"<span lang="ur">حیدر آباد</span>[[ گٹھ:مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے ]]" دیاں دہرائیاں وچ وکھراپا

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
لیک ۲۳ –
حیدرآباد صوبہ سند دا [[اک]] شہر اے۔
 
{{مبسس4}}حيدرآباد، جيڪو پنهنجي اوائلي دور ۾ [[نيرون ڪوٽ]] جي نالي سان مشهور هو، سنڌ جي گاديءَ جو هنڌ به رهي چڪو آهي. هيءُ ڪلھوڙن جي دور حڪومت کان سنڌ جي گاديءَ جو هنڌ هو ۽ اها حيثيت اوستائين رهيس جيستائين انگريز سنڌ تي قابض نه ٿيا، جن اچي [[ڪراچي]]ءَ کي سنڌ جي گادي بڻايو. [[پاڪستان]] جي بيٺڪ قائم ٿيڻ کان اڳ، حيدرآباد کي خطي جو [[پيرس]] سڏيو ويندو هو.
 
[[Image:Hyderabadfort.gif|320px|thumb|left|{{مبسس4}}حيدرآباد جو پڪو قلعو، جيڪو اڄ بھ موجود آهي]]
 
==تاريخ==
‏‏{{مبسس4}}[[ڪلهوڙو شهنشاهت]] جي بادشاهه [[غلام شاهه ڪلهوڙو|ميان غلام شاهه ڪلهوڙي]] کي سنڌو درياءَ جي ڪپ تي نيرون ڪوٽ جي نالي سان وسندڙ مهاڻن جي آبادي ايتري ته پسند آئي جو هن ويجھين ٽِن ٽڪرين مان هڪَ تي پنهنجو قلعو جوڙائڻ جو فيصلو ڪيو، جيڪو اڄ تائين قائم دائم آهي ۽ تڏهن کان [[پڪو قلعو]] جي نالي سان مقبول عام آهي. <br>
 
 
=== ٽالپر راڄ ===
{{مبسس4}}ڪلهوڙن کان پوءِ سنڌ تي مير ٽالپرن جي حڪمراني قائم ٿي. مير فتح علي خان ٽالپر [[خدا آباد]] ڇڏي حيدرآباد جو پڪو قلعو اچي وسايو ۽ 1789ع کان حيدرآباد ئي سندس گاديءَ جو هنڌ هو. سندس عدالت به پڪي قلعي ۾ ئي هلندي هئي. مير فتح علي خان ٽالپر ۽ سندس ٽي ڀائر، المعروف چار يار، حيدرآباد جي معاملات کي سنڀاليندا هئا. سندن دور حڪومت گھڻو ڊگھو نه هليو، ۽ جلد ئي 1843ع ۾ 24 مارچ تي برطانوي قوتن کان جنگ هارائڻ بعد حيدرآباد جو شهر انگريزن جي قبضي هيٺ اچي ويو ۽ ميرن جي صاحبي اختتام تي پهتي.
 
 
[[Image:Hyderabad1889.jpg|320px|thumb|left|{{مبسس4}}حيدرآباد 1889ع ۾ ڏسجندي]]
 
=== برطانوي بيٺڪ وارو دور ===
{{مبسس4}}جيتوڻيڪ برطانوي فتح بعد سنڌ جي گاديءَ جو هند ڪراچيءَ منتقل ٿي ويو، پر حيدرآباد جون اڪثر پڪييون ۽ خوبصورت عمارتون برطانوي دور ۾ جڙيون. حيدرآباد جي ويجھو خوبصورت ۽ شاهڪار ڪوٽڙي بيراج پڻ انگريزن جي دور ۾ جڙي. ان کان سواءِ حيدرآباد ۾ ثقافتي ۽ تعليمي سرگرمين اڃا وڌيڪ زور ورتو.
 
===ھلندڙ پاڪستاني بيٺڪ جو دور===
‏‏{{مبسس4}}اڄ‏‏اڄ بدقسمتيءَ سان سنڌ جي هن تاريخي شهر ۽ ادبي ثقافتي مرڪز تي مڪڙ قوم جو قبضو آهي ۽ پڪي قلعي ۾ مڪڙ دهشتگردن جا هزارين گھر آباد آهن. شهر جي اڪثريت مڪڙ آهي ته شهر جو ناظم به مڪڙ آهي. پاڪستاني بيٺڪ قائم ٿيڻ شرط ڪراچيءَ کي وفاقي گاديءَ جو هنڌ بڻائي سنڌ کان ڌار ڪيو ويو ۽ سنڌ جي گاديءَ کي حيدرآباد منتقل ڪيو ويو. اهڙيءَ ريت ڪجھه سالَن لاءِ حيدرآباد هڪ ڀيرو وري سنڌ جي گاديءَ جو ھنڌ بڻيو هو. مگر پاڪستان جي قيام کان پوءِ لڳاتار ڪيترا ئي سالَ هندستان کان آيل مڪڙ دهشتگردن هٿان حيدرآباد ۾ رهندڙ امن پسند سنڌي هندو شهرين جو ڪوس ڪيو ويو ۽ اهڙيءَ ريت کين لڏڻ تي مجبور ڪري سندن سموريون ملڪيتون هندستاني مڪڙن ۾ ورهايون ويون.
 
[[Image:Hydsndsat.jpg|320px|thumb|left|{{مبسس4}}حيدرآباد شهر اپگرهه کان ڏسجندي]]
==ڀُون نگاري==
{{مبسس4}}حيدرآباد [[گنجو ٽڪر|گنجي ٽڪر]] جي اُترين ٽڪريءَ تي واقع آهي، جيڪا ويڪرائي ڦاڪَ 25.367 (اُتر) درجا ۽ ڊگھائي ڦاڪَ 68.367 درجا (اوڀر) تي، سنڌو درياءَ جي اڀرندي ڪپَ تي واقع آهي. حيدرآباد جي پسگردائيءَ ۾ ڪيترا ئي ننڍا شهر آهن، جهڙوڪ 6.7 ڪلوميٽر جي فاصلي تي [[ڪوٽڙي]]، 8.1 ڪلموميٽر جي فاصلي تي [[ڄامشورو]]، 5 ڪلوميٽر جي فاصلي تي [[هٽڙي]]، ۽ 7.5 ڪلوميٽر جي فاصلي تي [[هُسڙي]]. حيدرآباد سنڌ جي وڏي ۾ وڏي شهر [[ڪراچي]]ءَ کان تقريباً 160 ڪلوميٽرن جي فاصلي تي اتر اوڀر ۾ سامونڊي سطح کان 13 ميٽر اوچائيءَ تي واقع آهي.
[[Image:Oldcampus.jpg|320px|thumb|left|{{مبسس4}}نَو وديالا، سنڌ يونيورسٽيءَ جو پراڻو ڪيمپس]]
 
== تعليم ==
{{مبسس4}}حيدرآباد ۽ ان جي پسگردائيءَ ۾ ڪيترا ئي اعليٰ تعليمي ادارا آهن.
 
* {{مبسس4}}[[اسرا يونيورسٽي حيدرآباد]]</font> (http://www.isra.edu.pk/index.htm)
* {{مبسس4}}[[سنڌ زرعي يونيورسٽي ٽنڊوڄام]]</font> (http://www.sau.edu.pk/)
* {{مبسس4}}[[انجنيئرڱ ۽ ٽيڪنيڀياس جي مهراڻ يونيورسٽي ڄامشورو]]</font> (http://www.muet.edu.pk/)
* {{مبسس4}}[[سنڌ يونيورسٽي ڄامشورو]]</font> (http://www.usindh.edu.pk/)
* {{مبسس4}}[[صحت ۽ طبي سائنس جي لياقت يونيورسٽي ڄامشورو]]</font> (http://www.lumhs.edu.pk/)
 
==آبهوا==
‏‏{{مبسس4}}حيدرآباد‏‏حيدرآباد منجھند جو تمام گرم ٿيندو آهي. سيارو اڪثر تمام گھٽ ٿڌو ٿيندو آهي. جڏهن ته اونهاري ۾ منجھند جو گرمي پد 48 درجا سينٽيدريڊ به ٿي ويندو آهي. اونهاري ۾ رات جو تمام سٺو ٺار ٿيندو آهي جڏهن ته سياري جون راتيون تمام ٿڌيون ٿي وينديون آهن ، ڇاڪاڻ ته حيدرآباد ۾ اڪثر تيز هوائون لڳنديون آهن. تنهنڪري سياري جون راتين ۾ هوائون تمام گڻيون ٿڌيون ٿينديون آهن ته اونهاري ۾ منجھند جو لُڪَ لڳندي آهي. تنهنڪري حيدرآباد جا ماڻهو اونهاري ۾ منجھند جو ٻاهر نڪرڻ کان پاسو ڪندا آهن.
 
==معاشيات==
‏‏{{مبسس4}}آباديءَ‏‏آباديءَ جي اڪثريت جيئان، حيدرآباد جي ڪاروبار تي به مڪڙ قوم ڇانيل آهي. هر ننڍو وڏو ڪاروبار يا ته ڪو مڪڙ هلائي رهيو آهي يا وري [[ڪاٺياواڙ]]ي ميمڻ ۽ [[گجرات|گجراتي]]. هاڻي ته حيدرآباد جي شهر ۾ افغاني پناهگير به ڪاروبار ڪري رهيا آهن. پاڪستان جي بيٺڪ قائم ٿيڻ کان پوءِ مڪڙ قوم جي ڪن فردن حيدرآباد ۾ چوڙين جا ڪارخانا لڳايا، جنهن کان پوءِ دنيا جو وڏي ۾ وڏي چوڙين جو صنعتي مرڪز حيدرآباد بڻجي ويو. ان کان سواءِ هن وقت حيدرآباد ۾ سمينٽ، صابڻ، شيشي جا ڪارخانا پڻ آهن. تنهن کان سواءِ سون ۽ دستڪاريءَ جا هنرمند پڻ نمايان آهن. ڀرپاسي جي ٻهراڙيءَ ۾ اپايل ميوي، ڪڻڪ، چانور، ۽ ڪپاهه جي وڪري جو مرڪز پڻ حيدرآباد آهي.
 
==شهري انتظاميه==
‏‏{{مبسس4}}هن‏‏هن وقت حيدرآباد جي سموري شهري حڪومت مڪڙن جي هٿ وس آهي. سن 2005ع ۾ جڏهن حيدرآباد ضلعي کي ٽوڙي ان کان [[مٽياري]]، [[هالا]] ۽ [[ٽنڊو محمد خان]] جا تعلقا الڳ ڪيا ويا ته بچيل حيدرآباد ضلعي اسيمبليءَ ۾ ازخود مڪڙن جي اڪثريت ٿي وئي ۽ ضلعي ناظم مڪڙ ٿي ويو. اهڙيءَ ريت مٽياري، جيڪو حيدرآباد کان بمشڪل 20 ڪلوميٽرن جي فاصلي تي واقع آهي، تنهن جي رهاڪن لاءِ به حيدرآباد ۾ سرڪاري ملازمت ڪرڻ مشڪل ٿي پيو آهي.
 
==آمدورفت==
‏‏{{مبسس4}}حيدرآباد‏‏حيدرآباد کي روڊ، ريل، فضا ۽ درياءَ رستي رسي سگھجي ٿو.
 
‏‏{{مبسس4}}هوائي‏‏هوائي اڏو:<br>
‏‏{{مبسس4}}اڳي‏‏اڳي اهو چڱو خاصو هوائي اڏو هو، پر هن وقت تقريباً بند پيو آهي. پي آئِي اي اتان هر هفتي ٽي اڏامون ڀريندي هئي. اڃا به ڪڏهن غير چارٽرڊ اڏام اتي لهي سگھي ٿي.
 
 
‏‏{{مبسس4}}روڊ‏‏روڊ رستا:
The national highway passes through Hyderabad also called N5 (which is goes southwest), N9 (which is the same road going north), super highway, national highway, KLP road (Karachi, Lahore Peshawer road), Hala road etc.
 
‏‏{{مبسس4}}ريل‏‏ريل رستو:
Hyderabad is a major junction of Pakistan Railways, meaning railway lines go at least in 3 directions.
1) Down country i.e. southword to [[Karachi]]
2) Up country i.e. northword to Tando Jam, Nawabshah, Ghotki ([[Sukkur]]), [[Rahimyar Khan]], [[Lahore]], [[Rawalpindi]] (Islamabad) and [[Peshawar]].
3) East word
‏‏ٻيڙيون:
‏‏{{مبسس4}}ٻيڙيون:
This means of transport is mostly used by fishermen.
 
==ماڻهنگاري==
{{مبسس4}}ماڻهسيه </font> Population {{مبسس4}}جي لحاظ کان حيدرآباد [[سنڌ]] جو ٻيون، اڄوڪي پاڪستاني بيٺڪ ۾ اٺون ۽ دنيا ۾ ٻه سَو نائون (209) وڏي ۾ وڏو شهر آهي. هن وقت ان جي ماڻهسيه لڳ ڀڳ تيرهن لک اٺيتاليهه هزار ٻه سَو اٺاسي 1,348,288 آهي. حيدرآباد جي آباديءَ جي اڪثريت مڪڙن تي مشتمل آهي. انتظامي اعتبار سان اڄوڪو حيدرآباد شهر ۽ ضلعو چئن تعلقن، حيدرآباد شهر، [[قاسم آباد]]، [[لطيف آباد]] ۽ حيدرآباد ٻهراڙي ۾ ورهايل آهي. انهن مان ٻن تعلقن، يعني ٻهراڙي ۽ [[قاسم آباد]] ۾ اڪثريت سنڌي آباديءَ جي آهي ته باقي ٻن وڏن تعلقن ۾ اڪثريت مڪڙن جي آهي.
 
==عوام ۽ ثقافت==
{{مبسس4}}روايتاً حيدرآباد سنڌ جو ثقافتي مرڪز سمجھيو ويندو رهيو آهي. جيتوڻيڪ پاڪستاني بيٺڪ جي قيام کان پوءِ حيدرآباد جي ان سڃاڻپ کي ڌڪ لڳو ڇاڪاڻ ته پاڪستاني حڪومت سنڌي هندن کي زوريءَ لڏائي مڪڙ قوم کي وسايو ۽ سموريون ملڪيتون مڪڙ قوم جي فردن ۾ ورهائي ڇڏيون. جنهن بعد حيدرآباد ۾ سنڌي هڪ اقليت جيان گذاري رهيا آهن ۽ ڪيترا ئي ڀيرا مڪڙ دهشتگردن طرفان سنڌين جو قتل عام پڻ ڪيو ويو آهي. 1990ع کان حيدرآباد ۾ سنڌين ۽ مڪڙن جون وسنديون نسبتاً ڌار ڌار ٿي ويون آهن. <br>
 
{{مبسس4}}حيدرآباد پنهنجي مذهبي رواداريءَ باعث پڻ مشهور آهي. اتي هندو ۽ ڪرستان اقليت تمام امن ۽ سلامتيءَ سان رهي ٿي.
 
==ذريعات==
لیک ۹۷ –
 
===اخبارون ===
{{مبسس4}}حيدرآباد مان ڪيتريون ئي سنڌي توڙي غير سنڌي اخبارون نڪرن ٿيون. ڪجھه مقبول اخبارون هي آهن:
* [http://www.dailykawish.com ‏‏{{مبسس4}}روزانه‏‏روزانه ڪاوش]
* [http://www.dailyibrat.com {{مبسس4}}روزانه عبرت]
* [http://www.dailysafeer.com {{مبسس4}}روزانه شام]
 
{{مبسس4}}تنهن کان سواءِ حيدرآباد مان ڪيترا رسالا پڻ شايع ٿين ٿا.
 
 
=== ڏور ڏيک ===
{{مبسس4}}حيدرآباد ۾ هڪ خانگي ٽي وي چينل [[شاليمار ٽيلي وزن]] پڻ ڪم ڪري رهيو آهي. مگر هيءُ هڪ خالص مڪڙو چينل آهي ۽ ان تي سنڌي پروگرام نشر نه ٿيندا آهن.
 
[[Image:NiazStadium.jpg|320px|thumb|left|{{مبسس4}}نياز ڪرڪيٽ اسٽيڊيئم حيدرآباد]]
 
==رانديون==
 
==خارجي ڳنڍڻا==
*[http://www.apnahyderabad.com {{مبسس4}}حيدرآباد بابت ويب سائيٽ]
*[http://www.hyderebadplus.com {{مبسس4}}حيدرآباد بابت ويب سائيٽ]
*[http://www.worldisround.com/articles/69197/index.html {{مبسس4}}حيدرآباد تصويرن ۾]
 
{{صوبہ سند دے شہر}}