الٹرا ساؤنڈ

الٹراساؤنڈ (انگریزی:Ultrasound ) شبد اس آواز لئی ورتو وچّ لیایا جاندا ہے جسدی فریکوئنسی زیادہ ہندی ہے کہ اوہ منکھ دے کناں نوں سنائی نہیں دندی ۔ شام طور تے انسانی کن دے سنن دی فریکوئنسی 20 توں لے کے 20،000 کمپن پرتی سیکنڈ تکّ ہندی ہے۔ اس لئی 20،000 توں زیادہ واروارتا والی آواز نوں پرا شرونیک کہندے ہن۔ نویں طریقیاں دوارا ہن لگبھگّ 109 کمپن پرتی سیکنڈ والی پرا شرونیک آواز دا اتپادن سنبھوَ ہو گیا ہے ۔ کیونکہ موٹے طور اتے آواز دا ویگ گیس وچّ 330 میٹر پرتی سیکنڈ، درو وچّ 1 ،200 می. پرتی سیکنڈ اتے ٹھوس وچّ 4 ، 000 می . پرتی ولوں . ہندا ہے ، اس لئی پرا شرونیک آواز دا ترنگدیردھء سادھارنتا 10 - 4 سینمی . ہندا ہے ۔ اسدی سوکھمتا پرکاش دے ترنگدیردھء دے تلء ہے ۔ اپنی سوکھمتا دے ہی کارن ایہہ ترنگاں ادیوگ دھندھوں اتے انویشن کماں وچّ اتی اپیکت سدھ ہوئیاں ہے اتے اجکلھ ایہناں دا مہتو بہت زیادہ ودھ گیا ہے ۔

ہیٹھاں دتے چتر وچّ ہیٹھ-شرونیک(Infrasound)، شرونی(Audible) اتے پرا شرونیک(Ultrasound ) ترنگاں اتے اوہناں دی واروارتا دا سلسلہ (رینج) وکھایا گیا ہے :

پرا شرونیک آواز دا اتپادن

الٹراساؤنڈ دا اتپاد نچے لکھیاں ودھیاں نال کیتا جا سکدا ہے:

جنترک جنمستھان

1899 ای . وچّ کوننگ نے چھوٹے چھوٹے جنتراں دوارا 90 ، 000 کمپن پرتی ساں . ، تکّ دی پرا شرونیک ترنگاں پیدا کیتیاں ۔ اڈیمان نے گالٹن سیٹی نوں بنایا ، جسدے دوارا اوہ اک نشچت آیام والے 1، 00، 000 کمپن پرتی سیکنڈ پیدا کرن وچّ سفل ہویا ۔ اک تنڈ وچوں ہوا پھونکی جاندی ہے ۔ ہوا دی ایہہ دھارا اک لمبے چھدر وچوں رڑھکے اک کھردھار ولوں ٹکراکے پرا شرونیک کمپن پیدا کردی ہے ۔ گیس - دھارا جنمستھان دوارا ہارٹمان نے زیادہ اورجاوالی پرا شرونیک دھنی پیدا کیتی ۔ ہاپھمان نے کاچ دی چھڑی نوں اسدی لمائی دی سمانتر دشا وچّ کمبا کے 33، 000 کمپنوالی زیادہ اورجا دی پرا شرونیک آواز پیدا کیتی ۔

ودیوجنتر

ہن ایہناں دا کیول اتہاسک مہتو ہے ۔ اٹبرگ نے چنگ-وتھّ( spark gap ) دوارا 3 ، 00 ، 000 واروارتا والی پرا شرونیک آواز پیدا کیتی ، پر ایہہ آواز کئی بھنّ بھنّ واروارتااں دا مشرن ہندی ہے اتے ایہناں دا نیم وی انشچت ہندا ہے ۔

چمبکی-سنگڑن اتپادک(Magneto-striction Generator)

جیکر لوہچمبکیئے ( ferromagnetic ) پدارتھ دی چھڑی اتے نلی نوں اسدی لمائی دے سمانتر کسے چمبکی کھیتر وچّ رکھیا جاوے تاں آنوک پنرووستھا دے کارن اسدی لمائی وچّ تبدیلی ہو جاندی ہے ۔ اس گھٹنا نوں چمبکی سنگڑن کہندے ہن ۔ ایہہ کھوج جول نے کیتی سی ۔ لمائی دی ایہہ تبدیلی چمبکی بلکھیتر دی دشا اتے نربھر نہیں ہے ۔ جیکر کوئی لوہچمبکیئے پدارتھ پرتواروارتا چمبکی کھیتر اتے رکھیا جاوے تاں اوہ اپنی قدرتی اتے ادھسور واروارتا ولوں کمبیا ہوکے پرا شرونیک آواز پیدا کریگا ۔ چمبکی ستھلتا(Hysterisis) دے کارن بجلچمبکی اورجا دی پرا شرونیک اورجا وچّ تبدیلی زیادہ اچھی نہیں ہندی ۔ نال ہی، اس ڈھنگ وچّ پدارتھ نوں ولے دے روپ نہیں لے سکن کارن ، اچّ واروارتا والی پرا شرونیک آواز پیدا نہیں کیتی جا سکدی ۔

ونسینٹ اتے پیئرس، دوناں وچّ چمبکی سنگڑن دوارا پرا شرونیک کمپن پیدا کرن لئی بجلئی جنتر بنائے ۔ ایہہ جنتر چمبکی سنگڑن دے ویوتکرم پربھاو دے کارن، اپنے آپ :اتیجت بجلئی جھولا پیدا کردا ہے، کیونکہ چھڑی دی لمائی دی پرتیاستھ وادھ گھاٹ چمبکن وچّ تبدیلی کر دندی ہے اتے استوں پریرت ودیودواہک زور گرڈ دے راہیں دھناگر دے وہاء نوں نینترت کردا ہے ۔

اس ڈھنگ دا مکھ منافع اسدی سادگی اتے سستیپن وچّ ہے اتے اسوچّ کھامیں ہے تاپ اتے نربھر رہنا اتے واروارتا دا زیادہ نہ رہنا ۔

اس ڈھنگ ولوں ادھکتم واروارتا 200000 تکّ پیدا کیتی جا سکدی ہے ۔

داب - بجلی‌(Piezo-electric) جنمستھان

سنّ‌ 1880 وچّ پی . اتے پی . جے . کیوری نے دسیا کہ جیکر سممتی رہت رویاں جاں کرسٹلاں دے کجھ خاص اکشاں اتے دباء لگایا جاوے تاں اوہناں دے دو تلاں اتے دوجی جات ودیوداویش پیدا ہندے ہن ۔ کجھ دناں بعد ایہناں دو بھراواں نے استوں وپریت پربھاو دی وی کھوج کیتی ، ارتھات‌ ایہہ پرمانت کیتا کہ زور لگاؤن نال ایہناں کرسٹلاں دی لمائی وچّ تبدیلی ہندی ہے ۔ اس گھٹنا نوں داب - بجلی‌ - پربھاو کہندے ہن ۔ سنّ‌ 1917 ای . لینجیون نے کوارٹج کریسٹل نوں اسدی قدرتی واروارتا تے کمبیاؤن لئی اک سمسورت بجلی‌ پرپتھ دے راہیں اسنوں اتیجت کیتا ۔ جیکر بجلی‌ پرپتھ دی واروارتا کریسٹل دی واروارتا دے برابر ہو ، جو کریسٹل اننادت کمپن کرن لگدا ہے ۔ کریسٹل اپنی سویبھاوک واروارتا دی ادھسورت واروارتا اتے نشچت آیاموالی پرا شرونیک آواز پیدا کردا ہے ۔ پرا شرونیک آواز پیدا کرن دی ایہی نواں ڈھنگ ہے ۔

کوارٹج دے علاوہ ٹورمیلن، ٹارٹرک انل، روشیل لون، بیرئم ٹائٹینیٹ اتادِ دا وی دولک بناؤن وچّ ورتو ہندا ہے۔ اپیکت سروپ دے کرسٹلوں ولوں جاں تاں اوہناں دی سویبھاوک واروارتا ، اتے وشا سنادی(Harmonics)، پیدا کرکے 2و 104 توں لے کے 2و 108 تکّ دی واروارتا والی پرا شرونیک آواز پیدا کیتی جاندی ہے ۔

ہارٹلے دا بجلی‌ پرپتھ کریسٹل کمبیا کیتا جاندا ہے ۔ پرپتھ دے سندھارتر دے مان مان سنانجت کر سمسورت کیتا جاندا ہے ۔ اس پرپتھ دے علاوہ ہور وی ہور پرپتھوں دا وکھرا کماں لئی پرا شرونیک آواز پیدا کرن وچّ ورتو کیتا جاندا ہے ۔

کرسٹلوں نوں کم وچّ لیاؤن ولوں پوروَ وشیش ریتی ولوں کٹیا جاندا ہے اتے انھاننوں پریوگ لئی وشیش ریتی ولوں رکھیا جاندا ہے ۔

پرا شرونیک آواز دے پچھانو(Detectors)

پرا شرونیک آواز دے مکھ:چار پرکار دے پچھانو ہندے ہن:

جنترک پچھانو

جدوں گیس مادھئم وچّ بالکل ہلکے ٹھوس ، اتے درو ، دے کن چھڈے جاندے ہن تدّ اوہ پرا شرونیک آواز دے راہیں اپنے اوستھتیتو دے انوسار چالت ہندے ہے ۔ اوہناں دی رفتار دی پڑھت توں پرا شرونیک آواز دی جان پہچان پراپت ہندی ہے ۔

اینٹھن لولک اتے وکرنماپی(Radiometer) توں وی پرا شرونیک ترنگاں دا گیان ہندا ہے ۔ اک وشیش ینتر دے منڈلک اتے ایہہ ترنگاں ڈگّ کے ، اس اتے داب پاکے اسنوں گھماؤندیاں ہن ۔ منڈلک دا گھمنا اسدے آلمبنسوتر وچّ لگے درپن دے راہیں ناپیا جاندا ہے ۔

جیکر پرا شرونیک ترنگاں اتی سوخم نہیں ہون تاں کنٹ دی نلی وچّ اگرگامی ترنگاں بناکے لائکوپوڈئم چورن دوارا اوہناں دا پریکھشن کیتا جاندا ہے ۔

تپت پچھانو

دھونگراہی دیپشکھا(Sensitive flame) دوارا آواز دیاں ترنگاں دے ہی سامان اس ترنگاں دا وی جان پہچان پراپت کیتا جاندا ہے ۔

ایہہ ترنگاں تاراں اتے ڈگّ کے کرم وار : تپت اتے سیتلتا پیدا کردیاں ہن ۔ تاپ دی اس تبدیلی توں تار دا بجلی‌ پرتیرودھ بدلدا ہے ۔ اس گن دا وی ورتو ایہناں ترنگاں بارے گیان پراپت کرن لئی ہندی ہے ۔

پرکاشت پچھانو

پرا شرونیک ترنگاں ولوں جو اپرگامی ترنگاں بندیاں ہن ، اوہناں نوں مادھئم دا ورتنانک کتے ودھ جاندا ہے اتے کتے گھٹّ جاندا ہے ۔ اس پرکار دے مادھئم وچوں پرکاش دے جان اتے ریکھانکن ( striation ) ہو جاندا ہے ۔ اس ریکھاواں دے گیان ولوں اس ترنگاں دا جان پہچان ہندا ہے ۔ جان والا ترنگاں وی سٹروبوسکوپی پردیپن ( stroboscopic illumination ) دے راہیں اس ڈھنگ ولوں وئکت ہو جاندی ہے ۔

ویدیوت پچھانو

بیرئم ٹائٹینیٹ دے کریسٹل دے دابودیوت‌ گن دا ورتو کر استوں مائکروپھون بنایا جاندا ہے اتے اسدے دوارا اس ترنگاں دا استیتو پتہ کیتا جاندا ہے ۔

1 . پرا شرونیک واروارتا درشی - پرا شرونیک ترنگاں دوارا مادھئم وچّ جو گریٹنگ ( grating ) بندا ہے ، اس وچّ ولوں جانوالے ایکورن پرکاش دی تیورتا وکھ وکھ دشاواں وچّ وکھ ماپ دی ہو جاندی ہے ۔ اس تیورتا ونڈ دے راہیں واروارتا دی میچ ہو جاندی ہے ۔

2 . دوربین (Television) - دوربین دی سکوپھونی ووستھا وچّ اس آواز دا ورتو ہندا ہے ۔

3 . پدارتھاں دی پریکھیا - سادھارنتا شدھ دھاتاں وچّ پرا شرونیک ترنگاں دا سنچرن وکارہین ہندا ہے ، پر اوہناں وچّ جیکر کتے ٹٹّ پھوٹ ہو ، اتے سمانگتا نہیں ہو ، تاں اتھے اتے اس ترنگاں دا پراورتن اتے اوشوشن ہو جاندا ہے ۔ اس پرکار سنچرن وچّ گڈبڈی ہون ولوں کھامیں دا پتہ چل جاندا ہے ۔ اس ڈھنگ دا ورتو مستشک دے ٹیومر ، اتے کینسر ، ورگی روگ دا پتہ لگاؤن وچّ وی ہون لگا ہے ۔

4 . گونج پراسن - ایہناں توں گونج پراسن دا کم وی لیا جاندا ہے ۔ پنڈبیاں دوارا کہرے اتے دھندھ وچّ پلاوی ہمالہ پہاڑ دا گیان اس دے راہیں پراپت کیتا جاندا ہے ۔ سمندر دی گہرائی دی اتے ہور جہازاں دی دوری دی میچ وی اس ڈھنگ ولوں ہندی ہے ۔

5 . ویاسارن اتے کللیکرن - پرا شرونیک ترنگاں دوارا اک دوجے وچّ پن گھلنیوالے درووں دا کھیر پایس بنّ جاندا ہے ۔ اتھے تکّ کہ اس ترنگاں دے پربھاو ولوں دھاتُ وی درو وچّ اپنا کھیر پایس بناؤندیاں ہن ۔ فوٹوگرافی دے کم وچّ آنیوالا چاندی دا ہیلائڈ وی اس ڈھنگ ولوں بندا ہے ۔ اس ترنگاں دے پربھاو ولوں اچبہلک ( polymer ) سوخم ٹٹّ جاندے ہن اتے اس پرکار سٹارچ ولوں شرکرا بندی ہے ۔ پرا شرونیک آواز دی پائسیکرن کریا دا ورتو چنگی دھاتُ بناؤن دے کم وچّ وی ہندا ہے ۔ لوہے وچّ نائٹروجن دا نویشن وی استوں سگمتاپوروک ہندا ہے ۔

6 . اپکشیپن ( coagulating ) کریا - گیس مادھئم وچّ ٹھوس اتے درو دے چھوٹے چھوٹے کن پرا شرونیک آواز ولوں اپکشیپت ہوکے جماں ہو جاندے ہن ۔ اس پرکار وڈے نگراں دے کلّ کارکھانیاں ولوں نکلنیوالا نقصاندائک دھواں نگر دے باہر جان ولوں روکیا جاندا ہے ۔ ٹھیک اس پرکار کوہرا اتے دھندھ وی دور کیتے جاندے ہن ۔

7 . راسائنک پربھاو - کئی راسائنکئبھکریاواندا ویگ اس تنرگوں دے کارن ودھ جاندا ہے ۔ لمی لڑی والے بہلکوں نوں استوں توڑیا وی جا سکدا ہے ۔

8 . اشمیئے پربھاو - پرا شرونیک ترنگاں دوارا اشما دا ورتو ڈایاتھرمی ( diathermy ) وچّ ہندا ہے ۔ استوں ہڈی دی مجا نوں بناں ہڈی اتے پربھاو پائے گرم کیتا جاندا ہے ۔

9 . جیوک پربھاو - چھوٹے پرانی ، جویں مچھی ، میڈھک ، پروٹوجوآ اتادِ اس ترنگاں دوارا مر جاندے ہے ۔ جیوانوانوچّ ایہناں دے پربھاو ولوں تبدیلی ہو جاندا ہے ۔ ایہناں توں دودھ نوں جیوانرہت کر سکدے ہے ۔ استوں ماس نوں زیادہ دناں تکّ تازہ رکھ سکدے ہن اتے شراب دا جیرنن ودھایا جا سکدا ہے ۔

10 . کجھ ہور ورتو - پرا شرونیک آواز ولوں ہیرے نوں کٹن اتے پیشن دا کم ہندا ہے ۔ کتیاں نوں بلان لئی اجیہی سیٹیاں ہن جنہاں نوں اوہناں دی واروارتا آواز دے کارن اسیں سن نہیں پاندے ہاں ۔

باہری جوڑ

٭ الٹراساؤنڈ سے گھٹنے کے درد کا علاج ٭ Kundu، Tribikram. Ultrasonic nondestructive evaluation: engineering and biological material characterization. Boca Raton، FL: CRC Press، c2004. ISBN 0-8493-1462-3. ٭ Guidelines for the Safe Use of Ultrasound: valuable insight on the boundary conditions tending towards abuse of ultrasound. ٭ High-frequency hearing risk for operators of industrial ultrasonic devices: ٭ Safety Issues in Fetal Ultrasound Archived 2011-07-23 at the وے بیک مشین: ٭ Damage to red blood cells induced by acoustic cavitation(ultrasound):