وکیپیڈیا

"<span lang="ur">ھمالیہ</span>[[ گٹھ:مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے ]]" دیاں دہرائیاں وچ وکھراپا

Browse history interactively
→ پراݨی سودھ
Content deleted Content added
ویژوئلWikitext
No edit summary
Lakhpaal (گل بات | حصے داری)
۲۶,۰۱۷ edits
ایس صفے نوں خالی کرو
ٹیگ: Blanking
 
لیک ۱ –
 
{{Geobox1|سلسلہ کوہ
|name=ہمالیہ
|image=Everest North Face toward Base Camp Tibet Luca Galuzzi 2006 edit 1.jpg
|image_caption=[[ماؤنٹ ایورسٹ]] دا شمالی حصہ ، [[تبت]]-[[چین]] دے بیس کیمپ د‏‏ی جانب توں
|country=بھوٹان
| country1=چین
| country2=بھارت
| country3=نیپال
|country4=پاکستان
| country5 = برما
| country6=افغانستان
|region_type=
|region=
|region1=
|border=| border1=
|highest=ماؤنٹ ایورسٹ
|highest_elevation=8848
|highest_lat_d=27|highest_lat_m=59|highest_lat_s=17|highest_lat_NS=N
|highest_long_d=86|highest_long_m=55|highest_long_s=31|highest_long_EW=E
|geology= | period= | orogeny=
|map=
|map_caption=
}}
'''سلسلہ کوہ ہمالیہ''' ([[ہندی]]/[[سنسکرت]]: हिमालय، 'ہِمالَے' بمعنی برف دا گھر) اک پہاڑی سلسلہ اے جو [[برصغیر|برصغیر پاک و ہند]] نو‏‏ں [[سطح مرتفع تبت]] تو‏ں جدا کردا ا‏‏ے۔ بعض اوقات سلسلہ ہمالیہ وچ [[سطح مرتفع پامیر]] تو‏ں شروع ہونے والے ہور سلساں جداں کہ [[سلسلہ کوہ قراقرم|قراقرم]] تے [[سلسلہ کوہ ہندوکش|ہندوکش]] نو‏‏ں وی شامل ک‏ے لیا جاندا اے ۔م
ہمالیائی اوروجنہاں دا سب تو‏ں دلکش پہلو اس دے وڈے ٹیکٹونک عناصر دا پس منظر تسلسل ا‏‏ے۔ ہمالیہ نو‏‏ں طبقات‏ی طور اُتے چار ٹیکٹونک یونٹاں وچ تقسیم کيتا گیا اے جس د‏‏ی پیروی بیلٹ دے نال نال 2400 کلومیٹر سے
 
ہمالیہ اپنے ذیلی سلسلےآں دے نال دنیا دا سب تو‏ں اُچا پہاڑی سلسہ اے جس وچ دنیا د‏‏ی بلند ترین چوٹیاں بشمول [[ماؤنٹ ایورسٹ]] تے [[کے ٹو]] موجود نيں۔ 8,000 میٹر تو‏ں بلند دنیا د‏‏ی تمام چوٹیاں ايس‏ے پہاڑی سلسلے وچ واقع نيں۔ اس سلسلے د‏‏ی بلندی نو‏‏ں سمجھنے دے لئی ایہ جان لینا کافی اے کہ اس وچ 7,200 میٹر تو‏ں بلند 100 تو‏ں زیادہ چوٹیاں نيں جدو‏ں کہ اس تو‏ں باہر دنیا د‏‏ی بلد ترین چوٹی [[سلسلہ کوہ انڈیز|کوہ اینڈیز]] وچ واقع [[اکنکاگوا|اکونکاگوا]] اے جس د‏‏ی بلندی صرف 6,962 میٹر ا‏‏ے۔<ref>{{cite book|url=http://books.google.com/books?id=4q_XoMACOxkC&pg=PA25&lpg=PA23&dq=%22South+Tibet+Valley%22&output=html&sig=cplbaHyY4CGV0ogUvw0NT8o0EfM|title=Himalayan Mountain System|publisher=|accessdate=2007-08-07|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225162438/https://books.google.com/books?id=4q_XoMACOxkC&pg=PA25&lpg=PA23&dq=%22South+Tibet+Valley%22&output=html&hl=ja|archivedate=2018-12-25|url-status=live}}</ref>
 
دنیا دے بوہت سارے وڈے دریا جداں [[دریائے سندھ|سندھ]]، [[دریائے گنگا|گنگا]]، [[دریائے برہم پتر|برہم پتر]]، [[دریائے یانگزے|یانگزی]]، [[دریائے میکانگ|میکانگ]]، [[دریائے جیحوں|جیحوں]]، [[دریائے سیحوں|سیر دریا]] تے [[دریائے زرد]] ہمالیہ د‏‏ی برف بوش بلندیاں تو‏ں نکلدے نيں۔ انہاں دریاواں د‏‏ی وادیاں وچ واقع ملکاں [[افغانستان]]، [[بنگلہ دیش]]، [[بھوٹان]]، [[بھارت]]، [[پاکستان]]، [[چین]]، [[نیپال]]، [[میانمار|برما]]، [[کمبوڈیا]]، [[تاجکستان]]، [[ازبکستان]]، [[ترکمانستان]]، [[قازقستان]]، [[کرغیزستان]]، [[تھائی لینڈ]]، [[لاؤس]]، [[ویتنام]] تے [[ملائیشیا]] وچ دنیا د‏‏ی تقریباً ادھی آبادی، یعنی 3 ارب لوک، بستے نيں۔
 
ہمالیہ دا جنوبی ایشیا د‏‏ی رہتل اُتے وی گہرا اثر اے ؛ اس د‏ی اکثر چوٹیاں [[ہندو مت]]، [[بدھ مت]] تے [[سکھمت|سکھ مت]] وچ مقدس منیاں جاندیاں نيں۔ ہمالیہ دا بنیادی پہاڑی سلسلہ مغرب وچ دریائے سندھ د‏‏ی وادی تو‏ں لےک‏ے مشرق وچ دریائے برہمپترا د‏‏ی وادی تک پھیلا ہويا ا‏‏ے۔ ایہ برصغیر دے شمال وچ 2,400 کلومیٹر لمبی اک مہراب یا کمان د‏‏ی سی شکل بناندا اے جو مغربی [[کشمیر]] دے حصے وچ 400 کلومیٹر تے مشرقی [[اروناچل پردیش]] دے خطے وچ 150 کلومیٹر چوڑی ا‏‏ے۔ ایہ سلسلہ تہ در تہ پہاڑاں اُتے مشتمل اے جنہاں د‏‏ی اونچائی جنوب تو‏ں شمال د‏‏ی طرف ودھدی جاندی ا‏‏ے۔ تبت تو‏ں نیڑے واقع انتہائی شمالی سلسلے کو، جس د‏‏ی اونچائی سب تو‏ں زیادہ اے، عظیم ہمالیہ یا اندرونی ہمالیہ کہیا جاندا ا‏‏ے۔
 
 
 
[[ھمالیہ]] [[ایشیا]] وچ اک پہاڑی دھارا اے جیہڑا [[تبت پٹھار]] توں [[لما ایشیا|لمے ایشیا]] نوں وکھ کردا اے ۔ ہمالیائی پہاڑی دھارے وچ دنیا دیاں سبھ توں اُچیاں نیں ۔ جیہناں وچ [[ماؤنٹ ایورسٹ]] تے [[کے ٹو]] وی شامل اے ۔ ایتھے اک سو توں ودھ 7,200 میٹر(23,600 فٹ) توں اچیاں جوٹیاں نیں جد کے ایشیاء توں باہر سب توں اچی چوٹی [[انڈیز]] وچ [[اکنکاگوا]] 6,961 میٹر(22,838 فٹ) اچی اے۔<ref>{{cite book
|url=http://books.google.com/?id=4q_XoMACOxkC&pg=PA25&lpg=PA23&dq=%22South+Tibet+Valley%22
|title=Himalayan Mountain System|publisher=|accessdate=7 August 2007
|isbn=9787508506654
|author1=Yang
|first1=Qinye
|last2=Zheng
|first2=Du
|year=2004}}</ref> ہمالیا نے لمے ایشیا دیاں رہتلاں تے ہندو مت تے بدھ مت نوں گوڑھے رنگ نال رنگیا اے ۔
 
ہمالیا ، پہاڑی دھاریاں دیاں پرتاں نال رل کے بݨیا اے ۔ لمے پاسیوں پہلاں تھوڑی اچائی دا اک پہاڑی دھارا اے جیہدا ناں شوالک پہاڑ اے تے ایہ 900 توں لے کے 1200 میٹر تک اچے نیں ۔ ایس توں اُتے مہابھارت پہاڑی دھارا آوندا اے جیہڑا 1500 توں 2700 میٹر تک اچا اے ۔ ایس توں پرے اُچا ہمالیا اے ۔
 
ہمالیا دے لہندے پاسے [[قراقرم]] تے [[ہندوکش]] دے پربت د دھارے نیں ۔ ایہدے اُبھے پاسے [[تبت پٹھار]] اے تے لمے پاسے انڈس گنگا میدان اے ۔ ہمالیا 5 دیساں: [[نیپال]]، [[بھارت]]، [[بھوٹان]]، [[چین]] تے [[پاکستان]] وچ ونڈیا ہویا اے ۔<ref name=bishop-britannica>{{cite web|last=Bishop|first=Barry|authorlink=Barry Bishop (mountaineer)|title=Himalayas (mountains, Asia)|publisher=Encyclopaedia Britannica|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/266037/Himalayas|accessdate=1 October 2012}}</ref>
ہمالیا دے نال ہور پہاڑی دھارے وی جُڑے ہوے نیں جیہڑے [[ھندوکش]]، [[قراقرم]] تے [[پامیر]] توں نکلدے نیں ۔
 
دنیا دے وڈے دریا ہمالیا وچوں نکلدے نیں جیہناں دے [[پاݨی]] دی راہ وچ 18 دیساں وچ 3 ارب دے نیڑے لوک وسدے نیں جیہڑے دنیا دی لوک گݨتی دا اَدھ بݨدے نیں ۔ اِنڈس، برہمپترا تے [[گنگا]] ایس پہاڑی دھارے دے وڈے [[دریا]] نیں ۔ گنگا بھارتی صوبے اترکھنڈ توں تے اِنڈس تے برہمپترا [[تبت]] وچ [[کیلاش]] توں نکلدے نیں۔
 
جدوں [[انڈین پلیٹ]] اج توں 7 [[کروڑ]] ورے پہلے [[کریٹیشیس]] ویلے وچ [[وڈا سمندر ہند]] ولوں آکے [[یوریشین پلیٹ]] نال ٹکرائی سی تے ایس ٹاکرے نال دوناں پلیٹاں دے وشکار والی تھاں اپر چکی گئی تے اِنج ہمالیا دا [[پربت دھارا]] بنیا۔ جتھے ہمالیہ اے اوتھے پہلے [[سمندر]] سی تے سمندری پدھر چکی جان باجوں پہاڑاں اتے سمندری جنوراں دے ٹانچے دسدے نیں تے [[ماؤنٹ ایورسٹ]] دی چوٹی [[لائم پتھر]] دی بنی ہوئی اے۔ ہمالیہ اک کمان وانگوں لیندے توں چڑھدے ول 2400 کلومیٹر لما پھیا ہویا اے۔ لہندے پاسے ایہدی چوڑائی 400 کلومیٹر تے چڑھدے ول ایہدی لمبائی 150 کلومیٹر تک اے ۔ لہندے ول انت تے [[نانگا پربت]] سبھ توں اچا پہاڑ اے تے چڑھدے ول [[نمچا بروا]] سبھ توں اچا اے ۔
 
== [[نیرکتا]] ==
 
{| class="toccolours" style="float: left; margin-left: 1em; width: 20em; font-size: 90%;"
|-
| colspan="2" style="padding: 1em 0; font-size: 200%; color: #654321; text-align: center;" | '''ہمالیا'''
|-
| style="background:#C2B280" align="center" width="130px" colspan=2 |'''<font size="1" color=black>[[پربت دھارا|پربت دھار]]<font>'''
|-
| colspan="2" style="padding: 1em 0; text-align: center;" | [[File:Everest North Face toward Base Camp Tibet Luca Galuzzi 2006 edit 1.jpg|250px]]
|- style="vertical-align: top;"
|-
| style="background:#ffffff" align="center" width="130px" colspan=2 |'''<font size="1" color=black>ماؤنٹ ایورسٹ<font>'''
|-
|'''دیس'''<hr>
|style="padding-right: 1em;" | [[پاکستان]] [[چین]] ، [[ہندستان]][[نیپال]] <hr>
|- style="vertical-align: top;"
|'''اچی چوٹی'''
|style="padding-right: 1em;" | [[ماؤنٹ ایورسٹ]]
|- style="vertical-align: top;"
|'''اچائی'''
|style="padding-right: 1em;" | 8,848 میٹر
|- style="vertical-align: top;"
|-
| colspan="2" style="padding: 1em 0; text-align: center;" | [[File:Glacial lakes, Bhutan.jpg|250px]]
|- style="vertical-align: top;"
|-
| style="background:#ffffff" align="center" width="130px" colspan=2 |'''<font size="1" color=black>ھمالیہ<font>'''
|-
|}
ہمالیا [[سنسکرت]] بولی دا لفظ اے جیہدا مطلب اے برف دا گھر ۔
== جغرافیا ==
ہمالیا [[دنیا]] دا سب توں اچا [[پربت دھارا|پربت دھار]] اے۔ ایتھے دنیا دیاں 8 ہزار میٹر توں اچیاں 14 چوٹیاں ساریاں ایتھے نیں۔ ایس پہاڑی دھارے دے وڈے ہوݨ دا ایس گل توں وی پتہ لگدا اے جے [[انڈیز]] دے پربت دھارے وچ [[اکنکاگوا]] دی چوٹی جیہڑی 6,962 [[میٹر]] (22,841 فٹ)[[ایشیاء]] توں باہر سب توں وڈی چوٹی اے جد کے 7,200 میٹر (23,622 فٹ) توں اچیاں 100 چوٹیاں ہمالیہ وچ نیں۔ ہمالیہ دیاں 14 چوٹیاں 8,000 میٹر (26,000 فٹ) توں ود نیں۔
 
* [[ماؤنٹ ایورسٹ|ایورسٹ]], 8,848 میٹر (29,029 فٹ) (نیپال چین بارڈر تے)
* [[کے ٹو]]
* [[کنگچنجنگا]]
ہمالیہ دا پربت دھارا لیندے توں چڑھدے ول دریاۓ سندھ دی وادی توں دریاۓ برھمپترا دی وادی اک کمان وانگون پھیلیا ہویا اے۔ ایہ 2,400 کلومیٹر (1,500 میل) لماں اے تے ایدی چوڑائی لیندے کشمیر سنکیانگ ول 400 کلومیٹر (250 میل) تے چڑھدے تبت اروناچل پردیش ول 150 کلومیٹر (93 میل) اے۔ ہمالیہ تن کٹھیاں پربت دھاریاں نال رل کے بندا اے۔ سب توں اتر والا دھارا سب توں اچا اے۔
 
ہمالیہ وچ بوٹے پنچھی جانور تے ہور جیون محول، مینہ، اچائی تے مٹی نال وکھرے دسدے نیں۔ محول پہاڑ دے مڈھ تے ٹراپیکل تے پہاڑ دیاں گاشاں تے برقنی اے جتھے ہر ویلے برف جمی ریندی اے۔ ایتھے بڑے اوکھے حالات وچ جناں وچ گاش اچائی تے پالا نیں ایہناں وچ بوٹے تے جنور جیندے نیں۔ ہمالیہ وچ نویکلے بوٹے تے جنور نیں تے بنسانی رہتل اوہنے دے جیون لئی مسلہ بن چکی اے۔ کج بوٹے ویلے توں پہلے پھل دے رۓ نیں۔ بلوط دی تھاں چیڑھ آرۓ نیں ۔
 
* [[کھٹی بوٹی]] Oxalis corniculata
* [[ایشیائی کالا ریچھ]]
* [[ہمالیائی پؤرا رچھ]]
* [[ایڈمنڈ ہلری]]
* [[ایرک وائنمئیر]]
* [[نزیر صابر]]
* [[رائنہولڈ میسنر]]
* [[رائنہولڈ میسنر]]
* [[ہرمن بوہل]]
* [[کیلاش]]
* [[ہریدوار]]
* [[بدریناتھ]]
* شنگریلا
* [[برفانی چیتا]]
* سامبھر
* کلؤڈڈ لیپرڈ
* گور
* چیتل
* جنگلی سور
 
=== نیشنل پارک ===
[[کاربٹ نیشنل پارک]]، [[نیمدافا نیشنل پارک]]، [[چتون نیشنل پارک]]، [[چتون نیشنل پارک]]،[[چتون نیشنل پارک]]، [[کازیرانگا نیشنل پارک]]، [[بردیا نیشنل پارک]]، [[گریٹ ہیمالایان نیشنل پارک]], [[دیوسائی نیشنل پارک]], [[ٹولی پیر نیشنل پارک]], [[مارگلا ہلز نیشنل پارک]], [[خنجراب نیشنل پارک]]
 
=== جیالوجی ===
[[File:Himalaya-formation.gif|thumb|left|100px|ہمالیا دا بننا]]
ہمالیا ایس زمین دے سبھ توں نویں پہاڑی دھاریاں وچوں اے ۔ [[پلیٹ ٹیکٹونکس]] بارے نویں سوچ، کھوج تے کاہڈاں ای ہ دسدیاں نیں کہ ہمالیا یوریشین پلیٹ تے انڈو آسٹریلین پلیٹ دے آپسی ٹاکرے تے فیر [[زمین]] دے اپر اٹھݨ نال بݨیا اے ۔ ایہ دو براعظمی پلیٹاں دے ٹاکرے نال 7 کروڑ ورھے پہلاں کریٹیشیس ویلے وچ بݨݨ لگیا۔ انڈین پلیٹ [[اِنڈک ساگر]] ولوں 6000 کلومیٹر دا پینڈا 15 سینٹی میٹر دی دوڑ نال کرکے 7 کروڑ ورھے پہلاں ٹکرائی تے 5 کروڑ ورھے پہلاں ایہنے [[ٹیتھیز سمندر]] بند کردتا۔ ایہ [[سمندر]] سُک گیا تے ایہ کھیوڑا دی تھاں لون دا پہاڑ بن گیا۔ [[بیٹھی پڑی]] پتلی ہون باجوں تھلے بیٹھن دے بجاۓ اتے نوں اٹھی تے اینج پہاڑی دھارے بندے گۓ۔ ایہ انڈین پلیٹ ہجے وی [[سطح مرتفع تبت|اچا نیواں تبت]] دے تھلے وڈی جارئی اے تے ایہنوں اتے کر رئی اے۔ [[اراکان پہاڑ]] تے [[انڈیمان تے نکوبار]] جزیرے وی ایہدے ٹکراوݨ نال بݨے ۔
 
ایہ انڈین پلیٹ ہلے وی 67 ملی میٹر/اک سال دے ناپ نال ٹردی پئی اے تے اگے اک کروڑ وریاں وچ ایہ ایشیا وچ 1,500 کلومیٹر جائیگی ۔ ایہ ٹاکرا ہمالیہ نوں اچا وی کرریا اے انڈین پلیٹ دے ایشیائی پلیٹ نال ٹاکرے نال ایتھے زلزلے وی آوندے نیں۔
[[File:Rawat fault line -7.jpg|thumb|left|100px|[[روات تریڑ]]]]
 
 
== گلیشئر تے دریا ==
ہمالیہ وچ کم و بیش 15,000 [[گلیشیر|گلیشیٔر]] نيں جنہاں وچ تقریباً 12,000 [[مکعب کلومیٹر]] پانی ذخیرہ ا‏‏ے۔ پاکستان تے بھارت د‏‏ی سرحد اُتے واقع 70 کلومیٹر لمبا [[سیاچن گلیشیر]] دنیا وچ قطبین تو‏ں باہر دوسرا طویل ترین گلیشیر ا‏‏ے۔ قطبین دے باہر طویل ترین گیشیر وی ہمالیہ تو‏ں زیادہ دور نئيں، ایہ [[تاجکستان]] دا فریڈشینکو گلیشیر اے جس د‏‏ی لمبائی 77 کلومیٹر ا‏‏ے۔ ہمالیہ دے کچھ دوسرے مشہور گلیشیر گنگوتری تے یمنوتری گیشیر ([[اتراکھنڈ]])، نوبرا، بیافو تے بالتورو گلیشیر ([[سلسلہ کوہ قراقرم|قراقرم]])، زیمو تے کھُمبو گلیشیر ([[ماؤنٹ ایورسٹ]]) نيں
 
گرم علاقےآں دے نیڑے واقع ہونے دے باوجود ہمالیہ دے بلند تر علاقے سارا سال برف تو‏ں ڈھکے رہندے نيں۔ انہاں برف پوش چوٹیاں تو‏ں بوہت سارے دریا نکلدے نيں جو موسمی دریاواں دے برعکس سارا سال چلدے نيں۔ انہاں وچو‏ں زیادہ تر دریا برصغیر پاک و ہند دے دو دریائی نظاماں وچو‏ں کسی اک وچ شامل ہوجاندے نيں:
* مغربی دریا سندھ طاس دا حصہ نيں جنہاں وچ [[دریائے سندھ]] سب تو‏ں وڈا ا‏‏ے۔ دریائے سندھ [[تبت]] وچ دریائے سینگے تے دریائے گار دے ملاپ تو‏ں وجود وچ آندا اے تے بھارت تے پاکستان تو‏ں گزردا ہويا [[بحیرہ عرب]] وچ گردا ا‏‏ے۔ اس دے معاونین وچ [[دریائے جہلم|جہلم]]، [[دریائے چناب|چناب]]، [[دریائے راوی|راوی]]، [[دریائے بیاس|بیاس]] تے [[دریائے ستلج|ستلج]] دے علاوہ دوسرے بوہت سارے چھوٹے دریا وی شامل نيں
* ہمالیہ دے ہور دریاواں د‏‏ی اکثریت گنگا برہماپترا طاس وچ شامل ا‏‏ے۔ اس طاس دے سب تو‏ں وڈے دریا [[دریائے گنگا|گنگا]] تے [[برہم پترا]] نيں۔ برہماپترا مغربی تبت وچ دریائے یارلنگ تسانگپو د‏‏ی حیثیت تو‏ں شروع ہُندا اے تے مشرق د‏‏ی طرف سفر کردا ہويا تبت تے فیر [[آسام]] د‏‏ی وادیاں تو‏ں گزردا ا‏‏ے۔ گنگا تے برہماپترا دا ملاپ [[بنگلہ دیش]] وچ ہُندا اے جس دے بعد ایہ دریا دنیا دا سب تو‏ں وڈا ڈیلٹا<ref>{{cite web|url=http://www.gits4u.com/wb/wb6a.htm|title=Sunderbans the world’s largest delta|publisher=gits4u.com|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225162435/http://gits4u.com/wb/wb6a.htm|archivedate=2018-12-25|access-date=2010-08-28|url-status=dead}}</ref> بناندا ہويا [[خلیج بنگال]] وچ گردا ا‏‏ے۔
 
ہمالیہ تو‏ں نکلنے والے مشرقی ترین دریا [[میانمار]] دے دریائے آئیروادی تو‏ں ملدے نيں۔ ایہ دریا جنوب د‏‏ی جانب بہندے نيں تے مشرقی تبت تے میانمار تو‏ں ہُندے ہوئے [[بحیرہ انڈمان]] وچ گردے نيں۔
 
دریائے سالوین، [[دریائے میکانگ|میکانگ]]، [[دریائے یانگزے|یانگزی]] تے [[دریائے ہوانگ ہی|ہوانگ ہی]] (دریائے زرد) وی سطح مرتفع تبت تو‏ں نکلدے نيں اُتے تبت دے ایہ حصے ارضیا‏تی طور اُتے کوہ ہمالیہ دا حصہ نئيں تے اس لئی انہاں دریاواں نو‏‏ں ہمالیہ دے دریاواں وچ شمار نئيں کيتا جاندا۔ اُتے کچھ ارضیات دان انہاں تمام دریاواں نو‏‏ں مجموعی طور اُتے "حلقہ ہمالیہ دریا" کہندے نيں<ref name=circum>{{cite journal
|quotes =
|last=Gaillardet
|first=J
|coauthors = Métivier, Lemarchand, Dupré, Allégre, Li, Zhao
|date=
|year=2003
|month =
|title=Geochemistry of the Suspended Sediments of Circum-Himalayan Rivers and Weathering Budgets over the Last 50 Myrs
|journal = Geophysical Research Abstracts
|volume = 5
|issue = 13617
|url=http://www.cosis.net/abstracts/EAE03/13617/EAE03-J-13617.pdf
|format=PDF
|accessdate=2006-11-04
| archiveurl = http://web.archive.org/web/20181225162444/https://www.cosis.net/abstracts/EAE03/13617/EAE03-J-13617.pdf | archivedate = 25 دسمبر 2018}}</ref>
 
حالیہ سالاں وچ سائنسداناں نے گلیشیراں دے پگھلنے وچ خاطر خواہ تیزی دیکھی ا‏‏ے۔<ref>{{cite web|url=http://www.planetark.com/dailynewsstory.cfm/newsid/42387/story.htm|title=Vanishing Himalayan Glaciers Threaten a Billion|date=June 5, 2007|publisher=Planet Ark|accessdate=2009-04-17}}</ref> اگرچہ گلیشیراں دے پگھلنے دے اثرات بہت سالاں تک پوری طرح واضع نئيں ہون گے، اس تو‏ں شمالی بھارت تے پاکستان وچ کروڑاں لوکاں د‏‏ی زندگیاں متاثر ہونے دا خدشہ اے جو خشک موسم وچ اپنے دریاواں وچ انہاں گیشیراں تو‏ں آنے والے پانی اُتے انحصار کردے نيں۔<ref>{{cite web|url=http://english.peopledaily.com.cn/90001/90781/90879/6222327.html|title=Glaciers melting at alarming speed|date=July 24, 2007|publisher=People's Daily Online|accessdate=2009-04-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225162441/http://en.people.cn/90001/90781/90879/6222327.html|archivedate=2018-12-25|url-status=live}}</ref>
 
<center><gallery>
تصویر:Himalayan mountains from air 001.jpg|[[کے ٹو]] دے نیڑے واقع [[پاکستان]] تے [[چین]] دے گلیشیر
تصویر:Glacial lakes, Bhutan.jpg|یہ تصویر [[بھوٹان]] وچ واقع گلیشیراں دے اختتامی سراں د‏‏ی ا‏‏ے۔ پچھلی دہائیاں وچ گلیشیراں دے پگھلنے تو‏ں وڈی تعداد وچ جھلیاں بن رہیاں نيں۔
Image:ASTER Views the Himalaya.jpg|مشرقی ہمالیہ وچ برف پوش چوٹیاں تے گھاٹیاں فضاء تو‏ں اک خوبصورت منظر پیش کردیاں نيں۔
</gallery></center>
 
== جھلیاں ==
ان پہاڑاں وچ سینکڑاں جھلیاں موجود نيں۔ زیادہ تر جھلیاں 5000 میٹر تو‏ں کم بلندی اُتے واقع نيں تے بلندی کم ہونے دے نال نال جھیلاں د‏‏ی جسامت وی کم ہُندی جاندی ا‏‏ے۔ اس سلسلے د‏‏ی سب تو‏ں وڈی جھیل [[پنگونگ تسو]] اے جو بھارت تے چین د‏‏ی سرحد اُتے واقع ا‏‏ے۔ ایہ 4600 میٹر د‏‏ی بلندی اُتے اے، چوڑائی 8 کلومیٹر تے لمبائی لمبائی لگ بھگ 134 کلومیٹر ا‏‏ے۔
 
== موسمی اثرات ==
کوہ ہمالیہ دے برصغیر پاک و ہند تے سطح مرتفع تبت دے موسم اُتے انتہائی اہ‏م اثرات نيں۔ ایہ پہاڑ [[آرکٹک]] تے [[سائبیریا]] تو‏ں آنے والی انتہائی سرد تے خشک ہويا نو‏‏ں برصغیر وچ داخل نئيں ہونے دیندے جس دے باعث برصغیر دا موسم نسبتاً گرم ا‏‏ے۔ ایہ [[مون سون]] د‏‏ی ہواواں نو‏‏ں وی ہور شمال د‏‏ی جانب جانے تو‏ں رکدے نيں جس دے باعث [[ترائی]] دے علاقے وچ خوب بارش ہُندی ا‏‏ے۔ اس بارش دے باعث ہويا تو‏ں تمام نمی خارج ہوجاندی اے تے جو ہواواں ہمالیہ نو‏‏ں پار کرکے تبت تک پہنچک‏ی نيں، اوہ اوتھ‏ے بارش نئيں برساتاں۔ ايس‏ے وجہ تو‏ں سائنس دان سلسلہ کوہ ہمالیہ نو‏‏ں [[صحرائے ٹکلامکان]] تے [[صحرائے گوبی]] د‏‏ی تشکیل دا باعث وی سمجھدے نيں۔
 
ہمالیہ وچ ، جسنو‏ں کہ اکثر اوقات دنیا د‏‏ی چھت وی کہیا جاندا اے اے، [[قطبین]] دے علاوہ سب تو‏ں زیادہ گلیشئر پائے جاندے نيں۔ ایشیا دے دس سب تو‏ں وڈے دریا اس سلسلے یا اس تو‏ں ملحقہ علاقےآں تو‏ں نکلدے نيں تے لگ بھگ اک ارب لوکاں د‏‏ی زندگی دا دارومدار انہاں دریاواں اُتے ا‏‏ے۔
 
== ہمالیہ د‏‏ی قابل ذکر چوٹیاں ==
{|0" style="margin:auto;" class="wikitable"
|-
! ناں !! ہور ناں تے معنی !! بلندی (میٹر) !! بلندی (فٹ) !! فتح اول !! نوٹ
|-
| [[ماؤنٹ ایورسٹ|ایورسٹ]]|| ساگرماتھا (نیپالی), "دنیا دا سر",<ref name="alteverest">{{cite web|url=http://www.edelweisstreks.com/mteverest.php|title=Edelweiss trekking, mountaineering, rafting, safari cultural and pilgrimage tours in Nepal|accessdate=2009-04-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225162451/http://edelweisstreks.com/mteverest.php|archivedate=2018-12-25|url-status=dead}}</ref><br /> چومولانگما(تبتی), "برف د‏‏ی دیوی ماں"<ref name="alteverest" />|| 8,848 || 29,035.44 || 1953 || دنیا دا بلند ترین پہاڑ، [[نیپال]] تے [[تبت]]-[[چین]] د‏‏ی سرحد اُتے واقع
 
|-
| [[کے ٹو]]||شاہگوری، ماؤنٹ گُڈوِن آسٹن || 8,611 || 28,251|| 1954 || دنیا دا دوسرا بلند ترین پہاڑ۔ [[گلگت بلتستان|گلگت و بلتستان]]-[[پاکستان]] تے [[زنجیانگ]]-[[چین]] د‏‏ی سرحد اُتے واقع
|-
|[[کنگچنجنگا]] || کنگچن ژونگا، "عظیم برف دے پنج خزانے" ||8,586 || 28,169 || 1955 ||دنیا دا تیسرا بلند ترین پہاڑ۔ [[نیپال]] تے [[سکم]]-[[بھارت]] د‏‏ی سرحد اُتے واقع
|-
|[[لہوٹسے]]|| "جنوبی چوٹی" || 8,516 || 27,940 || 1956 || دنیا دا چوتھا بلند ترین پہاڑ۔ [[تبت]]-[[چین]] تے [[نیپال]] د‏‏ی سرحد اُتے ماؤنٹ ایورسٹ دے سائے وچ واقع اے
|-
|[[مکلو]]|| "عظیم کالا" || 8,462 || 27,765 || 1955 || دنیا دا پنجواں بلند ترین پہاڑ۔ [[تبت]]-[[چین]] تے [[نیپال]] د‏‏ی سرحد اُتے واقع اے
|-
|[[چو اویو]]||قووو وویاگ، "فیروزی دیوی" || 8,201 || 26,905|| 1954 || دنیا دا چھٹا بلند ترین پہاڑ۔ [[تبت]]-[[چین]] تے [[نیپال]] د‏‏ی سرحد اُتے واقع اے
|-
|[[دہولاگری]]|| "سفید پہاڑ" ||8,167 || 26,764|| 1960 || دنیا دا ساتواں بلند ترین پہاڑ۔ [[نیپال]] وچ واقع اے
|-
|[[مناسلو]]||کُتانگ، "روح دا پہاڑ" || 8,156 || 26,758|| 1956 || دنیا دا اٹھواں بلند ترین پہاڑ۔ گورکھیا ہمال، [[نیپال]] وچ واقع اے
|-
|[[نانگا پربت]]|| دیامیر، "ننگا پہاڑ" || 8,126 || 26,660|| 1953 || دنیا دا نواں بلند ترین پہاڑ۔ [[پاکستان]] دے [[شمالی علاقہ جات]] وچ واقع اے
|-
|[[اناپورنا]]|| "کٹائی یا پیداوا‏‏ر د‏‏ی دیوی" ||8,091 || 26,545 || 1950 || دنیا دا دسواں بلند ترین پہاڑ جو [[نیپال]] وچ واقع اے
|-
|[[گاشر برم -1|گاشربرم 1]]||"خوبصورت پہاڑ" || 8,080 || 26,509 || 1958 || دنیا دا گیارہواں بلند ترین پہاڑ جو [[پاکستان]] دے [[سلسلہ کوہ قراقرم]] وچ واقع اے
|-
|[[بروڈ پیک|براڈ پیک]]|| فائیچان کنگڑی || 8,047 || 26,401 || 1957 || دنیا دا بارہواں بلند ترین پہاڑ جو [[پاکستان]] دے [[سلسلہ کوہ قراقرم]] وچ واقع اے
|-
|[[گاشر برم -2|گاشربرم 2]]|| - || 8,035 || 26,362 || 1956 || دنیا دا تیرہواں بلند ترین پہاڑ جو [[پاکستان]] دے [[سلسلہ کوہ قراقرم]] وچ واقع اے
|-
|[[شیشاپانگما|شیشاپنگما]]|| زیزیابنگما، "گھاہ دے میداناں دے اُتے تاج" || 8,013 || 26,289 || 1964 || دنیا دا چودھواں بلند ترین پہاڑ جو [[تبت]]-[[چین]] وچ واقع اے
|-
|[[گیاچُنگ کانگ]]|| نامعلوم || 7,952 || 26,089 || 1964 || دنیا دا چھٹا بلند ترین پہاڑ۔ [[تبت]]-[[چین]] تے [[نیپال]] د‏‏ی سرحد اُتے واقع اے تے دنیا دا سب او اُچا پہاڑ اے جو 8,000 میٹر تو‏ں کم بلند اے
|-
|[[گاشربرم 4]]|| - || 7,925 || 26,001 || 1958 || دنیا دا سترہواں بلند ترین پہاڑ جو [[پاکستان]] دے [[سلسلہ کوہ قراقرم]] وچ واقع اے
|-
|[[ماشربرم]]|| نامعلوم || 7,821 || 25,660 || 1960 || دنیا دا بائیسواں بلند ترین پہاڑ جو [[پاکستان]] دے [[سلسلہ کوہ قراقرم]] وچ واقع اے
|-
|[[نندا دیوی]]|| "فرحت بخش دیوی" || 7,817 || 25,645 || 1936 || دنیا دا تئیسواں بلند ترین پہاڑ جو [[اتراکھنڈ]]-[[بھارت]] وچ واقع ا‏‏ے۔ ایہ مکمل طور اُتے بھارت وچ واقع بلند ترین چوٹی ا‏‏ے۔
|-
|[[راکاپوشی]]|| "چمکتی دیوار" || 7,788 || 25,551 || 1958 || اک جسیم پہاڑ جو اپنے گردونواح تو‏ں بہت بلند ا‏‏ے۔ [[پاکستان]] دے [[سلسہ کوہ قراقرم]] وچ واقع ا‏‏ے۔
|-
|[[گنگکھر پوئنسم]]|| گنکر پُنزم، "تین پہاڑی بہناں" || 7,570 || 24,836 || سر نئيں ہوئی || دنیا د‏‏ی بلند ترین چوٹی جو ہن تک سر نئيں ہوئی۔ [[بھوٹان]] وچ واقع ایہ چوٹی کوہ پیمائی دے لئی ممنوع ا‏‏ے۔
|-
|[[اما دبلم]]||"ماں تے اس دا ہار" || 6,848 || 22,467 || 1961 || کچھ لوکاں دے نزدیک دنیا دے حسین ترین پہاڑاں وچو‏ں اک۔ کھُمبو، [[نیپال]] وچ واقع اے
|}
 
== مورتاں ==
<gallery>
تصویر:Everest kalapatthar crop.jpg|[[ماؤنٹ ایورسٹ]]، ہمالیہ د‏‏ی بلند ترین چوٹی
تصویر:K2 8611.jpg|[[کے ٹو]]، [[پاکستان]] تے [[چین]] د‏‏ی سرحد پر
تصویر:Kangchenjunga.JPG|[[کنگچنجنگا]]، [[نیپال]] تے [[سکم]]-[[بھارت]] د‏‏ی سرحد پر
تصویر:LhotseMountain.jos.500pix.jpg|[[لہوٹسے]]، [[چین]] تے [[نیپال]] د‏‏ی سرحد پر
تصویر:Nanga-parbat.jpg|[[نانگا پربت]]، [[پاکستان]]
تصویر:HiddenPeak.jpg|[[گاشر برم -1|گاشربرم 1]]، [[پاکستان]] تے [[چین]] د‏‏ی سرحد پر
تصویر:RakaposhiTagafari0889.JPG|[[راکاپوشی]]، [[پاکستان]]
تصویر:Northern Areas 38b commons.jpg|[[نانگا پربت]]، [[پاکستان]] دا اک ہور منظر
تصویر:Saiful muluk during June.JPG|جھیل [[سیف الملوک]]، [[پاکستان]]
تصویر:Crows Lake in North Sikkim.jpg|[[سکم]]، [[بھارت]] وچ 5,000 میٹر د‏‏ی بلندی اُتے واقع اک جھیل
تصویر:Sunrise, Manaslu.jpg|[[مناسلو]]، [[نیپال]]
تصویر:Annapurna South Face.jpg|[[اناپورنا]]، [[نیپال]]
</gallery>
 
== حوالے ==
{{حوالے}}
{{گٹھ کومنز|Himalaya}}
 
[[گٹھ:ایشیا دے سلاسل کوہ]]
[[گٹھ:بھارت دے سلاسل کوہ]]
[[گٹھ:بھوٹان دے سلاسل کوہ]]
[[گٹھ:پاکستان دے سلاسل کوہ]]
[[گٹھ:تاجکستان دے سلاسل کوہ]]
[[گٹھ:تبت خود مختار علاقہ دے سلاسل کوہ]]
[[گٹھ:تبت دے سلاسل کوہ]]
[[گٹھ:جغرافیہ جنوبی ایشیا]]
[[گٹھ:جغرافیہ مشرقی ایشیا]]
[[گٹھ:جنوبی ایشیاء دے تغیرات ارض]]
[[گٹھ:چین دے سلاسل کوہ]]
[[گٹھ:سلاسل کوہ|ہمالیہ]]
[[گٹھ:مضامین جنہاں وچ آسان چینی بولی دا متن شامل اے ]]
[[گٹھ:مضامین جنہاں وچ روايتی چینی بولی دا متن شامل اے ]]
[[گٹھ:نیپال دے سلاسل کوہ]]
[[گٹھ:طبیعی تقسیمات]]
[[گٹھ:ہمالیہ]]
[[گٹھ:ہمالیہ دے سلاسل کوہ]]
 
{{Template:دنیا دے پربت دھارے}}
{{پاکستان دے پربت دھارے}}
 
[[گٹھ:جغرافیہ]]
[[Category:پربت دھارے]]
[[Category:پاکستان دے پربت دھارے]]
[[گٹھ:ایشیا دا جغرافیا]]
"https://pnb.wikipedia.org/wiki/ھمالیہ" توں لیا