|
|style="padding-right: 1em;" | [[پرتگیزی]]، [[ہسپانوی]]
|}
'''دکھنی امریکا''' [[دنیا]] دے لہندے ادھے انگ دے دکھنی یا تھلویں ادھے حصے وچ وسدے اک [[براعظم]] دا ناں اے ۔ ایس تھاں نال چوتھا سبھ توں وڈا [[براعظم]] (ایشیا ، افریقا تے اتلے امریکا مگروں) اے تے لوک گݨتی وِچ پنجویں نمبر تے (ایشیا ، افریقا ، یورپ تے اتلے امریکا مگروں) آوندا اے۔ ایدے لیندے ول [[بحرالکاہل]]، چڑھدے تے اتر چڑھدے ول [[وڈا سمندر اوقیانوس]]، اتر وچ [[بحیرہ کیریبین سمندر]] تے [[اتلا امریکااُبھاامریکا]] اے۔اے ۔ ایدےایہدے وچ [[ارجنٹاین]]، [[بولیویا]]، [[برازیل]]، [[چلی]]، [[کولمبیا]]، [[ایکویڈار]]، گی آنا، [[پیراگوۓ]]، [[پیرو]]، [[سورینام]]، [[یوراگوۓ]] تے [[وینزویلا]] آندے نیں۔ [[فرانسیسی گیانا]] [[فرانس]] دا اک ضلع تے فاکلینڈ جزیرے [[برطانیہ]] دے نیں۔ [[اروبا]]، [[بونایر]] تے [[کراساؤ]] دے ڈچ جزیرے وی لما امریکا وچ گِݨے جاسکدے نیں ۔
دکھنی امریکا 17,840,000 مربع کلومیٹر (6,890,000 مربع میل) تے پھیلیا ہویا اے۔ 2011 نوں ایہدی لوک گنتی 385,742,554 سی۔ لامت لوک لیندے تے چڑھدے پاسے ول دے کنڈیاں تے ریندے نیں۔ دکھنلمے ولپاسے بہت کھٹگھٹ لوک وسدے نیں ۔ ایتھے پرتگالی، ہسپانوی، فرینچ،فرنچ، ڈچ، انگریزی تے ہور پرانیاں دیسی بولیاںبولیاں، بویانبولیاں جاندیاں نیں ۔
لفظ امریکا 1507 وچ نقشے بݨاوݨ والے والدسیملر تے میٹتھیاس رنگمان نے اطالوی کھوجی امریگو وسپچی دے ناں تے رکھیا۔
==جغرافیا==
[[پاناما]] تے [[کولمبیا]] دے بارڈر تے ڈارین دا چھمب والا تھاں ، ایہنوں اتلے امریکااُبھےامریکا توں وکھ کردا اے۔ کج لوک [[پانامہ نہر]] تے اتلا امریکا مکا دیندےاے نیں۔۔<ref>Cohen, Saul Bernard. 2003. [http://books.google.com/books?id=QkMD8HKRlgoC&pg=PA141 "North and Middle America" (Ch. 5)]. ''Geopolitics of the World System'', ISBN 0847699072</ref> لما۔ امریکا اتری لما امریکا دا دکھنی انگ اے۔ ایدھیایہدی تکونی مورتشکل ایداایہدا نکا سمندری کنڈکنڈھا بناندیبناوندی اے۔اے جزیرے۔ جیہڑے ایدےجزیرے ایہدے نال رلدے نیں اوہناں۔اوہناں وچوں [[جزائر گالاپاگوس]] [[ایکویڈار]] دے؛ [[جزیرہ ایسٹر]]، [[روبنسن کروسو جزیرہ]] تے [[چلو جزیرہ جٹ]] [[چلی]] دے نیں۔ [[اگتھاں]]، [[ارجنٹاین]] تے [[چلی]] وشکار ونڈیا ہویا اے۔ فرنینڈو ڈی نورونہا، ٹرینیڈاڈ تے مارٹم واز تے سینٹ پیٹر تے سینٹ پال جزیرہ جٹ برازیل دے نیں۔ فالکلینڈ جزیرہ [[برطانیہ]] دا اے۔
دکھنیلمے امریکا وچ [[دنیا]] دی سبسبھ توں اچی [[چھمبر]] [[اینجل چھبر]] وینزویلا وچ اے؛ پانی[[پاݨی]] دے ناپحساب نال [[دنیا]] دا سبسبھ توں وڈا [[دریا]] [[دریائے ایمیزون|ایمیزون]]؛ [[دنیا]] دا سبسبھ توں لماںلمبا پربتپہاڑی دھارا [[انڈیز]] جیدااے سبجیہدا سبھ توں اچااُچا پہاڑ [[اکنکاگوا]] (6962 میٹر / 22841 فٹ) اے؛ [[صحرائے ایٹاکاما|ایٹاکاما]] دنیا دی سب توں سکی تھاں؛<ref>{{cite web|url=http://ngm.nationalgeographic.com/ngm/0308/feature3/|title=Parts of Chile's Atacama Desert haven't seen a drop of rain since recordkeeping began. Somehow, more than a million people squeeze life from this parched land|work= National Geographic Magazine|accessdate=2009-04-18}}</ref><ref>{{cite web|url=http://web.archive.org/web/20070202153149/http://www.extremescience.com/DriestPlace.htm |title=Driest Place | Driest Desert Atacama Desert|publisher=Extremescience.com |date=2007-01-25 |accessdate=2009-04-18}}</ref><ref>{{cite journal|author=McKay, C. P.|date=May–June 2002|volume=14|page=30|title=Two dry for life: The Atacama Desert and Mars|issue=3|url=http://quest.nasa.gov/challenges/marsanalog/egypt/AtacamaAdAstra.pdf|journal=Ad Astra}}</ref> دنیا دا سب توں وڈا مینہ جنگل [[ایمیزون برساتی جنگل]]؛ دنیا دی سبسبھ توں اچی بپاو والی جھیل [[ٹائیٹاکا]] تے دنیا دے سبسبھ توں دکھنلمے پاسے ول وسن والا پنڈ [[پورٹو ٹورو]] [[چلی]] لمالمے امریکا وچ اے۔اے ۔ [[سونا]]، [[چاندی]]، [[ٹن]]، [[تانبا]]، [[لوآ]] تے [[پٹرول]] لما امریکا چوں نکلن والیاں زمینی شیواں نیں۔ [[لاما]]، [[ایناکونڈا]]، [[پیرانہا]]، [[جیگوار]]، [[ویکونا]] تے [[ٹاپیر]] لما امریکا دے نویکلے جانور نیں۔
[[برازیل]] ایس براعظم دا سبسبھ توں وڈا دیس اے جیہڑا تھاںرقبے تے لوک گنتی دے حساب نال براعظم داداادھ ادھبݨدا بندااے اے۔۔ ریندےآباد تھاں تے دیس تن3 ٹولیاں وچ ونڈے جاسکدے نیں: گیانا دیس، انڈین دیس تے دکھنیلمی تکون۔
==تریخ==
دکھنیلما امریکا [[پراناپراݨے جیون ویلہویلا|پراݨے جیون ویلے]] توں لے کے [[وشکارلہ ویلہ (جیالوجی)]] وچ [[افریقہ]] نال جڑیا ہویا سی۔ ایہ ایس توں 22 کروڑ 50 لکھ ورے پہلے جدوں تک ایہ [[پینجیہپینجیا]] اک وڈے براعظم دے انگ سن، وکھرا ہون لگیا۔ ایسے لئی ایدےایہدے تے افریقہ[[افریقا]] دے [[پتھری جاندار]] تے [[پڑی|پڑیاں]] اکو جۓجہے نیں نیں۔۔
دکھنیلمے امریکا وچ انسان 15000 ورےورھے پہلےپہلاں روس ولوںولوں، جدوں ایہ برف نال الاسکا نال جڑیا ہویا سی اتلااُبھے امریکا توں ہوندے ہوۓہوے پانامہپاناما راہ اپڑے۔پُہنچے ۔ ایتھے 9000 م پ ورےورھے پہلے سکواش مرچ تے بی ایمیزون دے اتلےاُبھے تھانوان ول بیجے وڈےوڈھے گۓ۔ شکر قندی نوں کھان پین لئی ورتن دے پانڈیاں تے نشان 2000 م پ ورے پرانے نیں۔ 2000 م پ دے دوالے وائی بیجی والیاں رہتلاں انڈیز دے والے پونگریاں تے مچھیاں پھڑنا تے ایھدا کھان پین دا وڈا انگ ہون دا رواج وی پیا۔ [[لاما]]، [[ویکونا]]، [[گواناکو]] تے [[الپاکا]] نوں 3500 م پ ورے پہلے اتلے انڈیز دے دوالے سمان لدن، آن جان تے گوشت تے دد لی پالن دا رواج پیا۔<ref name="OBrienP-Oxford_Atlas"/>
بوٹیاں دی اگائی تے فیر واہدے نال اک تھاں تے ٹک کے دہن نال ایتھے پہلیاں دلتلاں دا مدھ پیا۔ لما امریکا دیاں پہلاں رہتلاں وچ نورٹے چکو پیرو دیاں کنڈیاں تے سب توں پہلی سی۔ ایہدے بنے ہرم مصر وچ بننوالے اہرام دے ویلے دے نال دےسن۔ ایہنان دی بپاری پدھر نے بپار پھیلان لئی راہ بناۓ، وائی بیجی نوں ودھایا تے اوہناں مگروں 900 م پ وچ چاون آۓ۔ چاون دے بنے کوٹھے 3,177 میٹر اچیاں تھانوان تے بنے نین تے ایہ رہتل 900 توں لے کے 300 م پ تک چلی۔
| 