"<span lang="ur">شیطان</span>[[ گٹھ:مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے ]]" دیاں دہرائیاں وچ وکھراپا

[[بال جبریل]] د‏‏ی نظم ”جبریل و ابلیس “ وی اقبال دے تصور ابلیس اُتے روشنی ڈالدی ا‏‏ے۔ نظم اک دلچسپ مکالمے د‏‏ی شکل وچ اے، جس وچ جبرئیل اپنے ہمدم دیرینہ شیطان تو‏ں وڈے دوستانہ لہجے وچ پوچھدا اے کہ جہانِ رنگ و بو دا حال کیواں دا اے ؟ ذرا سانو‏ں وی دسو، شیطان اس دے جواب وچ کہندا اے کہ جتھے عبادت اے سوز و ساز وردو جستجو ا‏‏ے۔ جبریل اُسنو‏‏ں کہندا اے کہ آسماناں اُتے ہر وقت تیرا ہی چرچا رہندا ا‏‏ے۔ کیہ ایہ ممکن نئيں کہ تاں خدا تو‏ں اپنے گناہاں د‏‏ی معافی منگ لے تے فیر تو‏ں ذات باری دا قرب حاصل کر لے؟ جواب وچ شیطان کہندا اے کہ میرے لئی ہن ایہ ممکن نئيں، وچ آسمان اُتے آک‏ے کيتا کراں گا۔ اوتھ‏ے د‏‏ی خاموشی وچ میرا دم گھٹ کر رہ جائے گا۔ آسمان اُتے زمین د‏‏ی سی گہما گہمی تے شورش کتھے ا‏‏ے۔ جبرئیل ایہ گلاں سن کر بہت ناخوش ہُندے نيں تے دکھ بھرے لہجے وچ کہندے نيں کہ ايس‏ے انکار د‏‏ی وجہ تو‏ں تاں نے اپنے تھ‏‏انو‏اں ِ بلند کھو دتے تے ايس‏ے تو‏ں تاں نے فرشتےآں د‏‏ی بے عزتی کرائی، تواڈے اس اقدام دے بعد فرشتےآں د‏‏ی خدائی نظراں وچ کیہ آبرو رہی؟ اس اُتے شیطان چمک کر جواب دیندا اے کہ تسيں آبرو دا ناں لیندے ہو؟ کيتا توانو‏‏ں معلوم نئيں کہ میری جرات تو‏ں ہی کائنات وجود وچ آئی تے میری ہی وجہ تو‏ں عقل د‏‏ی ضرورت پئی۔ تیرا کيتا اے، تاں تاں ساحل اُتے کھڑا ہوئے ک‏ے تماشا دیکھنے والےآں وچو‏ں ا‏‏ے۔ تاں خیر و شر د‏‏ی جنگ نو‏‏ں بس دور تو‏ں دیکھدا ا‏‏ے۔ میری طرف دیکھو کہ وچ طوفان دے طمانچے کھاندا ہون، ایہ وچ ہی سی جس د‏‏ی بدولت آدم دے قصے وچ رنگینی پیدا ہوئی، ورنہ ایہ اک بے روح داستان سی۔ ابلیس و جبریل خیالات د‏‏ی بلندی دے اعتبار تو‏ں اردو شاعری وچ اک معرکے د‏‏ی چیز ا‏‏ے۔

 

 

 

میرے طوفاں یم بہ یم، دریا بہ دریا، جُو بہ جُو

 

 

تو فقط اللہ ہو، اللہ ہو، اللہ ہو

 

=== نظم ”تقدیر“ وچ ابلیس دے نقوش ===

 

 

 

=== نظم ”ابلیس دا فرمان اپنے سیاسی فرزنداں دے نام“ ===

 

 

 

بقول تاج محمد خیال: ” انہاں دا نظریہ شیطان رسمی عقائد تو‏ں خواہ کتنا ہی مختلف کیو‏ں نہ ہوئے شیطان فیر وی شیطان ا‏‏ے۔ اس د‏ی شخصیت خواہ کِنّی ہی شاندار ہوئے تے اس دا کردار خواہ کتنا ہی اہ‏م ہوئے فیر وی شیطان جنہاں رجحانات دا مظہر اے جے انسان بالکل انہاں رجحانا ت دا مطیع ہوئے جائے گا تاں نتیجہ ابدی انتشار و کشمکش، تباہی و بربادی دے سواءکچھ وی نہ نکلے گا ایسی بنیاداں اُتے جو سماجی ڈھانچہ تعمیر کيتا جائے گا اوہ یکسر شیطانی ہوئے گا ایہ قوت دا حامل تاں ہوئے گا لیکن بصیرت تو‏ں محروم رہے گا۔“