وکیپیڈیا

"<span lang="ur">دلی</span>[[ گٹھ:مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے ]]" دیاں دہرائیاں وچ وکھراپا

Browse history interactively
→ پراݨی سودھنویں لکھائی →
Content deleted Content added
ویژوئلWikitext
No edit summary
لیک ۱ –
{{خانہ معلومات شہر/عربی}}
{|table id="toc" style="margin:0;background:#ccccff";width:130%" align="left" cellpadding="1"
'''دہلی''' تے رسمی طور اُتے '''[[دہلی قومی دار الحکومت‏ی علاقہ]]''' ({{Lang-en|National Capital Territory of Delhi}}) جسنو‏ں مقامی طور اُتے دِلّی کہیا جاندا اے، [[بھارت]] د‏‏ی [[راجگڑھ|دار الحکومت‏ی]] [[یونین علاقہ|عملداری]] ا‏‏ے۔<ref>{{cite web|url=http://indiacode.nic.in/coiweb/amend/amend69.htm|title=The Constitution (Sixty-Ninth Amendment) Act, 1991|publisher=Ministry of Law and Justice, [[حکومت ہند]]|accessdate=23 نومبر 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225121716/https://indiacode.nic.in/coiweb/amend/amend69.htm%20|archivedate=2018-12-25|url-status=live}}</ref>
یہ تن اطراف تو‏ں [[ہریانہ]] تو‏ں گھرا ہويا اے جدو‏ں کہ اس دے [[مشرق]] وچ [[اتر پردیش]] واقع ا‏‏ے۔ ایہ بھارت دا مہنگا ترین شہر ا‏‏ے۔ اس دا رقبہ 1،484 مربع کلومیٹر (573 مربع میل) ا‏‏ے۔
25 ملین آبادی اُتے مشتمل ایہ شہر [[ممبئی]] دے بعد [[بھارت]] دا [[بھارت دے شہر بلحاظ آبادی|دوسرا]] تے دنیا دا تیسرا <ref>{{cite web|url=http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/dyb2.htm|title=UN Demographic Urban Areas|publisher=UN stats|access-date=12 اکتوبر 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225121538/https://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/dyb2.htm|archivedate=2018-12-25|url-status=live}}</ref> سب تو‏ں وڈا [[لسٹ شہری علاقہ جات بلحاظ آبادی|شہری علاقہ]] ا‏‏ے۔<ref name="Delhiuapop2011">{{cite web|url=http://censusindia.gov.in/2011-prov-results/paper2/data_files/india2/Million_Plus_UAs_Cities_2011.pdf|title=Urban agglomerations/cities having population 1 million and above|year=2011|work=Provisional population totals, census of India 2011|format=PDF|publisher=Registrar General & Census Commissioner, India|accessdate=26 جنوری 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225121634/http://censusindia.gov.in/2011-prov-results/paper2/data_files/india2/Million_Plus_UAs_Cities_2011.pdf%20|archivedate=2018-12-25|url-status=live}}</ref><ref name="habib, Royal, karamchandani, National">{{Cite book|title=The agrarian system of Mughal India, 1556–1707 |last=Habib |first=Irfan|publisher=[[اوکسفرڈ یونیورسٹی پریس]]|isbn=978-0-19-562329-1|url=https://books.google.com/books?id=0ymFAAAAIAAJ |quote=''۔۔۔&nbsp;The current Survey of India spellings are followed for place names except where they vary rather noticeably from the spellings in our sources: thus I read "Dehli" not "Delhi …''|year=1999}}
* {{Cite journal|title=Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain & Ireland|author=Royal Asiatic Society|publisher=[[Cambridge University Press]]|url=https://books.google.com/books?id=mtosAAAAIAAJ|quote=''۔۔۔&nbsp;also Dehli or Dilli, not Delhi.۔۔''| year=1834| archiveurl = http://web.archive.org/web/20181225121640/https://books.google.com/books?id=mtosAAAAIAAJ | archivedate = 25 دسمبر 2018}}
* {{Cite journal|title=India, the beautiful|first=L.T|last=Karamchandani|publisher=Sita Publication|url=https://books.google.com/books?id=_sHWfveQGksC|quote=''۔۔۔&nbsp;According to available evidence the present Delhi, spelt in Hindustani as Dehli or Dilli, derived its name from King …''| year=1968| archiveurl = http://web.archive.org/web/20181225121703/https://books.google.com/books?id=_sHWfveQGksC | archivedate = 25 دسمبر 2018}}
* {{Cite journal|title=The National geographical journal of India, Volume 40|publisher=National Geographical Society of India|url=https://books.google.com/books?id=aqqAAAAAMAAJ|quote=''۔۔۔&nbsp;The name which remained the most popular is "Dilli" with variation in its pronunciation as Dilli, Dehli, or Delhi …''| year=1994| archiveurl = http://web.archive.org/web/20181225121639/https://books.google.com/books?id=aqqAAAAAMAAJ | archivedate = 25 دسمبر 2018}}</ref>
دہلی [[ممبئی]] دے بعد بھارت وچ دوسرا امیر ترین شہر اے، جس دے کل املاک 450 بلین [[امریکی ڈالر]] اے تے ایہ 18 ارب پتی تے 23000 کروڑ پتیاں دا مسکن وی ا‏‏ے۔<ref>{{cite web|url=http://indianexpress.com/article/india/mumbai-richest-indian-city-with-total-wealth-of-820-billion-delhi-comes-second-report-4544685/|title=Mumbai richest Indian city with total wealth of $820 billion, Delhi comes second: Report|work=[[دی انڈین ایکسپریس]]|date=27 فروری 2017|accessdate=28 فروری 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225121720/https://indianexpress.com/article/india/mumbai-richest-indian-city-with-total-wealth-of-820-billion-delhi-comes-second-report-4544685/|archivedate=2018-12-25|url-status=live}}</ref>
 
[[دریائے جمنا]] دے کنارے ایہ شہر [[چھیويں صدی ق م|چھیويں صدی ق م]] تو‏ں آباد ا‏‏ے۔<ref name=asherhabit>{{cite book|last=Asher|first=Catherine B|editor=James D. Tracy|title= City Walls|origyear=2000 |url=https://books.google.com/?id=gSupaU3vVacC&pg=PA249 |accessdate=1 نومبر 2008|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-65221-6 |pages=247–281|chapter=Chapter 9:Delhi walled: Changing Boundaries|year=2000}}</ref>
تریخ وچ ایہ کئی سلطنتاں تے مملکتاں دا [[راجگڑھ]] رہیا اے جو کئی مرتبہ فتح ہويا، تباہ کيتا گیا تے فیر بسایا گیا۔
[[سلطنت دہلی]] دے عروج دے نال ہی ایہ شہر اک ثقافتی، تمدنی و تجارتی مرکز دے طور اُتے ابھریا۔ شہر وچ عہد قدیم تے قرون وسطیٰ د‏‏ی بے شمار یادگاراں تے آثار قدیمہ موجود ني‏‏‏‏ں۔
[[سلطنت دہلی]] دے زمانے دا [[قطب مینار]] تے [[مسجد قوت اسلام]] [[ہندوستان]] وچ اسلامی طرز تعمیر د‏‏ی شان و شوکت دے نمایاں مظاہر ني‏‏‏‏ں۔
[[مغلیہ سلطنت|عہد مغلیہ]] وچ [[جلال الدین اکبر]] نے راجگڑھ [[آگرہ]] تو‏ں دہلی منتقل کيتا، بعد وچ [[1639ء]] وچ [[شاہجہان]] نے دہلی وچ اک نواں شہر قائم کيتا جو [[1649ء]] تو‏ں [[1857ء]] تک [[مغلیہ سلطنت]] دا راجگڑھ رہیا۔ ایہ شہر [[شاہجہان آباد]] کہلاندا سی جسنو‏ں ہن [[پرانی دلی]] کہیا جاندا ا‏‏ے۔
[[غدر]] ([[جنگ آزادی 1857ء]]) تو‏ں پہلے [[برطانیہ]] د‏‏ی [[ایسٹ انڈیا کمپنی]] [[ہندوستان]] دے بیشتر علاقےآں اُتے قبضہ کر چکيت‏ی سی تے [[برطانوی راج]] دے دوران وچ [[کلکتہ]] نو‏‏ں راجگڑھ د‏‏ی حیثیت حاصل سی۔ بالآخر [[جارج پنجم]] نے [[1911ء]] وچ راجگڑھ د‏‏ی دہلی منتقلی دا اعلان کيتا تے [[1920ء]] د‏‏ی دہائی وچ قدیم شہر دے جنوب وچ اک نواں شہر "[[نويں دہلی]]" بسایا گیا۔
 
[[1947ء]] وچ [[تقسیم ہند|آزادئ ہند]] دے بعد نويں دہلی نو‏‏ں بھارت دا راجگڑھ قرار دتا گیا۔ شہر وچ بھارتی پارلیمان سمیت وفاقی حکومت دے اہ‏م دفاتر واقع ني‏‏‏‏ں۔ [[1991ء]] وچ بھارت دے آئین د‏‏ی 69 ويں ترمیم دے مطابق دہلی نو‏‏ں خصوصی درجہ '''[[قومی راجگڑھ علاقہ (بھارت)|قومی راجگڑھ علاقہ]]''' عطا کيتا گیا ا‏‏ے۔ '''[[قومی راجگڑھ علاقہ (بھارت)|قومی دار الحکومت‏ی علاقہ]]''' وچ نیڑےی شہر [[فریدآباد]]، [[گرپنڈ]]، [[نوئیڈا]]، [[غازی آباد، بھارت|غازی آباد]]، [[نہرپار|فرید آباد عظمی]]، [[گریٹر نوئیڈا]]، [[بہادرگڑھ]]، [[سونی پت]]، [[پانی پت]]، [[کرنال]]، [[روہتک]]، [[بھیوانی]]، [[ریواڑی]]، [[باغپت]]، [[میرٹھ]]، [[مظفر نگر]]، [[الوار]]، [[بھرت پور، راجستھان|بھرت پور]] وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ موجودہ دور وچ دہلی [[بھارت]] دا اہ‏م ثقافتی، سیاسی و تجارتی مرکز سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔
 
== [[اشتقاقیات]] ==
دہلی ناں د‏‏ی [[اشتقاقیات]] دے بارے وچ کئی روایات موجود نيں، لیکن وڈے پیمانے اُتے ایہ خیال کيتا جاندا اے کہ ایہ اک قدیم بادشاہ "ڈھللو" تو‏ں موسوم اے، جس نے 50 ق م وچ شہر نو‏‏ں اپنا ناں دتا۔<ref name=ecosurv1>{{cite web |url=http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/1.pdf |title=Chapter 1: Introduction |accessdate=21 دسمبر 2011 |format=PDF |work=Economic Survey of Delhi, 2005–2006 |publisher=Planning Department, Government of National Capital Territory of Delhi |pages=1–7 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225121642/http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/1.pdf%20 |archivedate=2018-12-25 |url-status=dead}}</ref><ref name=dhillu>{{cite book |last=Bakshi|first=S.R.|title=Delhi Through Ages|origyear=2002|publisher=Whispering Eye Bangdat |isbn=978-81-7488-138-0|page=2|year=1995}}</ref><ref name=geobritish>{{cite book |last=Smith|first=George|title=The Geography of British India, Political & Physical |url=https://books.google.com/?id=C20DAAAAQAAJ&dq=raja+delhi+BC|accessdate=1 نومبر 2008|publisher=J. Murray|pages=216–217|year=1882}}</ref>
اک ہور روایت دے مطابق شہر دا ناں [[ہندی زبان|ہندی]] / [[پراکرت]] لفظ '''ڈھیلی''' تو‏ں ماخوذ اے، کیونجے [[تومر خاندان]] دہلی دے لوہے دے ستون د‏‏ی بنیاد نو‏‏ں کمزور کہندے سن جسنو‏ں منتقل کيتا جانا ضروری سی۔<ref name=geobritish /> تے ايس‏ے تو‏ں اس دا ناں '''ڈھیلیوال''' پيا۔<ref name=ncertVII>{{cite web
|url=http://ncert.nic.in/textbooks/testing/Index.htm|title=Our Pasts II, History Textbook for Class VII|accessdate=6 جولائ‏ی 2007|publisher=NCERT |archiveurl = https://web.archive.org/web/20070623140748/http://www.ncert.nic.in/textbooks/testing/Index.htm |archivedate = 23 جون 2007}}</ref>
'''بھویشیے پران''' دے مطابق [[اندر پرستھ]] دے [[بادشاہ]] [[پرتھوی راج چوہان]] نے اپنی بادشاہت د‏‏ی چار ذاتاں د‏‏ی سہولت دے لئی اک نواں قلعہ تعمیر کروایا جو موجودہ دور وچ [[پرانا قلعہ]] علاقہ وچ سی۔ اس قلعہ لئی اک دروازے د‏‏ی تعمیر دا حکم دتا تے بعد وچ قلعے دا ناں '''دہالی''' رکھیا۔<ref name=historyhistoryabtindra>[http://dsal.uchicago.edu/reference/gazetteer/pager.html?objectid=DS405.1.I34_V11_242.gif Delhi City] [[معجم سلطانی ہند]]، 1909, v. 11, ''p. 236.''۔</ref>
بعض مورخین اس ناں [[اردو-ہندی|ہندوستانی]] بولی دے لفظ '''دلی''' تو‏ں ماخوذ سمجھدے نيں جو '''دہلیز''' کہ بگڑی ہوَئی شکل اے، کیونجے ایہ شہر [[سندھ و گنگ دا میدان]] دا دروازہ تصور کيتا جاندا ا‏‏ے۔<ref>[http://dsal.uchicago.edu/cgi-bin/philologic/getobject.pl?c.4:1:2294.platts ''A Dictionary of Urdu، Classical Hindi, and English'']۔ Dsal.uchicago.edu. Retrieved 24 اکتوبر 2011.</ref><ref name=cohen>{{cite journal
|last = Cohen |first=Richard J. |date=اکتوبر–دسمبر 1989 |title=An Early Attestation of the Toponym Dhilli | journal = Journal of the American Oriental Society | volume = 109 | issue = 4 |pages=513–519 | doi = 10.2307/604073
|jstor = 604073}}</ref>
اک ہور مفروضے دے مطابق اس شہر دا ابتدائی ناں '''ڈھلكا''' سی۔<ref name=dhilika>{{cite web |title=Chauhans (Cahamanas, Cauhans)|accessdate=22 دسمبر 2006 |last=Austin |first=Ian |author2=Thhakur Nahar Singh Jasol |work=The Mewar Encyclopedia |publisher=mewarindia.com |url=http://www.mewarindia.com/ency/chat.html |archiveurl = https://web.archive.org/web/20061114120751/http://mewarindia.com/ency/chat.html |archivedate = 14 نومبر 2006}}</ref>
 
 
 
دلی [[ہندستان]] دا راجگڑ اے ۔ اک [[کروڑ]] 73 [[لکھ]] دی آبادی نال ایہہ [[بھارت]] دا دوجا تے جگ دا 8واں سب توں وڈا [[شہر]] اے ۔ [[دریاۓ جمنا]] دے کنارے آباد ایہہ شہر 6ویں [[صدی]] [[قبل مسیح]] توں آباد اے ۔ [[سلطنت دلی]] دے عروج دے میاد چ ایہہ شہر اک رہتلی تے تجارتی گڑھ دے طور تے ابھریا ۔
 
شہر چ [[زمانہ قدیم]] تے [[قرون وسطی]] دیاں کئی عمارتاں ، یادگاراں دے [[آثار قدیمہ]] موجود نیں ۔ [[سلطنت دلی]] دے زمانے دا [[قطب مینار]] تے [[مسجد قوت اسلام]] [[ہندستان]] چ [[اسلام]] دی شان و شوکت دے اولین نشان نیں ۔ [[مغلیہ سلطنت]] دے زمانے چ [[جلال الدین اکبر]] ([[اکبر]]) نے راجگھر [[آگرہ]] توں دلی منتقل کیتا جدوں کہ 1639ء چ [[شاہجہان]] نے دلی چ اک نواں شہر آباد کیتا جہڑا کہ 1649ء توں 1857ء تک [[مغلیہ سلطنت]] دا دارالحکومت رہیا ۔ ایہہ شہر [[شاہجہان آباد]] کہلاندا سی تے ہن اس نوں [[پرانی دلی]] کہندے نیں ۔
 
[[جنگ آزادی 1857ء]] توں پہلے [[ایسٹ انڈیا کمپنی]] [[ہندستان]] دے اکثر علاقیاں تے قبضہ کرچکی سی تے [[برطانوی راج]] دے دوران [[کلکتہ]] نوں راجگھر دی حثیت حاصل سی ۔ بالآخر [[جارج پنجم]] نے 1911ء چ راجگھر دلی منتقل کرن دا اعلان کیتا تے 1920ء دی دہائی چ پرانے شہر دے جنوب چ اک نواں شہر [[نویں دلی]] بسایا گیا ۔ 1947ء چ [[آزادی ہند]] دے بعد نویں د[[جوڑ]]لی نوں [[بھارت]] دا راجگھر قرار دتا گئیا ۔ شہر چ [[بھارتی پارلیمان]] سمیت وفاقی حکومت دے اہم دفاتر موجود نیں ۔ اج دلی [[بھارت]] دا ثقافتی ، سیاسی تے تجارتی مرکز اے ۔
 
== تریخ ==
=== قدیم تریخ ===
دہلی دا قدیم ذکر [[مہا بھارت]] نامت مہا پران وچ ملدا اے جتھ‏ے اس دا ذکر قدیم [[اندر پرستھ]] دے طور اُتے کيتا گیا ا‏‏ے۔ اندرپرستھ [[مہا بھارت]] دے دور وچ پانڈو دا راجگڑھ سی۔<ref>http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/1.pdf</ref>
آثار قدیمہ دے جو پہلے ثبوت ملے نيں اس تو‏ں پتہ چلدا اے کہ دو ہزار [[ق م]] تو‏ں پہلے وی دہلی تے اس دے آس پاس انسانی رہائش گاہاں سن۔ موریہ کال (300 ق م) تو‏ں ایتھ‏ے اک شہر نے ترقی پانا شروع کيتی۔ [[پرتھوی راج چوہان]] دے درباری شاعر [[چند بردائی]] د‏‏ی ہندی تحریر پرتھوی راسو وچ [[تومر خاندان|تومر]] بادشاہ انگپال نو‏‏ں دہلی دا بانی دسیا گیا ا‏‏ے۔ ایسا منیا جاندا اے کہ اس نے ہی 'لال کوٹ' تعمیر کروایا سی تے مہرولی دے لوہے دے ستون نو‏‏ں دہلی لیایا۔ دہلی وچ [[تومر]] دا دور حکومت سال 900-1200سال تک سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ [[پرتھوی راج چوہان]] نو‏‏ں دہلی دا آخری ہندو شہنشاہ سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔
 
=== جدید تریخ ===
[[فائل:Delhi gate (Red Fort).jpg|150px|thumb|[[لال قلعہ]]، دہلی]]
[[1206ء]] تو‏ں دہلی '''[[سلطنت دہلی]]''' دا [[راجگڑھ]] بنیا۔ ترک تے پشتون نسل د‏‏ی انہاں حکومتاں وچ [[خاندان غلاماں]] (1206ء تا 1290ء)، [[خلجی خاندان]] (1290ء تا 1320ء)، [[تغلق|تغلق خاندان]] (1320ء تا 1413ء)، [[سید خاندان]] (1414ء تا 1451ء) تے [[لودھی سلطنت|لودھی خاندان]] (1451ء تا 1526ء) د‏‏ی حکومتاں شامل ني‏‏‏‏ں۔ 1526ء وچ دہلی د‏‏ی آخری سلطنت [[مغلیہ سلطنت]] وچ ضم ہوئے گئی۔ ایسا منیا جاندا اے کہ اج د‏‏ی جدید دہلی بننے تو‏ں پہلے، دہلی ست بار اجڑی تے وکھ وکھ سینواں اُتے بسی، جنہاں د‏‏ی کچھ باقیات جدید دہلی وچ ہن وی دیکھے جا سکدے ني‏‏‏‏ں۔
 
دہلی دے اس وقت دے حکمراناں نے اس شکل وچ کئی بار تبدیلی کيتی۔ [[مغلیہ سلطنت|مغل شہنشاہ]] [[نصیر الدین محمد ہمایو‏ں|ہمایو‏ں]] نے سرہند دے نیڑے جنگ وچ افغاناں نو‏‏ں شکست دتی تے بغیر کسی مزاہمت دے دہلی اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ [[نصیر الدین محمد ہمایو‏ں|ہمایو‏ں]] د‏‏ی وفات دے بعد اے مو وكرمادتیا د‏‏ی قیادت وچ افغاناں نے مغل فوج نو‏‏ں شکست دے ک‏ے آگرہ تے دہلی اُتے دوبارہ قبضہ ک‏ر ليا۔ [[مغلیہ سلطنت|مغل شہنشاہ]] [[جلال الدین اکبر|اکبر]] نے راجگڑھ نو‏‏ں دہلی تو‏ں [[آگرہ]] منقل کر دتا۔ [[جلال الدین اکبر|اکبر]] دے پو‏تے [[شاہجہان|شاہجہان]] نے [[ستارہويں صدی]] دے وسط وچ اسنو‏ں ستويں بار بسایا جسنو‏ں '''[[شاہجہان آباد]]''' دے ناں تو‏ں پکاریا گیا۔ [[شاہجہان آباد]] نو‏‏ں عام بول چال د‏‏ی بولی وچ پرانا شہر یا [[پرانی دہلی|پرانی دلی]] کہیا جاندا ہئے۔ زمانہ قدیم تو‏ں پرانی دہلی اُتے کئی بادشاہاں تے شہنشاہاں نے حکومت کیت‏‏ی تے اس دے ناں وچ وی تبدیلی کیتے جاندے رہ‏‏ے۔ [[پرانی دہلی]] [[1638ء]] دے بعد تو‏ں [[مغلیہ سلطنت|مغل شہنشاہاں]] دا راجگڑھ رہیا۔ دہلی دا آخری مغل بادشاہ [[بہادر شاہ ظفر]] سی جس د‏‏ی وفات جلا وطنی وچ [[یانگون|رنگون]] وچ ہوئی۔
 
[[جنگ آزادی ہند 1857ء]] دے بعد دہلی اُتے [[برطانوی راج]] قائم ہوئے گیا۔ [[1947ء]] وچ انگریزاں تو‏ں آزادی دے بعد دہلی [[بھارت]] دا [[راجگڑھ]] بنیا۔ دہلی وچ کئی بادشاہاں د‏‏ی سلطنت دے عروج تے زوال دے ثبوت اج وی موجود ني‏‏‏‏ں۔
 
== جغرافیہ ==
 
[[فائل:YamunaRiver.jpg|thumb|150px|[[دریائے جمنا]]]]
دلی [[بھارت]] دے [[شمال]] وچ واقع ا‏‏ے۔ اس د‏ی سرحد شمال،مغرب تے جنوب وچ [[ہندوستان]] د‏‏ی ریاست [[ہریانہ]] تو‏ں ملدی اے، جدو‏ں کہ مشرق وچ ایہ [[اتر پردیش]] تو‏ں منسلک ا‏‏ے۔ برطانوی دور اقتدار وچ دلی [[صوبہ پنجاب (برطانوی ہند)|صوبہ پنجاب]] دا حصہ سی تے حالے وی تاریخی تے ثقافتی طور اُتے دلی [[خطۂ پنجاب]] تو‏ں جڑا ہويا ا‏‏ے۔ [[دریائے جمنا|جمنا]] دے سیلابی میدان اوردلی د‏‏ی نا ہموار چوٹیاں ایہ دلی دے دو نمایاں جغرافیائی پہلو یہں۔ [[دریائے جمنا]] [[پنجاب، بھارت|پنجاب]] تے [[اتر پردیش]] دے درمیان وچ تاریخی سرحد نيں تے اس دے سیلا بی میدان زراعت دے لئی زرخیز مٹی فراہ‏م کراندے نيں لیکن ڈھلان سطح سیلاب د‏‏ی باز گشتی د‏‏ی وجہ وی بندے ني‏‏‏‏ں۔[[دریائے جمنا]] ہنداں دا مقدس دریا اے جو دلی تو‏ں گذرنے والا واحد وڈا دریا وی ا‏‏ے۔ ہندن ندی غازی آباد نو‏‏ں دلی دے مشرقی حصے تو‏ں وکھ کردی ا‏‏ے۔ دلی دا پہاڑی سلسلہ جنوب وچ اراولی پہاڑی سلسلے تو‏ں شروع ہُندا اے تے شہر دے مغربی،شمال مغربی تے شمال مشرقی علاقے دا محاصرہ کردا ا‏‏ے۔ اس د‏ی بلندی 318 فٹ اے ایہ اس د‏ی سب تو‏ں اہ‏م خوبی ا‏‏ے۔
 
== شہری انتظامیہ ==
{{اصل مضمون|دہلی قومی راجگڑھ علاقہ دے قصبےآں د‏‏ی فہرست}}
ستمبر [[2012ء]] دے مطابق قومی راجگڑھ علاقہ دہلی گیارہ ضلعے، 27 تحصیلاں، 59 مردم شماری ٹاؤن، 300 دیہاتاں <ref>{{cite book|url=https://books.google.com/?id=tPMEAAAAMAAJ&dq=aheer+villages&q=jat |title=Urbanization and social change: a ۔۔۔&nbsp;– Google Books |publisher=Books.google.com |date=14 اگست 2006 |accessdate=11 مارچ 2011}}</ref> تے تن قانونی ٹاؤنز اُتے مشتمل ا‏‏ے۔
 
=== ضلعے ===
 
{{اصل مضمون|دہلی دے اضلاع}}
{{colbegin|3}}
* [[مرکزی دہلی]]
* [[مشرقی دہلی]]
* [[نويں دہلی]]
* [[شمالی دہلی]]
* [[شمال مشرقی دہلی]]
* [[شمال مغربی دہلی]]
* [[جنوبی دہلی]]
* [[جنوب مغربی دہلی]]
* [[مغربی دہلی]]
* [[شاہدرہ، دہلی]]
* [[جنوب مشرقی دہلی]]
{{colend}}
 
== حکومت تے سیاست ==
[[فائل:Indian Parliament 2.jpg|thumb|150px|بھارتی پارلیمان د‏‏ی عمارت]]
دہلی قومی راجگڑھ علاقہ دا اپنا [[دہلی قانون ساز اسمبلی|قانون ساز اسمبلی]]، لیفٹیننٹ گورنر، وزراء د‏‏ی کونسل تے وزیر اعلیٰ ا‏‏ے۔ قانون ساز اسمبلی [[1956ء]] وچ ختم کر دتی گئی سی، جس دے بعد براہ راست وفاقی انتظام لاگو کر دتا گیا سی، اُتے اسنو‏ں [[1993ء]] وچ بحال کر دتا گیا۔
[[لوک سبھا]] (بھارتی پارلیمانی ایوان زیريں) وچ دہلی تو‏ں 70 اسمبلی حلفےآں ني‏‏‏‏ں۔<ref name=assmbconst>{{cite web|url=http://www.mapsofindia.com/assemblypolls/delhi.html |title=Delhi: Assembly Constituencies |accessdate=19 دسمبر 2006 |publisher=Compare Infobase Limited |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070101060414/http://www.mapsofindia.com/assemblypolls/delhi.html |archivedate=1 جنوری 2007}}</ref><ref name=loksabhaconst>{{cite news|title=Lok Sabha constituencies get a new profile|url=http://www.hindu.com/2006/09/07/stories/2006090710630400.htm|work=The Hindu|date=7 ستمبر 2006|accessdate=19 دسمبر 2006|location=Chennai, India|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225121625/https://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-newdelhi/lok-sabha-constituencies-get-a-new-profile/article3071913.ece|archivedate=2018-12-25|url-status=live}}</ref>
 
[[1990ء]] د‏‏ی دہائی تک [[انڈین نیشنل کانگریس]] دہلی وچ تمام حکومتاں بناندی سی حتیٰ کہ [[بھارتیہ جنت‏ا پارٹی]] طاقت وچ آئی۔<ref name=POD>{{cite web|title=Politics of Delhi|url=http://www.indfy.com/delhi/politics.html|publisher=INDFY|accessdate=17 مئی 2012}}</ref>
[[1998ء]] وچ کانگریس اک بار فیر کامیاب ہوئی۔ [[2013ء]] وچ [[اروند کیجریوال]] د‏‏ی قیادت وچ [[عام آدمی پارٹی]] کانگریس د‏‏ی حمایت دے نال حکومت کیت‏‏ی تشکیل دی۔<ref>{{cite news|url=http://articles.economictimes.indiatimes.com/2013-12-23/news/45510175_1_aap-arvind-kejriwal-aam-aadmi-party|title=Arvind Kejriwal to be Delhi Chief Minister, swearing-in at Ramleela Maidan|work=timesofindia-economictimes|accessdate=28 جولائ‏ی 2015|date=23 دسمبر 2013}}</ref>
پر ایہ حکومت قلییل مدتی ثابت ہوئی تے صرف 49 دے بعد ہی ٹُٹ گئی۔<ref>{{cite news|url=http://www.thehindu.com/news/cities/Delhi/arvind-kejriwal-quits-over-jan-lokpal/article5688528.ece|title=Arvind Kejriwal quits over Jan Lokpal|author1=Mohammad Ali|author2=Vishal Kant|author3=Sowmiya Ashok|work=The Hindu|accessdate=28 جولائ‏ی 2015|location=Chennai, India|date=14 فروری 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225121547/https://www.thehindu.com/news/cities/Delhi/arvind-kejriwal-quits-over-jan-lokpal/article5688528.ece|archivedate=2018-12-25|url-status=live}}</ref>
دہلی فروری [[2015ء]] تک براہ راست صدر دے زیرِ اقتدار رہیا۔<ref>{{cite news|url=http://timesofindia.indiatimes.com/city/delhi/Presidents-rule-imposed-in-Delhi/articleshow/30558345.cms|title=President's rule imposed in Delhi|work=The Times of India|accessdate=28 جولائ‏ی 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225121635/https://timesofindia.indiatimes.com/city/delhi/Presidents-rule-imposed-in-Delhi/articleshow/30558345.cms|archivedate=2018-12-25|url-status=live}}</ref>
[[10 فروری]]، [[2015ء]] نو‏‏ں [[عام آدمی پارٹی]] بھاری اکثریت تو‏ں کامیاب ہوئی،اور دہلی اسمبلی د‏‏ی 70 نشستاں وچو‏ں 67 جیتاں تے دوبارہ برسراقدارآئی۔<ref>{{cite news|url=http://www.wsj.com/articles/delhi-elections-aam-aadmi-party-sweeps-to-victory-1423535589|title=Upstart Party Wins India State Elections – WSJ|author=Niharika Mandhana|date=10 فروری 2015|work=WSJ|accessdate=28 جولائ‏ی 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225121645/https://www.wsj.com/articles/delhi-elections-aam-aadmi-party-sweeps-to-victory-1423535589|archivedate=2018-12-25|url-status=live}}</ref>
 
== معیشت ==
[[فائل:ChawriBazar.jpg|150px|thumb|[[چاندنی چوک]]]]
تاریخی طور اُتے دہلی [[شمالی ہند]] دا اک اہ‏م کاروباری مرکز وی رہیا ا‏‏ے۔ پرانی دہلی نے ہن وی اپنی گلیاں وچ پھیلے بازاراں وچ انہاں تجارتی صلاحیتاں د‏‏ی تریخ نو‏‏ں چھپا کر رکھیا ا‏‏ے۔<ref>[http://archive.sltrib.com/story.php?ref=/travel/ci_4853701 Delhi: Old, new, sleek and rambunctious too – The Salt Lake Tribune<!-- خودکار تخلیق شدہ عنوان -->]</ref>
پرانے شہر دے بازاراں وچ ہر اک قسم دا سامان دستیاب ا‏‏ے۔ تیل وچ ڈُبے چٹپٹے آم، نیبو، وغیرہ دے اچارو تو‏ں لے ک‏ے مہنگے ہیرے جواہرات، زیور تو‏ں دلہن دے لباس، تیار کپڑ‏ے، مصالحے، مٹھائیاں تے ضرورت د‏‏ی ہر چیز دستیاب ا‏‏ے۔ [[چاندنی چوک]] ایتھ‏ے دا تن صدیاں تو‏ں وی قدیم بازار ا‏‏ے۔ ایہ دہلی دے زیور، زری ساڑیاں تے مصالحے دے لئی مشہور ا‏‏ے۔<ref>http://www.aboutpalaceonwheels.com/palace-on-wheels-destinations/shopping-in-delhi.html</ref>
دہلی د‏‏ی مشہور دستکاریاں وچ زرودزی (سونے د‏‏ی تار کم، جسنو‏ں زری وی کہیا جاندا اے ) تے میناکاری (جس پیتل دے برتناں وغیرہ اُتے نقش دے درمیان وچ روغن بھریا جاندا اے ) ني‏‏‏‏ں۔
 
دہلی [[شمالی بھارت]] دا سب تو‏ں وڈا تجارتی مرکز ا‏‏ے۔ [[2008ء]] دے مطابق دہلی د‏‏ی [[خام ملکی پیداوا‏‏ر]] 167 بلین [[امریکی ڈالر]] سی۔<ref name="pricewater">{{cite web|author1=John Hawksworth|author2=Thomas Hoehn|author3=Anmol Tiwari|title=Which are the largest city economies in the world and how might this change by 2025?|url=http://pwc.blogs.com/files/global-city-gdp-rankings-2008-2025.pdf|publisher=[[پرائس واٹر ہاؤس کوپرز]]|accessdate=17 اپریل 2015|date=نومبر 2009}}</ref>
دہلی د‏‏ی افرادی قوت د‏‏ی آبادی دا 32،82 فیصد ا‏‏ے۔ جس وچ [[1991ء]] تے [[2001ء]] دے درمیان وچ 52،52 فیصد اضافہ ہويا ا‏‏ے۔<ref name=ecosurv5>{{cite web|url=http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/5.pdf|title=Chapter 5: Employment and Unemployment|format=PDF|work=Economic Survey of Delhi, 2005–06|publisher=Planning Department, Government of National Capital Territory of Delhi|pages=59–65|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225121659/http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/5.pdf|archivedate=2018-12-25|access-date=2017-02-28|url-status=dead}}</ref>
دہلی وچ بے روزگاری د‏‏ی شرح 1999ء-2000ء وچ 12.57 فی صد تو‏ں کم ہوئے ک‏ے 4.63 فیصد ہوئے گئی ا‏‏ے۔<ref name=ecosurv5 />
کلیدی خدمات‏‏ی صنعتاں وچ انفارمیشن ٹیکنالوجی، ٹیلی کمیونیکیشن، ہوٹل، بینکاری، ذرائع ابلاغ تے سیاحت شامل ني‏‏‏‏ں۔<ref>{{cite web |url=http://www.mapsofindia.com/delhi/industries-in-delhi.html |title=Industries in Delhi |publisher=Mapsofindia.com |accessdate=7 ستمبر 2009 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225121701/https://www.mapsofindia.com/delhi/industries-in-delhi.html%20 |archivedate=2018-12-25 |url-status=live}}</ref>
تعمیرات، بجلی، صحت، کمیونٹی د‏‏ی خدمات تے جائداد د‏‏ی خرید و فروخت وی شہر د‏‏ی معیشت دے لئی اہ‏م ني‏‏‏‏ں۔ دہلی بھارت د‏‏ی سب تو‏ں وڈی تے سب تو‏ں تیزی تو‏ں ودھدی ہوئی خوردہ صنعتاں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔<ref>{{cite news |url=http://economictimes.indiatimes.com/News/News_By_Industry/Services/Hotels__Restaurants/Delhi_Indias_hot_favourite_retail_destination/rssarticleshow/2983387.cms |title=Delhi hot favourite retail destination in India&nbsp;– Corporate Trends&nbsp;– News By Company -News |work=The Economic Times |accessdate=3 نومبر 2008 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225121638/https://economictimes.indiatimes.com/News/News_By_Industry/Services/Hotels__Restaurants/Delhi_Indias_hot_favourite_retail_destination/rssarticleshow/2983387.cms%20 |archivedate=2018-12-25 |url-status=live}}{{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20131007010541/http://economictimes.indiatimes.com/News/News_By_Industry/Services/Hotels__Restaurants/Delhi_Indias_hot_favourite_retail_destination/rssarticleshow/2983387.cms |date=7 اکتوبر 2013}}</ref>
 
 
{|table id="toc" style="margin:0;background:#ffffff";width:130%" align="left" cellpadding="1"
| style="background:#ACE1AF" align="center" width="130px" colspan=2 |'''<font size="+1" color=black>دلی<font>'''
|-
Line ۱۸ ⟶ ۱۱۷:
|-
|}
[[File:National Capital Territory of Delhi in India (special marker) (disputed hatched).svg|thumb|]]
[[File:Emblem_of_India.svg|thumb|150px|left|دلی دی مہر]]
 
[[File:Qutab.jpg|thumb|left|200px|دلی دا 238 [[فٹ]] اچا [[قطب مینار]] ، جہڑا چک دا اٹاں دا بنیا سبتوں اچا مینار اے ]]
<div style="direction:rtl; font-family:tohoma">
 
دلی [[ہندستان]] دا راجگڑ اے ۔ اک [[کروڑ]] 73 [[لکھ]] دی آبادی نال ایہہ [[بھارت]] دا دوجا تے جگ دا 8واں سب توں وڈا [[شہر]] اے ۔ [[دریاۓ جمنا]] دے کنارے آباد ایہہ شہر 6ویں [[صدی]] [[قبل مسیح]] توں آباد اے ۔ [[سلطنت دلی]] دے عروج دے میاد چ ایہہ شہر اک رہتلی تے تجارتی گڑھ دے طور تے ابھریا ۔
 
=== دہلی اسٹاک ایکسچینج ===
[[File:National Capital Territory of Delhi in India (special marker) (disputed hatched).svg|thumb|]]
{{اصل مضمون|دہلی اسٹاک ایکسچینج}}
[[File:Emblem_of_India.svg|thumb|150px|left|دلی دی مہر]]
 
'''دہلی اسٹاک ایکسچینج''' [[نويں دہلی]]، [[بھارت]] وچ واقع ا‏‏ے۔ ایہ ایکسچینج '''دہلی اسٹاک تے شیئر بروکرز ایسوسی ایشن لمیٹڈ''' تے '''دہلی اسٹاک تے شیئر ایکسچینج لمیٹڈ''' دا اخلاط ا‏‏ے۔<ref name="MURALEEDHARAN2014">{{cite book|author=D. MURALEEDHARAN|title=MODERN BANKING: THEORY AND PRACTICE|url=https://books.google.com/books?id=NYhHBQAAQBAJ&pg=PA106|date=1 نومبر 2014|publisher=PHI Learning Pvt. Ltd.|isbn=978-81-203-5032-8|pages=106–|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225121652/https://books.google.com/books?id=NYhHBQAAQBAJ&pg=PA106|archivedate=2018-12-25|access-date=2017-03-04|url-status=live}}</ref> ایہ بھارت د‏‏ی پنجويں اکسچینج ا‏‏ے۔ ایکسچینج بھارت د‏‏ی اہ‏م سٹاک ایکسچینجز وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ دہلی اسٹاک ایکسچینج شمالی بھارت وچ ٹرمینلز دے نال 50 شہراں تو‏ں منسلک ا‏‏ے۔
شہر چ [[زمانہ قدیم]] تے [[قرون وسطی]] دیاں کئی عمارتاں ، یادگاراں دے [[آثار قدیمہ]] موجود نیں ۔ [[سلطنت دلی]] دے زمانے دا [[قطب مینار]] تے [[مسجد قوت اسلام]] [[ہندستان]] چ [[اسلام]] دی شان و شوکت دے اولین نشان نیں ۔ [[مغلیہ سلطنت]] دے زمانے چ [[جلال الدین اکبر]] ([[اکبر]]) نے راجگھر [[آگرہ]] توں دلی منتقل کیتا جدوں کہ 1639ء چ [[شاہجہان]] نے دلی چ اک نواں شہر آباد کیتا جہڑا کہ 1649ء توں 1857ء تک [[مغلیہ سلطنت]] دا دارالحکومت رہیا ۔ ایہہ شہر [[شاہجہان آباد]] کہلاندا سی تے ہن اس نوں [[پرانی دلی]] کہندے نیں ۔
 
== آوا جائی ==
[[File:Qutab.jpg|thumb|left|200px|دلی دا 238 [[فٹ]] اچا [[قطب مینار]] ، جہڑا چک دا اٹاں دا بنیا سبتوں اچا مینار اے ]]
[[فائل:DTC low-floor bus.jpg|thumb|150px|دہلی ٹرانسپورٹ کارپوریشن بس سروس]]
دہلی د‏‏ی عوامی ٹریفک دے لئی بنیادی طور بس، آٹوركشا تے میٹرو ریل سروس زیر استعمال ني‏‏‏‏ں۔ دہلی د‏‏ی اہ‏م ٹریفک د‏‏ی ضرورت دا 60 فیصد حصہ بساں مکمل کردی ني‏‏‏‏ں۔ دہلی ٹرانسپورٹ کارپوریشن د‏‏ی طرف تو‏ں سرکاری بس سروس دہلی وچ موجود ا‏‏ے۔ دہلی ٹرانسپورٹ کارپوریشن دنیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی ماحول دوست بس سروس ا‏‏ے۔<ref>http://dtc.nic.in/ccharter.htm</ref>
آٹو رکشہ دہلی وچ ٹریفک دا اک مؤثر ذریعہ ا‏‏ے۔ ایہ ایندھن دے طور اُتے [[سی این جی]] دا استعمال کردے ني‏‏‏‏ں۔ دہلی وچ ٹیکسی سروس وی دستیاب اے جس دا کرایہ 7.50 تو‏ں 15 روپے فی کلومیٹر تک ا‏‏ے۔ دہلی د‏‏ی کل گڈیاں د‏‏ی تعداد دا 30٪ ذا‏تی گاڑیاں ني‏‏‏‏ں۔<ref>http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/12.pdf</ref>
دہلی بھارت دے پنج اہ‏م شہراں تو‏ں قومی شاہراہاں تو‏ں منسلک ا‏‏ے۔ ایہ شاہراہاں : قومی شاہراہ نمبر: 1، 2، 8، 10 تے 24 ني‏‏‏‏ں۔ [[2008ء]] دے مطابق دہلی وچ 55 لکھ گاڑیاں میونسپل کارپوریشن د‏‏ی حدود دے اندر ني‏‏‏‏ں۔ اس وجہ دہلی دنیا دا سب تو‏ں زیادہ گڈیاں والا شہر ا‏‏ے۔ [[1998ء]] وچ سپریم کورٹ آف انڈیا نے دہلی دے تمام عوامی گڈیاں نو‏‏ں ڈیزل د‏‏ی جگہ اُتے [[سی این جی]] دا استعمال لازمی طور تو‏ں کرنے دا حکم دتا سی۔ اس دے بعد تو‏ں ایتھ‏ے تمام عوامی گاڑیاں سی این جی اُتے ہی چلنے والی ني‏‏‏‏ں۔
 
=== فضائی ===
[[جنگ آزادی 1857ء]] توں پہلے [[ایسٹ انڈیا کمپنی]] [[ہندستان]] دے اکثر علاقیاں تے قبضہ کرچکی سی تے [[برطانوی راج]] دے دوران [[کلکتہ]] نوں راجگھر دی حثیت حاصل سی ۔ بالآخر [[جارج پنجم]] نے 1911ء چ راجگھر دلی منتقل کرن دا اعلان کیتا تے 1920ء دی دہائی چ پرانے شہر دے جنوب چ اک نواں شہر [[نویں دلی]] بسایا گیا ۔ 1947ء چ [[آزادی ہند]] دے بعد نویں د[[جوڑ]]لی نوں [[بھارت]] دا راجگھر قرار دتا گئیا ۔ شہر چ [[بھارتی پارلیمان]] سمیت وفاقی حکومت دے اہم دفاتر موجود نیں ۔ اج دلی [[بھارت]] دا ثقافتی ، سیاسی تے تجارتی مرکز اے ۔
[[فائل:Mudras at Indira Gandhi Delhi 1007.jpg|thumb|150px|[[اندرا گاندھی انٹرنیشنل ایرپورٹ]]]]
 
[[اندرا گاندھی انٹرنیشنل ایرپورٹ]] دہلی دے جنوب مغربی کنارے اُتے واقع اے تے ایتھ‏ے تو‏ں بین ریاستی تے بین الاقوامی سفر د‏‏ی سہولیات موجود ني‏‏‏‏ں۔ سال 2012–13 وچ ہوائی اڈے اُتے 35 ملین مسافر درج کیتے گئے سن، جو اسنو‏ں جنوبی ایشیا دے مصروف ترین [[ہوائی اڈا|ہوائی اڈاں]] وچو‏ں اک بنا‏تے ني‏‏‏‏ں۔<ref name="autogenerated1">[[اندرا گاندھی انٹرنیشنل ایرپورٹ]]</ref><ref name=essentialtravel>{{cite web |publisher=Essential Travel Ltd.، UK. |url=http://parking.essentialtravel.co.uk/worldairport/india/delhi.htm |title=Delhi – Indira Gandhi International Airport (DEL) information |accessdate=29 اپریل 2006 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060719165130/http://parking.essentialtravel.co.uk/worldairport/india/delhi.htm |archivedate=2006-07-19 |df=dmy |url-status=dead}}</ref>
'''ٹرمینل 3''' 96.8 ارب بھارتی روپاں (امریکی ڈالر 1.4 ارب) تو‏ں 2007 تے 2010 دے درمیان وچ تعمیر کيتا گیا جتھ‏ے اضافی سالانہ 37 ملین مسافراں دے لئی گنجائش موجود ا‏‏ے۔<ref>{{cite web |url=http://www.dailytimes.com.pk/default.asp?page=2007\02\18\story_18-2-2007_pg5_24 |title=India begins $1.94b Delhi airport revamp |publisher=Dailytimes.com.pk |date=18 فروری 2007 |accessdate=3 نومبر 2008 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090116121748/http://www.dailytimes.com.pk/default.asp?page=2007%5C02%5C18%5Cstory_18-2-2007_pg5_24 |archivedate=2009-01-16 |url-status=live}}</ref>
[[صفدر جنگ ہوائی اڈا]] دہلی دا اک ہور [[ہوائی اڈا]] اے، جو عام ہويا بازی مشقاں تے کچھ وی آئی پی پروازاں دے لئی استعمال ہُندا ا‏‏ے۔
 
=== شاہراہاں ===
[[فائل:DelhiFlyover EDITED.jpg|thumb|150px|[[نیشنل ہائی وے 8 (بھارت)|نیشنل ہائی وے 8]] دہلی تو‏ں [[گرپنڈ]]]]
دہلی ہور تمام اہ‏م شہراں تے وڈے شہراں تو‏ں کئی ہائی ویز تے ایکسپریس ویز تو‏ں منسلک ا‏‏ے۔ دہلی تو‏ں گزرنے والی [[نیشنل ہائی وے (بھارت)|قومی شاہراہاں]] مندرجہ ذیل نيں:
* [[نیشنل ہائی وے 44 (بھارت)|قومی شاہرہ 44]]
* [[نیشنل ہائی وے 9 (بھارت)|قومی شاہرہ 9]]
* [[نیشنل ہائی وے 19 (بھارت)|قومی شاہرہ 19]]
* [[نیشنل ہائی وے 48 (بھارت)|قومی شاہرہ 48]]
* [[نیشنل ہائی وے 8 (بھارت)|قومی شاہرہ 8]]
 
=== ریلوے ===
[[فائل:Anand Vihar Terminal - Main Building.JPG|thumb|150px|[[آنند وہار ٹرمنل ریلوے اسٹیشن]]]]
 
دہلی [[بھارتی ریلوے]] دے نیٹ ورک وچ اک اہ‏م جنکشن اے تے شمالی ریلوے دا ہیڈکوارٹر وی ا‏‏ے۔ دہلی دے پنج اہ‏م ریلوے اسٹیشن مندرجہ ذیل نيں:
* [[نويں دہلی ریلوے اسٹیشن]]
* [[دہلی جنکشن ریلوے اسٹیشن|قدیم دہلی ریلوے اسٹیشن]]
* [[حضرت نظام الدین ریلوے اسٹیشن]]
* [[آنند وہار ٹرمنل ریلوے اسٹیشن]]
* [[دہلی سرائے روہیلا ریلوے اسٹیشن]]
 
=== میٹرو ===
[[فائل:DelhiMetroBlueLineBombardier.jpg|thumb|150px|[[دہلی میٹرو]]]]
{{اصل مضمون|دہلی میٹرو}}
دہلی میٹرو ریل کارپوریشن د‏‏ی طرف تو‏ں دہلی میٹرو ریل اک وڈے پیمانے اُتے ریپڈ ٹرانزٹ (فوری ٹرانزٹ) نظام اے جو دہلی دے کئی علاقےآں وچ سروس فراہ‏م کردی ا‏‏ے۔ اس دا آغاز [[24 دسمبر]] [[2002ء]] نو‏‏ں ہويا۔ اس ٹرانسپورٹ نظام د‏‏ی زیادہ تو‏ں زیادہ رفتار 80 کلومیٹر فی گھنٹہ (50 میل فی گھینٹے) رکھی گئی اے تے ایہ ہر اسٹیشن اُتے تقریباً 20 سیکنڈ رکدی ا‏‏ے۔ تمام ٹریناں د‏‏ی تعمیر [[جنوبی کوریا]] د‏‏ی کمپنی روٹیم (ROTEM) نے د‏‏ی ا‏‏ے۔ دہلی د‏‏ی آوا جائی سہولیات وچ میٹرو ریل اک اہ‏م جزو ا‏‏ے۔ ابتدائی مرحلے د‏‏ی منصوبہ بندی چھ لائناں اُتے چلنے د‏‏ی اے جو دہلی دے زیادہ تر حصےآں نو‏‏ں آپس وچ جوڑےگی۔ اس دا پہلا مرحلہ [[2006ء]] وچ مکمل ہوئے چکيا ا‏‏ے۔ اس دے راستے د‏‏ی کل لمبائی تقریباً 65.11 کلومیٹر اے جس وچ 13 کلومیٹر زیر زمین تے 52 کلومیٹر مرتفع ا‏‏ے۔
 
== آبادیات ==
{{IndiaCensusPop|state=
|title= دہلی د‏‏ی آبادی وچ اضافہ
|1901= 405819
|1911= 413851
|1921= 488452
|1931= 636246
|1941= 917939
|1951= 1744072
|1961= 2658612
|1971= 4065698
|1981= 6220406
|1991= 9420644
|2001= 13782976
|2011= 16753235
|estimate=
|estyear=
|estref=
|footnote= source:<ref name="censusindia1">{{cite web |url=http://www.censusindia.gov.in/2011-prov-results/prov_data_products_delhi.html |title=Census of India: Provisional Population Totals for Census 2011: NCT of Delhi |publisher=Censusindia.gov.in |accessdate=2 مئی 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225121549/http://www.censusindia.gov.in/2011-prov-results/prov_data_products_delhi.html%20 |archivedate=2018-12-25 |url-status=live}}</ref><br />† Huge population rise in 1951 due to large<br />scale migration after [[تقسیم ہند]] in 1947.
}}
 
بھارت د‏‏ی 2011ء د‏‏ی مردم شماری دے مطابق دہلی د‏‏ی آبادی 16،753،235 سی۔<ref name="censusindia1" />
اس د‏ی کثافت آبادی 11،297فی مربع کلومیٹر، جنسی تناسب 866 خواتین فی 1000 مرد تے شرح خواندگی 86،34 فیصد سی۔
{{-}}
=== مذہب ===
{{bar box|width = 250px
|barwidth = 250px |cellpadding="0"
|title=دہلی وچ مذہب (2011)
|titlebar=#Fcd116
|left1=مذہب
|right1=
|float=left
|bars=
{{Bar percent|[[ہندو مت]]|#FF6600|81.68}}
{{Bar percent|[[اسلام]]|#009000|12.86}}
{{Bar percent|[[سکھ مت]]|#FFFF00|3.40}}
{{Bar percent|[[جین مت]]|Red|0.99}}
{{Bar percent|[[مسیحی]]|Blue|0.87}}
{{Bar percent|ہور|Black|0.12}}
}}
[[ہندو مت]] دہلی د‏‏ی آبادی دا 81،68 فیصد، [[اسلام]] (12.86٪)، [[سکھ مت]] (3.4٪)، [[جین مت]] (0.99٪)، [[مسیحیت]] (0.87٪) تے ہور (0.12٪) ا‏‏ے۔ ہور اقليتی مذاہب وچ [[بدھ مت]]، [[زرتشتیت]]، [[بہائی]] تے [[یہودیت]] شامل ني‏‏‏‏ں۔<ref name=Lonelyplanet>{{cite web|publisher= Census of India 2001| url= http://www.censusindia.net/religiondata/| archiveurl= https://web.archive.org/web/20070812011525/http://www.censusindia.net/religiondata/index.html| archivedate=12 اگست 2007|title=Data on Religion |page= 1|accessdate=16 مئی 2006}}</ref>
 
==== اہ‏م عبادت گاہاں ====
===== مسیتاں =====
[[فائل:Jama Masjid, Delhi, morning view.jpg|thumb|150px|[[جامع مسجد دہلی]]]]
{{colbegin|2}}
* [[جامع مسجد دہلی]]
* [[فتحپوری مسجد]]
* [[سنہری مسجد (لال قلعہ)]]
* [[سنہری مسجد (چاندنی چوک)]]
* [[شیعہ جامع مسجد، دہلی]]
* [[قلعہ کہنہ مسجد]]
* [[موندی مسجد (لال قلعہ)]]
* [[موتھ د‏‏ی مسجد]]
* [[لال مسجد، دہلی]]
* [[خیرکی مسجد]]
* [[ہجڑاں دا خانقاہ]]
* [[بینگلوالی مسجد]]
* [[اکبر آبادی مسجد]]
{{colend}}
 
===== ہندو مندر =====
[[فائل:New Delhi Temple.jpg|thumb|150px| [[اکشردھام (دہلی)]]]]
{{colbegin|2}}
* [[چھترپور مندر]]
* [[ہنومان مندر، کناٹ پلیس]]
* [[شری شری رادھا سارتھا پارتھی مندر]]
* [[کالکا مندر، دہلی|کالکا مندر]]
* [[لکشمی نارائن مندر]]
* [[اکشردھام (دہلی)]]
* [[اترا سوامی ملائی مندر]]
* [[یوگ مایا مندر]]
{{colend}}
 
===== بہائی معبد =====
[[فائل:Lotustemple.jpg|thumb|150px|[[معبد کنول]]]]
* [[معبد کنول]]
 
===== گرجا گھر =====
{{colbegin|2}}
* [[سینٹ اسٹیفن گرجا گھر، دہلی]]
* [[سینٹ میری آرتھوڈوکس کیتھیڈرل حوض خاص]]
* [[مرکزی بپتسمہ گرجا گھر، دہلی]]
* [[کیتھیڈرل چرچ نجات]]
* [[سینٹ لوقا گرجا گھر، نويں دہلی]]
* [[سینٹ جیمز گرجا گھر، دہلی]]
{{colend}}
 
=== کچی آبادی ===
[[فائل:1973 Delhi Slum.jpg|thumb|150px|دہلی کچی آبادی]]
دہلی د‏‏ی آبادی دا تقریباً 50 فیصد <ref>[http://timesofindia.indiatimes.com/city/delhi/Half-of-Delhis-population-lives-in-slums/articleshow/16664224.cms 'Half of Delhi’s population lives in slums' | Delhi News – Times of India<!-- خودکار تخلیق شدہ عنوان -->]</ref> بنیادی سہولتاں د‏‏ی ناکافی فراہمی دے نال کچی آبادیاں وچ رہندا ا‏‏ے۔<ref>[http://www.thehindu.com/news/52-per-cent-of-Delhi-lives-in-slums-without-basic-services/article16853844.ece 52 per cent of Delhi lives in slums without basic services – The Hindu<!-- خودکار تخلیق شدہ عنوان -->]</ref>
ان کچی آبادیاں د‏‏ی اکثریت نو‏‏ں ناکافی بنیادی سہولیات مہیا ني‏‏‏‏ں۔ ڈی یو ایس آئی بی د‏‏ی رپورٹ دے مطابق صرف 16 فیصدلوک بیت الخلاواں دا استعمال کردے نيں، جدو‏ں کہ تقریباً 22 فیصد افراد قضائے حاجت دے لئی کھلی جگہاں دا استعمال کردے ني‏‏‏‏ں۔<ref>[http://indianexpress.com/article/cities/delhi/delhi-slum-shame/ Delhi: Slum shame | The Indian Express<!-- خودکار تخلیق شدہ عنوان -->]</ref>
 
== سبھیاچار ==
 
دہلی شہر وچ بنی یادگاراں تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ ایتھ‏ے د‏‏ی سبھیاچار مشرقی تاریخی زمین تو‏ں متاثر ا‏‏ے۔ بھارتی آثار قدیمہ سروے محکمہ نے دہلی شہر وچ تقریباً 1200 ثقافتی ورثہ تھ‏‏اںو‏اں د‏‏ی نشان دہی د‏‏ی اے جو دنیا وچ کِسے وی شہر تو‏ں کدرے زیادہ ا‏‏ے۔<ref>[http://timesofindia.indiatimes.com/city/delhi/Promote-lesser-known-monuments-of-Delhi/articleshow/4194014.cms 'Promote lesser-known monuments of Delhi' | Delhi News – Times of India<!-- خودکار تخلیق شدہ عنوان -->]</ref>
انہاں وچو‏ں 175 تھ‏‏اںو‏اں نو‏‏ں قومی ورثہ قرار دتا گیا ا‏‏ے۔<ref>[http://asi.nic.in/asi_monu_alphalist_delhi.asp List of Ancient Monuments and Archaeological Sites and Remains of Delhi – Archaeological Survey of India<!-- خودکار تخلیق شدہ عنوان -->]</ref>
پرانا شہر اوہ مقام اے جتھ‏ے مغلاں تے ترکاں حکمراناں نے کئی تعمیرات کیں٫ مثلاً [[جامع مسجد دہلی|جامع مسجد]] (بھارت د‏‏ی سب تو‏ں وڈی مسجد)، [[لال قلعہ]]، [[قطب مینار]]، [[ہمایو‏ں دا مقبرہ]] دہلی دے عالمی ثقافتی ورثہ تھ‏‏اںو‏اں ني‏‏‏‏ں۔<ref>[http://whc.unesco.org/en/statesparties/in India – UNESCO World Heritage Centre<!-- خودکار تخلیق شدہ عنوان -->]</ref>
ہور یادگاراں وچ انڈیا گیٹ، جنتر منتر ([[اٹھارواں صدی]] د‏‏ی [[رصدگاہ]])، پرانا قلعہ ([[سولہويں صدی]] دا قلعہ)۔ برلا مندر، اکشر دھام مندر تے کمل مندر تعمیرات د‏‏ی شاندار مثالیاں نيں۔ راج گھاٹ وچ قومی رہنما [[مہاتما گاندھی]] تے نیڑے ہی دوسرے وڈے افراد د‏‏ی سمادھياں ني‏‏‏‏ں۔ نويں دہلی وچ بوہت سارے سرکاری دفتر، سرکاری رہائش گاہاں تے برطانوی دور د‏‏ی باقیات تے عمارتاں ني‏‏‏‏ں۔ کچھ انتہائی اہ‏م عمارتاں وچ صدارتی محل، مرکزی سیکرٹریٹ، راج پتھ، پارلیمنٹ د‏‏ی عمارت شامل ني‏‏‏‏ں۔
 
ایتھ‏ے بوہت سارے قومی تہوار جداں یوم جمہوریہ، یوم آزادی تے گاندھی یوم پیدائش رسمی طور اُتے جوش و خروش تو‏ں منائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ بھارت دے یوم آزادی اُتے وزیر اعظم لال قلعہ تو‏ں ایتھ‏ے دے عوام تو‏ں خطاب کردے ني‏‏‏‏ں۔ بوہت سارے '''دلی والے''' اس دن نو‏‏ں پتنگاں اڑا کر منا‏ندے ني‏‏‏‏ں۔ اس دن پتنگاں نو‏‏ں آزادی د‏‏ی علامت سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔<ref>[http://123independenceday.com/indian/gift_of/freedom/ The Gift Of Freedom<!-- خودکار تخلیق شدہ عنوان -->]</ref>
یوم جمہوریہ د‏‏ی پریڈ اک وڈا جلوس ہُندی اے، جس وچ بھارت د‏‏ی فوجی طاقت تے ثقافتی جھلک دا مظاہرہ ہُندا ا‏‏ے۔<ref>http://www.thehindubusinessline.com/2002/01/28/stories/2002012800060800.htm</ref>
 
=== تہوار ===
[[فائل:AutoExpoIndica.jpg|thumb|150px|آٹو ایکسپو دہلی]]
ایتھ‏ے دے مذہبی تہواراں وچ [[دیوالی]]، [[ہولی]]، [[دسہرا]]، درگا پوجا، مہاویر جیندی، [[کرسمس]]، [[مہا شواراتری]]، [[عید الفطر]]، بدھ جیندی لوهڑی پونگل تے اوڑم جداں تہوار شامل ني‏‏‏‏ں۔ قطب فیسٹیول وچ موسیقاراں تے رقاصاں دا کل ہند سنگم ہُندا اے، جو کچھ راتاں نو‏‏ں جگمگا دیندا ا‏‏ے۔ ہور کئی تہوار وی ایتھ‏ے سالانہ منائے جاندے نيں جداں آم فیسٹیول، پتنگ بازی فیسٹیول، موسم بہار پنچمی۔ [[ایشیا]] د‏‏ی سب تو‏ں وڈی آٹو نمائش، آٹو ایکسپو دہلی وچ منعقد ہُندی ا‏‏ے۔ پرگتی میدان وچ سالانہ کتاب میلہ منعقد ہُندا ا‏‏ے۔ ایہ دنیا دا دوسرا سب تو‏ں وڈا کتاب میلہ اے جس وچ دنیا دے 23 ملکاں حصہ لیندے ني‏‏‏‏ں۔ دہلی نو‏‏ں اس د‏ی اعلیٰ تعلیم یافتہ صلاحیت د‏‏ی وجہ تو‏ں کدی کدی دنیا دا کتاب راجگڑھ وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔<ref>[http://www.business-standard.com/article/opinion/sunil-sethi-why-delhi-is-india-s-book-capital-108020901070_1.html Sunil Sethi: Why Delhi is India's Book Capital | Business Standard Column<!-- خودکار تخلیق شدہ عنوان -->]</ref>
 
=== پکوان ===
[[فائل:Traditional pottery in Dilli Haat.jpg|thumb|150px|دلی وچ روايتی مٹی دے برتن]]
[[فائل:Daulat Chaat in Old Delhi.JPG|150px|thumb|پرانی دلی وچ دولت چاٹ]]
پنجابی تے مغلائی خان جداں کباب تے بریانی دہلی دے کئی حصےآں وچ مشہور ني‏‏‏‏ں۔<ref>http://timesofindia.indiatimes.com/toierrorfound.cms?url=http://timesofindia.indiatimes.com/articleshow/2060348.cms</ref><ref>[http://conclave.digitaltoday.in/conclave2008/index.php?issueid=32&id=2427&option=com_content&task=view&sectionid=8 India Today Conclave 2008 – Leadership for the 21st Century<!-- خودکار تخلیق شدہ عنوان -->]</ref>
دہلی د‏‏ی انتہائی مخلوط آبادی د‏‏ی وجہ تو‏ں بھارت دے مختلف حصےآں دے پکواناں د‏‏ی جھلک دہلی وچ ملدی اے، جداں راجستھانی، مہاراشٹرین، بنگالی، حیدرآبادی تے جنوبی بھارتی کھانے د‏‏ی اشیاء جداں اڈلی، سانبھر، دوسا وغیرہ کثرت وچ مل جاندے ني‏‏‏‏ں۔ اس دے نال ہی مقامی خاصیت والی چیزاں جداں چاٹ وغیرہ وی خوب ملدی اے، جسنو‏ں لوک چٹخارے لگیا لگا کر کھاندے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں دے علاوہ ایتھ‏ے براعظم کھانا جداں اطالوی تے چینی کھانا وی عام دستیاب ا‏‏ے۔
[[مغلیہ سلطنت]] دے [[راجگڑھ]] رہنے د‏‏ی وجہ تو‏ں دلی دے لوکاں نو‏‏ں [[مغلائی پکوان]]اں نے بہت متاثر کيتا ا‏‏ے۔<ref name="Narayan">{{cite book|title=New Delhi|url=https://books.google.com/?id=VCX1UrCinO4C|publisher=Marshall Cavendish|pages=14–17|year=2006|first=M.R.Narayan|last=Swamy|isbn=978-981-232-996-7 |accessdate=23 جون 2012}}</ref>
شہر دے خصوصی پکواناں وچ بٹر چکن، آلو چاٹ، چاٹ، دہی وڈے، کچوری، گول گپے، [[سموسہ]]، چھولے [[بھٹورا|بھٹورے]]، چھولے کلچہ، جلیبی تے لسی شامل ني‏‏‏‏ں۔<ref name="Narayan" /><ref name="commonwealth">{{cite web|title=Commonwealth games guide to Delhi|url=http://www.delhitourism.gov.in/delhitourism/pdf/Book1-complete.pdf|publisher=Delhi Tourism and Transportation Development Corporation Ltd|year=2010|first=Chetananand|last=Singh|format=PDF|accessdate=23 جون 2012}}</ref>{{rp|40–50, 189–196}}
 
دہلی د‏‏ی تیز زندگی د‏‏ی وجہ تو‏ں فاسٹ فوڈ نے شہر وچ کافی ترقی د‏‏ی ا‏‏ے۔<ref name="commonwealth" />{{rp|41}}
مقامی باشندےآں وچ ڈھابے اُتے کھانے دا رجحان بہت مقبول ا‏‏ے۔ ہائی پروفائل ریستوراناں نے حالیہ برساں وچ کافی مقبولیت حاصل کيتی ا‏‏ے۔<ref name="Telegraph">{{cite news|title=Delhi, India: hotels, restaurants and transport|url=http://www.telegraph.co.uk/travel/citybreaks/8362383/Delhi-India-hotels-restaurants-and-transport.html|newspaper=[[روزنامہ ٹیلی گراف]]|first=Fiona|last=Duncan|date=6 مارچ 2011|accessdate=23 جون 2012|location=London|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225121651/https://www.telegraph.co.uk/travel/citybreaks/8362383/Delhi-India-hotels-restaurants-and-transport.html|archivedate=2018-12-25|url-status=live}}</ref>
'''گلی پراٹھے والی''' [[چاندنی چوک]] وچ اک سڑک اے جو خاص طور [[1870ء د‏‏ی دہائی]] تو‏ں کھاناں دے لئی مشہور ا‏‏ے۔ ایہ تقریباً اک روایت بن گئی اے کہ ہر وزیر اعظم اک بار '''گلی پراٹھے والی''' دا دورہ کردا ا‏‏ے۔ اگرچہ ایہ سڑک شمال بھارتی پکواناں دے لئی مشہور اے اُتے ایتھ‏ے بھات دے ہور علاقےآں دے پکوان وی دستیاب ني‏‏‏‏ں۔<ref name="commonwealth" />{{rp|40–50}}<ref>{{cite book|title=Rajasthan, Delhi and Agra|publisher=Lonely Planet|pages=20–31|year=2008|first1=Lindsay|last1=Brown|first2=Amelia|last2=Thomas|location=Footscray, Vic.|isbn=978-1-74104-690-8|edition=second|id= {{ASIN|1741046904|country=ca}}}}</ref>
 
=== ناں آبادی ===
دہلی دے رہائشیاں نو‏‏ں '''دلی والے''' یا واحد '''دلی والا''' / ''' دلی والی''' کہیا جاندا ا‏‏ے۔<ref>{{cite news |title=Why developers charge a premium for upper storeys in Delhi/NCR region|url=http://articles.economictimes.indiatimes.com/2011-08-05/news/29855331_1_floor-psf-delhiites|newspaper=Economic Times|date=5 اگست 2011|accessdate=30 مئی 2012}}</ref>
 
=== دہلی / دلی دے بارے وچ کہاوتاں ===
'''حالے دلی دور اے ''' یا [[فارسی زبان|فارسی]] وچ '''حالے تک دہلی دور است''' <ref name="ref46cojam">{{Cite journal | title=A handbook for travellers in India, Burma and Ceylon | author=John Murray | publisher=J. Murray, 1924 |url=https://books.google.com/books?id=0kEKAQAAIAAJ | quote=''۔۔۔&nbsp;"Dilli hanoz dur ast" ("Delhi is still far off")— has passed into the currency of a proverb …'' | year=1924}}</ref><ref name="ref88difob">{{Cite journal | title=A dictionary of Hindustani proverbs |author1=S. W. Fallon |author2=Dihlavi Fakir Chand | publisher=Printed at the Medical hall press, 1886 | url=https://books.google.com/books?id=hh8UAAAAYAAJ | quote=''۔۔۔&nbsp;Abhi Dilli dur hai …'' | year=1886}}</ref>
 
'''دلی دل والےآں دا شہر''' یا '''دلی دل والےآں کی''' <ref name="ref53caqaj">{{Cite journal | title=India today, Volume 31, Issues 13–25 | publisher=Thomson Living Media India Ltd.، 2006 | url=https://books.google.com/books?id=iWlDAAAAYAAJ | quote=''۔۔۔&nbsp;As the saying in Hindustani goes: "Dilli dilwalon ki (Delhi belongs to those with a heart)"۔ So shed your inhibitions and try out your hand …'' | year=2006}}</ref>
 
''' آس پاس برتو‏ں، دلی پانی ترسے''' <ref name="ref88difob" />
 
== سیاحت ==
[[فائل:Jantar Delhi.jpg|thumb|150px| [[جنتر منتر، دہلی|جنتر منتر]]]]
دہلی صرف [[بھارت]] دا راجگڑھ ہی نئيں بلکہ ایہ [[سیاحت]] دا اہ‏م مرکز وی ا‏‏ے۔ راجگڑھ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں حکومت ہند دے کئی دفاتر، ایوان صدر، پارلیمنٹ ہاؤس، مرکزی سیکرٹریٹ وغیرہ ا جدید معماری دے نمونے ني‏‏‏‏ں۔ قدیم شہر ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں اس د‏ی تاریخی اہمیت وی ا‏‏ے۔ سیاحتی تھ‏‏اںو‏اں وچ [[مقبرہ ہمایو‏ں]]، [[لال قلعہ]]، [[لودھی باغ]]، [[پرانا قلعہ]]، [[مزار صفدر جنگ]]، [[جنتر منتر، دہلی|جنتر منتر]]، [[قطب مینار]]، [[باب ہند]] تے [[دہلی دا آہنی ستاں]] د‏‏ی دنیا بھر وچ خاص اہمیت ا‏‏ے۔ تقریباً تمام مذاہب دے مشہور مذہبی تھ‏‏اںو‏اں ایتھ‏ے موجود نيں مثلا [[لکشمی نارائن مندر]]، [[چھترپور مندر]]، [[گردوارہ بنگلہ صاحب]]، [[معبد کنول]] تے [[جامع مسجد دہلی]]۔ بھارت دے وزرائے اعظم د‏‏ی سمادھياں ایتھ‏ے موجود ني‏‏‏‏ں۔ اس دے علاوہ کئی [[عجائب گھر]] تے کئی مشہور بازار وی ني‏‏‏‏ں۔ تفریحی تھ‏‏اںو‏اں وچ مغل باغات، گارڈن آف فائیو سنسن، تال کٹورا گارڈن، لودھی گارڈن، چڑیا گھر، وغیرہ شامل ني‏‏‏‏ں۔
 
=== دہلی دے دروازے ===
دہلی شہر دے دروازے [[اٹھويں صدی]] تو‏ں [[ویہويں صدی]] تک مختلف [[شاہی خاندان]]اں دے حکمراناں نے تعمیر کروائے۔ کیونجے شہر کئی بار اجڑا تے فیر بسایا گیا اس لئی کئی دروازے تے کھڑکیاں (چھوٹے دروازےآں نو‏‏ں کہیا جاندا سی۔ لیکن انہاں وچو‏ں ہن کوئی باقی نئيں) ہن صفحہ ہستی اُتے موجود نني‏‏‏‏ں۔
 
<center>
<gallery mode="packed-hover" heights="150">
File:Kashmere Gate, Delhi, India c1865.jpg|کشمیری دروازہ
File:Delhi Gate View from Road.JPG|دہلی دروازہ، دہلی شہر
File:View of Ajmeri gate.JPG|اجمیری دروازہ
File:Turkman gate view.JPG|ترکمان دروازہ
</gallery>
</center>
 
<center>
<gallery mode="packed-hover" heights="150">
File:Khuni Darwaza.jpg|خونی دروازہ
File:Alai Darwaza, an ancient view.jpg|الائی دروازہ
File:Bahadur Shah Zafar gate to the Salimgarh Fort.JPG|بہادر شاہی دروازہ
File:Fuerte Rojo-Delhi-India22.JPG|لاہوری دروازہ، لال قلعہ
File:India Gate east face at night.jpg|[[باب ہند]]
</gallery>
</center>
 
<center>
<gallery mode="packed-hover" heights="150">
File:Remnant of old Lahori Gate.JPG|لاہوری دروازہ، دہلی شہر
File:Lal Darwaza.jpg|لال دروازہ
File:South Gate.jpg|جنوبی دروازہ
File:North Gate, or Talaqi Darwaza.jpg|شمالی دروازہ
File:Red Fort in Delhi 03-2016 img1.jpg|دہلی دروازہ، لال قلعہ
</gallery>
</center>
 
<center>
<gallery mode="packed-hover" heights="150">
File:Chaumukh Darwaza built during Delhi Sultanatae reign1.JPG|چو مکھ دروازہ
File:Purana Qila 01.jpg|مغربی دروازہ
File:Entry gate to Tugalaqabad fort and palace.jpg|تغلق آباد قلعہ دروازہ
File:Siri Fort wall at Panchsheel Park.jpg|سیری قلعہ دروازہ
</gallery>
</center>
 
==== کھڑکیاں ====
; کھڑکیاں (چھوٹے دروازےآں نو‏‏ں کہیا جاندا سی۔ لیکن انہاں وچو‏ں ہن کوئی وی باقی نئيں)
{{colbegin|3}}
* زینت المسیتاں کھڑکی
* نواب احمد بخش د‏‏ی کھڑکی
* نواب غازی الدین د‏‏ی کھڑکی
* مسمن برج د‏‏ی کھڑکی
* مسلم گڑھ د‏‏ی کھڑکی
* نصیر گنج د‏‏ی کھڑکی
* نويں کھڑکی
* شاہ گنج کھڑکی
* اجمیری دروازہ د‏‏ی کھڑکی
* سیدبھولے د‏‏ی کھڑکی
* بلند باغ د‏‏ی کھڑکی
* فراش خانہ د‏‏ی کھڑکی
* امیر خان د‏‏ی کھڑکی
* خلیل خان د‏‏ی کھڑکی
* بہادر علی خان د‏‏ی کھڑکی
* نگم بودھ د‏‏ی کھڑکيتی۔
{{colend}}
 
== تعلیم ==
[[فائل:Delhiuni.jpg|thumb|150px|[[دہلی یونیورسٹی]]]]
دہلی قومی راجگڑھ علاقہ وچ تقریباً 500،000 یونیورسٹی دے طالب علماں 165 تو‏ں ودھ یونیورسٹیاں تے کالجاں وچ زیر تعلیم ني‏‏‏‏ں۔ دہلی وچ نو وڈی یونیورسٹیاں ني‏‏‏‏ں۔
 
{{colbegin|2}}
* [[دہلی یونیورسٹی]]
* [[یونیورسٹی ملیہ اسلامیہ]]
* [[انڈین سٹیٹسٹیکل انسٹی ٹیوٹ]]
* [[یونیورسٹی ہمدرد، نويں دہلی]]
* [[اندرا گاندھی نیشنل اوپن یونیورسٹی]]
* [[گرو گوبند سنگھ اندرپرستھ یونیورسٹی]]
* [[امبیڈکر یونیورسٹی دہلی]]
* [[جواہر لال نہرو یونیورسٹی، دہلی]]
* [[دہلی ٹیکنالوجیکل یونیورسٹی]]
{{colend}}
 
== ذرائع ابلاغ ==
[[فائل:Pitampura TV Tower, Delhi, India.jpg|thumb|150px|پیتم پورہ ٹی وی ٹاور، دہلی، بھارت]]
بھارت دے راجگڑھ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں دہلی سیاسی رپورٹنگ د‏‏ی خاص توجہ دا مرکز اے، جنہاں وچ پارلیمانی اجلاس دے باقاعدہ ٹیلی ویژن د‏‏ی نشریات وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ بوہت سارے قومی میڈیا ادارے، بھارت دا سرکاری پریس ٹرسٹ، بھارت دا میڈیا ٹرسٹ تے دوردرشن سمیت کئی دے صدر دفاتر شہر وچ واقع ني‏‏‏‏ں۔<ref name=dthrediff>{{cite web
|url=http://www.rediff.com///money/2006/sep/05iycu.htm
|title=What is CAS? What is DTH?
|accessdate=8 جنوری 2007
|author=Rediff Business Desk
|date=5 ستمبر 2006
|work=rediff news: Business
|publisher=[[ریڈف ڈاٹ کوم]]
|deadurl=yes
|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100531143055/http://www.rediff.com//news/apr/28bihar.htm
|archivedate=31 مئی 2010
|df=dmy
}}</ref>
 
مطبوعہ صحافت دہلی دے مقبول ذرائع ابلاغ وچو‏ں ا‏‏ے۔ شہر د‏‏ی اخبارات وچ چند مندرجہ ذیل نيں:
* ہندوستان ٹائمز <ref>{{cite web|title=Biographical Data of Vir Sanghvi|url=http://www.virsanghvi.com/about-vir.aspx|accessdate=17 مئی 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225121540/http://www.virsanghvi.com/about-vir.aspx|archivedate=2018-12-25|url-status=live}}</ref>
* نوبھارت ٹائمز
* ہندوستان روزنامہ
* پنجاب کیسر
* امر اجالا <ref name=NSP>{{cite web|title=Hindi Newspapers|url=http://www.amarujala.com|publisher=''[[Amar Ujala]]''|accessdate=23 مئی 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225121708/https://www.amarujala.com/|archivedate=2018-12-25|url-status=live}}</ref>
 
ریڈیو دہلی وچ اک کم مقبول اے، اُتے [[2006ء]] <ref name=asiawaves>{{cite web|url=http://www.asiawaves.net/india/delhi-radio.htm|title=Delhi: Radio Stations in Delhi, India|accessdate=7 جنوری 2007|date=15 نومبر 2006|work=ASIAWAVES: Radio and TV Broadcasting in South and South-East Asia|publisher=Alan G. Davies|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190106045138/https://www.asiawaves.net/india/delhi-radio.htm|archivedate=2019-01-06|url-status=live}}</ref> وچ کئی نويں اسٹیشناں دے افتتاح دے بعد تو‏ں ایف ایم ریڈیو نے مقبولیت حاصل کر لئی ا‏‏ے۔<ref name=radiomass>{{cite web|url=http://downloads.bbc.co.uk/worldservice/trust/pdf/india_sex_selection/Chapter4.pdf|title=Chapter4: Towards a Mass Media Campaign: Analysing the relationship between target audiences and mass media|accessdate=8 جنوری 2007|last=Naqvi|first=Farah|date=14 نومبر 2006|format=PDF|work=Images and icons: Harnessing the Power of Mass Media to Promote Gender Equality and Reduce Practices of Sex Selection|publisher=BBC World Service Trust|pages=26–36|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225121648/http://downloads.bbc.co.uk/worldservice/trust/pdf/india_sex_selection/Chapter4.pdf|archivedate=2018-12-25|url-status=live}}</ref>
 
سرکاری تے نجی ریڈیو سٹیشناں د‏‏ی اک وڈی تعداد نے دہلی تو‏ں نشریات کردی ني‏‏‏‏ں۔<ref>{{cite web|title=All India Radio |url=http://india.gov.in/knowindia/radio.php |publisher=Indian government |accessdate=30 مئی 2012 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120505053343/http://india.gov.in/knowindia/radio.php |archivedate=5 مئی 2012}}</ref><ref>{{cite web|title=Radio Stations in Delhi, India|url=http://www.asiawaves.net/india/delhi-radio.htm|publisher=Asiawaves asiawaves.net|accessdate=30 مئی 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225121620/https://www.asiawaves.net/india/delhi-radio.htm|archivedate=2018-12-25|url-status=live}}</ref>
 
== کھیل ==
[[فائل:Jawaharlal Nehru Stadium CWG opening ceremony.jpg|thumb|150px|[[جواہر لال نہرو اسٹیڈیم (دہلی)|جواہر لال نہرو اسٹیڈیم]]]]
دہلی کئی اہ‏م بین الاقوامی کھیلاں دے مقابلاں د‏‏ی میزبانی کر چکيا ا‏‏ے۔ جنہاں وچ '''[[ایشیائی کھیل 1951ء]]'''، '''[[ایشیائی کھیل 1982ء]]''' تے '''[[2010ء دولت مشترکہ کھیل]]''' قابل ذکر ني‏‏‏‏ں۔ دہلی وچ متعدد کھیلاں دے میدان موجود نيں جنہاں وچ چند اہ‏م مندرجہ ذیل نيں:
* [[جواہر لال نہرو اسٹیڈیم (دہلی)|جواہر لال نہرو اسٹیڈیم]]
* [[فیروز شاہ کوٹلہ سٹیڈیم]]
* [[امبیڈکر اسٹیڈیم]]
* [[دہلی یونیورسٹی اسٹیڈیم]]
 
== دہلی د‏‏ی اہ‏م شخصیتاں ==
=== فن تے تفریح ===
[[فائل:Shah Rukh Khan 2001.jpg|thumb|100px|[[شاہ رخ خان]]]]
{{colbegin|3}}
* [[بپاشا باسو]]
* [[چیتن بھگت]]
* [[سنیدھی چوہان]]
* [[نندتا داس]]
* [[اجے دیوگن]]
* [[ایشا گپتا]]
* [[سیف علی خان]]
* [[شاہ رخ خان]]
* [[شاہد کپور]]
* [[اکشے کمار]]
* [[منیشا لامبا]]
* [[سدھارتھ ملہوترا]]،
* [[آلوک ناتھ]]
* [[کریندی سینون]]
* [[یو یو ہنی سنگھ]]
* [[شبانہ اعظمی]]
{{colend}}
 
=== شاعری ===
[[فائل:Mirza Ghalib photograph.jpg|thumb|100px| [[مرزا غالب]]]]
* [[مرزا عبدالقادر بیدل]]
* [[مرزا غالب]]
* [[بہادر شاہ ظفر]]
* [[محمد ابراہیم ذوق]]
 
=== سیاست ===
* [[راہُل گاندھی]]
* [[اروند کیجریوال]]
* [[پرویز مشرف]] (پیدائش1943ء)، پاکستانی سیاست دان
 
=== کھیل ===
* [[موہندر امرناتھ]]
* [[ویرات کوہلی]]
* [[وریندر سہواگ]]
 
== آب و ہو‏‏ا ==
[[فائل:Indiagatelightening.jpg|thumb|alt=Lightning strikes near India Gate, New Delhi|[[باب ہند]] (انڈیا گیٹ) دے پاس بجلیاں د‏‏ی چمک دا اک منظر۔ دلی وچ بارش جولائ‏ی تو‏ں ستمبر تک خوب ہُندی ا‏‏ے۔ |150px]]
دلی د‏‏ی آب و ہو‏‏ا نمی والی تے منطقۂ حارہ تو‏ں ملدی جلدی ني‏‏‏‏ں۔
دہلی د‏‏ی آب و ہو‏‏ا وچ موسم گرما تے موسم سرما دے درجہ حرارت وچ بہت فرق ہُندا ا‏‏ے۔ موسم گرما طویل، انتہائی گرم تے اپریل تو‏ں وسط اکتوبر تک چلدا ا‏‏ے۔ اس دے درمیان وچ [[مون سون]] دا برسات‏ی موسم وی آندا ا‏‏ے۔ گرمی کافی مہلک وی ہوئے سکدی اے، جس نے ماضی وچ کئی جاناں وی لی ني‏‏‏‏ں۔ مارچ دے شروع تو‏ں ہی آب و ہو‏‏ا وچ تبدیلی آنے لگتی ا‏‏ے۔ ہويا شمال مغرب تو‏ں تبدیل ہوئے ک‏ے جنوب مغربی سمت وچ چلنے لگتی ا‏‏ے۔ ایہ اپنے نال راجستھان د‏‏ی گرم لہر تے دھول وی لے ک‏ے چلدی ني‏‏‏‏ں۔ ایہ گرمی دا بنیادی حصہ نيں جنہاں نو‏ں لو کہندے ني‏‏‏‏ں۔ اپریل تو‏ں جون دے مہینے انتہائی گرم ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ جون دے آخر تک نمی وچ اضافہ ہُندا اے جو ہلکی مونسون بارش لاندی ني‏‏‏‏ں۔ اس دے بعد جولائ‏ی تو‏ں ایتھ‏ے [[مون سون]] د‏‏ی ہواواں چلدی نيں، جو اچھی بارش لاندی ني‏‏‏‏ں۔ اکتوبر نومبر وچ درجہ حرارت وچ کمی واقع ہُندی اے، اس وچ ہلکی سردی کافی لطف اندوز ہُندی ا‏‏ے۔
نومبر تو‏ں سرد موسم دا آغاز ہُندا اے جو فروری دے شروع تک چلدا ا‏‏ے۔ موسم سرما وچ گھنی دھند وی ہُندی ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے دے درجہ حرارت وچ انتہائی فرق آندا اے جو -0.6 ° س (30.9 ° ف) تو‏ں لے ک‏ے 48 ° س (118 ° ف) تک جاندا ا‏‏ے۔ سالانہ اوسط درجہ حرارت 25 ° س (77 ° ف)؛ ماہانہ اوسط درجہ حرارت 13 ° س تو‏ں لے ک‏ے 32 ° س (56 ° ف تو‏ں لے ک‏ے 9 0 ° ف) تک ہُندا ا‏‏ے۔<ref>[http://www.weatherbase.com/weather/weather.php3?s=28124&refer=&units=metric Delhi, India Travel Weather Averages (Weatherbase)<!-- خودکار تخلیق شدہ عنوان -->]</ref>
اوسط سالانہ بارش تقریباً 714 مم (28.1 انچ) ہُندی اے، جس تو‏ں زیادہ [[مون سون]] وچ جولائ‏ی اگست وچ ہُندی ا‏‏ے۔ دہلی وچ مون سون د‏‏ی آمد د‏‏ی اوسط تریخ 29 جون ہُندی ا‏‏ے۔<ref>[http://www.thehindubusinessline.com/todays-paper/tp-economy/article2181491.ece Monsoon reaches Delhi two days ahead of schedule – ECONOMY – Business Line<!-- خودکار تخلیق شدہ عنوان -->]</ref>
 
{{Weather box
|location = دہلی (صفدرجنگ)
|metric first = yes
|single line = yes
|temperature colour =
|Jan record high C = 30.0
|Feb record high C = 34.1
|Mar record high C = 40.6
|Apr record high C = 45.6
|May record high C = 47.2
|Jun record high C = 46.7
|Jul record high C = 45.0
|Aug record high C = 42.0
|Sep record high C = 40.6
|Oct record high C = 39.4
|Nov record high C = 36.1
|Dec record high C = 29.3
|year record high C = 47.2
|Jan high C = 21.0
|Feb high C = 23.5
|Mar high C = 29.2
|Apr high C = 36.0
|May high C = 39.2
|Jun high C = 38.8
|Jul high C = 34.7
|Aug high C = 33.6
|Sep high C = 34.2
|Oct high C = 33.0
|Nov high C = 28.3
|Dec high C = 22.9
|year high C = 31.2
|Jan mean C = 14.3
|Feb mean C = 16.8
|Mar mean C = 22.3
|Apr mean C = 28.8
|May mean C = 32.5
|Jun mean C = 33.4
|Jul mean C = 30.8
|Aug mean C = 30.0
|Sep mean C = 29.5
|Oct mean C = 26.3
|Nov mean C = 20.8
|Dec mean C = 15.7
|year mean C = 25.1
|Jan low C = 7.6
|Feb low C = 10.1
|Mar low C = 15.3
|Apr low C = 21.6
|May low C = 25.9
|Jun low C = 27.8
|Jul low C = 26.8
|Aug low C = 26.3
|Sep low C = 24.7
|Oct low C = 19.6
|Nov low C = 13.2
|Dec low C = 8.5
|year low C = 19.0
|Jan record low C = -0.6
|Feb record low C = 1.6
|Mar record low C = 4.4
|Apr record low C = 10.7
|May record low C = 15.2
|Jun record low C = 18.9
|Jul record low C = 20.3
|Aug record low C = 20.7
|Sep record low C = 17.3
|Oct record low C = 9.4
|Nov record low C = 3.9
|Dec record low C = 1.1
|year record low C = -0.6
|precipitation colour =
|Jan precipitation mm = 19
|Feb precipitation mm = 20
|Mar precipitation mm = 15
|Apr precipitation mm = 21
|May precipitation mm = 25
|Jun precipitation mm = 70
|Jul precipitation mm = 237
|Aug precipitation mm = 235
|Sep precipitation mm = 113
|Oct precipitation mm = 17
|Nov precipitation mm = 9
|Dec precipitation mm = 9
|year precipitation mm =
|humidity colour=
|Jan humidity=63
|Feb humidity=55
|Mar humidity=47
|Apr humidity=34
|May humidity=33
|Jun humidity=46
|Jul humidity=70
|Aug humidity=73
|Sep humidity=62
|Oct humidity=52
|Nov humidity=55
|Dec humidity=62
|year humidity=
|unit precipitation days=1.0 mm
|precip days colour=
|Jan precipitation days = 1.7
|Feb precipitation days = 2.5
|Mar precipitation days = 2.5
|Apr precipitation days = 2.0
|May precipitation days = 2.8
|Jun precipitation days = 5.5
|Jul precipitation days = 13.0
|Aug precipitation days = 12.1
|Sep precipitation days = 5.7
|Oct precipitation days = 1.7
|Nov precipitation days = 0.6
|Dec precipitation days = 1.6
|Jan sun = 214.6
|Feb sun = 216.1
|Mar sun = 239.1
|Apr sun = 261.0
|May sun = 263.1
|Jun sun = 196.5
|Jul sun = 165.9
|Aug sun = 177.0
|Sep sun = 219.0
|Oct sun = 269.3
|Nov sun = 247.2
|Dec sun = 215.8
|year sun =
|source 1 = NOAA<ref>{{Cite web |url=ftp://ftp.atdd.noaa.gov/pub/GCOS/WMO-Normals/RA-II/IN/42182.TXT |title=New Delhi (SFD) 1971–1990 |publisher=National Oceanic and Atmospheric Administration |accessdate=جنوری 21, 2015}}</ref>
|source 2= بھارتی محکمہ موسمیات<ref name="red">{{Cite web |url=http://www.imdpune.gov.in/Temp_Extremes/histext2010.pdf |title=Extremes for Delhi |publisher=Indian Meteorological Department |accessdate=جنوری 21, 2015 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225121722/http://www.imdpune.gov.in/Temp_Extremes/histext2010.pdf%20 |archivedate=2018-12-25 |url-status=dead}}</ref>}}
 
=== فضائی آلودگی ===
[[فائل:Smog in the skies of Delhi, India.jpg|thumb|150px| دہلی وچ [[اسموگ]]]]
[[عالمی ادارہ صحت]] دہلی دے مطابق [[2014ء]] وچ دنیا دا سب تو‏ں زیادہ آلودہ شہر سی۔<ref>{{cite news |url=http://www.hindustantimes.com/india-news/delhi-has-dirtiest-air-china-data-foggy-who/article1-1216605.aspx |title=Delhi is most polluted city in world, Beijing much better: WHO study |work=Hindustan Times |accessdate=8 مئی 2014 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225121632/https://www.hindustantimes.com/archive-news/ |archivedate=2018-12-25 |url-status=live}}</ref>
[[2016ء]] وچ [[عالمی ادارہ صحت]] نے شہری ہويا دے معیار د‏‏ی ڈیٹا ویہہ وچ دہلی د‏‏ی گیارہ درجے وچ کمی ا‏‏ے۔<ref>{{Cite web|url=http://www.digital-development-debates.org/issue-18-cities--delhi--fancy-schemes-for-a-dirty-business.html|title=Fancy Schemes for a Dirty Business|last=Kumar|first=Rahul|date=جولائ‏ی 2016|website=Digital Development Debates|publisher=|access-date=5 ستمبر 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225121608/http://www.digital-development-debates.org/issue-18-cities--delhi--fancy-schemes-for-a-dirty-business.html|archivedate=2018-12-25|url-status=live}}</ref>
اک اندازے دے مطابق، ہوائی آلودگی ہر سال دہلی وچ تقریباً 10،500 لوکاں د‏‏ی موت دا سبب بندی ا‏‏ے۔<ref name="TimePollution">{{cite news |url=http://world.time.com/2014/02/10/smog-in-new-delhi/ |title=Delhi's Air Has Become a Lethal Hazard and Nobody Seems to Know What to Do About It |publisher=Time magazine |accessdate=10 فروری 2014 |date=10 فروری 2014 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225121628/http://time.com/6061/delhis-air-has-become-a-lethal-hazard-and-nobody-seems-to-know-what-to-do-about-it/ |archivedate=2018-12-25 |url-status=live}}</ref><ref name="VOAPollution">{{cite web |url=http://www.voanews.com/content/indias-air-pollution-triggers-comparisons-with-china/1855331.html |title=India's Air Pollution Triggers Comparisons with China |publisher=Voice of America |accessdate=20 فروری 2014 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225121723/https://www.voanews.com/content/indias-air-pollution-triggers-comparisons-with-china/1855331.html%20 |archivedate=2018-12-25 |url-status=live}}</ref><ref name="EconomistPollution">{{cite news|url=http://www.economist.com/blogs/banyan/2012/11/air-pollution-india|title=A Delhi particular|work=The Economist|accessdate=6 نومبر 2012|date=6 نومبر 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20181225121745/https://www.economist.com/banyan/2012/11/06/a-delhi-particular|archive-date=2018-12-25|archiveurl=http://web.archive.org/web/20190106045125/https://www.economist.com/banyan/2012/11/06/a-delhi-particular|archivedate=6 جنوری 2019|url-status=live}}</ref>
 
2013–14 دے دوران وچ نقصان دہ ذراتِ مادہ دہلی وچ 44 فیصد ودھ گیا جس د‏‏ی بنیادی وجہ ملحقہ ریاستاں وچ گڈیاں تے صنعتی اخراج، تعمیرا‏تی کم تے فصل دا جلایا جانا ا‏‏ے۔<ref name="TimePollution" /><ref name="WSJPollution">{{cite news |url=http://blogs.wsj.com/indiarealtime/2014/02/15/how-crop-burning-affects-delhis-air-pollution/ |title=How Crop Burning Affects Delhi's Air |publisher=Wall Street Journal |accessdate=15 فروری 2014 |date=15 فروری 2014 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225121655/https://blogs.wsj.com/indiarealtime/2014/02/15/how-crop-burning-affects-delhis-air-pollution/%20/ |archivedate=2018-12-25 |url-status=live}}</ref><ref name="GARDINER, 25 جنوری 14">{{cite news |last=HARRIS |first=GARDINER |title=Beijing's Bad Air Would Be Step Up for Smoggy Delhi |url=https://www.nytimes.com/2014/01/26/world/asia/beijings-air-would-be-step-up-for-smoggy-delhi.html?emc=edit_tnt_20140126&tntemail0=y |accessdate=27 جنوری 2014 |newspaper=نیو یارک ٹائمز |date=25 جنوری 2014 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225121606/https://www.nytimes.com/2014/01/26/world/asia/beijings-air-would-be-step-up-for-smoggy-delhi.html?emc=edit_tnt_20140126&tntemail0=y%20 |archivedate=2018-12-25 |url-status=live}}</ref><ref name="BEARAK, 8 feb">{{cite news |last=BEARAK |first=MAX |title=Desperate for Clean Air, Delhi Residents Experiment with Solutions |url=http://india.blogs.nytimes.com/2014/02/07/desperate-for-clean-air-delhi-residents-experiment-with-solutions/?emc=edit_tnt_20140208&tntemail0=y |accessdate=8 فروری 2014 |newspaper=نیو یارک ٹائمز |date=7 فروری 2014 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225121718/https://india.blogs.nytimes.com/2014/02/07/desperate-for-clean-air-delhi-residents-experiment-with-solutions/?emc=edit_tnt_20140208&tntemail0=y%20 |archivedate=2018-12-25 |url-status=live}}</ref>
نقصان دہ ہوائی ذرات پی ایم 2,5 جسنو‏ں صحت دے لئی سب تو‏ں زیادہ نقصان دہ سمجھیا جاندا اے د‏‏ی دہلی وچ 153 مائیکروگرام دے نال اعلیٰ ترین سطح اُتے ا‏‏ے۔<ref>{{cite news |author=Madison Park |title=Top 20 most polluted cities in the world |url=http://www.cnn.com/2014/05/08/world/asia/india-pollution-who/index.html |publisher=CNN |date=8 مئی 2014 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225121543/http://www.cnn.com/2014/05/08/world/asia/india-pollution-who/index.html%20 |archivedate=2018-12-25 |access-date=2017-02-27 |url-status=live}}</ref>
ودھدی ہوئی فضائی آلودگی د‏‏ی وجہ تو‏ں بچےآں تے خواتین وچ پھیپھڑاں تو‏ں متعلقہ بیماریاں (خاص طور اُتے دمہ تے پھیپھڑاں دے کینسر) وچ اضافہ ہويا ا‏‏ے۔<ref name="TodayPollution">{{cite web |url=http://indiatoday.intoday.in/story/pollution-in-delhi-cng-children-in-delhi/1/344904.html |title=Children in Delhi have lungs of chain-smokers! |publisher=India Today |accessdate=22 فروری 2014 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225121659/https://www.indiatoday.in/india/north/story/pollution-in-delhi-cng-children-in-delhi-182151-2014-02-22 |archivedate=2018-12-25 |url-status=live}}</ref><ref name="DNAPollution">{{cite web |url=http://www.dnaindia.com/health/report-pollution-increasing-lung-cancer-in-indian-women-1959054 |title=Pollution increasing lung cancer in Indian women |publisher=DNA |accessdate=3 فروری 2014 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225121705/https://www.dnaindia.com/health/report-pollution-increasing-lung-cancer-in-indian-women-1959054%20 |archivedate=2018-12-25 |url-status=live}}</ref>
موسم سرما وچ ہر سال گہری [[اسموگ]] د‏‏ی وجہ تو‏ں گڈیاں تے ریل ٹریفک وچ خلل پڑدا ا‏‏ے۔<ref name="ReutersPollution">{{cite news |url=http://in.reuters.com/article/2013/12/18/india-delhi-winter-smog-idINDEE9BH0D420131218 |title=Delhi blanketed in thick smog, transport disrupted |publisher=Reuters |accessdate=18 دسمبر 2013 |date=18 دسمبر 2013 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225121605/https://in.reuters.com/article/2013/12/18/india-delhi-winter-smog-idINDEE9BH0D420131218%20 |archivedate=2018-12-25 |url-status=live}}</ref>
بھارتی ماہرین موسمیات دے مطابق موسم سرما دے دوران وچ دہلی وچ 1998 دے بعد خاص طور اُتے اوسط زیادہ تو‏ں زیادہ درجہ حرارت وچ کمی واقع ہوئی ا‏‏ے۔<ref>[http://timesofindia.indiatimes.com/city/delhi/جنوری-days-getting-colder-tied-to-rise-in-pollution/articleshow/29429495.cms?referral=PM جنوری days getting colder, tied to rise in pollution]، Times of India, 27 جنوری 2014</ref>
 
== جنات دا شہر ==
[[جنات دا شہر (کتاب)|جنات دا شہر]] دہلی اُتے لکھی گئی [[ولیم ڈیلرمپل]] د‏‏ی کتاب اے، جو [[بھارت]] دے راجگڑھ دہلی د‏‏ی تاریخی اہمیت دا احاطہ کردی ا‏‏ے۔ دہلی عظیم ماضی رکھنے والا اک عظیم شہر اے، جو اِنّے زیادہ ہندوستانی حکمراناں دا راجگڑھ رہیا کہ اس د‏ی ہر اِٹ اک داستان سناندی اے تے [[ہندوستان]] دے عظیم ماضی د‏‏ی ترجمانی کردی ا‏‏ے۔
 
== جڑواں شہر ==
{{colbegin|3}}
* [[شکاگو، الینوائے|شکاگو]] - {{پرچم|ریاستہائے متحدہ امریکا}}
* [[کوالالمپور]] - {{پرچم|ملائیشیا}}
* [[لندن]] - {{پرچم|مملکت متحدہ}} <ref>[http://timesofindia.indiatimes.com/delhi-times/Delhi-to-London-its-a-sister-act/articleshow/15278423.cms?null Delhi to London, it’s a sister act | News – Times of India<!-- خودکار تخلیق شدہ عنوان -->]</ref>
* [[ماسکو]] -{{پرچم|روس}}
* [[سؤل]] - {{پرچم|جنوبی کوریا}}
* [[واشنگٹن ڈی سی]] - {{پرچم|ریاستہائے متحدہ امریکا}}
* [[لاس اینجلس]] - {{پرچم|ریاستہائے متحدہ امریکا}}
* [[سڈنی]] - {{پرچم|آسٹریلیا}}
* [[پیرس]] - {{پرچم|فرانس}}
{{colend}}
 
== تصاویر ==
<gallery>
تصویر:Old Delhi.jpg|[[پرانی دہلی]] دا نواں تے پرانا منظر
تصویر:Jama Masjid Delhi1.jpg|[[جامع مسجد، دہلی|دہلی جامع مسجد]] دا نواں تے پرانا منظر
تصویر:Red Fort 2.jpg|[[لال قلعہ]]
تصویر:Humayun's Tomb Delhi .jpg|[[مقبرہ ہمایو‏ں|ہمایو‏ں دا مزار]]
تصویر:Qutab.jpg|[[قطب مینار]]
تصویر:Indiagatelightening.jpg|[[انڈیا گیٹ]]
تصویر:Skyline at Rajiv Chowk.JPG|[[کناٹ پلیس، نويں دہلی|کناٹ پلیس]] دا منظر
تصویر:YamunaRiver.jpg|دریائے یمنا دا منظر
تصویر:DMRC Bombardier.jpg|[[دہلی میٹرو]]
</gallery>
 
{{جغرافیائی مقام
|Centre = دہلی
|North = [[ہریانہ]]
|East = [[اتر پردیش]]
|South = [[ہریانہ]]
|West = [[ہریانہ]]
}}
== جنات دا شہر ==
[[File:Red_Fort_Delhi.jpg|thumb|250px|left|دلی دا [[لال قلعہ]] جہڑا [[یونیسکو]] دے عالمی ورثے دی تھاں وی اے]]
Line ۴۲ ⟶ ۶۴۴:
[[File:Indiagatelightning.jpg|thumb|150px|left|دلی دے [[انڈیا گیٹ]] دے علاقے چ پیندی لشک]]
[[File:Humayun's_tomb_Delhi_.jpg|thumb|left|200px|1560ء چ اساریا گیا [[ہمایوں]] دا مقبرہ]]
 
 
== ہور پڑھو ==
{{Refbegin}}
* [http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/ES2005-06.htm Economic Survey of Delhi 2005–2006]۔ Planning Department. Government of National Capital Territory of Delhi. Retrieved on 12 فروری 2007
* {{Cite book|last1 = Dalrymple|given1 = W|year = 2003|edition = 1|title=City of Djinns
|publisher=Penguin Books |isbn=978-0-14-200100-4}}
* {{Cite book|last1 = Dalrymple|given1 = W|year = 2003|edition = 1|title=Vidhya Society, (2009)۔ Vidhya Society (NGO) is a leading charitable organization of Uttar Pradesh (India) established under society registration act 21-1860 on the special occasion of World Disable Year 2009. Director Mr. Pavan Upadhyay www.vidhyasociety.com
|publisher=Penguin Books |isbn=978-0-14-200100-4}}
* {{Cite book|last1 = Prager|given1 = D|year = 2013|edition = 1|title=Delirious Delhi
|publisher=Arcade Publishing |isbn=978-1-61145-832-9}}
* {{Cite book|last1 = Brown|given1 = L|year = 2011|edition = 5|title=Lonely Planet Rajasthan, Delhi & Agra|publisher=Lonely Planet Publications|isbn=978-1-74179-460-1}}
* {{Cite book|last1 = Rowe|given1 = P|surname2= Coster|given2= P|year = 2004|title=Delhi (Great Cities of the World)|publisher= World Almanac Library|isbn = 978-0-8368-5197-7}}
* {{Cite news|title=Metrocity Journal: Delhi's Changing Landscape|author=Four-part series on Delhi|newspaper=The Wall Street Journal|date=30 مئی – 2 جون 2012 |url=http://blogs.wsj.com/indiarealtime/2012/05/30/metrocity-journal-delhis-changing-landscape/}}
{{Refend}}
 
== باہرلے جوڑ ==
'''سرکاری'''
* {{official website}}
* [http://www.delhitourism.gov.in/delhitourism/index.jsp Official Tourism Site of Delhi, India]
 
'''عمومی معلومات'''
* [https://www.britannica.com/place/Delhi Delhi] ''Encyclopædia Britannica'' entry
* {{dmoz|Regional/Asia/India/Delhi|Delhi}}
* {{osmrelation-inline|1942586}}
 
''' دستاویزی فلماں'''
* [https://www.youtube.com/watch?v=bO1-XfpS9W4 دہلی]
* [https://www.youtube.com/watch?v=5CWZM5L4pH8 دہلی]
* [https://www.youtube.com/watch?v=EsCKg6RyTaU بازار تے گلیاں]
* [https://www.youtube.com/watch?v=UK67nzDUQ38 پکوان]
* [https://www.youtube.com/watch?v=EnanDBJAVms دیلی]
 
== حوالے ==
{{حوالے|2}}
{{گٹھ کومنز|Delhi}}
{{قومی راجگڑھ علاقہ دہلی}}
{{دہلی دے نواحی علاقے}}
{{دہلی}}
{{عظیم ام البلاد}}
{{بھارت د‏‏یjF ریاستjں}}
{{لسٹ ایشیائی راجگڑھ بلحاظ خطہ}}
{{دنیا دے سب تو‏ں زیادہ آبادی والے شہری علاقہ جات}}
{{دولت مشترکہ کھیلاں دے میزبان شہر}}
{{بھارت د‏‏ی مساجد}}
 
[[گٹھ:دہلی|دہلی]]
[[گٹھ:انگریزی بولنے والے ملک تے علاقہ جات]]
[[گٹھ:بھارت د‏‏یjF رياستاں تے یونین علاقے]]
[[گٹھ:بھارت دے شہر]]
[[گٹھ:بھارت دے صوبے تے مرکزی علاقے]]
[[گٹھ:بھارت دے میٹروپولیٹن شہر]]
[[گٹھ:بھارت دے یونین علاقے]]
[[گٹھ:چھیويں صدی ق م وچ آباد ہونے والے تھ‏‏اں ]]
[[گٹھ:راجگڑھ]]
[[گٹھ:شمالی بھارت]]
[[گٹھ:ملین آبادی دے شہر]]
[[گٹھ:وفاقی ضلعے تے علاقہ جات]]
[[گٹھ:ہندوستان وچ چھیويں صدی ق م دیاں تاسیساں]]
 
{{ہندستان دے شہر}}
"https://pnb.wikipedia.org/wiki/دلی" توں لیا