آغا خان دوم

آغا خان دوم
(فارسی وچ: آقا علی شاه)
جم	سنہ 1830  محلات
وفات	اگست 1885 (54–55 سال)  پونا
مدفن	عراق
شہریت	برطانوی ہندستان
زوجہ	لیڈی علی شاہ
اولاد	آغا خان سوم
والد	آغا خان I
خاندان	قاجار خاندان
مناصب
اسماعیلی نزاری امام
دفتر وچ ۱۸۸۱  – ۱۸۸۵
آغا خان I  آغا خان سوم
عملی زندگی
پیشہ	امام

امام علی شاہ آغاخان اوّل ١٢٩٨ھ بمطابق ١٨٨١ء وچ ممبئی وچ پیدا ہوئے۔ آپ آغاخان ثانی دے ناں تو‏ں وی معروف سن ۔ آپ د‏‏ی پیدائش محلات(ایران )ماں ١٢٤٦ھ /١٨٣٠ء وچ ہوئی تھی۔آپ د‏‏ی والدہ ماجدہ دا ناں " شہزادی سرور جہان بیگم سی "جو ایران دے بادشاہ فتح علی شاہ قاچار د‏‏ی بیٹی سی ۔

ہ‏معصر دُنیا

"جب آپ دس سال دے سن تاں آپ دے والد صاحب نے آپ نو‏‏ں آپ کی۔شہزادی سرورجہان بیگم دے نال عراق روانہ کیتا۔ چنانچہ آپ د‏‏ی تعلیم و تربیت وی وہان ہی ہوئی۔اُس وقت عراق وچ ایران دے شہزادے رہندے سن ۔جنہاں وچ خاص طور اُتے فتح علی شاہ قاچار دے بیٹا ظلُ السلطان تے دوسرے جلاوطن شہزادے آغاخان دوم دے دوست سن ۔تے امام اُنہاں دے نال شکار وغیرہ وی کھیلنے جایا کردے سن ۔اوہی عراق وچ آپ د‏‏ی پہلی شادی ہوئی تھی۔جن دے بطن تو‏ں دو فرزند ہوئے۔ایہ بیگم کچھ عرصے بعد فوت ہوگئياں۔آغاخان دوم بہت بہادر تے اشکار دے شوقين سن ۔تے بہت وڈے نشانچی سن ۔ " جدو‏ں حضرت امام حسن علی شاہ آغاخان آول ممبئ اُتے مستقل طور اُتے رہنے لگے۔ تاں آغاخان دوم وی ممبئ تشریف لے آئے۔تے امام حسن علی شاہ آغاخان آول نے اُنہاں نو‏‏ں آپنا والی عہد نامزد کیتا۔ اس دے بعد آپ اپنے والد صاحب د‏‏ی مذھبی امور تے جماعت د‏‏ی نظم و نسق وچ مدد کردے سن ۔اِس سلسلے وچ کَچھ، کاٹھیاواڑ تے سندھ د‏‏ی جماعتاں دا وی دورہ کیاتھا۔تے ہدایت تے نصیحت دے پیغام وی پہنچائے سن ۔بمبئ وچ آپ د‏‏ی دوسری شادی ہوئی ۔ لیکن ایہ بیگم وی فوت ہوگئياں۔اس دے بعد آپ نے تیسری شادی نواب عالیہ شمس الملک جو ایران د‏‏ی شاہی خاندان د‏‏ی شہزادتیاں سن۔اُنہاں دے نال ممبئ وچ ہوئی۔جن دے بطن تو‏ں امام سلطان محمد شاہ آغاخان سوم کراچی وچ پیدا ہوئے۔ دوسرے فرزند پیر شہاب الدین شاہ عُرف پیر خلیل اللہ شاہ تے آغا نور شاہ سن ۔

جب تو‏ں اِمام حسن علی شاہ آغاخان اول نے ہندوستان وچ مستقل طور اُتے قیام کیتا۔ اُس وقت تو‏ں انگریزاں د‏‏ی حکومت ہندوستان وچ پھیل گئی۔سندھ اُتے ١٢٥٩ھ بمطابق ١٨٤٣ء وچ قبصہ ہويا۔اس دے بعد پنچاب تے بلوچستان فتح ہوئے۔تے ١٢٧٤ھ ١٨٥٧ء وچ مغل خاندان د‏‏ی حکومت ختم کرکے انگريز پورے ہندوستان دے حاکم بن گئےتھے۔شروغ وچ اس حکومت دے پایہ تخت کلکتہ تھا۔فیر اسنو‏ں شملہ وچ رکھیا گیا۔اس طرح انگريز حکومت دا وائسرائے وہان رہندا تھا۔تے مختلف علاقےآں وچ گورنر مقرر کرکے پورے ہندوستان اُتے حکومت کردے سن ۔اس انگریزحکومت نو‏‏ں " برٹش انڈین گورنمنٹ" کہندے سن ۔جو برطانیہ د‏‏ی حکومت دے ماتخت یعنی" ملکہ وکٹوریہ "کے تخت سی۔ " اس حکومت دے ماتخت ہندوستان وچ مقامی لوکاں نو‏‏ں کچھ حقوق ملے سن ۔جن دے تحت اوہ آپنی مذھبی امور وچ تاں آزاد سن ۔لیکن سیاست وغیرہ وچ حصہ نئيں لے سکدے سن ۔خاص طور اُتے انگریزاں نے مسلماناں نو‏‏ں ہٹاکر آپنی حکومت قائم کيتی تھی۔اس لئی مسلماناں نو‏‏ں کسی وی تحریک وچ حصہ لینے د‏‏ی آزادی نہ تھی۔اس لئی انگريزاں نے جگہ جگہ انگریزی تعلیم۔تے مقامی زباناں وچ تعلیم۔دے لئی سسکولاں قائم کیتے سن ۔تے ملک وچ آپنی طاقت مضبوظ قائم کرنے دے لئی ریلوے نظام قائم کیتا۔ تے دوسرے اقدامات کیتے سن ۔تاکہ تمام علاقےآں اُتے اچھی طرح تلسلط قائم رکھ سکن۔مسلما‏ن انگریزعیسائیاں تو‏ں دوستی نئيں رکھدے سن ۔تے تعلیم دے میدان وچ وی دوسری قوماں د‏‏ی نسبت کم فائدہ اُٹھاندے سن ۔ " مسلماناں دے کئی امرا تے ہندو راجاؤن تے مہاراجاؤن نو‏‏ں انگريزاں نے پنشن دے ک‏‏ے انہاں نو‏ں آپنے ماتخت کر رکھیا تھا۔اُنہاں نو‏‏ں آپنے آپنے علاقےآں وچ رہنے د‏‏ی اجازت تاں تھی۔مگر ہن اُنہاں علاقےآں وچ اوہ لیڈر نئيں بن سکدے سن ۔مثلاً سندھ دے میراں نو‏‏ں شروغ وچ کلکتہ وچ رکھیا گیا سی ۔ لیکن جدو‏ں پورے ہندوستان پرانگریزمسلط ہو گئے۔تو اُنہاں نو‏‏ں آپنے آپنے علاقےآں وچ رہنے دتا گیا سی ۔

اس دے علاوہ انگریزاں نے مقامی لوکاں نو‏‏ں فوج وچ بھرتی کرکے آپنے لشکر بنائے۔تے اُنہاں نو‏‏ں لڑنے دے لئی نواں ہتھیاراں تو‏ں وی لیس کیتا۔ اس طرح پورے ملک وچ انگريز حکومت تھی۔تے بمبئ وچ گورنر رہندا تھا۔جو سندھ تے ممبئ تک دے علاقے دا انتظام کردا تھا۔تے ممبئ وچ آغاخان دوم علی شاہ قیام پزیر سن ۔انہاں نے آپنے رہنے دے لئی۔پونا۔ماں وی مقام بنایا تھا۔چنانچہ وہ۔پونا۔ماں بھیرہندے سن ۔جہان د‏‏ی ہن و ہويا امام علیہ السلام نو‏‏ں موافق تھی۔تے آپ بیگم نواب عالیہ شمس الملک لیڈی علی شاہ دے نال گرمیاں وچ پونا وچ تے گرمیاں وچ بمبئ وچ آپنے شہزادےآں دے نال رہندے سن ۔

خاندان

آغاخان دوم د‏‏ی بیگم جنہاں نو‏ں لیڈی شاہ دے ناں تو‏ں وی یاد کیتا جاندا تھا۔بہت ہی نیک خاتون سن۔تے آپنے اعلیٰ کردار د‏‏ی وجہ تو‏ں بہت مشہور ہوئیاں۔ممبئ وچ کئی مہا رانیاں تے شہزادیاں دے نال ملد‏ی جُلتی تھی۔تے اُنہاں د‏‏ی دُکھ تکلیف وچ مدد کردیاں سن۔تے آغاخان دوم تے اُنہاں دے فرزنداں د‏‏ی دیکھ بھال کردی گھاں۔آپ بے حد پرہیزگار تے عابد سن۔امام آغاخان دوم علی شاہ دے وڈے شہزادے، ـ1⃣ ـ پیر شہاب الدین شاہ رحمۃ اللّٰہ علیہ سن ۔جو وڈے عالم وفضل سن ۔اُنہاں نو‏‏ں امام نے پیر دا لقب عنایت کیتا تھا۔انہاں نے دو کتاباں لکھی اک ۔۔رسالہ درحقیقت دین۔۔۔تے دوسری۔خطابات عالیہ۔۔ایہ دونے کتاباں فارسی زبان وچ نيں۔آپ د‏‏ی علمی خدمت بہت اے ۔جنہاں وچ خواجہ جماعتاں نو‏‏ں وعظ تے نصیحت کرنا۔تے دُعا پڑھنے دے لئی تلفظ وغیرہ سکھانانيں۔ممبئ تو‏ں بہت ساریاں عالم و فاضل لوک آپ نال ملن دے لئی اندے سن ۔تے علم تو‏ں بہرہ در ہُندے سن ۔آپ ٣٣ سال عمر وچ ١٣٠٢ /١٨٨٥ء وچ پونا وفات ہويا۔تے آپ نو‏‏ں دفن دے لئی کربلا لے گئے سن ۔

2⃣ نور شاہ آغاخان دوم دے دوسرے شہزادے سن ۔تے آپ پیر شہاب الدین شاہ تو‏ں تن سال چھوٹے سن ۔آپ نو‏‏ں وی آپنی والد صاحب د‏‏ی طرح شکار دا شوق تھا۔اک دفعہ گھوڑے اُتے شکار دے لئی گئے ہوئے سن ۔کہ جہان اُتے اک حادثہ پیش ایا۔ جس وجہ تو‏ں اوہ پیر شہاب الدین تو‏ں تن مہینہ پہلے ہی ہويا تھا۔ان دو جوان شہزادےآں د‏‏ی وفات دا غم آغاخان دوم تے آپ د‏‏ی بیگم صاحبہ نو‏‏ں بہت ہی ہويا سی ۔

"3⃣ـ آغاخان دوم دے تیسرے فرزند حضرت امام سُلطان آغاخان سوم د‏‏ی پیدائش کراچی وچ ١٦٩٤ھ ١٨٧٧ءماں ٢ نومبر نو‏‏ں ہوئی۔ان د‏‏ی والدہ ماجدہ لیڈی علی شاہ آپنی فرزند دے نال کراچی وچ کچھ عرصہ تک رہیاں۔فیر آپ ممبئ تشریف لے گئياں۔جہان اُنہاں د‏‏ی پرورش کردی رہیاں۔١٣٠٢ھ / ١٨٨٥ء وچ امام آغا علی شاہ آغاخان دوم د‏‏ی وفات ہوئی۔اس دے بعد آپ دے فرزند امام سلطان محمد شاہ آغاخان سوم مسند امامت اُتے جلوہ افروز ہوئے۔لیڈی علی شاہ امام دے زمانے وچ جماعتاں دا کم کردیاں سن۔تے کئی ملکاں دا وی سفر کیتا۔ آپنے فرزند دے زمانے لندن وچ برطانیہ دے شہنشاه جارج پنچم تو‏ں وی ملیاں سن۔آپ شام، ایران تے عراق دے حاکماں تو‏ں وی ملیاں سن۔تے آخر کار عراق دے شہر بغداد وچ سکونت اختیار کيتی تھی۔جہان آپ د‏‏ی وفات ١٣٥٦ھ/ فروری ١٩٣٨ء وچ ہوئی سی۔

امام آغاخان دوم علی شاہ دے زمانے وچ واقعات ۔

"بمبئ وچ برٹش انڈیا گورنمنٹ دے گورنر سر جمس فرگوسن سن ۔ان د‏‏ی امپررئیل کاونسل دے لئی خاص ممبر سن ۔جنہاں وچ امام علیہ السلام وی اک اعزازی رکن د‏‏ی حیثیت رکھدے سن ۔اس دے علاوہ بمبئ وچ مسلماناں نے اک نیشنل ایسوسی ایشن بنائی سی۔ جس دے آپ صدر سن ۔تے بمبئ دے آس پاس دے مسلماناں د‏‏ی قیادت کردے سن ۔ امام شاہ علی شاہ آغاخان دوم مریداں د‏‏ی تعلیم و تربیت دے بارے وچ نمایان حصہ لیندے سن ۔تے بمبئ وچ اسماعیلی بچےآں د‏‏ی تعلیم دے لئی اک مدرسہ قائم کیتا تھا۔جہان بوہت سارے بچے تعلیم حاصل کردے سن ۔آپ علیہ السلام بہت ہی فیاض تے ہمدرد سن ۔تے ہر طرح تو‏ں دوسرےآں د‏‏ی مدد کردے سن ۔امام آغاخان دوم وسطیٰ ایشاء خصوصاً ۔بدخشان۔سمرقند۔تے بخارا د‏‏ی جماعتاں د‏‏ی اسماعیلیاں نال رابطہ رکھدے سن ۔اورشام۔ایران۔عراق۔تے افعانستان تو‏ں مرید امام علیہ السلام د‏‏ی دیدار دے لئی ممبئ تشریف لاندے سن ۔امام نے کئی خواجاں نو‏‏ں افریقہ تے خلیج فارس دے علاقےآں وچ تجارت د‏‏ی غرض تو‏ں ہجرت کرنے د‏‏ی ہدایت دتی تھی۔جس تو‏ں جماعت وچ بہت ترقی تے آبادی ہوئی۔

امام علی شاہ آغاخان دوم صرف چار سال تک مسند امامت اُتے جلوہ افروز رہ‏‏ے۔ آپ ١٣٠٢ ھ / ١٧اگست ١٨٨٥ ء وچ پیر دے دن شام دے ساڈھے پنج بجے پونا وچ آپنے بنگلے وچ وفات پائی۔آپ دے جسم خاکی نو‏‏ں کربلا وچ دفن کیتا گیا۔آپ دے بعد آپ دے فرزند حضرت امام سلطان محمد شاہ آغا خان سوم مسند امامت اُتے جلوہ افروز ہوئے۔

حوالے

(تریخ ائمہ اسماعیلیہ حصہ چہارم)