ادب دی تریخ

ساہت دا اتہاس گدّ جاں شاعری وچ لکھتاں دے تریخی ترقی دی نشاندیہی کردا اے جو پاٹھک/سروتے/درشک نوں منورنجن، علم جاں سکھیا دین دے نال نال ایہناں لکھتاں وچ کمیونیکیشن لئی ورتیاں گئیاں ساہتی تکنیکاں دے ترقی نوں وی الیکدا اے۔ ساریاں لکھتاں ساہت دا انگ نہیں ہندیاں۔ کجھ ریکارڈ کیتے مواداں، جویں کہ ڈیٹا مجموعہ (اداہرن لئی، اک چیکّ رجسٹر) نوں ساہت نہیں منیا جاندا، اتے ایہہ لیکھ صرف اپر دسیاں لکھتاں دے ترقی نال متعلق اے۔

ساہت دی شروعات

ساہت اتے لکھت، بھاویں جڑے ہوئے تاں ہن، پر سمارتھی نہیں ہن۔ کسے وی واجب تشریح ولوں پرانے سمیر دیاں پہلیاں لکھتاں ساہت نہیں بندیاں - ایہہ ہی گل کجھ شروعاتی مصری ہائیوروگلاپھکس جاں پرانے چینی حکمرانی دے ہزاراں لوگزیاں بارے سچ اے۔ ودوان اکثر اس گل تے اڈّ اڈّ راواں دے دھارنی ہندے ہن کہ کدوں لکھتی ریکارڈ لکھنا ہور کسے چیز نالوں ودھیرے "ساہت" دے نیڑے ہندا اے؛ تشریح مکھ طور تے انترمکھی ہندی اے۔

اس توں علاوہ، مڈھلیاں صدیاں وچ تہذیبی الگّ-تھلگتا دے طور تے دوری دا اہمیت ہون کرکے، ساہت دا تریخی ترقی دنیا بھر وچ کسے وی ساویں پدھری چال نال نہیں ہویا۔ ساہت دا کوئی اکروپ گلوبل اتہاس بناؤن دیاں سمسیاواں اس حقیقت نال جڑیاں ہوئیاں ہن کہ ہزار-ہاار سالاں توں بہت سارے پاٹھ ختم ہو گئے ہن، جاں تاں جان بجھّ کے، حادثے نال جاں پرانے مول سبھیاچار دے ہی لاپیؤ ہو جان نال۔ اداہرن لئی، پہلی صدی ایپو وچ الیگزینڈریا دی لائبریری دی تباہی بارے بہت کجھ لکھیا گیا اے، اتے ایہہ منیا جاندا اے انگنت مکھ گرنتھ اگّ دے حوالے ہوکے سدا لئی ختم ہو گئے ہن۔ گرنتھاں (اتے اکثر اوہناں دے لکھاریاں) دی جان-بجھّ کے روحانی جاں دنیاوی نیچر دے سنگٹھناں ولوں دبا دینا موضوع نوں ہور وی پراسرار بنا دندا اے۔

اک پتھر دی پٹی جس تے گلگامیز دے ایپک دا حصہ اکریا اے۔

پرانا دور

چین

کلاسیکل شاعری (جاں شجنگ) چینی شاعری دا سبھ توں پرانا مجموعہ اے، جس وچ 11ویں توں 7ویں صدی ایپو تک ہوئے امعلوم لکھاریاں دیاں 305 رچناواں شامل ہ۔ چو سی مجموعہ (جاں چو دے گیت) کوُ یوآن دی شعری لیکھنی توں راغب ہو کے لکھیاں جاں اس دیاں خود آپ لکھیاں کویتاواں دی اک کتاب اے۔ کوُ یوان چین وچ شاعری دا پہلا لکھاری اے جس دا اپنا ناں اسدے کم نال جڑیا ہویا اے اتے چینی کلاسیکل ساہت وچ رومانسواد دے سبھ توں پرمکھ ہستاکھراں وچوں اک منیا جاندا اے۔

عبرانی ساہت

عبرانی بائیبل دا حصہ بنیاں کتاباں لگبھگ اک ہزار سال وچ ترقی یافتہ ہوئیاں۔ سبھ توں پرانیاں لکھتاں لگپگ 11ویں جاں دسویں صدی عیسوی سابق دیاں رچناواں جاپدیاں ہن، جدوں کہ زیادہ تر ہور لکھتاں تھوڑھے ویلے بعد دیاں ہن۔ اوہ سمپادت کم ہن جنہاں نوں وکھ-وکھ سروتاں نوں گنجھل دار اتے دھیان نال چنیا تے بنیا گیا اے۔

کلاسیکل پرانا دور

یونانی ساہت

پرانے یونانی سماج نے ساہت تے کافی زور دتا۔ بہت سارے لکھاری سوچدے ہن کہ مغربی ساہتی پرمپرا نوں مہانشعری رچناواں، الیئڈ اتے اوڈیسی دے نال شروع ہوئی اے، جو کہ لڑائی اتے شترقی، اعزاز اتے بے عزتی، پیار اتے نفرت دے اوہناں دے ماہر اتے زبردست نبھاء لئی اچ پائے دیاں ساہتی رچناواں وچ سرکڈھّ ہن۔ بعد والے یونانی شاعراں وچ سرکڈھّ سی سافو، جس نے کئی طریقیاں نال اک ودھا وجوں پرگیتک شاعری نوں متاثر کیتا۔

لاطینی ساہت

بہت سارے معاملیاں وچ، رومن رپبلک اتے رومن سامراج دے لکھاریاں نے مہان یونانی لکھاریاں دی نقل کرن دے پکھ وچ نوینتا توں بچن دا فیصلہ کیتا۔ ورپانی دا اینیڈ، کئی طریقیاں نال، ہومر دے الیاڈ دی ریس کردا اے؛ پلاٹس، اک کامک ناٹک کار، ارسٹوپھین دے قدماں وچ چلیا؛ ٹیسیٹس دے اینلس اتے جرمینیا لازمی طور تے اوہو ہی تریخی پہلوآں دی پالنا کردے ہن جو تھؤسیڈائیز نے تیار کیتے سی (کرشچیئن اتہاسکار یوسیبیئس وی کردا اے، بھاویں اوہ جنا ٹیسیٹس جاں تھیوسیڈیڈیس یونانی اتے رومن بہو-دیاختلاف توں متاثر سن اوہناں نالوں کتے زیادہ اپنے دھرم توں متاثر سی)؛ اووڈ اتے اسدے میٹامورپھوسس نے اسے یونانی متھہاس نوں نویں طریقے نال کھوجیا۔ ایہہ دلیلاں دتیاں جا سکدیاں ہن اتے ایہہ وی ہو سکدا اے کہ رومن لکھاری بے تکے کاپیکیٹ نہیں سی سگوں کتے ودھیرے صلاحیت دے مالک سن، اوہناں نے پہلاں ہی اوہناں دے یونانی پوربلے گروآں ولوں قائم کیتیاں گئیاں ودھاواں نوں ہور سدھاریا۔ اداہرن لئی، اووڈ دا میٹامورفوسس اک اجیہا روپ گھڑدا اے جو فکر دی دھارا دا اگوانوں اے۔ جس گل توں مکریا نہیں جا سکدا اوہ ایہہ اے کہ رومناں نے یونانیاں دی تلنا وچ اپنیاں خود دیاں مقابلتاً بہت گھٹ ساہتی سٹائلاں پیدا کیتیاں ہن۔

ہورویکھو

• پنجابی ساہت دا اتہاس