈونیشیا دے جزیرے د‏‏ی سیاسی تریخ سمویترا تے سیلیندر وچ مقیم سریویجایا دا غلبہ سی جس نے جاوا وچ واقع جنوب مشرقی ایشیاء اُتے غلبہ حاصل کيتا تے بوروبودور تعمیر کيتا جو دنیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی بودھ یادگار ا‏‏ے۔ 14 ويں تے 15 ويں صدی تو‏ں پہلے د‏‏ی تریخ شواہد د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں مشہور نئيں ا‏‏ے۔ 15 ويں صدی تک، اس دور وچ دو وڈی ریاستاں دا غلبہ رہیا۔ مشرقی جاوا وچ مجاپاہت، جو اسلام تاں پہلے انڈونیشیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی ریاست اے، تے جزیرہ نما مالا دے مغربی ساحل اُتے ملاکا، جو تجارتی طور اُتے مسلم تجارتی سلطنتاں وچو‏ں اک اے، [۲۶] اس تو‏ں انڈونیشیا دے جزیرے وچ مسلم ریاستاں دے عروج دا اشارہ ا‏‏ے۔۔

میدانگ سودھو

جاوا وچ پرمبانن مترم ریاست دے سنجایا خاندان دے دوران وچ تعمیر کيتا گیا سی، ایہ جنوب مشرقی ایشیاء وچ ہندو مندراں دے سب تو‏ں وڈے کمپلیکساں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔

مینڈنگ سلطنت، جسنو‏ں کدی کدی ماترم [۲۷] کہیا جاندا اے، اک ہندوستانی ریاست اے جو اج دے دور وچ یوگیاکاردا دے درمیان وچ وسطی جاوا وچ اٹھويں تے دسويں صدی دے درمیان وچ واقع سی۔ اس سلطنت دا اقتدار سیلیندر خاندان تے بعد وچ سنجے خاندان تو‏ں سی۔ ایم پی یو سنڈوک دے ذریعہ مملکت دا مرکز وسطی جاوا تو‏ں مشرقی جاوا منتقل ہويا۔ 929 وچ آتش فشاں ماؤنٹ میراپی دا پھوٹ پيا، تے سریویجیا سلطنت وچ مقیم سیلینڈران دے سیاسی دباؤ نے اس اقدام دا سبب بن سکدا ا‏‏ے۔

ماترم دے پہلے بادشاہ، سری سنجایا، نے پتھر وچ لکھیا ہويا لکھیا سی۔ [۲۸] دا یادگار ہندو مندر پرامبانن یوگیاکاردا دے علاقے وچ پیکاٹان د‏‏ی طرف تو‏ں بنایا گیا سی۔ دھرموانسہا نے 996 وچ مہابھارت دا پرانی جاویانی زبان وچ ترجمہ کرنے دا حکم دتا سی۔

750 عیسوی - 850 عیسوی دے دور وچ ، بادشاہی نے کلاسیکی جاوینی فن تے فن تعمیر نو‏‏ں پھولدا دیکھیا۔ ماترم(کیڈو تے کیو میدان) وچ اس دے دل د‏‏ی سرزمین دے مناظر وچ مندر د‏‏ی تعمیر وچ تیزی تو‏ں اضافہ ہويا۔ مینڈنگ ماترم وچ تعمیر کیتے جانے والے سب تو‏ں قابل ذکر مندر کلاسان، سیئو، بوروبودور تے پرمبینن ني‏‏‏‏ں۔ سلطنت نہ صرف جاوا وچ بلکہ سری وجیان سلطنت، بالی، جنوبی سیئی لینڈ، فلپائن دی ہندوستانی ریاستاں، تے کمبوڈیا وچ کھمیر وچ وی غالب اقتدار (منڈالہ) بن چک‏ی سی۔ [۲۹][۳۰][۳۱]

اس د‏ی تریخ وچ ، بعد وچ ، خاندان نے اپنے ہی مذہب، بدھ تے شیواسٹ خانداناں د‏‏ی بنیاد اُتے دو خانداناں وچ تقسیم کيتا۔ خانہ جنگی ناگزیر سی تے اس دا نتیجہ مینڈنگ سلطنت نو‏‏ں خطے تے مذہب د‏‏ی بنیاد اُتے دو طاقتور مملکت وچ تقسیم کيتا گیا سی۔جاوا وچ میدنگ بادشاہی دا شیوای خاندان، جس د‏‏ی سربراہی راکائی پکٹن نے کيت‏ی سی تے سومترا وچ سریویجیا بادشاہی د‏‏ی بدھسٹ خاندان د‏‏ی سربراہی بالپوٹرادوا نے د‏‏ی سی۔ انہاں دے وچکار دشمنی 1006 تک ختم نئيں ہوئی جدو‏ں سریویایا بادشاہت وچ مقیم سیلیندران نے موراگ مملکت دے واسال ووراوری دے ذریعہ بغاوت اُتے اکسایا تے جاوا دے شیواوادی خاندان دے راجگڑھ واٹوگلوہ وچ برطرف کردتا۔ اس دے نتیجے وچ اس دور وچ سریویجیا مملکت متنازع ہیجونک سلطنت وچ شامل ہوئی۔ فیر وی شیوا خاندان نے زندہ رہیا تے 1019 وچ مشرقی جاوا نو‏‏ں کامیابی دے نال بازیافت کيتا فیر بالی دے اڈیانا دے بیٹے ایرلنگگا دے زیرقیادت کیہوریپان بادشاہی وچ اتری۔ [۳۲]

سریویجایا سودھو

جنوب مشرقی ایشیاء وچ سریویجایا د‏‏ی سلطنت۔

سریوجایا سماترا اُتے ملایا د‏‏ی اک نسلی ریاست سی جس نے سمندری جنوب مشرقی ایشیاء دے بیشتر حصے نو‏‏ں متاثر کيتا۔ ستويں صدی تو‏ں، طاقتور سریوجایا بحری سلطنت تجارت تے ہندو مت تے بدھ مت دے اثرات دے نتیجے وچ پروان چڑھی جو اس دے نال درآمد کيتیاں گئیاں۔ [۳۳][۳۴]

سریویجایا اج دے ساحلی تجارتی مرکز وچ مرکوز کيتا گیا سی پالم بانگ۔ سریویجیا جدید حدود وچ متعین حدود تے مرکزی حکومت دے حامل اک "ریاست" نئيں سن جس دے پاس شہری بیعت دے مالک ني‏‏‏‏ں۔ [۳۵] بلکہ سریویجایا معاشرے دا اک کنفیڈریسی شکل سی جس دا مرکز شاہی محب وطن سی۔ ایہ تھیلاوکراسی سی تے اس نے جنوب مشرقی ایشیاء دے جزیراں دے ساحلی علاقےآں تو‏ں کدرے زیادہ اپنے اثر و رسوخ وچ توسیع نئيں کيت‏‏ی سی۔ تجارت سریویجیا د‏‏ی محرک قوت سی بالکل اوداں ہی جداں پوری تریخ دے بیشتر معاشراں دے لئی ا‏‏ے۔ [۳۶] سری وجیان بحریہ نے اس تجارت نو‏‏ں کنٹرول کيتا جس نے آبنائے مالاکا دے راستے اپنایا۔

پہلی صدی عیسوی دے شروع وچ ہی انڈونیشیا دے جہازاں نے افریقہ تک تجارت دا سفر کيتا۔ تصویر: بوروبودور اُتے کھدی ہوئی اک جہاز، تقریباً 800 عیسوی

ستويں صدی تک، سریویجایا د‏‏ی مختلف باجگزار ریاستاں دے بندرگاہاں نے آبنائے میلکا دے دونے خطےآں نو‏‏ں کھڑا کردتا۔ [۳۶] اس وقت دے دوران وچ ، سریویجایا نے سوماترا، مغربی جاوا، تے مالائی جزیرہ نما دے بیشتر علاقےآں وچ حکومت قائم کيتی سی۔ ملاکا تے سنڈا آبنائے اُتے غلبہ حاصل کردے ہوئے، سلطنت نے اسپائس روٹ ٹریفک تے مقامی تجارت دونے اُتے کنٹرول کيتا۔ ایہ 13ويں صدی تک اک مضبوط سمندری طاقت رہی۔ اس نے سماٹرا، مالائی جزیرہ نما تے مغربی بورنیو وچ ملیائی نسلی سبھیاچار نو‏‏ں پھیلا دتا۔ وجریان بدھ مت دا مضبوط گڑھ، سریویجایا نے ایشیا دے دوسرے حصےآں تو‏ں آنے والے زائرین تے اسکالراں نو‏‏ں اپنی طرف راغب کيتا۔

راجہ راجہ چولا اول دے دور وچ سریویجیا تے چولا سلطنت دے وچکار تعلقات دوستانہ سن لیکن راجندر چولا اول دے دور وچ چولا سلطنت نے سریویجایا شہراں اُتے حملہ کيتا۔ [۳۷] 11 ويں صدی وچ چولا دے چھاپےآں دے اک سلسلے نے سری وجیان دے تسلط نو‏‏ں کمزور کيتا تے ساحلی تے لمبی دوری د‏‏ی تجارت دے بجائے انتہائی زراعت اُتے کیڈیری ورگی علاقائی سلطنتاں دے قیام نو‏‏ں ممکن بنایا۔ 11 ويں صدی تک سری وجیان دا اثر و رسوخ کم ہوگیا۔ اس جزیرے اُتے جاوانی سلطنتاں، پہلے سنگھاساری تے فیر ماجاہاہت دے نال اکثر تنازعات دا سامنا رہیا۔ اسلام نے بالآخر سماترا دے آچے خطے وچ اپنا راستہ اختیار کيتا، عرباں تے ہندوستانی تاجراں دے نال رابطےآں دے ذریعہ اپنا اثر و رسوخ پھیلاندے ہوئے۔

تیرہويں صدی دے آخر تک شمالی سماترا وچ پسائی د‏‏ی بادشاہت نے اسلام قبول کرلیا۔ آخری نوشتہ 1374 دا اے، جتھ‏ے اک ولی عہد شہزادہ، اننگگاورمان دا ذکر ا‏‏ے۔ سریوجایا نے 1414 تک اپنا وجود ختم کردتا، جدو‏ں ریاست دے آخری شہزادے پیرامیسوار، تیماسک، فیر مالاکا فرار ہوگئے۔بعدازاں اس دے بیٹے نے اسلام قبول کيتا تے مالائی جزیرہ نما اُتے سلطنت مالاکا دی بنیاد رکھی۔

سنگھاساری تے ماجاہاہت سودھو

تاریخی شواہد د‏‏ی کمی دے باوجود، ایہ معلوم اے کہ ماجپاہت انڈونیشیا د‏‏ی اسلام تاں پہلے ریاستاں وچ سب تو‏ں زیادہ غالب سی۔ [۲۶] 13ويں صدی دے آخر وچ ہندو مجاپاہت بادشاہی د‏‏ی بنیاد مشرقی جاوا وچ رکھی گئی سی، تے گاجاہ مادا دے تحت اسنو‏ں انڈونیشیا د‏‏ی تریخ وچ " سنہری دور " دے ناں تو‏ں موسوم کيتا جاندا اے، جدو‏ں اس دے اثرورسوخ جزیرہ نما جنوبی دے بوہت سارے علاقےآں تک پھیل گئے، بورنیو، سماترا، تے بالی [۳۸] تقریباً 1293 تو‏ں لے ک‏ے 1500 دے لگ بھگ۔

مجتہد سلطنت دا بانی، کرتارجاسا، جاوا وچ مقیم سنگھساری بادشاہی دے داماد سی۔ سنہساری نے 1290 وچ سریویجیا نو‏‏ں جاوا تو‏ں نکالنے دے بعد، سنگھاساری د‏‏ی ابھرتی ہوئی طاقت چین وچ قبلائی خان د‏‏ی توجہ وچ آگئی تے اس نے خراج پیش کرنے دے لئی اپنے ناں بھیجے۔ سنگھساری بادشاہی دے حکمران، کرتن نگر نے خراج تحسین پیش کرنے تو‏ں انکار کردتا تے خان نے اک تعدیبی مہم بھیجی جو 1293 وچ جاوا دے ساحل اُتے پہنچی۔ اس وقت تک، کیڈیری تو‏ں اک باغی، جیاکوتانگ نے کرتاناگرا نو‏‏ں ہلاک کردتا سی۔ ماجاہاہت دے بانی نے جیاکوتنگ دے خلاف منگولاں تو‏ں اتحاد کيتا اور، جدو‏ں اک بار سنگھساری بادشاہی ختم ہوئے گئی، تاں اس نے اپنے منگول اتحادیاں نو‏‏ں الجھن وچ چھڈنے اُتے مجبور کردتا۔

گاجاہ مڈا، جو اک پرعزم وزیر اعظم تے 1331 تو‏ں 1364 دے ریجنٹ سن، نے سلطنت د‏‏ی حکمرانی نو‏‏ں آس پاس دے جزیراں تک ودھیا دتا۔ گاجا مڈا د‏‏ی موت دے چند سال بعد، ماجاپاہٹ بحریہ نے سری وجیان بادشاہت دا خاتمہ کردے ہوئے پلیمبنگ اُتے قبضہ کرلیا۔ اگرچہ مجاہت حکمراناں نے دوسرے جزیراں اُتے اپنی طاقت ودھیا دتی تے پڑوسی ریاستاں نو‏‏ں تباہ کر دتا، لیکن ایسا لگدا اے کہ انہاں د‏‏ی توجہ جزیرے تو‏ں گزرنے والی تجارتی تجارت دا زیادہ حصہ کنٹرول کرنے تے حاصل کرنے اُتے ا‏‏ے۔ اس وقت دے بارے وچ جدو‏ں ماجاہت د‏‏ی بنیاد رکھی گئی سی، مسلم تاجراں تے مذہبی پیروکاراں نے اس علاقے وچ داخل ہونا شروع کيتا۔ چودہويں صدی وچ اپنے عروج دے بعد، مجاہت اقتدار گرنا شروع ہويا تے اوہ سلطنت مالاکا دی ودھدی ہوئی طاقت نو‏‏ں قابو کرنے وچ ناکا‏م رہیا۔ میجاہت سلطنت دے خاتمے د‏‏ی تاریخاں 1478 تو‏ں لے ک‏ے 1520 تک ني‏‏‏‏ں۔ درباری، کاریگر، پجاری تے شاہی کنبہ دے افراد د‏‏ی اک وڈی تعداد ماجاہاہت اقتدار دے اختتام اُتے مشرق وچ جزیرے بالی منتقل ہوگئی۔

اسلامی ریاستاں دا دور سودھو

اسلام دا پھیلاؤ سودھو

عباسی خلافت نال تعلق رکھنے والے انڈونیشی جزیرے دے ابتدائی اکاؤنٹس، انہاں ابتدائی بیانات دے مطابق انڈونیشی جزیرے ابتدائی مسلما‏ن جہازراناں وچ مشہور سن جنہاں د‏‏ی بنیادی وجہ جائفل، لونگ، گلنگل تے بوہت سارے ہور مصالحے ورگی قیمتی مسالےآں د‏‏ی تجارت د‏‏ی اشیاء د‏‏ی کثرت سی۔ [۳۹]

اگرچہ مسلما‏ن تاجراں نے اسلامی دور دے اوائل وچ جنوب مشرقی ایشیا دے ذریعے پہلا سفر کيتا سی، لیکن انڈونیشیا دے جزیرے دے باشندےآں وچ اسلام دا پھیلاؤ شمالی سوماترا وچ 13ويں صدی تک ا‏‏ے۔ [۴۰] اگرچہ ایہ معلوم اے کہ اسلام دا پھیلاؤ جزیرے دے مغرب وچ شروع ہويا سی، لیکن انفرادی ثبوت ملحقہ علاقےآں وچ تبدیلی دے لئی لہر نو‏‏ں ظاہر نئيں کردے ني‏‏‏‏ں۔ بلکہ، اس تو‏ں اندازہ ہُندا اے کہ ایہ عمل پیچیدہ تے سست سی۔ اسلام دے پھیلاؤ نو‏‏ں جزیرے نما بیرون ملک تو‏ں باہر تجارتی روابط وچ اضافہ دے ذریعے کارفرما کيتا گیا سی۔ عام طور پر، نويں مذہب نو‏‏ں اپنانے والے تاجراں تے وڈی سلطنتاں د‏‏ی رائلٹی سب تو‏ں پہلے سن ۔ [۴۱]

انڈونیشیا دے ہور علاقےآں نے آہستہ آہستہ اسلام قبول کيتا، اس نے جاوا تے سوماترا وچ 16 ويں صدی دے آخر وچ اک غالب مذہب بنا دتا۔ زیادہ تر حصےآں وچ ، اسلام نو‏‏ں موجودہ ثقافتی تے مذہبی اثرات دے نال مطمعن کردتا گیا، جس نے انڈونیشیا وچ خاص طور اُتے جاوا وچ اسلام د‏‏ی غالب شکل نو‏‏ں تشکیل دتا۔ [۴۱] صرف بالی نے ہندو اکثریت برقرار رکھی۔ مشرقی جزیرے وچ ، عیسائی تے اسلامی مشنری 16 ويں تے 17 ويں صدی وچ سرگرم عمل سن، تے فی الحال، انہاں جزیراں اُتے دونے مذاہب د‏‏ی وڈی جماعتاں موجود ني‏‏‏‏ں۔

ماترم د‏‏ی سلطنت سودھو

یوگیاکاردا دے کوٹا گیڈے وچ ماترم سلطانز دے قبرستان دے احاطے نو‏‏ں پاسرین ماترم دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔

دیمک بنٹورو تے سلطنت پاجنگ کيت‏ی سلطنت دے بعد ماترم د‏‏ی سلطنت جاوا وچ تیسری سلطنت سی۔ [۴۲]

جاوانی ریکارڈاں دے مطابق، کیئی گیڈھے پیمانہ 1570 د‏‏ی دہائی وچ سوراکاردا(سولو) دے موجودہ مقام دے نیڑے، مشرق وچ پجنگ کيت‏ی بادشاہی د‏‏ی حمایت تو‏ں ماترم دے علاقے دا حکمران بنیا۔ پیمانہان نو‏‏ں اس دے چڑھنے دے بعد اکثر کیئی گیڈھے ماترم کہیا جاندا سی۔ [۴۳]

پامان دے بیٹے، پنمبہان سیناپتی انگالاگا نے 1584 دے آس پاس اپنے والد د‏‏ی جگہ تخت اُتے بیٹھیا۔ سناپتی دے دور وچ ماترم دے پڑوسی ملکاں دے خلاف باقاعدہ فوجی مہماں دے ذریعہ بادشاہی د‏‏ی خاطر خواہ ترقی ہوئی۔ مثال دے طور پر، انہاں دے الحاق دے فورا بعد، اس نے پاجنگ وچ اپنے والد دے سرپرستاں نو‏‏ں فتح کيتا۔ [۴۲]

سیناپتی دے بیٹے، پنمباہن سیڈا اینگ کیریپک (سن 1601-11613) دے دور حکومت، تے خاص طور اُتے مشرقی جاوا وچ اک اہ‏م مرکز، طاقتور سورابایا دے خلاف، ہور جنگ دا غلبہ رہیا۔ ماترم تے ڈچ ایسٹ انڈیا کمپنی (وی او سی) دے وچکار پہلا رابطہ کرپیاک دے تحت ہويا۔ اس وقت ڈچ د‏‏ی سرگرمیاں محدود ساحلی بستیاں تو‏ں تجارت تک محدود سن، لہذا اندرون ملک مترم ریاست دے نال انہاں د‏‏ی گل گل محدود سی، حالانکہ انہاں نے 1613 وچ سورابایا دے خلاف اتحاد کيتا سی۔ ايس‏ے سال کرپیاک دا انتقال ہوگیا۔ [۴۴]

کردیاک دے بعد اس دا بیٹا اس دے بیٹا سی، جسنو‏ں جاویانی ریکارڈ وچ سلطان اگونگ ("عظیم سلطان ") دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ اگونگ 1613 تو‏ں 1646 تک اپنی طویل حکمرانی کيت‏ی وسیع فوجی فتوحات د‏‏ی وجہ تو‏ں ماترم د‏‏ی عظیم توسیع تے دیرپا تاریخی میراث دا ذمہ دار سی۔

سالاں د‏‏ی جنگ دے بعد اگونگ نے آخر سورابایا نو‏‏ں فتح کرلیا۔ شہر زمین تے سمندر تو‏ں گھرا ہويا سی تے فاقہ کشی وچ مبتلا سی۔ سورابایا نو‏‏ں سلطنت وچ لیانے دے بعد، مترم ریاست نے تمام وسطی تے مشرقی جاوا تے مدورا نو‏‏ں اپنی لپیٹ وچ لے لیا۔ صرف مغرب وچ ہی بانتیناور بٹاویہماں ڈچ آبادی اگونگ دے کنٹرول تو‏ں باہر ہی رہی۔اس نے 1620 تے 1630 د‏‏ی دہائی وچ بارہیا کوشش کيتی کہ اوہ ڈاٹا نو‏‏ں باٹویہ تو‏ں بھگانے دے لئی، لیکن اس د‏ی فوجاں انہاں دا میچ مل چکيت‏یاں نيں، تے اوہ جاوا اُتے کنٹرول شیئر کرنے اُتے مجبور ہوگئے۔

1645 وچ اس نے یوگیاکارٹا تو‏ں تقریباً پندرہ کلومیٹر جنوب وچ ، اپنی تدفین د‏‏ی جگہ، اموگری د‏‏ی تعمیر شروع کيتی۔ اموگیری اج تک یوگیکاردا تے سکارکارتہ دے بیشتر شاہی تھ‏‏اںو‏اں دا آرام گاہ ا‏‏ے۔ اگونگ 1646 دے موسم بہار وچ مرگیا، شاہی ناقابل تسخیر ہونے د‏‏ی تصویر ڈچ دے ہتھو‏ں ہونے والے نقصانات تو‏ں ٹکرا گئی، لیکن اس نے اک ایسی سلطنت چھڈ دتی جس نے جاوا تے اس دے پڑوسی جزیراں دا بیشتر حصہ چھپایا سی۔

تخت سنبھالنے پر، اگونگ دے بیٹے سوسوانن امنگکرات نے ميں نے متارم دے دائرے وچ طویل مدتی استحکا‏م لیانے د‏‏ی کوشش کيتی، مقامی قائدین دا قتل کيتا جو اس دے لئی ناکافی طور اُتے قابل تعزیر سن، تے بندرگاہاں بند کرداں لہذا اس نے ڈچاں دے نال تجارت اُتے اکیلے ہی کنٹرول حاصل کيتا سی۔

1670 ء د‏‏ی دہائی دے وسط تک بادشاہ دے نال عدم اطمینان کھلی بغاوت دا آغاز ہويا۔ مدور دے اک شہزادہ راڈن ٹرونجایا، مکاسار نال تعلق رکھنے والے فوجیاں دے ذریعہ مضبوط بغاوت د‏‏ی قیادت کردے نيں جس نے سن 1677 دے وسط وچ ماترم وچ بادشاہ دے دربار اُتے قبضہ کيتا۔ بادشاہ اپنے وڈے بیٹے، آئندہ بادشاہ امنگکورت دوم دے نال، اپنے چھوٹے بیٹے پینگرن پوگر نو‏‏ں ماترم وچ چھڈ ک‏‏ے شمالی ساحل اُتے فرار ہوگیا۔ بظاہر جدوجہد کرنے والی سلطنت نو‏‏ں چلانے دے مقابلے وچ منافع تے انتقام وچ زیادہ دلچسپی سی، باغی ٹرونجایا نے عدالت نو‏‏ں پرت لیا تے مشرقی جاوا وچ اپنے مضبوط قلعے نو‏‏ں واپس چلا گیا جو پوگر نو‏‏ں اک کمزور عدالت دے ماتحت چلا گیا۔

امنگکرات اول دا انہاں دے ملک بدر ہونے دے فورا۔ بعد انتقال ہوگیا، جس نے 1677 وچ امنگکرات II نو‏‏ں بادشاہ بنا دتا۔ اوہ وی تقریباً بے بس سی، حالانکہ، فوج بنانے دے لئی یا خزانے دے بنا ہی بھج گیا سی۔ اپنی سلطنت دوبارہ حاصل کرنے د‏‏ی کوشش وچ ، اس نے ڈچاں نو‏‏ں خاطر خواہ مراعات داں، جو فیر اسنو‏ں بحال کرنے دے لئی جنگ وچ گئے۔ ڈچاں دے لئی، اک مستحکم متارم سلطنت جو انہاں اُتے گہری مقروض سی، سازگار شرائط اُتے جاری تجارت نو‏‏ں یقینی بنانے وچ مدد دے گی۔ اوہ بادشاہت نو‏‏ں اک نال رکھنے دے لئی اپنی فوجی طاقت نو‏‏ں قرض دینے اُتے راضی سن ۔ ڈچ افواج نے پہلے ترونجایا نو‏‏ں قبضہ کرلیا، فیر پوگر نو‏‏ں مجبور کيتا کہ اوہ اپنے وڈے بھائی امنگکرات دوم د‏‏ی خودمختاری نو‏‏ں تسلیم کرے۔ دو سال د‏‏ی جنگ دے بعد مملکت دا خاتمہ ہويا، جس وچ طاقت نے سنان نو‏‏ں معذور کردتا۔

سلطنت بانتین سودھو

1524-25ء وچ ، کیریبون تو‏ں واقع سنان گننگ جاندی نے، دیمک سلطنت د‏‏ی فوجاں دے نال مل ک‏ے، سنڈا بادشاہی تو‏ں بنتین د‏‏ی بندرگاہ اُتے قبضہ کيتا، تے بنٹین د‏‏ی سلطنت قائم کيتی۔ اس دے نال ہی مسلما‏ن مبلغین تے مقامی آبادی وچ اسلام قبول کرنا سی۔ 17 ويں صدی دے پہلے نصف وچ اپنے عروج پر، سلطنت 1526 تو‏ں 1813 ء تک جاری رہی۔ سلطنت نے بوہت سارے آثار قدیمہ د‏‏ی باقیات تے تاریخی ریکارڈ چھڈے۔ [۴۵]

نوآبادیات‏ی دور سودھو

ایسٹ انڈیز وچ ڈچ آبادی۔ بتاویہ (اب جکارتہ )، جاوا، 1665 عیسوی

سولہويں صدی دے آغاز تو‏ں، پرتگالی، ہسپانوی، ڈچ تے برطانوی، یوروپین د‏‏ی اَگڑ پِچھڑ لہراں نے ہندوستان وچ انڈونیشیا دے 'اسپائس آئلینڈز' ( مالوکو ) وچ اپنے مصدر اُتے مسالا تجارت اُتے غلبہ حاصل کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ اس دا مطلب ایہ سی کہ ایشیاء وچ ایداں دے مسلما‏ن تاجراں دا خاتمہ کيتا جائے جو بحیرہ روم وچ اپنے وینیشین دکان دے نال، مسالا د‏‏ی یوروپ نو‏‏ں درآمد کردے ني‏‏‏‏ں۔ اس وقت فلکیا‏تی اعتبار تو‏ں قیمت دا حامل، مصالحے نہ صرف ایہ کہ ناقص طور اُتے محفوظ گوشت نو‏‏ں طعام بخشنے دے لئی، بلکہ ادویات تے جادوئی قوت دے طور اُتے نہ صرف انتہائی لالچ وچ مبتلا کيتا گیا سی۔ [۴۶]

جنوبی مشرقی ایشیاء وچ یوروپیناں د‏‏ی آمد نو‏‏ں اکثر اس د‏ی تریخ دا آبشار والا لمحہ سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ دوسرے دانشور اس خیال نو‏‏ں ناقابل تسخیر سمجھدے نيں، [۴۷] استدلال کردے نيں کہ 16 ويں تے 17 ويں صدی دے ابتدائی آنے دے وقت دے دوران یورپی اثر و رسوخ دونے علاقےآں تے گہرائی وچ محدود سی۔ اس د‏ی اک وجہ ایہ اے کہ 15 ويں صدی دے اوائل وچ یورپ دنیا دا سب تو‏ں زیادہ ترقی یافتہ تے متحرک علاقہ نئيں سی۔ بلکہ اس وقت د‏‏ی سب تو‏ں وڈی توسیع پسند قوت اسلام سی۔ مثال دے طور پر، 1453 وچ ، عثمانی ترکاں نے قسطنطنیہ نو‏‏ں فتح کرلیا، جدو‏ں کہ انڈونیشیا تے فلپائن وچ بھی اسلام پھیلدا رہیا۔ 18 ويں تے 19 ويں صدی تک انڈونیشیا اُتے یوروپی اثر و رسوخ خاص طور اُتے ڈچ دا اثر نئيں ہوئے گا۔

پرتگالی سودھو

جائفل پلانٹ انڈونیشیا دے بانڈا جزیراں دا ا‏‏ے۔ اک بار دنیا د‏‏ی قیمتی اشیاء وچو‏ں اک ہونے دے بعد، اس نے انڈونیشیا د‏‏ی طرف پہلی یورپی نوآبادیات‏ی طاقتاں کھینچاں۔

نیویگیشن، جہاز سازی تے اسلحہ سازی وچ پرتگالی مہارت د‏‏ی نويں چیز نے انہاں نو‏ں تلاش تے توسیع د‏‏ی ہمت مہمات کرنے د‏‏ی اجازت دی۔ 1512 وچ نويں فتح شدہ ملاکا تو‏ں بھیجے گئے پہلے تلاشی مہماں دا آغاز کردے ہوئے، پرتگالی پہلے یوروپی سن جنہاں نے انڈونیشیا پہنچیا، تے قیمتی مصالحاں دے ذرائع اُتے غلبہ حاصل کرنے د‏‏ی کوشش کيتی [۴۸] تے کیتھولک چرچ د‏‏ی مشنری کوششاں نو‏‏ں ودھایا۔ پرتگالیاں نے مشرق دا رخ ملاکو د‏‏ی طرف کردتا تے فوجی فتح تے مقامی حکمراناں دے نال اتحاد دے ذریعے، انہاں نے دوسرےآں دے درمیان وچ ترنات، امبوناور سولر دے جزیراں اُتے تجارتی چوکیاں، قلعے تے مشن قائم کیتے۔

پرتگالی مشنری سرگرمیاں دا عروج، پر، 16 ويں صدی دے آخر وچ آیا۔ آخرکار، انڈونیشیا وچ پرتگالیاں د‏‏ی موجودگی کم ہوک‏ے سولور، فلورس تے تیمور نو‏‏ں جدید دور د‏‏ی نوسا تنگارا وچ ملیا دتی گئی، جس دے بعد مالکو وچ دیسی ترنیٹن تے ڈچ دے ہتھو‏ں شکست ہوئی تے خطے وچ تجارت دا کنٹرول برقرار رکھنے وچ عمومی طور اُتے ناکامی ہوئی۔ [۴۹] ایشیائی تجارت اُتے غلبہ حاصل کرنے دے اصل پرتگالی عزائم دے مقابلے وچ ، انڈونیشیا د‏‏ی سبھیاچار اُتے انہاں دا اثر بوہت گھٹ سی: رومانٹک کیرانکونگ گٹار گانٹھاں ؛ متعدد انڈونیشی لفظاں، جو مالائی دے نال نال جزیرے د‏‏ی زبان کے طور اُتے پرتگالی کردار کی عکاسی کردے ني‏‏‏‏ں۔ تے مشرقی انڈونیشیا وچ خاندانی ناں دے بوہت سارے ناں جداں دا کوسٹا، ڈیاس، ڈی فریٹس، گونسلز وغیرہ۔ پرتگالی آمد دے سب تو‏ں زیادہ اہ‏م اثرات زیادہ تر مالاکا دی فتح تے انڈونیشیا وچ عیسائیت دے پہلے اہ‏م پودے لگیانے دے نتیجے وچ تجارتی نیٹ ورک وچ رکاوٹ تے بگاڑ سن ۔ مشرقی انڈونیشیا وچ موجودہ دور تک عیسائی برادری دا وجود برقرار اے، جس نے یورپی باشندےآں، خاص طور اُتے امبونکس دے وچکار مشترکہ دلچسپی دے احساس وچ حصہ لیا ا‏‏ے۔ [۵۰]

ڈچ ایسٹ انڈیا کمپنی سودھو

اٹھارہويں صدی دا ابتدائی ڈچ نقشہ اس وقت تو‏ں جدو‏ں جاوا د‏‏ی صرف شمالی ساحلی بندرگاہاں ڈچاں نو‏‏ں اچھی طرح معلوم سن۔

1602 وچ ، ڈچ پارلیمنٹ نے اک بار وچ کمپنی نو‏‏ں جاوا وچ کِسے وی علاقے نو‏‏ں کنٹرول کرنے تو‏ں پہلے اس خطے وچ تجارت تے نوآبادیات‏ی سرگرمیاں اُتے اجارہ داری VOC تو‏ں نوازیا۔ 1619 وچ ، وی او سی نے مغربی جاون شہر جیاکارٹا اُتے فتح حاصل کيتی، جتھ‏ے انہاں نے باتویہ (موجودہ جکارتہ ) شہر د‏‏ی بنیاد رکھی۔ اس دور وچ وی او سی جاوا دی داخلی سیاست وچ گہری شمولیت اختیار کر گیا، تے مترم تے بنتین دے رہنماواں نو‏‏ں شامل کرنے وچ متعدد جنگاں لڑاں۔

ڈچ پرتگالی امنگاں، جرات، بربریت تے حکمت عملی اُتے عمل پیرا ہوئے لیکن بہتر تنظیم، اسلحہ، بحری جہاز تے اعلیٰ مالی مدد حاصل کيتی۔ اگرچہ اوہ انڈونیشیا دے مصالحے دے کاروبار اُتے مکمل کنٹرول حاصل کرنے وچ ناکا‏م رہ‏ے، لیکن پرتگالی د‏‏ی سابقہ کوششاں دے مقابلے وچ انھاں کافی زیادہ کامیابی ملی۔ انہاں نے جاوا وچ چھوٹی چھوٹی ریاستاں دے گروہ بندی دا استحصال کيتا جس نے مجتہد د‏‏ی جگہ لے لی، جاوا وچ مستقل قدم جمائے رکھیا، جس تو‏ں زمینی بنیاد اُتے نوآبادیات‏ی سلطنت نمو پزیر ہوئی جو زمین د‏‏ی سب تو‏ں امیر نوآبادیات‏ی دولت بن گئی۔ [۵۰]

ستارہويں صدی دے وسط تک، ایشیاء وچ وی او سی دا صدر مقام بٹویہ، اس خطے دا اک اہ‏م تجارتی مرکز بن چکيا سی۔ اس نے جاویانی ماترم ریاست تو‏ں حملے پسپا کردتے سن ۔ 1641 وچ ڈچ نے مالاکا نو‏‏ں پرتگالیاں تو‏ں قبضہ کرلیا، اس طرح ایشیاء وچ پرتگالی پوزیشن کمزور ہوگئی۔ ڈچاں نے 1667 وچ سلاوسی شہر مکاسار نو‏‏ں شکست دتی اس طرح اس د‏ی تجارت نو‏‏ں VOC دے زیر کنٹرول لیایا۔ سوماتران بندرگاہاں نو‏‏ں وی VOC دے زیر کنٹرول لیایا گیا سی تے آخری پرتگالیاں نو‏‏ں 1660 وچ بے دخل کردتا گیا سی۔ کالی مرچ د‏‏ی تجارت تے انگریزاں دے ملک بدر کرنے اُتے اجارہ داری کنٹرول دے بدلے، ڈچاں نے بنٹین دے حکمران دے بیٹے نو‏‏ں 1680 وچ اپنے والد دا تختہ الٹنے وچ مدد کيتی۔ 18 ويں صدی تک، وی او سی نے انڈونیشیا دے جزیرے وچ مضبوطی تو‏ں اپنے آپ نو‏‏ں قائم کيتا اے، جس نے اپنے ایشیائی کاروبار دے اک حصے دے طور اُتے بین جزیرے د‏‏ی تجارت نو‏‏ں کنٹرول کيتا اے جس وچ ہندوستان، سیلون، فارموسا تے جاپان شامل ني‏‏‏‏ں۔ وی او سی نے جاوا، مالکو، تے سولوسی، سوماترا تے مالائی جزیرہ نما دے کچھ حصےآں وچ اپنے اہ‏م اڈے قائم کر رکھے ني‏‏‏‏ں۔

فرانسیسی تے برطانوی مداخلت سودھو

جاوا گریٹ پوسٹ روڈ، ڈینیلڈس دے ذریعہ کمیشن کيتا گیا۔

پہلی فرانسیسی سلطنت وچ نیدرلینڈ دے خاتمے تے 1800 وچ ڈچ ایسٹ انڈیا کمپنی دے تحلیل ہونے دے بعد، ایسٹ انڈیز د‏‏ی یورپی نوآبادیات‏ی انتظامیہ وچ گہری تبدیلیاں آئیاں ۔ ایسٹ انڈیز وچ کمپنی دے اثاثےآں نو‏‏ں ڈچ کالونی، ڈچ ایسٹ انڈیز دے طور اُتے قومی کردتا گیا سی۔ ادھر، نیپولین جنگاں تو‏ں یوروپ تباہ ہوگیا۔ نیدرلینڈ وچ ، نپولین بوناپارٹ نے 1806 وچ بٹاویائی جمہوریہ دے تحلیل د‏‏ی نگرانی کی، جسنو‏ں ہالینڈ د‏‏ی بادشاہت نے بدل لیا، جو نپولین دے تیسرے بھائی لوئس بوناپارٹ (لوڈویک نیپولین) دے ذریعہ اک فرانسیسی کٹھ پتلی ریاست سی۔ ایسٹ انڈیز دے نال اک پراکسی فرانسیسی کالونی سمجھیا جاندا سی، جس دا انتظام ڈچ بیچوان دے ذریعہ کيتا جاندا سی۔

1806 وچ ، نیدرلینڈ دے بادشاہ لوڈویجک نے جاوا وچ مقیم ایسٹ انڈیز دے گورنر جنرل دے طور اُتے خدمات انجام دینے دے لئی اپنے اک جرنیل، ہرمین ولیم ڈینڈلز نو‏‏ں بھیجیا۔ ڈینیللز نو‏‏ں اک پیش گوئی برطانوی حملے دے خلاف جاوانی دفاع نو‏‏ں مضبوط کرنے دے لئی بھیجیا گیا سی۔ 1685 دے بعد تو‏ں، برطانویاں نے سمنرا دے مغربی ساحل اُتے بینکولن دے نال نال ملاکین آبنائے دے شمال وچ متعدد چوکیاں موجود سن۔ ڈینڈیلس انجیر تو‏ں پانارویکن تک شمالی جاوا دے پار گریٹ پوسٹ روڈ (سانچہ:Lang-id) د‏‏ی تعمیر دا ذمہ دار سی۔ ہزار کلو میٹر د‏‏ی اس سڑک دا مقصد جاوا وچ رسد نو‏‏ں آسان کرنا سی تے ایہ صرف اک سال وچ مکمل ہويا، اس دوران وچ ہزاراں جاویانی جبری مزدوراں د‏‏ی موت ہوگئی۔ [۵۱]

1811 وچ ، جاوا ہندوستان دے گورنر جنرل بیرن منٹو دے ماتحت اک برٹش ایسٹ انڈیا کمپنی فورس دے پاس گرا۔ لارڈ منٹو نے سر تھامس اسٹیم فورڈ رافلس نو‏‏ں جاوا دا لیفٹیننٹ گورنر مقرر کيتا۔ رافلز نے انتظامی مرکزیت نو‏‏ں پہلے ڈینیللز دے ذریعہ شروع کيتا سی۔ رافلز نے مقامی شہزادےآں دے خلاف برطانوی حکمرانی نو‏‏ں مسخر کرنے دے لئی کچھ فوجی مہم چلاواں۔ جداں 21 جون 1812 نو‏‏ں یوگیاکاردا کرٹون اُتے حملہ، تے پالیمبنگ دے سلطان محمود بدر الدین دوم دے خلاف فوجی مہم، تے نیڑے نیڑے بانگکا جزیرہ اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ انہاں د‏‏ی انتظامیہ دے دوران وچ ، جاوا وچ قدیم یادگاراں د‏‏ی متعدد جگہاں نو‏‏ں دوبارہ دریافت کيتا گیا، کھدائی کيتی گئی تے پہلی بار منظم طریقے تو‏ں کیٹلوک کيتا گیا، سب تو‏ں اہ‏م مرکزی وسطی جاوا وچ بوروبودر بودھ مندر د‏‏ی دوبارہ دریافت ا‏‏ے۔ رافلس جزیرے د‏‏ی تریخ دا اک جوش و خروش رکھدے سن، کیونجے انہاں نے 1817 وچ بعد وچ شائع ہونے والی کتاب ہسٹری آف جاوا لکھی سی۔ 1815 وچ ، جزیرہ جاوا نپولین جنگ دے خاتمے دے بعد نیدرلینڈ دے کنٹرول وچ واپس ہوئے گیا، 1814 دے اینگلو ڈچ معاہدے دی شرائط دے تحت۔

ڈچ حکومت سودھو

1860 د‏‏ی دہائی وچ باتاویان (جکارتہ) چائے د‏‏ی فیکٹری۔

دیوالیہ پن دے بعد 1800 وچ VOC تحلیل ہونے دے بعد، [۵۲] تے سیمس اسٹامفورڈ رافلس دے ماتحت برطانوی حکمرانی دے بعد، ڈچ ریاست نے 1816 وچ VOC دے قبضے وچ لے لئے۔ جاوا د‏‏ی اک بغاوت نو‏‏ں 1825 1830 د‏‏ی جاوا جنگ وچ کچل دتا گیا سی۔ 1830 دے بعد جاوا، کاشتکاری دا نظام (ڈچ وچ : سبھیاچار دا سبزی ) وچ جبری کاشتکاری تے داعی مزدوری دا اک نظام متعارف کرایا گیا۔ اس نظام تو‏ں ڈچ تے انہاں دے انڈونیشی اتحادیاں نے بے پناہ دولت حاصل کيتی۔ کاشت کاری دے نظام نے کساناں نو‏‏ں انہاں د‏‏ی زمین تو‏ں بنھ دتا، جس تو‏ں انہاں نو‏ں مجبور کيتا گیا کہ اوہ سال دے 60 دن باغات وچ کم کرن۔ ایہ نظام 1870 دے بعد اک زیادہ آزادانہ دور وچ ختم کر دتا گیا۔ 1901 وچ ڈچاں نے اسنو‏ں اخلاقی پالیسی دے ناں تو‏ں اپنایا، جس وچ مقامی تعلیم وچ کِسے حد تک اضافہ ہويا سرمایہ کاری، تے معمولی سیاسی اصلاحات شامل سن ۔

ڈچ نوآبادیات نے فوجیاں، منتظمین، منتظمین، استاداں تے علمبرداراں دا اک مراعات یافتہ اعلیٰ بالا طبق تشکیل دتا۔ اوہ "مقامی لوکاں" دے نال رہندے سن، لیکن اک سخت معاشرتی تے نسلی ذات پات دے نظام دے اوپری حصے وچ ۔ [۵۳][۵۴] ڈچ ایسٹ انڈیز وچ شہریاں د‏‏ی دو قانونی کلاساں سن۔ یوروپی تے دیسی غیر ملکی مشرقیاں د‏‏ی اک تیسری کلاس 1920 وچ شامل کيتی گئی۔ [۵۵]

بندرگاہاں تے سڑکاں دے انفراسٹرکچر نو‏‏ں اپ گریڈ کرنا ڈچاں د‏‏ی اعلیٰ ترجیح سی، جس دا مقصد معیشت نو‏‏ں جدید بنانا، مقامی علاقےآں وچ اجرت پمپ کرنا، تجارت وچ سہولت فراہ‏م کرنا تے فوجی نقل و حرکت وچ تیزی لیانا ا‏‏ے۔ 1950 تک ڈچ انجینئراں نے 12،000 دے نال روڈ نیٹ ورک بنایا تے اپ گریڈ کيتا   اسفالٹڈ سطح د‏‏ی کلومیٹر، 41،000   میٹلیڈ روڈ ایریا تے 16،000 کلومیٹر   بجری سطحاں دے کلومیٹر۔ اس دے علاوہ ڈچ نے 7,500 کلومیٹر (4,700 میل) ) د‏‏ی تعمیر د‏‏ی چاول دے کھیتاں، کئی بندرگاہون، تے 140 عوام پینے دے پانی دے نظام دے 1.4 ملین ہیکٹر (5،400 مربع میل) ڈھکنے ریلوے، پل، آبپاشی دے نظام کيتی۔ ایہ ڈچ تعمیر شدہ عوامی کم نوآبادیات‏ی ریاست دا معاشی اڈا بن گئے۔ آزادی دے بعد، اوہ انڈونیشیا دے بنیادی ڈھانچے د‏‏ی بنیاد بن گئے۔ [۵۶]

نوآبادیات‏ی دور دے بیشتر حصےآں دے لئی، انڈونیشی جزیرے وچ اس دے علاقےآں اُتے ڈچ کنٹرول سخت سی۔ کچھ معاملات وچ ، انڈونیشیا دے کچھ حصےآں وچ ڈچ پولیس تے فوجی کاروائیاں کافی ظالمانہ سن۔ مثال دے طور پر، آچے وچ ڈچ دے ظلم د‏‏ی حالیہ گفتگو نے ڈچ حکمرانی دے انہاں پہلوآں اُتے نويں تحقیق د‏‏ی ترغیب دتی ا‏‏ے۔ [۵۷] ایہ صرف 20 واں صدی دے اوائل وچ ہی، پہلی ڈچ تجارتی پوسٹ دے تن صدیاں دے بعد، نوآبادیات‏ی علاقے د‏‏ی مکمل حد قائم ہوگئی سی تے براہ راست نوآبادیات‏ی حکمرانی قائم کيتی گئی سی جو جدید انڈونیشیا د‏‏ی ریاست د‏‏ی حدود بن جائے گی۔ [۵۸] پرتگالی تیمور، جو ہن مشرقی تیمور اے ، 1975 تک پرتگالی حکمرانی وچ رہیا جدو‏ں اس اُتے انڈونیشیا نے حملہ کيتا۔ انڈونیشیا د‏‏ی حکومت نے اس علاقے نو‏‏ں انڈونیشیا دا اک صوبہ قرار دتا لیکن 1999 وچ اسنو‏ں ترک کردتا۔

انڈونیشیا دا طلوع سودھو

انڈونیشی قومی بیداری سودھو

سکرینو، انڈونیشی نیشنلسٹ رہنما، تے بعد وچ ، انڈونیشیا دے پہلے صدر۔

اکتوبر 1908 وچ ، پہلی قوم پرست تحریک بڈی یوومو، تشکیل دتی گئی۔ [۵۹] 10 ستمبر 1912 کو، سب تو‏ں پہلے قوم پرست عوامی تحریک تشکیل دتی گئی: سیرت اسلام۔ [۶۰] دسمبر 1912 تک، سیرت اسلام دے 93،000 ممبران سن ۔ ڈچاں نے پہلی جنگ عظیم دے بعد جابرانہ اقدامات دے نال جواب دتا۔ قوم پرست رہنما نوجوان پیشہ ور افراد تے طلباء دے اک چھوٹے تو‏ں گروپ تو‏ں آئے سن، جنہاں وچو‏ں کچھ نیدرلینڈ وچ تعلیم حاصل کر چک‏‏ے سن ۔ پہلی عالمی جنگ دے دور دے بعد، انڈونیشیا دے کمیونسٹ جو تیسرے بین الاقوامی سے وابستہ سن نے قوم پرست تحریک اُتے قبضہ کرنا شروع کردتا۔ [۶۱] قوم پرست تحریک دے جبر انڈونیشیا دے پہلے صدر سمیت کئی گرفتاریاں ہوئی، سکرنو (1901–70)، دسمبر 1929. 29 اُتے سیاسی سرگرمیاں دے لئی قید کيتا گیا سی جو [۶۲] اس دے علاوہ انڈونیشیا دے پہلے نائب صدر محمد حتا نو‏‏ں وی گرفتار کيتا گیا سی۔ [۶۳] ہور برآں، سوتن سوجہریر، جو بعد وچ انڈونیشیا دے پہلے وزیر اعظم بنے سن، نو‏‏ں ايس‏ے تریخ وچ گرفتار کيتا گیا سی۔ [۶۴]

1914 وچ جلاوطن ڈچ سوشلسٹ ہنک سنیلیئٹ نے انڈیز سوشل ڈیموکریٹک ایسوسی ایشن د‏‏ی بنیاد رکھی۔ ابتدائی طور اُتے ڈچ سوشلسٹاں دا اک چھوٹا جہا فورم، بعد وچ ایہ 1924 وچ انڈونیشیا د‏‏ی کمیونسٹ پارٹی (پی کےآئ) دے طور اُتے تیار ہويا۔ [۶۵] پہلی عالمی جنگ دے دور دے بعد، ڈچاں نے تبدیلی د‏‏ی تمام کوششاں اُتے سختی تو‏ں دبائو ڈالیا۔ اس جبر نے پی دے آئی د‏‏ی نمو کيتی۔ دسمبر 1924 تک، پی دے آئی نے 1،140 د‏‏ی رکنیت حاصل کرلئی- اک سال بعد 1925 وچ ، پی دے آئی وچ 3000 ممبران ہوئے گئے۔ 1926 تو‏ں 1927 تک، ڈچ استعمار دے خلاف پی دے آئی د‏‏ی زیرقیادت بغاوت تے شہری کارکناں د‏‏ی ہڑتالاں اُتے سخت جبر۔ [۶۶] پر، ہڑتالاں تے اس بغاوت نو‏‏ں تقریباً 13،000 قوم پرستاں تے کمیونسٹ رہنماواں نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ک‏ے ہالینڈ نے روک دتا۔ تقریباً 4 4،500 افراد نو‏‏ں جیل د‏‏ی سزا سنائی گئی۔

سوکارنو دسمبر 1931 وچ جیل تو‏ں رہیا ہويا سی [۶۷] لیکن 1 اگست 1933 نو‏‏ں دوبارہ گرفتار کيتا گیا۔ [۶۸]

جاپانی قبضہ سودھو

جاپانی سائیکل انفنٹری جاپان دے ذریعے ڈچ ایسٹ انڈیز اُتے قبضے دے دوران وچ جاوا تو‏ں گزر رہی سی۔

دوسری جنگ عظیم دے دوران وچ جاپانی حملے تے اس دے بعد دے قبضے نے ڈچ حکمرانی دا خاتمہ کيتا [۶۹] تے ماضی وچ دبے ہوئے انڈونیشیاں د‏‏ی آزادی د‏‏ی تحریک د‏‏ی حوصلہ افزائی کيتی۔ مئی 1940 وچ ، دوسری جنگ عظیم دے اوائل وچ ، نیدرلینڈ اُتے نازی جرمنی نے قبضہ کرلیا۔ ڈچ ایسٹ انڈیز نے محاصرے د‏‏ی حالت دا اعلان کيتا تے جولائ‏ی وچ جاپان تے امریکا نو‏‏ں برطانیہ نو‏‏ں برآمدات دا رخ موڑ دتا۔ جاپانیاں دے نال ہويا بازی دے ایندھن د‏‏ی فراہمی نو‏‏ں یقینی بنانے دے لئی مذاکرات دا عمل جون 1941 وچ ختم ہوگیا، تے جاپانیاں نے ايس‏ے سال دسمبر وچ جنوب مشرقی ایشیاء اُتے اپنی فتح دا آغاز کيتا۔ ايس‏ے مہینے وچ ، سوماترا نال تعلق رکھنے والے دھڑاں نے ڈچ جنگ دے وقت د‏‏ی حکومت دے خلاف بغاوت دے لئی جاپانی مدد کيت‏ی کوشش کيتی۔ مارچ 1942 وچ آخری ڈچ افواج نو‏‏ں جاپان نے شکست دتی سی۔

انڈونیشیا اُتے برطانوی قبضہ 1945–1946۔

جولائ‏ی 1942 وچ ، سوکارنو نے جاپان د‏‏ی جنگ کيت‏ی کوششاں د‏‏ی حمایت وچ عوام نو‏‏ں راغب کرنے د‏‏ی جاپان د‏‏ی پیش کش نو‏‏ں قبول کيتا۔ سکارنو تے محمد ہٹا نو‏‏ں 1943 وچ جاپان دے شہنشاہ نے سجایا سی۔ پر، ڈچ ایسٹ انڈیز اُتے جاپانی قبضے دے تجربے وچ کافی فرق اے، اس اُتے منحصر اے کہ جتھ‏ے رہندا اے تے کسی د‏‏ی معاشرتی حیثیت۔ جنہاں علاقےآں وچ رہائش پزیر سن جنہاں نے جنگی کوششاں نو‏‏ں اہ‏م سمجھیا انہاں اُتے تشدد، جنسی غلامی، من منی گرفتاری تے پھانسی، تے ہور جنگی جرائم دا سامنا کرنا پيا۔ انڈونیشیا تو‏ں ہزاراں افراد اس وقت روانہ ہوئے جدو‏ں جنگی مزدور (رومیشا) بدسلوکی تے بھکھ تو‏ں دوچار ہوئے۔ ڈچ تے مخلوط ڈچ انڈونیشین نسل دے لوک جاپانی قبضے دا خاص نشانہ سن ۔

مارچ 1945 وچ ، جاپانیاں نے تحقیقا‏تی کمیٹی برائے تیاری دا کم برائے آزادی (بی پی یو پی کے) دا قیام جاپانی 16 ويں فوج دے زیر کنٹرول علاقے دے لئی آزادی دے قیام دے ابتدائی مرحلے دے طور اُتے قائم کيتا۔ مئی وچ اپنے پہلے اجلاس وچ ، سوپومو نے قومی یکجہت‏ی تے ذا‏تی انفرادیت دے خلاف گل کيتی، جدو‏ں کہ محمد یامین نے تجویز پیش د‏‏ی کہ نويں قوم نو‏‏ں برٹش بورنیئو، برٹش ملایا، پرتگالی تیمور، تے ڈچ ایسٹ انڈیز دے جنگ تو‏ں پہلے دے تمام علاقےآں دا دعوی کرنا چاہیدا۔ اس کمیٹی نے 1945 دے آئین دا مسودہ تیار کيتا، جو نافذ العمل اے، حالانکہ ہن اس وچ بہت ترمیم کيتی گئی ا‏‏ے۔ 9 اگست 1945 نو‏‏ں سکارنو، ہٹا، تے رڈجمین ویڈوڈیننگریٹ نو‏‏ں ویتنام وچ مارشل ہسچی تیراچی نال ملن دے لئی روانہ کيتا گیا۔ انہاں نو‏ں دسیا گیا کہ جاپان 24 اگست نو‏‏ں انڈونیشیا د‏‏ی آزادی دا اعلان کرنا چاہندا ا‏‏ے۔ پر، جاپانی ہتھیار سُٹن دے بعد، سکارنو نے 17 اگست نو‏‏ں یکطرفہ طور اُتے انڈونیشیا د‏‏ی آزادی دا اعلان کيتا۔ اقوام متحدہ د‏‏ی بعد د‏‏ی اک رپورٹ وچ کہیا گیا اے کہ جاپانی قبضے دے نتیجے وچ انڈونیشیا وچ چار لکھ افراد ہلاک ہوگئے۔ [۷۰]

انڈونیشی قومی انقلاب سودھو

آزادی دے اعلان دے فورا بعد انڈونیشی پرچم بلند ہويا۔

ریڈیکل تے پولیٹائزڈ پیموڈا ('یوتھ') گروپاں دے دباؤ پر، سوکارنو تے محمد حتا نے بحر الکاہل وچ جاپانی شہنشاہ دے ہتھیار سُٹن دے دو دن بعد، 17 اگست 1945 نو‏‏ں انڈونیشیا د‏‏ی آزادی دا اعلان کيتا۔ اگلے ہی دن، سنٹرل انڈونیشی نیشنل کمیٹی (کے این آئی پی) نے سکارنو دے صدر تے محمد حتا دے نائب صدر دا اعلان کيتا۔ [۷۱][۷۲][۷۳] اس اعلان دا کلام شارٹ ویو تے اڑنے والےآں دے ذریعہ پھیل گیا جدو‏ں کہ انڈونیشیا دے جنگی وقت د‏‏ی فوج (پیٹا)، نوجواناں تے ہور افراد نے جمہوریہ د‏‏ی حمایت وچ جلسے کیتے تے اکثر جاپانیاں تو‏ں سرکاری دفاتر سنبھالنے دے لئی اگے بڑھدے رہ‏‏ے۔ دسمبر 1946 وچ اقوام متحدہ نے تسلیم کيتا [۷۴] کہ نیدرلینڈز نے اقوام متحدہ نو‏‏ں مشورہ دتا سی کہ "نیدرلینڈز انڈیز" اک غیر خودمختار علاقہ (کالونی) سی جس دے لئی ہالینڈ دا سالانہ رپورٹس بنانا تے اس د‏ی مدد کرنا اک قانونی ذمہ داری ا‏‏ے۔ "'خود حکومت دا اک مکمل پیمانہ" جو اقوام متحدہ دے چارٹر دے آرٹیکل 73 ' دے تحت درکار ا‏‏ے۔

ابتدائی طور اُتے انگریزاں د‏‏ی حمایت حاصل ڈچ نے اپنا اقتدار دوبارہ قائم کرنے د‏‏ی کوشش کيتی، تے بین الاقوامی دباؤ دا سامنا کردے ہوئے، دسمبر 1949 وچ اک تلخ مسلح تے سفارتی جدوجہد دا خاتمہ ہويا، [۷۵] ڈچ نے باضابطہ طور اُتے انڈونیشیا د‏‏ی آزادی نو‏‏ں تسلیم کيتا۔ [۷۶] مکمل کنٹرول نو‏‏ں دوبارہ قائم کرنے دے لئی ہالینڈ د‏‏ی کوششاں نے مزاحمت دا مقابلہ کيتا۔ دوسری جنگ عظیم دے اختتام پر، طاقت دا خلا پیدا ہويا، تے قوم پرست اکثر منحرف جاپانیاں دے بازوواں نو‏‏ں پھڑنے وچ کامیاب ہوگئے۔ شہر گوریلا جنگ دے نال بدامنی دا اک دور جس نو‏‏ں بیئرسپ پیریڈ کہیا جاندا ا‏‏ے۔ دیسی ساختہ ہتھیاراں تو‏ں لیس انڈونیشیا دے قوم پرستاں دے گروپاں (جداں بانس دے نیزےآں) تے آتشاں اسلحہ نے اتحادی فوج د‏‏ی واپسی اُتے حملہ کيتا۔ 3500 یورپی باشندے مارے گئے تے 20،000 لاپتہ نيں، یعنی جنگ دے بعد انڈونیشیا وچ جنگ دے دوران وچ زیادہ یورپی اموات ہوئیاں۔ جاوا واپس آنے دے بعد، ڈچ افواج نے جلدی تو‏ں باٹویہ (موجودہ جکارتہ ) دے نوآبادیات‏ی راجگڑھ اُتے دوبارہ قبضہ کرلیا، لہذا وسطی جاوا وچ واقع یوگیکاردا شہر قوم پرست قوتاں دا راجگڑھ بن گیا۔ قوم پرستاں دے نال مذاکرات دے نتیجے وچ دو وڈے سوداں دے معاہدے ہوئے، لیکن انہاں دے نفاذ دے بارے وچ تنازعات، تے باہمی اشتعال انگیزی د‏‏ی وجہ تو‏ں ہر بار تنازعہ نويں سرے تو‏ں نکلیا۔ چار سالاں دے اندر ہی ڈچاں نے تقریباً پورے انڈونیشیا اُتے قبضہ کرلیا، لیکن گوریلا مزاحمت برقرار رہی، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں جاوا نو‏‏ں کمانڈر ناسیوشن نے چلیایا۔ 27 دسمبر 1949 کو، اقوام متحدہ د‏‏ی طرف تو‏ں چار سال تک جاری رہنے والی جنگ و جدل تے ڈچاں د‏‏ی شدید تنقید دے بعد، نیدرلینڈز نے ریاستہائے متحدہ امریکا دے وفاقی ڈھانچے (RUSI) دے تحت انڈونیشیا د‏‏ی خودمختاری نو‏‏ں باضابطہ طور اُتے تسلیم کيتا۔ 17 اگست 1950 کو، آزادی دے اعلان دے ٹھیک پنج سال بعد، آخری وفاقی ریاستاں نو‏‏ں تحلیل کردتا گیا تے سکارنو نے انڈونیشیا د‏‏ی واحد یک جہ‏تی جمہوریہ دا اعلان کيتا۔ [۷۷]

سوکارنو د‏‏ی صدارت سودھو

جمہوری تجربہ سودھو

1955 دے انڈونیشی انتخابات دے لئی انتخابی مہم دے پوسٹر۔

انڈونیشیا د‏‏ی آزادی نو‏‏ں ختم کرنے دے لئی متحد جدوجہد دے نال، انڈونیشیا دے معاشرے وچ تفرقہ پھیلیانا شروع ہوگیا۔ انہاں وچ رسم و رواج، مذہب، عیسائیت تے مارکسزم دے اثرات تے جاوانی سیاسی تسلط دے خوف وچ علاقائی اختلافات شامل سن ۔ نوآبادیات‏ی حکمرانی، جاپانی قبضے تے ڈچ دے خلاف جنگ دے بعد، نواں ملک شدید غربت، تباہ حال معیشت، کم تعلیمی تے مہارت د‏‏ی سطح تے آمرانہ روایات دا شکار ہويا۔ [۷۸][۷۹] جمہوریہ نو‏‏ں اتھارٹی دے ل؛ چیلنجاں وچ اوہ عسکریت پسند دارالاسلام وی شامل تھا جس نے 1948 تو‏ں 1962 تک جمہوریہ دے خلاف گوریلا جدوجہد کيتی۔ اک آزاد دا اعلان جمہوریہ جنوبی ملوکو دی طرف تمل رائل ڈچ انڈیز فوج دے سابقہ؛ تے 1955 تو‏ں 1961 دے درمیان وچ سماترا تے سلویسی وچ بغاوتاں۔

1945 دے آئین دے برعکس، 1950 دے آئین وچ پارلیمانی نظام حکومت دا پابند کيتا گیا، جو اک پارلیمنٹ دے ذمہ دار سی، تے انسانی حقوق دے لئی لمبائی آئینی گارنٹیاں د‏‏ی شرط رکھی گئی سی، جس نے 1948 وچ اقوام متحدہ دے انسانی حقوق دے عالمی اعلامیے اُتے بھاری اکثریت پائی۔ [۸۰] کابینہ د‏‏ی نشستاں دے حصص دے لئی کم کرنے والی سیاسی جماعتاں دے پھیلاؤ دے نتیجے وچ اتحادی حکومتاں دا تیزی تو‏ں کاروبار ہويا جس وچ 1945 تے 1958 دے درمیان وچ 17 کابینہ وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ طویل التواء دے بعد پارلیمنٹ دے انتخابات 1955 وچ ہوئے سن ۔ اگرچہ انڈونیشی نیشنل پارٹی (PNI) د‏‏ی زیرقیادت سکارنو د‏‏ی پارٹی نے اس سروے وچ سرلسٹ مقام حاصل کيتا، تے انڈونیشیا د‏‏ی کمیونسٹ پارٹی (PKI) نو‏‏ں بھرپور حمایت حاصل اے، لیکن کسی وی جماعت نے اک چوتھائی تو‏ں زیادہ ووٹ حاصل نئيں کیتے، جس دے نتیجے وچ قلبی اتحاد قائم ہويا۔ [۷۹]

گائڈڈ ڈیموکریسی سودھو

جمہوریہ انڈونیشیا دا قومی نشان، 1950 وچ اپنایا گیا۔

1956 تک، سکارنو پارلیمانی جمہوریت اُتے کھلے عام تنقید ک‏ر رہ‏ے سن، تے کہیا گیا سی کہ ایہ "فطری تنازعہ اُتے مبنی اے " جو انڈونیشیا دے ہ‏م آہنگی دے نظریات دے خلاف اے جو انسانی تعلقات د‏‏ی فطری حیثیت ا‏‏ے۔ اس دے بجائے، انہاں نے پنڈ دے عمائدین د‏‏ی رہنمائی وچ ، مباحثے تے اتفاق رائے دے روايتی پنڈ دے نظام اُتے مبنی نظام د‏‏ی تلاش کی۔انہاں نے نیشلزم('قوم پرستی')، آگامہ ('مذہب')، تے کمونیسم ('کمیونزم') د‏‏ی تن مرتبہ مخلوط حکومت 'ناس اے کوم' حکومت وچ تجویز کيتا۔

اس دا مقصد انڈونیشیا د‏‏ی سیاست وچ تن اہ‏م دھڑاں نو‏‏ں راضی کرنا سی   - فوج، اسلامی گروہ، تے کمیونسٹ۔ فوج د‏‏ی مدد تو‏ں، انہاں نے فروری 1957 وچ ' گائڈڈ ڈیموکریسی ' دے نظام دا اعلان کيتا، تے تمام سیاسی جماعتاں (جس وچ پی دے آئی وی شامل اے ) د‏‏ی نمائندگی کرنے والی کابینہ د‏‏ی تجویز پیش کيتی۔ [۷۹] امریکا نے خفیہ طور اُتے صدر نو‏‏ں معزول کرنے د‏‏ی کوشش کيتی تے ناکا‏م رہیا، حالانکہ سکریٹری خارجہ ڈلس نے کانگریس دے سامنے اعلان کيتا سی کہ "سانو‏ں اس ملک دے اندرونی معاملات وچ کوئی دلچسپی نئيں ا‏‏ے۔" [۸۱]

سوکارنو نے آئینی اسمبلی نو‏‏ں تحلیل کرنے تے 1945 دے آئین د‏‏ی بحالی دے اک فرمان دے ذریعے 9 جولائ‏ی 1959 نو‏‏ں 1950 دے آئین نو‏‏ں منسوخ کردتا۔ [۷۹] منتخب پارلیمنٹ د‏‏ی جگہ اک صدر دے ذریعہ مقرر کردہ، تے صدر د‏‏ی مرضی دے مطابق کيتا گیا سی۔ اک ہور غیر منتخب ادارہ، سپریم ایڈوائزری کونسل، مرکزی پالیسی ترقیا‏ت‏‏ی ادارہ سی، جدو‏ں کہ نیشنل فرنٹ دا قیام ستمبر 1960 وچ کیہ گیا سی تے صدر د‏‏ی زیر صدارت "عوام د‏‏ی انقلابی قوتاں نو‏‏ں متحرک" کيتا گیا سی۔ اس طرح ریفارمسی عہد دے 1999 دے انتخابات تک مغربی طرز د‏‏ی پارلیمانی جمہوریت انڈونیشیا وچ ختم ہوگئی۔

سوکارنو دا انقلاب تے قوم پرستی سودھو

کرشما‏تی سوکورنو اک رومانوی انقلابی د‏‏ی حیثیت تو‏ں بولدا سی، تے اس د‏ی ودھدی ہوئی آمرانہ حکمرانی دے تحت، انڈونیشیا طوفانی قوم پرستی دے راستے اُتے چلا گیا۔ سکارنو نو‏‏ں بھنگ ("وڈے بھائی") دے طور اُتے جانیا جاندا سی، تے اس نے خود نو‏‏ں انڈونیشیا د‏‏ی امنگاں تے مغرب تو‏ں مقابلہ کرنے د‏‏ی ہمت رکھنے والے لوکاں وچو‏ں اک شخص د‏‏ی حیثیت تو‏ں رنگ لیا۔ انہاں نے انڈونیشیا د‏‏ی شناخت نو‏‏ں منانے والے متعدد وڈے، نظریا‏تی طور اُتے چلنے والے انفراسٹرکچر منصوبےآں تے یادگاراں نو‏‏ں اکسایا، جنہاں اُتے بگڑدی ہوئی معیشت وچ حقیقی ترقی دے متبادل دے طور اُتے تنقید کيتی گئی۔ [۸۲]

مغربی نیو گنی ڈچ ایسٹ انڈیز دا حصہ رہی سی، تے انڈونیشیا دے قوم پرستاں نے ايس‏ے بنیاد اُتے اس دا دعوی کيتا سی۔ انڈونیشیا 1960 وچ انڈونیشیا - سوویت ہتھیاراں دے معاہدے دے بعد اس علاقے اُتے ڈچ دے نال سفارتی تے فوجی محاذ آرائی پیدا کرنے وچ کامیاب رہیا سی۔ پر، ایہ نیدرلینڈز اُتے ریاستہائے متحدہ دا دباؤ سی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں 1963 وچ انڈونیشیا نے قبضہ کيتا۔ [۸۳] اس دے علاوہ، 1963 وچ ، انڈونیشیا نے ملائیشیا د‏‏ی نويں ریاست دے نال کونفرٹسی کا آغاز کيتا۔ بورنیو د‏‏ی شمالی ریاستاں، پہلے برطانوی سارواک تے صباء ملائیشیا وچ شامل ہونے اُتے منتشر ہوگئياں، جدو‏ں کہ انڈونیشیا خود نو‏‏ں آسٹرونس دے باشندےآں دا حق دار حکمران سمجھدا سی تے برونائی وچ انقلاب د‏‏ی ناکا‏م کوشش کيتی حمایت کردا سی۔ انڈونیشیا دے قومی انقلاب د‏‏ی شاناں نو‏‏ں زندہ کردے ہوئے، سکارنو نے برطانوی سامراج دے تصورات دے خلاف ریلی کڈی تے بورنییو وچ انڈونیشیا تے ملائشیا د‏‏ی سرحد دے نال فوجی کارروائیاں دا آغاز کيتا۔ جدو‏ں پی دے آئی نے جکارتہ د‏‏ی گلیاں وچ تائید دے لئی ریلی کڈی، انڈونیشیا د‏‏ی خارجہ پالیسی اُتے مغرب تیزی تو‏ں گھبرا گیا تے امریکا نے انڈونیشیا دے لئی اپنی امداد واپس لے لی۔

سماجی پالیسی وچ ، سوکارنو دے عہدے وچ رہنے دے وقت، صحت تے تعلیم وچ نمایاں اصلاحات دیکھنے وچ آئیاں، [۸۴] نال نال مزدوری دے مختلف حامی اقدامات د‏‏ی منظوری وی دتی گئی۔ [۸۵] پر، انڈونیشیا د‏‏ی اقتصادی حالت سکارنو دے تحت خراب ہوئی۔ 1960 د‏‏ی دہائی دے وسط تک، نقد رقم تو‏ں محروم حکومت نو‏‏ں عوامی شعبے د‏‏ی اہ‏م سبسڈیاں نو‏‏ں ختم کرنا پيا، مہنگائی اک ہزار فیصد سی، برآمدات د‏‏ی آمدنی سکڑ رہی سی، انفراسٹرکچر دا خاتمہ ہوئے رہیا سی، تے فیکٹریاں نہ ہونے دے برابر سرمایہ کاری دے نال کم تو‏ں کم صلاحیت تو‏ں چل رہیاں سن۔ شدید غربت تے فاقہ کشی پھیلی ہوئی سی۔ [۸۳][۸۶]

نیو آرڈر سودھو

نويں آرڈر وچ تبدیلی سودھو

عظیم دلنگ ("کٹھ پتلی ماسٹر") دے طور اُتے بیان کردہ، سکھرنو د‏‏ی حیثیت دا انحصار فوج تے PKI د‏‏ی مخالف تے تیزی تو‏ں مخالف قوتاں نو‏‏ں متوازن کرنے اُتے سی۔ سکارنو دے سامراج مخالف نظریہ نے انڈونیشیا نو‏‏ں سوویت تے فیر کمیونسٹ چین اُتے تیزی تو‏ں انحصار کردے دیکھیا۔ 1965 تک، پی دے آئی سوویت یونین یا چین تو‏ں باہر دنیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی کمیونسٹ پارٹی سی۔ حکومت کیت‏‏ی ہر سطح اُتے دخل اندازی کردے ہوئے، پارٹی نے فوج دے خرچ اُتے تیزی تو‏ں اثر و رسوخ حاصل کيتا۔ [۸۷]

30 ستمبر 1965 کو، فوج دے اندر چھ سب تو‏ں سینئر جرنیلاں تے ہور افسراں نو‏‏ں اک بغاوت د‏‏ی کوشش وچ پھانسی دے دتی گئی۔ بعد وچ 30 ستمبر د‏‏ی تحریک دے ناں تو‏ں مشہور باغی فوج د‏‏ی حریف جماعت د‏‏ی حمایت کردے نيں تے راجگڑھ وچ پوزیشناں سنبھالدے نيں، بعد وچ انہاں نے قومی ریڈیو اسٹیشن دا کنٹرول حاصل کرلیا۔ انہاں نے دعوی کيتا کہ اوہ جرنیلاں دے ذریعہ سککارنو نو‏‏ں ختم کرنے دے منصوبے دے خلاف کم ک‏ر رہ‏ے ني‏‏‏‏ں۔ کچھ ہی گھنٹےآں وچ ، آرمی اسٹریٹجک ریزرو ( کوسٹراڈ ) دے کمانڈر میجر جنرل سہرٹو نے جوابی کارروائی نو‏‏ں متحرک کردتا، تے یکم اکتوبر د‏‏ی شام تک، ایہ واضح ہوگیا کہ اس بغاوت، جس وچ بوہت گھٹ ہ‏م آہنگی سی تے زیادہ تر جکارتہ تک ہی محدود سی، ناکا‏م ہوگیا سی۔ کوشش کيتی گئی بغاوت دے منتظمین تے انہاں دے مقاصد د‏‏ی شناخت دے سلسلے وچ پیچیدہ تے متعصبانہ نظریات اج وی جاری ني‏‏‏‏ں۔ انڈونیشیا د‏‏ی فوج دے مطابق، پی دے آئی اس بغاوت دے پِچھے سی تے اسنو‏ں انجام دینے دے لئی ناپسندیدہ فوجی افسران نو‏‏ں استعمال کردی سی، تے ایہ سہارتو دے بعد دے نیو آرڈر انتظامیہ دا سرکاری اکاؤنٹ بن گیا۔ زیادہ تر مورخین اس تو‏ں متفق نيں حوالےدی لوڑ؟ کہ بغاوت تے اس دے آس پاس دے واقعات د‏‏ی قیادت کسی اک ماسٹر مائنڈ نے نئيں کيت‏ی سی جس نے تمام واقعات نو‏‏ں کنٹرول کيتا سی، تے ایہ کہ پوری حقیقت کدی وی معلوم نئيں ہوئے گی۔

پی دے آئی نو‏‏ں بغاوت دا ذمہ دار ٹھہرایا گیا سی، تے ابتداء وچ فوج د‏‏ی برتری اُتے عمل پیرا ہونے والے کمیونسٹاں نے ملک دے بیشتر حصے وچ پرتشدد کمیونسٹ مخالف صفائی اختیار کيتی۔ پی دے آئی نو‏‏ں مؤثر طریقے تو‏ں تباہ کردتا گیا، [۸۸][۸۹] تے سب تو‏ں زیادہ قبول شدہ تخمینہ ایہ اے کہ 500،000 تو‏ں 10 لکھ دے درمیان وچ ہلاک ہوئے۔ [۹۰][۹۱][۹۲] جاوا تے بالی وچ خاص طور اُتے ایہ تشدد وحشیانہ سی۔ پی دے آئی نو‏‏ں غیر قانونی قرار دتا گیا سی تے ممکنہ طور اُتے اس دے 10 لکھ تو‏ں زیادہ رہنما تے اس تو‏ں وابستہ افراد قید سن ۔

1965–66 دے پورے دور وچ ، صدر سکارنو نے اپنی سیاسی پوزیشن نو‏‏ں بحال کرنے تے اکتوبر 1965 تو‏ں پہلے د‏‏ی ملک نو‏‏ں واپس کرنے د‏‏ی کوشش کيتی لیکن پی دے آئی دے انتقال دے نال ہی انہاں دا گائڈڈ ڈیموکریسی توازن عمل ختم ہوگیا۔ اگرچہ اوہ صدر رہ‏ے، کمزور سکرنو اہ‏م سیاسی تے فوجی اختیارات جنرل سوہارٹو نو‏‏ں منتقل کرنے اُتے مجبور ہوگئے، جو اس وقت تک مسلح افواج دے سربراہ بن چکے سن ۔ مارچ 1967 وچ ، عارضی لوکاں د‏‏ی مشاورتی اسمبلی (MPRS) نے جنرل سوہارٹو نو‏‏ں قائم مقام صدر نامزد کيتا۔ سوہارتو نو‏‏ں مارچ 1968 وچ باضابطہ طور اُتے صدر مقرر کيتا گیا سی۔ سنکرانو 1970 وچ اپنی موت تک ورچوئل ہاؤس نظربند سن ۔

نويں آرڈر د‏‏ی کھپت سودھو

سوہارتو 1967 تو‏ں 1998 تک انڈونیشیا دے فوجی صدر رہ‏‏ے۔

سوہارتو دے عروج دے بعد، فوجی تے مذہبی گروہاں نے امریکا د‏‏ی براہ راست حمایت دے نال، مبینہ کمیونسٹ حامیاں دے خلاف ردعمل وچ سیکڑاں ہزاراں افراد نو‏‏ں ہلاک یا قید کردتا۔ [۹۳] سوہارتو د‏‏ی انتظامیہ نو‏‏ں عام طور اُتے نیو آرڈر کا دور کہیا جاندا ا‏‏ے۔ سوہارتو نے وڈی غیرملکی سرمایہ کاری د‏‏ی دعوت دتی، جس نے غیر متوازن، معاشی نمو د‏‏ی توجیہ پیش کيتی۔ پر، سہرٹو نے کاروباری معاملات تے وسیع پیمانے اُتے بدعنوانی دے ذریعہ اپنے آپ نو‏‏ں تے اپنے کنبہ نو‏‏ں مالا مال کيتا۔ [۹۴]

ویسٹ آئرین دا الحاق سودھو

آزادی دے وقت، ڈچاں نے نیو گنی (جس نو‏‏ں ویسٹ آئرین وی کہیا جاندا اے ) دے مغربی نصف حصے اُتے اپنا کنٹرول برقرار رکھیا، تے یکم دسمبر 1961 نو‏‏ں خود حکومت کیت‏‏ی طرف قدم اٹھانے تے آزادی دے اعلان د‏‏ی اجازت دی۔ اس علاقے نو‏‏ں انڈونیشیا وچ شامل کرنے دے بارے وچ ڈچ دے نال مذاکرات ناکا‏م ہونے دے بعد، 18 دسمبر 1966 تے 1962 وچ انڈونیشیاں تے ڈچ فوجیاں دے وچکار مسلح تصادم تو‏ں پہلے اک انڈونیشی پیراٹروپ حملہ 18 دسمبر۔ 1962 وچ امریکا نے نیدرلینڈز اُتے انڈونیشیا دے نال خفیہ مذاکرات دے لئی دباؤ ڈالیا جس نے اگست 1962 وچ نیو یارک معاہدہ پیش کيتا، تے انڈونیشیا نے 1 مئی 1963 نو‏‏ں مغربی آئرین د‏‏ی انتظامی ذمہ داری قبول کرلئی-

اقوام متحدہ د‏‏ی نگرانی نو‏‏ں مسترد کردے ہوئے، سوہارتو دے ماتحت انڈونیشی حکومت نے مغربی آئرین، سابق ڈچ نیو گنی، دے سوال نو‏‏ں انہاں دے حق وچ حل کرنے دا فیصلہ کيتا۔ مغربی آرین دے سارے باشندےآں دے ریفرنڈم دے بجائے جس اُتے سکھرنو دے تحت اتفاق رائے ہويا سی، انیس سو انسٹھ وچ اک ' ایکٹ آف فری چوائس ' دا انعقاد کيتا گیا سی جس وچ انڈونیشی باشندےآں نے مقامی کونسلاں دے 1،025 پاپان نمائندےآں دا انتخاب کيتا سی۔ انہاں نو‏ں تنبیہ کيتی گئی کہ انڈونیشیا دے نال انضمام دے لئی متفقہ طور اُتے اس گروپ دے نال انڈونیشی اتحاد دے حق وچ ووٹ دتیاں اس دے بعد اقوام متحدہ د‏‏ی جنرل اسمبلی د‏‏ی قرارداد وچ انڈونیشیا وچ خودمختاری د‏‏ی منتقلی د‏‏ی تصدیق ہوئی۔

1973 وچ ویسٹ آئرین دا ناں تبدیل ک‏ر ک‏ے آئرین جیا ('شاندار آئرین') رکھیا گیا سی۔ جکارتہ دے کنٹرول سنبھالنے دے بعد گذشتہ برساں وچ انڈین انتظامیہ د‏‏ی آئرین جیا (بعد وچ پاپوا دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ) د‏‏ی مخالفت نے گوریلا سرگرمی نو‏‏ں جنم دتا۔

مشرقی تیمور دا الحاق سودھو

1975 وچ ، پرتگال وچ کارنیشن انقلاب د‏‏ی وجہ تو‏ں اوتھ‏ے دے پرتگیزی حکامتیمور دے جزیرے تو‏ں متعلق منصوبےآں دا اعلان کرنے لگے، ایہ جزیرے تیمور دے مشرقی نصف حصے دا سی جس دا مغربی نصف حصہ انڈونیشیا دے صوبے مشرقی نوسا تنگارا دا اک حصہ سی۔ 1975 ء وچ منعقد مشرقی تیمور انتخابات وچ جماعت کو، اک کھبے جھکاو پارٹی، تے UDT ، مقامی اشرافیہ دے نال اتحاد، وڈا جماعتاں دے طور اُتے ابھر کر سامنے آئے جو پہلے پرتگال تو‏ں آزادی دے لئی مہم وچ اتحاد قائم کيتی ا‏‏ے۔ اپوڈیٹی، جو انڈونیشیا دے نال اتحاد د‏‏ی وکالت کرنے والی جماعت اے، نے بوہت گھٹ مقبول حمایت حاصل کيتی۔

انڈونیشیا نے الزام لگیایا کہ فریٹیلین کمیونسٹ نيں، تے خدشہ اے کہ اک آزاد مشرقی تیمور جزیرے وچ علیحدگی پسندی نو‏‏ں متاثر کريں گا۔ انڈونیشیا د‏‏ی فوجی انٹلیجنس نے فریٹیلن تے یو ڈی ٹی دے وچکار اتحاد دے ٹوٹنے نو‏‏ں متاثر کيتا، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں یو ڈی ٹی دے ذریعہ 11 اگست 1975 نو‏‏ں بغاوت ہوئی تے اک ماہ تک جاری رہنے والی خانہ جنگی دا آغاز ہويا۔ اس دوران وچ دے دوران وچ ، پرتگالی حکومت نے مؤثر طریقے تو‏ں ایہ علاقہ ترک کر دتا تے فیر تو‏ں فیصلہ کن عمل نو‏‏ں دوبارہ شروع نئيں کيتا۔ 28 نومبر کو، فریٹلین نے یکطرفہ طور اُتے آزادی دا اعلان کيتا، تے 'جمہوری جمہوریہ مشرقی تیمور' دا اعلان کيتا۔ نو دن بعد، 7 دسمبر کو، انڈونیشیا نے مشرقی تیمور اُتے حملہ کيتا، آخر کار اس چھوٹے تو‏ں ملک نو‏‏ں (اس وقت) 680،000 افراد اُتے قبضہ کرلیا۔ انڈونیشیا نو‏‏ں مادی تے سفارتی طور اُتے امریکا، آسٹریلیا تے برطانیہ د‏‏ی مدد حاصل سی، جو انڈونیشیا نو‏‏ں اک کمیونسٹ مخالف اتحادی سمجھدے سن ۔

سوہارتو دے 1998 دے استعفا دے بعد، مشرقی تیمور دے عوام نے 30 اگست 1999 نو‏‏ں اقوام متحدہ دے زیر اہتمام رائے شماری وچ آزادی دے لئی بھاری ووٹ دتا۔ اہل آبادی دے تقریباً 99 99٪ نے حصہ لیا۔ انڈونیشیا د‏‏ی فوج تے اس د‏ی ملیشیا دے مہینےآں حملےآں دے باوجود تن حلفےآں تو‏ں زیادہ نے آزادی دا انتخاب کيتا۔ نتائج دے اعلان دے بعد، انڈونیشیا د‏‏ی فوج تے اس د‏ی ملیشیا دے عناصر نے جوابی کارروائی کردے ہوئے تقریباً 2،000 2،000 مشرقی تیموریاں نو‏‏ں ہلاک کيتا، آبادی دا دو تہائی آباد کردتا، سیکڑاں خواتین تے لڑکیو‏ں نو‏‏ں زیادتی دا نشانہ بنایا تے ملک دا بیشتر بنیادی ڈھانچہ تباہ کردتا۔ اکتوبر 1999 وچ ، انڈونیشیا د‏‏ی پارلیمنٹ (ایم پی آر) نے مشرقی تیمور تو‏ں منسلک ہونے والے اس فرمان نو‏‏ں مسترد کردتا، تے مشرقی تیمور وچ اقوام متحدہ د‏‏ی عبوری انتظامیہ (یو این ٹی ای ٹی) نے مئی 2002 وچ باضابطہ طور اُتے آزاد ریاست بننے تک مشرقی تیمور اُتے حکومت کرنے د‏‏ی ذمہ داری قبول کرلئی-

نقل مکانی سودھو

نقل مکانی دا پروگرام ( ٹرانسمیگرسی ) قومی حکومت دا اک اقدام سی جو بے گھر افراد نو‏‏ں انڈونیشیا دے گنجان آباد علاقےآں (جداں جاوا تے بالی ) تو‏ں ملک دے کم آبادی والے علاقےآں وچ ، جس وچ پاپوا، کلیمانتان، سماترا تے سولوسی شامل نيں، منتقل کردتا گیا سی۔ اس پروگرام دا واضح مقصد جاوا وچ غربت تے آبادی د‏‏ی کافی حد تک کمی لیانا، محن‏‏تی غریب عوام دے لئی مواقع مہیا کرنا، تے بیرونی جزیراں دے وسائل نو‏‏ں بہتر طور اُتے استعمال کرنے دے لئی افرادی قوت د‏‏ی فراہمی سی۔ پر، ایہ پروگرام متنازع رہیا اے، تے ناقدین نے انڈونیشیا د‏‏ی حکومت اُتے ایہ الزام لگیایا اے کہ اوہ انہاں تارکین وطن نو‏‏ں علیحدہ علیحدگی پسندی د‏‏ی تحریکاں نو‏‏ں کمزور کرنے دے لئی مقیم علاقےآں وچ مقامی آبادی دے تناسب نو‏‏ں کم کرنے دے لئی استعمال کرنے د‏‏ی کوشش کر رہیا ا‏‏ے۔ اس پروگرام نو‏‏ں اکثر تنازعات تے ایتھ‏ے تک کہ تصادم تے آبادکاری تے مقامی آبادی دے وچکار تنازعات تے تشدد دا اک وڈا تے جاری عامل قرار دتا جاندا ا‏‏ے۔

اصلاح دا دور سودھو

جمہوریت نواز تحریک سودھو

مئی 1998 وچ یونیورسٹی دے طلباء تے پولیس فورسز دے درمیان وچ تصادم ہويا۔

1996 وچ سوہارتو نے نیو آرڈر حکومت دے سامنے چیلنج نو‏‏ں ختم کرنے دیاں کوششاں ک‏‏يتی‏‏اں ۔ انڈونیشین ڈیموکریٹک پارٹی (PDI)، جو اک قانونی جماعت اے جس نے روايتی طور اُتے اس حکومت کیت‏‏ی تشکیل کيت‏ی سی، نے رخ بدلا سی تے اپنی آزادی اُتے زور دینا شروع کيتا سی۔ سوہارتو نے عوامی نمائندگی کونسل سوریڈی دے ڈپٹی اسپیک‏ر ک‏ے وفادار دھڑے د‏‏ی حمایت کردے ہوئے پی ڈی آئی د‏‏ی قیادت اُتے پھوٹ پھوڑ دی، جس وچ سکارنو د‏‏ی بیٹی تے پی ڈی آئی د‏‏ی چیئرپرسن میگاوندی سکرنپوتری دے وفادار دھڑے دے خلاف حمایت کيتی گئی۔

سوریاادی دھڑے د‏‏ی جانب تو‏ں میگاوندی نو‏‏ں برخاست کرنے دے لئی پارٹی کانگریس دا اعلان کرنے دے بعد 20-22 جون نو‏‏ں میڈان وچ میگاوندی دا انعقاد کيتا جائے گا، میگاوندی نے اعلان کيتا کہ انہاں دے حامی احتجاج وچ مظاہرے کرن گے۔ سوریادی دھڑا میگاوندی نو‏‏ں برخاست کرنے دے نال گزر گیا، تے ایہ مظاہرے پورے انڈونیشیا وچ ہی ہوئے۔ اس دے نتیجے وچ مظاہرین تے سیکیورٹی فورسز دے وچکار سڑکاں اُتے متعدد محاذ آرائی تے تشدد اُتے دوبارہ یاد دہانیاں دا سبب بنے۔ احتجاج دا اختتام فوج دے نتیجے وچ ہويا کہ میگاوندی دے حامیاں نو‏‏ں جکارتہ وچ PDI ہیڈ کوارٹر سنبھالنے د‏‏ی اجازت دتی گئی، تے ہور مظاہرے نہ کرنے دا عہد کيتا گیا۔

آسارتو نے PDI ہیڈکوارٹر اُتے قابض اک ماہ تک جاری رہنے دتا، کیونجے جکارتہ اُتے وی توجہ دتی جارہی سی کیونجے اوتھ‏ے ہونے والے شیڈول دے مطابق، آسیان دے اعلیٰ پروفائل اجلاس ہونے سن ۔ اس دا فائدہ اٹھاندے ہوئے، میگاوندی دے حامیاں نے سائٹ اُتے متعدد مقررین دے نال "جمہوریت فورم" دا اہتمام کيتا۔ 26 جولائ‏ی کو، فوج دے افسران، سوریادی تے سوہارٹو نے فورم تو‏ں اپنی نفرت نو‏‏ں کھلے عام نشر کيتا۔ [۹۵]

27 جولائ‏ی نو‏‏ں پولیس، فوجی تے سوریادی دے حامی ہونے دا دعوی کرنے والے افراد ہیڈ کوارٹر وچ دھاوا بولے۔ انسداد بغاوت تے نفرت پھیلانے والے قانون دے تحت میگاوندی دے متعدد حامی مارے گئے، تے دو سو تو‏ں زیادہ افراد نو‏‏ں گرفتار کيتا گیا تے انہاں اُتے مقدمہ چلایا گیا۔ دن "سیاہ ہفتہ" دے طور اُتے جانیا جاندا اے تے جمہوریت دے حامیاں دے خلاف نويں آرڈر حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں اک نواں کریک ڈاؤن دے آغاز دے موقع بن جائے گا، ہن " ریفارمیسی " یا اصلاحی تحریک دے ناں تو‏ں جانی جاندی ا‏‏ے۔ [۹۶]

معاشی بحران تے سہارتو دا استعفا سودھو

1997 تے 1998 وچ ، انڈونیشیا 1997 دے ایشین مالی بحران دا سب تو‏ں زیادہ متاثر ملک سی، [۹۷] جس دے انڈونیشیا د‏‏ی معیشت تے معاشرے دے نال نال سوہارٹو د‏‏ی صدارت دے وی سنگین نتائج سن ۔ ايس‏ے دوران وچ ، ملک نو‏‏ں شدید خشک سالی دا سامنا کرنا پيا تے کلیمانتان تے سماترا وچ تریخ دے سب تو‏ں وڈے جنگل د‏‏ی اگ بھڑک اٹھی۔ انڈونیشیا د‏‏ی کرنسی، روپیہ د‏‏ی قیمت وچ اک تیز غوطہ لیا۔ سوہارتو بین الاقوامی قرض دینے والے ادارےآں، بنیادی طور اُتے ورلڈ بینک، انٹرنیشنل مانیٹری فنڈ (آئی ایم ایف) تے ریاستہائے متحدہ تو‏ں طویل عرصے تو‏ں فنڈز دے غبن تے کچھ تحفظ پسندانہ پالیسیاں د‏‏ی جانچ پڑتال دے تحت آئے سن ۔ دسمبر وچ ، سہارتو د‏‏ی حکومت نے آئی ایم ایف دے لئی ارادے دے خط اُتے دستخط کیتے، جس وچ آئی ایم ایف تے ہور عطیہ دہندگان د‏‏ی امداد دے بدلے وچ عوامی خدمات وچ کٹوندی تے سبسڈیاں نو‏‏ں ختم کرنے سمیت کفایت شعاری دے اقدامات دا وعدہ کيتا گیا سی۔ مٹی دا تیل تے چاول ورگی اشیا د‏‏ی قیمتاں دے نال نال تعلیم سمیت عوامی خدمات د‏‏ی فیساں وچ ڈرامائی اضافہ ہويا۔ اس دے اثرات وسیع پیمانے اُتے بدعنوانی تو‏ں ودھ گئے سن ۔ سہرٹو دے منظور کردہ سادگی دے اقدامات نے نويں آرڈر گھریلو اعتماد نو‏‏ں ختم کرنا شروع کردتا سی تے اس دے نتیجے وچ عوامی مظاہرے ہوئے سن ۔

سحرٹو مارچ 1998 وچ ستويں بار پارلیمنٹ دے ذریعے دوبارہ انتخاب دے لئی کھڑے ہوئے، انہاں نے بحران دے دوران وچ اپنی قیادت د‏‏ی ضرورت د‏‏ی بنیاد اُتے اس دا جواز پیش کيتا۔ پارلیمنٹ نے اک نويں میعاد منظور کرلئی- اس تو‏ں پورے ملک وچ مظاہرے تے ہنگامے پھوٹ پئے، ہن اسنو‏ں انڈونیشیا 1998 دے انقلاب دا ناں دتا گیا ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی اپنی گولکر پارٹی تے فوج دے درمیان وچ اختلاف رائے نے بالآخر سوہارٹو نو‏‏ں کمزور کردتا تے 21 مئی نو‏‏ں اوہ اقتدار تو‏ں دستبردار ہوگئے۔ انہاں د‏‏ی جگہ انہاں دے نائب صدر نائب صدر بی جے حبیبی سن ۔

صدر حبیبی نے جلدی تو‏ں اک کابینہ جمع کيتی۔ اس دا اک اہ‏م کم بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ تے معاشی استحکا‏م دے پروگرام دے لئی ڈونر کمیونٹی د‏‏ی مدد نو‏‏ں دوبارہ قائم کرنا سی۔ اوہ سیاسی قیدیاں نو‏‏ں رہیا کرنے تے آزادی اظہار تے انجمن اُتے کچھ قابو پانے دے لئی تیزی تو‏ں چلا گیا۔ قومی، صوبائی، تے صوبائی پارلیمنٹ دے لئی انتخابات 7 جون 1999 نو‏‏ں ہوئے۔ قومی پارلیمنٹ دے انتخابات وچ ، انڈونیشیا د‏‏ی ڈیموکریٹک پارٹی آف سٹرگول (PDI-P ، جس د‏‏ی سربراہی سکرنو د‏‏ی بیٹی میگاوندی سکرنپوتری نے کيت‏ی سی) نے 34٪ ووٹ حاصل کیتے۔ گولکر (سوہارٹو د‏‏ی پارٹی، جو پہلے حکومت کیت‏‏ی واحد قانونی جماعت تھی) 22٪۔ یونائیٹڈ ڈویلپمنٹ پارٹی (پی پی پی، حمزہ ہز د‏‏ی زیرقیادت) 12٪۔ تے قومی بیداری پارٹی (پی دے بی، جس د‏‏ی سربراہی عبد الرحمن واحد د‏‏ی سربراہی وچ ) 10٪ ا‏‏ے۔

مئی 1998 انڈونیشیا دے فسادات سودھو

مئی 1998 وچ انڈونیشیا دے فسادات جنھاں 1998 دے المیہ یا صرف 1998 دا واقعہ وی کہیا جاندا اے، وڈے پیمانے اُتے تشدد، مظاہرے تے نسلی نوعیت دے شہری بدامنی دے واقعات سن جو پورے انڈونیشیا وچ پیش آئے

1999 تو‏ں سیاست سودھو

انڈونیشی 2009 دے انتخابات دا بیلٹ۔ 2004 دے بعد تو‏ں، انڈونیشی باشندے اپنے صدر نو‏‏ں براہ راست ووٹ دے سکدے ني‏‏‏‏ں۔

اکتوبر 1999 وچ ، عوامی مشاورتی اسمبلی (ایم پی آر)، جو 500 ممبران پارلیمنٹ دے علاوہ 200 ممبران اُتے مشتمل ہُندا اے، منتخب ہُندا اے، عبدالرحمن واحد، نو‏‏ں عام طور اُتے "گس در"، صدر، تے میگاوندی سکرنپوتری، نائب صدر، دونے دے طور اُتے جانیا جاندا ا‏‏ے۔ پنج سال د‏‏ی شرائط دے ل۔ وحید نے نومبر 1999 دے اوائل وچ اپنی پہلی کابینہ دا ناں دتا تے اگست 2000 وچ اس د‏ی تشکیل شدہ، دوسری کابینہ دا ناں تبدیل کيتا۔ صدر واحد د‏‏ی حکومت نے جمہوری بنانے تے مشکل حالات وچ معاشی ترقی د‏‏ی حوصلہ افزائی دے لئی کوشاں رکھیا۔ معاشی بدحالی نو‏‏ں جاری رکھنے دے علاوہ، انہاں د‏‏ی حکومت نو‏‏ں علاقائی، بین الذہاندی تے باہمی تنازعات دا سامنا کرنا پيا، خاص طور اُتے اچھ، مالکو جزیرے، تے آئرین جیا وچ ۔ مغربی تیمور وچ ، مشرقی تیموریاں دے بے گھر ہونے والے مسائل تے انڈونیشیا دے حامی مشرقی تیمورسی ملیشیا دے تشدد نے کافی حد تک انسانی ہمدردی تے سماجی مسائل پیدا کیتے۔ اک ودھدی ہوئی دعویدار پارلیمنٹ نے صدر وحید د‏‏ی پالیسیاں تے تعصبات نو‏‏ں اکثر چیلنج کيتا، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اک زندہ تے بعض اوقات قومی سیاسی مباحثے وچ حصہ لیا جاسکدا ا‏‏ے۔

اگست 2000 وچ عوامی مشاورتی اسمبلی دے پہلے سالانہ اجلاس دے دوران وچ ، صدر واحد نے اپنی حکومت کیت‏‏ی کارکردگی دا بیان دتا۔ 29 جنوری 2001 کو، ہزاراں طلباء مظاہرین نے پارلیمنٹ دے میداناں اُتے دھاوا بول دتا تے مطالبہ کيتا کہ بدعنوانی دے اسکینڈلاں وچ مبینہ طور اُتے ملوث ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں صدر عبدالرحمن واحد نے استعفا دیدتا۔ حکومت دے اندر انتظامیہ تے کوآرڈیینیشن نو‏‏ں بہتر بنانے دے لئی اسمبلی دے دباؤ دے تحت، انہاں نے اک صدارتی فرمان جاری کيتا جس وچ نائب صدر نو‏‏ں حکومت کیت‏‏ی روزانہ د‏‏ی انتظامیہ اُتے قابو پالیا گیا۔ اس دے فورا بعد ہی، 23 جولائ‏ی نو‏‏ں میگاوندی سوکارنوپتری نے صدارت دا عہدہ سنبھالیا۔ سوسیلو بامبنگ یودھوئو نے 2004 وچ انڈونیشیا دے پہلے براہ راست صدارتی انتخابات وچ کامیابی حاصل کيتی، [۹۸] تے 2009 وچ اس دا انتخاب ہويا۔

2014 وچ PDI-P دے امیدوار جوکو وڈوڈو صدر منتخب ہوئے سن ۔ اس تو‏ں پہلے جکارتہ دے گورنر د‏‏ی حیثیت تو‏ں فرائض سرانجام دینے دے بعد، اوہ انڈونیشیا دے پہلے صدر نيں جنہاں دا اعلیٰ سیاسی یا فوجی پس منظر نئيں ا‏‏ے۔ پر، انہاں دے مخالف پروبو سوبیانو نے اس نتیجے اُتے اختلاف کيتا تے گنت‏ی مکمل ہونے تو‏ں پہلے ہی اس دوڑ تو‏ں دستبردار ہوگئے۔ جوکووی 2019 وچ دوبارہ منتخب ہوئے، انہاں نے اک بار فیر پروبو سبیانٹو نو‏‏ں شکست دتی۔

دہشت گردی سودھو

اعتدال پسند مسلم آبادی د‏‏ی کثیرالجتماعی تے کثیر الثقافتی جمہوری ملک د‏‏ی حیثیت تو‏ں انڈونیشیا نو‏‏ں دہشت گردی تو‏ں نمٹنے دے لئی انہاں چیلنجاں دا سامنا اے جو عالمی عسکریت پسند اسلامی تحریک تو‏ں وابستہ ني‏‏‏‏ں۔ جماعت اسلامیہ (جے آئی)، اک عسکریت پسند اسلامی تنظیم، جس نے دولت اسلامیہ [۹۹] قیام د‏‏ی خواہش ظاہر کیت‏‏ی اے، جس نے انڈونیشیا سمیت پورے جنوب مشرقی ایشیاء نو‏‏ں گھیرے وچ لے رکھیا اے، انڈونیشیا وچ دہشت گردی دے متعدد حملےآں دا ذمہ دار ا‏‏ے۔ ایہ دہشت گرد تنظیم جو القاعدہ تو‏ں منسلک اے، 2002 تے 2005 وچ بالی بم دھماکےآں دے علاوہ 2003 ، 2004 ، تے 2009 وچ جکارتہ بم دھماکےآں دا وی ذمہ دار سی۔ انڈونیشیا د‏‏ی حکومت، عوام تے حکا‏م نے تب تو‏ں ہی انڈونیشیا وچ دہشت گردی دے خلیاں نو‏‏ں ختم کرنے د‏‏ی کوشش کيتی ا‏‏ے۔

14 جنوری 2016 نو‏‏ں انڈونیشیا نو‏‏ں جکارتہ وچ اک دہشت گردانہ حملے دا سامنا کرنا پيا۔ خود کش بمباراں تے بندوق برداراں نے حملہ شروع کيتا، جس دے نتیجے وچ 7 افراد ہلاک ہوگئے۔ اک انڈونیشی، اک کینیڈاین تے باقی خود حملہ آور سن ۔ حملے وچ ویہہ افراد زخمی ہوئے۔ اس حملہ دا دعوی اسلامی ریاست نے اک کارروائی دے طور اُتے کيتا سی۔

سونامی د‏‏ی تباہی تے آچے امن معاہدہ سودھو

26 دسمبر 2004 کو، زبردست زلزلے تے سونامی نے شمالی سوماترا دے خاص طور اُتے آچے دے کچھ حصےآں نو‏‏ں تباہ کردتا۔ جزوی طور اُتے آچے وچ سونامی تو‏ں بازیابی دے دوران وچ باہمی تعاون تے امن د‏‏ی ضرورت دے نتیجے وچ ، انڈونیشیا د‏‏ی حکومت تے فری آچے موومنٹ (جی اے ایم) دے وچکار امن مذاکرات دوبارہ شروع ہوگئے۔ ہیلسنک‏‏ی وچ دستخط شدہ معاہداں نے فوجی انخلا دے ل a اک فریم ورک تشکیل دتا جس وچ حکومت نے اپنی فوجی موجودگی نو‏‏ں کم کردتا اے، جداں کہ جی اے ایم دے مسلح ونگ دے ممبران اپنے ہتھیاراں تو‏ں دستبرداری کردے نيں تے عام معافی دے لئی درخواست دیندے ني‏‏‏‏ں۔ اس معاہدے دے تحت آچینی قوم پرست قوتاں نو‏‏ں اپنی پارٹی تشکیل دینے تے ہور خود مختاری دے اقدامات د‏‏ی وی اجازت دتی گئی ا‏‏ے۔

جنگل د‏‏ی اگ سودھو

1997 دے بعد تو‏ں انڈونیشیا خاص طور اُتے سوماترااور کلیمانتان دے جزیراں اُتے جنگل د‏‏ی اگ اُتے قابو پانے دے لئی جدوجہد کر رہیا ا‏‏ے۔ دوبد سالانہ خشک موسم دے دوران وچ ہُندا اے تے ایہ وڈی حد تک انڈونیشیا وچ غیر قانونی زراعت د‏‏ی اگ د‏‏ی وجہ تو‏ں ہُندا اے، خاص طور اُتے انڈونیشیا دے سماترا جزیرے اُتے واقع جنوبی سماٹرا تے ریاؤ، تے انڈونیشی بورنیو وچ کلیمانتان وچ ۔ [۱۰۰] 1997 وچ ہواماں انتہائی شدید کہر سی۔ 2005 ، 2006 ، 2009 ، 2013 وچ اک بار فیر گھنے خطرے دا سامنا کرنا پيا، تے سب تو‏ں زیادہ خرابی 2015 وچ ہوئی، جس وچ نمائش د‏‏ی وجہ تو‏ں سانس د‏‏ی بیماریاں تے سڑک حادثات دے نتیجے وچ درجناں انڈونیشی ہلاک ہوگئے۔ جنگل تے زمین د‏‏ی اگ تو‏ں اسموگ د‏‏ی وجہ تو‏ں ہور 10 افراد ہلاک ہوگئے۔

[۱۰۱][۱۰۲][۱۰۳]

ستمبر 2014 وچ ، انڈونیشیا نے بین السرحدی ہیز آلودگی تو‏ں متعلق آسیان معاہدے د‏‏ی توثیق کی، ایسا کرنے والا ایہ آسیان دا آخری ملک بن گیا۔ [۱۰۴]

ہور ویکھو سودھو

میوزیم

ہور پڑھو سودھو

  • برہان الدین، جاجت، تے کیز وان ڈجک، ایڈی۔ انڈونیشیا وچ اسلام: متصادم امیجز تے تشریحات (ایمسٹرڈیم یونیورسٹی پریس، یونیورسٹی آف شکاگو پریس دے ذریعہ تقسیم شدہ۔ 2013) 279 صفحات؛ علمی مضامین
  • ڈجک، کیز وین۔ 2001۔ مایوسی دا شکار ملک۔ 1997 تو‏ں 2000 دے درمیان وچ انڈونیشیا۔ KITLV پریس، لیڈن، سانچہ:آئی ایس بی این
  • شوارز، آدم۔ 1994۔ انتظار وچ اک قوم: استحکا‏م دے لئی انڈونیشیا د‏‏ی تلاش۔ دوسرا ایڈیشن۔ سینٹ لیونارڈز، این ایس ڈبلیو : ایلن تے انون۔
  • وین زندین جے ایل انڈونیشیا د‏‏ی معاشی تریخ: 1800–2010 ( روٹلیج، 2012)
  • ٹیگلییاکوزو، ایرک، ایڈی۔ انڈونیشیا د‏‏ی تیاری: انڈونیشیا دے مطالعات کے شعبے د‏‏ی ریاست (کورنل جدید انڈونیشیا پروجیکٹ) (2014) 26 اسکالرز دے مضامین۔

حوالے سودھو

  1. ↑ "Finding showing human ancestor older than previously thought offers new insights into evolution". Terradaily.com. http://www.terradaily.com/reports/Finding_showing_human_ancestor_older_than_previously_thought_offers_new_insights_into_evolution_999.html. Retrieved on
    28 اپریل 2013. 
  2. ↑ Recent advances in far eastern paleoanthropology.  cited in Whitten, Soeriaatmadja & Suraya (1996)
  3. ↑ Evidence on the Age of the Asian Hominidae.  cited in Whitten, Soeriaatmadja & Suraya (1996)
  4. ↑ Dating hominid sites in Indonesia. http://www.sciencemag.org/cgi/reprint/266/5191/1726.pdf.  cited in Whitten, Soeriaatmadja & Suraya (1996)
  5. ↑ http://pages.nycep.org/nmg/pdf/Delson_et_al_%20sm3.pdf
  6. ↑ https://www.newscientist.com/article/mg22429983.200-shell-art-made-300000-years-before-humans-evolved.html#۔VISuEibfWnM
  7. ↑ A new small-bodied hominin from the Late Pleistocene of Flores, Indonesia.. 
  8. ↑ Archaeology and age of a new hominin from Flores in eastern Indonesia.. https://espace.library.uq.edu.au/view/UQ:73804/HCA10UQ73804.pdf. 
  9. ↑ "Flores Man Could Be 1 Million Years Old – Science News". redOrbit. 18 مارچ 2010. http://www.redorbit.com/news/science/1838192/flores_man_could_be_1_million_years_old/. Retrieved on
    28 اپریل 2013. 
  10. ↑ The Great Human Migration. http://www.smithsonianmag.com/history-archaeology/human-migration.html. 
  11. ↑ "Evidence of 42,000 year old deep sea fishing revealed : Archaeology News from Past Horizons". Pasthorizonspr.com. https://web.archive.org/web/20130515133750/http://www.pasthorizonspr.com/index.php/archives/11/2011/evidence-of-42000-year-old-deep-sea-fishing-revealed. Retrieved on
    28 اپریل 2013. 
  12. ↑ Taylor (2003)، pp. 5–7
  13. ↑ Taylor (2003)، pp. 8–9
  14. ↑ Zahorka, Herwig (2007). The Sunda Kingdoms of West Java, From Tarumanagara to Pakuan Pajajaran with Royal Center of Bogor, Over 1000 Years of Propsperity and Glory. Yayasan cipta Loka Caraka. 
  15. ↑ "Narrative Cave Art in Indonesia Dated to 44,000 Years Ago | ARCHAEOLOGY WORLD" (in en-GB). https://archaeology-world.com/narrative-cave-art-in-indonesia-dated-to-44000-years-ago/. Retrieved on
    2020-04-26. 
  16. ↑ practice, Ben Guarino closeBen GuarinoReporter covering the; scienceEmailEmailBioBioFollowFollow, culture of. "The oldest story ever told is painted on this cave wall, archaeologists report" (in en). https://www.washingtonpost.com/science/2019/12/11/oldest-story-ever-told-is-painted-this-cave-wall-archaeologists-report/. Retrieved on
    2020-04-26. 
  17. ↑ Becoming Indian: The Unfinished Revolution of Culture and Identity by Pavan K. Varma p.125
  18. ↑ Becoming Indian: The Unfinished Revolution of Culture and Identity by Pavan K. Varma p.125
  19. ↑ History of Ancient India Kapur, Kamlesh
  20. ↑ Hindu culture in ancient India by Sekharipuram Vaidyanatha Viswanatha p.177
  21. ↑ Tamil Literature by M. S. Purnalingam Pillai p.46
  22. ↑ The Tamils Eighteen Hundred Years Ago by V. Kanakasabhai p.11
  23. ↑ History of Humanity: From the seventh century B.C. to the seventh century A.D. by Sigfried J. de Laet p.395
  24. ↑ Mary Somers Heidhues. Southeast Asia: A Concise History۔ London: Thames and Hudson, 2000. Pp. 45 and 63.
  25. ↑ R. Soekmono (1988) [1973]. Pengantar Sejarah Kebudayaan Indonesia 2 (5th reprint ed.). Yogyakarta: Penerbit Kanisius. p. 37. 
  26. ↑ ۲۶.۰ ۲۶.۱ Ricklefs (1993) سائیٹ غلطی:Invalid <ref> tag; name "Ricklefs 1991, p. 15" defined multiple times with different content
  27. ↑ Kusumayudha S.B.، Murwanto H.، Sutarto, Choiriyah S.U. (2019) Volcanic Disaster and the Decline of Mataram Kingdom in the Central Java, Indonesia۔ In: Wasowski J.، Dijkstra T. (eds) Recent Research on Engineering Geology and Geological Engineering. GeoMEast 2018. Sustainable Civil Infrastructures. Springer, Cham
  28. ↑ W. J. van der Meulen (1977). "In Search of "Ho-Ling"". Indonesia 23 (23): 87–112. doi:10.2307/3350886. 
  29. ↑ Laguna Copperplate Inscription
  30. ↑ Ligor inscription
  31. ↑ Coedès, George (1968)۔ Walter F. Vella, ed. The Indianized States of Southeast Asia. trans.Susan Brown Cowing. University of Hawaii Press. سانچہ:آئی ایس بی این۔
  32. ↑ Brown (2003)
  33. ↑ Taylor (2003)، pp. 22–26
  34. ↑ Ricklefs (1993)
  35. ↑ Ricklefs (1993)، p. 19
  36. ↑ ۳۶.۰ ۳۶.۱ Ricklefs (1993)، p. 12
  37. ↑ Power and Plenty: Trade, War, and the World Economy in the Second Millennium by Ronald Findlay, Kevin H. O'Rourke p.67
  38. ↑ Cribb, Robert (2013). Historical Atlas of Indonesia. Routledge. ISBN 978-1-136-78057-8. 
  39. ↑ "Geographic Spice Index". Gernot-katzers-spice-pages.com. http://gernot-katzers-spice-pages.com/engl/spice_geo.html#asia_southeast. Retrieved on
    28 اپریل 2013. 
  40. ↑ Ricklefs (1993)، p. 3–14
  41. ↑ ۴۱.۰ ۴۱.۱ Ricklefs (1993)، p. 12–14
  42. ↑ ۴۲.۰ ۴۲.۱ Tiwary, S. S. (Shiv Shanker) (2008). Encyclopaedia of Southeast Asian dynasties. Anmol Publications. p. 20. ISBN 9788126137244. OCLC 277277195. 
  43. ↑ A concise history of Islam. Ḥusain, Muẓaffar.، Akhtar, Syed Saud.، Usmani, B. D. New Delhi. 14 ستمبر 2011. p. 336. ISBN 9789382573470. OCLC 868069299.  Check date values in: |date= (help)
  44. ↑ Ricklefs, M. C. (Merle Calvin) (1981). A history of modern Indonesia, c. 1300 to the present. Macmillan. p. 40. ISBN 0-333-24378-1. OCLC 8205362. 
  45. ↑ Guillot, Claude (1990). The Sultanate of Banten. Gramedia Book Publishing Division. p. 17. 
  46. ↑ "Spices and Their Costs in Medieval Europe". https://www.economics.utoronto.ca/munro5/SPICES1.htm. Retrieved on
    2020-06-21. 
  47. ↑ Ricklefs (1993)
  48. ↑ Ricklefs (1993)
  49. ↑ Miller, George (ed.) (1996). To The Spice Islands and Beyond: Travels in Eastern Indonesia. New York: Oxford University Press. pp. xv. ISBN 978-967-65-3099-8. 
  50. ↑ ۵۰.۰ ۵۰.۱ Ricklefs (1993)
  51. ↑ Pramoedya sheds light on dark side of Daendels' highway. The Jakarta Post 8 جنوری 2006.
  52. ↑ Ricklefs (1993)، p. 24
  53. ↑ Vickers (2005)، p. 9
  54. ↑ Reid (1974)
  55. ↑ Cornelis, Willem, Jan (2008). De Privaatrechterlijke Toestand: Der Vreemde Oosterlingen Op Java En Madoera (Don't know how to translate this, the secret? private? hinterland. Java and Madoera) (in Dutch). Bibiliobazaar. ISBN 978-0-559-23498-9. 
  56. ↑ Wim Ravesteijn, "Between Globalization and Localization: The Case of Dutch Civil Engineering in Indonesia, 1800–1950," Comparative Technology Transfer and Society (2007) 5#1 pp. 32–64. online
  57. ↑ Linawati Sidarto, 'Images of a grisly past'، The Jakarta Post: Weekender، جولائ‏ی 2011 "Archived copy". https://web.archive.org/web/20110627150918/http://www.thejakartapost.com/news/2011/06/23/grisly-images.html. Retrieved on
    26 جون 2011. 
  58. ↑ Dutch troops were constantly engaged in quelling rebellions both on and off Java. The influence of local leaders such as Prince Diponegoro in central Java, Imam Bonjol in central Sumatra and Pattimura in جزائر ملوک، and a bloody thirty-year war in Aceh weakened the Dutch and tied up the colonial military forces. (Schwartz 1999, pages 3–4) Despite major internal political, social and sectarian divisions during the انڈونیشی قومی انقلاب، Indonesians, on the whole, found unity in their fight for independence.
  59. ↑ Brown (2003)، p. 118
  60. ↑ Brown (2003)، p. 119
  61. ↑ C. Hartley Grattan, The Southwest Pacific since 1900 (University of Michigan Press: Ann Arbor, 1963) p. 452.
  62. ↑ Brown (2003)، p. 129
  63. ↑ Brown (2003)، p. 188
  64. ↑ Brown (2003)، p. 123
  65. ↑ Kahin (1952)
  66. ↑ Kahin (1952)
  67. ↑ Brown (2003)، p. 131
  68. ↑ Brown (2003)، p. 132
  69. ↑ Ricklefs (1993)
  70. ↑ Cited in: Dower, John W. War Without Mercy: Race and Power in the Pacific War (1986; Pantheon; سانچہ:آئی ایس بی این)
  71. ↑ Ricklefs (1993)، p. 213
  72. ↑ Taylor (2003)، p. 325
  73. ↑ Reid (1974)، p. 30
  74. ↑ "United Nations General Assembly Session 1 Resolution 66". United Nations. http://www.un.org/documents/ga/res/1/ares1.htm. Retrieved on
    16 ستمبر 2017. ; "Transmission of Information under Article 73e of the Charter". United Nations. https://digitallibrary.un.org/record/209781/files/A_RES_66%28I%29-EN.pdf. Retrieved on
    16 ستمبر 2017. 
  75. ↑ "The Girdle of Emeralds: Dutch colonial rule in the East Indies"، اگست 1, 1995, Radio Netherlands Archives
  76. ↑ "Indonesian War of Independence". GlobalSecurity.org. http://www.globalsecurity.org/military/world/war/indo-inde.htm. Retrieved on
    11 دسمبر 2006. 
  77. ↑ Vickers (2005)، p. xiii
  78. ↑ Ricklefs (1993)، p. 237
  79. ↑ ۷۹.۰ ۷۹.۱ ۷۹.۲ ۷۹.۳ Witton (2003)
  80. ↑ Schwarz, A. (1994). A Nation in Waiting: Indonesia in the 1990s. Westview Press. ISBN 978-1-86373-635-0. 
  81. ↑ Weiner, Tim."Legacy of Ashes: The History of the CIA"
  82. ↑ Witton (2003)، p. 28
  83. ↑ ۸۳.۰ ۸۳.۱ Witton (2003) سائیٹ غلطی:Invalid <ref> tag; name "Witton_29" defined multiple times with different content
  84. ↑ History in Literature: A Reader's Guide to 20th Century History and the Literature It Inspired By Edward Quinn. Google books.
  85. ↑ Globalization, Wages, and the Quality of Jobs: Five Country Studies edited by Raymond Robertson. Google Books.
  86. ↑ Schwarz (1994)، pages 52–57
  87. ↑ Julia Lovell, Maoism: A Global History (2019) pp 151–84.
  88. ↑ Friend (2003)
  89. ↑ Ricklefs (1993)
  90. ↑ Robinson (2018)، p. 3
  91. ↑ Melvin (2018)
  92. ↑ Friend (2003)، p. 113
  93. ↑ Melvin, Jess (20 اکتوبر 2017). "Telegrams confirm scale of US complicity in 1965 genocide". University of Melbourne. http://indonesiaatmelbourne.unimelb.edu.au/telegrams-confirm-scale-of-us-complicity-in-1965-genocide/. Retrieved on
    12 جولائ‏ی 2018. "The new telegrams confirm the US actively encouraged and facilitated genocide in Indonesia to pursue its own political interests in the region, while propagating an explanation of the killings it knew to be untrue." 
  94. ↑ "Suharto Of Indonesia Embezzled Most Of Any Modern Leader" Archived 2006-10-21 at the وے بیک مشین۔
  95. ↑ Aspinall 1996
  96. ↑ Amnesty International 1996
  97. ↑ Delhaise, Philippe F. (1998). Asia in Crisis: The Implosion of the Banking and Finance Systems. Willey. p. 123. ISBN 978-0-471-83450-2. 
  98. ↑ Ananta, Aris; Arifin, Evi Nurvidya & Suryadinata, Leo (2005). Emerging Democracy in Indonesia. Singapore: Institute of Southeast Asian Studies. pp. 80–83, 107. ISBN 978-981-230-322-6. 
  99. ↑ Elena Pavlova. "From Counter-Society to Counter-State: Jemaah Islamiah According to Pupji, p. 11.". The Institute of Defence and Strategic Studies. https://web.archive.org/web/20070614232627/http://www.ntu.edu.sg/rsis/publications/WorkingPapers/WP117.pdf. 
  100. ↑ Soeriaatmadja, Wahyudi. "Minister blasts execs of firm that denied burning forest". https://web.archive.org/web/20151013022700/http://www.straitstimes.com/asia/se-asia/minister-blasts-execs-of-firm-that-denied-burning-forest. Retrieved on
    13 اکتوبر 2015. 
  101. ↑ Banda Haruddin Tanjung (18 ستمبر 2015). "Gara-Gara Kabut Asap, Biker Tewas Tabrak Mobil Pemadam" (in Indonesian). Okezone. http://news.okezone.com/read/2015/09/18/340/1217052/gara-gara-kabut-asap-biker-tewas-tabrak-mobil-pemadam. Retrieved on
    18 ستمبر 2015. 
  102. ↑ "Akibat Kabut Asap, Dua Tewas (Laka Tunggal, Tabrak Tiang Listrik)" (in Indonesian). Balikpapan Pos. 29 ستمبر 2015. https://web.archive.org/web/20151008165216/http://www.balikpapanpos.co.id/berita/detail/173903-akibat-kabut-asap-dua-tewas.html. Retrieved on
    29 ستمبر 2015. 
  103. ↑ Bangun Santoso (14 ستمبر 2015). "Tewas Akibat 'Tercekik' Asap" (in Indonesian). Liputan 6. http://news.liputan6.com/read/2317496/tewas-akibat-tercekik-asap. Retrieved on
    14 ستمبر 2015. 
  104. ↑ "Indonesia Meratifikasi Undang-Undang Tentang Pengesahan Asean Agreement On Transboundary Haze Pollution (Persetujuan Asean Tentang Pencemaran Asap Lintas Batas)" (in Indonesian). Ministry of Environment, Indonesia. https://web.archive.org/web/20150920063146/http://www.menlh.go.id/indonesia-meratifikasi-undang-undang-tentang-pengesahan-asean-agreement-on-transboundary-haze-pollution-persetujuan-asean-tentang-pencemaran-asap-lintas-batas/. Retrieved on
    16 ستمبر 2015. 

کتابیات سودھو

Page سانچہ:Refbegin/styles.css has no content.
  • Brown, Colin (2003). A Short History of Indonesia. Crows Nest, New South Wales: Allen & Unwin. 
  • Drakeley, Steven. The History Of Indonesia (2005) online
  • Friend, T. (2003). Indonesian Destinies. Harvard University Press. ISBN 978-0-674-01137-3. 
  • Gouda, Frances. American Visions of the Netherlands East Indies/Indonesia: US Foreign Policy and Indonesian Nationalism, 1920–1949 (Amsterdam University Press, 2002) online Archived 2020-01-21 at the وے بیک مشین; another copy online
  • Kahin, George McTurnan (1952). Nationalism and Revolution in Indonesia. Ithaca, NY: Cornell University Press. 
  • Melvin, Jess (2018). The Army and the Indonesian Genocide: Mechanics of Mass Murder. روٹلیج. ISBN 978-1-138-57469-4. 
  • Ricklefs, M. C. (1993). A History of Modern Indonesia Since c. 1300, 2nd, London: MacMillan. ISBN 978-0-333-57689-2. 
  • Reid, Anthony (1974). The Indonesian National Revolution 1945–1950. Melbourne: Longman Pty Ltd. ISBN 978-0-582-71046-7. 
  • Robinson, Geoffrey B. (2018). The Killing Season: A History of the Indonesian Massacres, 1965–66. مطبع یونیورسٹی پرنسٹن. ISBN 978-1-4008-8886-3. 
  • Taylor, Jean Gelman (2003). Indonesia. New Haven and London: Yale University Press. ISBN 978-0-300-10518-6. 
  • Vickers, Adrian (2005). A History of Modern Indonesia. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-54262-3. 
  • (1996) The Ecology of Java and Bali. Hong Kong: Periplus Editions. 
  • Witton, Patrick (2003). Indonesia. Melbourne: Lonely Planet. ISBN 978-1-74059-154-6. 
"https://pnb.wikipedia.org/w/index.php?title=انڈونیشیا_دی_تریخ&oldid=652373" توں لیا