"<span lang="ur">ڈی این اے</span>[[ گٹھ:مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے ]]" دیاں دہرائیاں وچ وکھراپا
Content deleted Content added
چھوٹا کم (GR) File:ADN animation.gif → File:DNA animation.gif Criterion 3 (obvious error) |
No edit summary |
||
لیک ۱۷ –
1919 وچ [[فیوبس لیوین]] نے ایدے نیوکلوٹائیڈ وچ بیس، شوگر تے [[فاسفیٹ]] دی نشاندہی کیتی۔ لیوین نے اے وی دسیا کہ ڈی این اے نیوکلوٹائیڈ دی اکائیاں نال رل کے بندا اے جو فاسفیٹ نال اک دوجے توں جڑیاں ہندیاں نیں۔
[[فائل:Ribodeoxyribo.JPG|thumb|کبھے|250px|شکل اول - رائبوز تے ڈی آکسی رائبوز وچ فرق؛ دیکھیۓ کاربن جوہر 2]]
: DNA دراصل Deoxyribonucleic acid دا مخفف اے تے اس دے ناں دے اجزا دے معنی تے انہاں دے اردو متبادل ایويں نيں
* De = کم ہوجانا، نکل جانا، مَنـزُوع، فـقـید
* oxy = آکسیجن
* ribo = رائبوز (اک قسم دی شکر دا ناں)
* nucleic = مرکزہ ([[خلیہ]] کا)
* acid = [[ترشہ]] ([[ترشہ|تیزابی]] خاصیت رکھنے والا)
گویا اردو وچ DNA دا مکمل ناں فقید آکسیجن [[رائبو مرکزی ترشہ]] اے۔ ایتھے ڈی آکسی رائبو توں مراد اک آکسیجن [[جوہر]] کم رکھنے والا رائبوز اے جدوں کہ نیوکلک توں مراد خلیہ دا مرکزہ اے تے ایسڈ ترشہ نوں کہندے نيں گویا اردو وچ DNA دی وضاحت ایويں دی جاسکدی اے کہ — اک آکسیجن جوہر کم رکھنے والا مرکزی ترشہ — رائبوز دا لفظ دراصل گوند عربی (gum arabic) توں حاصل ہونے والی اک شکر عریبینوز (arabinose) توں ماخوذ اے، گوند عربی جنوبی [[صحرائے اعظم]] (sub-sahara) وچ پائے جانے والے پودے اکیشیا (acacia) توں حاصل ہُندا اے ۔
== ڈی این اے اے کیا؟ ==
جسطرح کمپیوٹر (کمپیوٹر) دے براؤزر اُتے نظر آنے والے صفحہ دے پِچھے [[وراۓمتن بولی تدوین|HTML]] دے رموز (واحد: [[رمز]]) / Codes کارفرما ہُندے نيں اسی طرح زمین اُتے چلدی پھردی زندگی دے پِچھے DNA دے رموز ہُندے نيں۔ یعنی کسی جاندار دی ظاہری شکل و صورت تے رویہ ([[طرز ظاہری|طرزظاہری]] / phenotype) دراصل اس دے خلیات وچ موجود ڈی این اے دے اندر پوشیدہ [[وراثی رموز|وراثی رمز]] (جینیٹک کوڈ) توں بندا اے، ڈی این اے وچ لکھیا گیا پوری زندگی دا ایہ افسانہ [[طرز وراثی]] / genotype کہلاندا اے۔ طرزظاہری تے طرزوراثی دے فرق دی وضاحت ایسی اے کہ جداں اک ٹی وی دی اسکرین اُتے نظر آنے والا ڈراما ہو جو مکمل طور اُتے اپنے لئی لکھے گئے اسکرپٹ اُتے چلدا اے، گویا ڈراما خود طرزظاہری دی مثال ہو تے اس دے لئی لکھیا گیا اسکرپٹ طرزوراثی دی ۔
=== وراثہ (جین) تے ڈی این اے ===
جین ([[وراثہ]] ج: وراثات) نوں موروثی اکائی کہیا جاندا اے جو والداں دا کوئی [[خاصہ]] (trait) یا کئی خاصات مثلا اکھ دا رنگ، جسم دا قد وغیرہ اولاد نوں منتقل کردی اے۔ ایہ موروثی اکائیاں یا وراثات (جینز) ڈی این اے دے طویل سالمے اُتے اک قطار دی صورت وچ موجود ہُندیاں نيں۔ اس دی مثال کچھ ایويں دتی جاسکدی اے کہ جداں دھاگے دے بوہت سارے چھوٹے چھوٹے ٹکڑےآں نوں گرہ بنھ کر اک کر دتا جائے تاں اس طرح بننے والے وڈے دھاگے نوں ڈی این اے تے گرہ توں بندھے ہوئے چھوٹے ٹکڑےآں نوں جین (وراثہ) کہیا جاسکدا اے۔ <br />
[[فائل:Dnagenerelation.JPG|thumb|کبھے|450px|شکل دوم - ڈی این اے تے وراثہ (جین) دے وچکار تعلق؛ ڈی این اے سالمے وچ لکیر دی صورت وچ لگے ہوۓ وراثات (جینز)، ہر وراثہ اک مخصوص پروٹین تیار کردا اے ]]
وراثہ یا جین کہلانے والے ڈی این اے دے سالمہ دے ایہ ٹکڑے یا قطعات اپنے طور اُتے وکھ وکھ مخصوص و مختلف قسماں دی پروٹین تیار کردے نيں، یعنی ڈی این اے دے سالمہ وچ جسم نوں درکار مختلف قسماں دی پروٹین نوں تیار کرنے دے لئی علاحدہ علاحدہ مخصوص حصے یا جینز ہُندے نيں۔ دراصل جینز، پہلے کسی اک پروٹاں دے لئی مخصوص RNA دا مسودہ ڈی این اے توں نقل کردے نيں تے فیر ایہ [[تخلیق پروٹین|آراین اے ، پروٹاں تخلیق کردا اے ]]
* اُتے بیان کردہ ڈی این اے توں آراین اے بننے دا عمل انتِساخ (transcription) کہلاندا اے تے فیر اس آراین اے توں پروٹین بننے دے عمل نوں ترجمہ (translation) دا ناں دتا جاندا اے
تقریباًً ہر وراثہ وچ تن اہم حصے ہُندے نيں جنہاں دے ناں تھلے درج کیتے جا رہے نيں جدوں کہ انہاں دے کم دی تفصیل نیکلیوٹائڈ نوں بیان کرنے دے بعد درج دی جائگی۔
# مِعزاز (promoter) ایہ اپنے نیوکلیوٹائڈ دی ترتیب (sequence) دے ذریعہ ڈی این اے توں آراین اے بنانے دی شروعات کردا اے
# تَرميزی (encoding) ایہ اپنے نیوکلیوٹائڈ دی ترتیب دے ذریعہ آراین اے دی نقل (کاپی) بناندا اے
# توقف (stop) ایہ اپنے نیوکلیوٹائڈ دی ترتیب دے ذریعہ آراین اے دی نقل دا عمل ختم کردا اے
== ڈی این اے کتھے ہُندا اے ؟ ==
ڈی این اے تمام جاندار [[خلیہ|خلیات]] دے مرکزاں تے ڈی این اے [[حُمہ|وائرس]] وچ پایا جانے والا اک سالمہءکبیر (macromolecule) اے جو کاربن، آکسیجن، ہائڈروجن، نائٹروجن تے فاسفورس جداں کیمیائی عناصر (واحد: [[کیمیائی عنصر|عنصر]]) / Elements توں بندا اے۔ خلیات دی گل کيتی جائے تاں ایداں خلیات جنہاں وچ اک ترقی یافتہ مرکزہ پایاجاندا اے یعنی [[حقیقی المرکز]] (eukaryotic) خلیات وچ تاں ایہ [[نویہ (خلیہ)|مرکزے]] دے [[لونجسیمہ|لونی جسیمات]] (کروموزومز) وچ پایا جاندا اے لیکن انہاں خلیات وچ جو اک ترقی یافتہ مرکزہ نئيں رکھدے — [[بدائی المرکز|بِدائِی المرکز]] (prokaryotic) — ڈی این اے اک واحد دائری سالمہ دی صورت وچ ہُندا اے۔
تمام حقیقی المرکز خلیات دے مرکزے وچ کروموزمز (لونی جسیمات) ہُندے نيں جو ڈی این اے دے طولی سالمے [[ہسٹون|(تے مطلقہ پروٹینز)]] توں ملکر بندے نيں۔ لونی جسیمات دی تعداد ہر نوع (اسپیشیز) وچ مخصوص ہُندی اے مثلاً انسان دے طبیعی (نارمل) خلیہ وچ 46 لونی جسیمات پائے جاندے نيں۔
بدائی المرکز خلیات (مثلاً بیکٹیریا) جنہاں وچ کوئی حقیقی مرکزہ نئيں ہُندا، ڈی این اے دا سالمہ اک کثیف جسم دی صورت بناندا اے جس نوں لونیہ جسم (chromatinic body) کہیا جاندا اے۔
== ڈی این اے دی طوالت تے مرکزہ دی جسامت ==
ڈی این اے اک انتہائی طویل سالمہ اے تے اسنوں خود نوں خلیہ کہ مرکزے وچ سمونے دے لئی اپنے آپکو بل کھا کر، لپٹ کر اک پیچدار صورت وچ ڈھلنا پیندا اے۔ سائنسداناں نے ڈی این اے دی لمبائی معلوم کرنے دیاں کوششاں کيتیاں نيں تے انہاں دے مطابق صرف اک خلیہ وچ موجود ڈی این اے دے مالیکول دی طوالت دو تا تن میٹر ہُندی اے۔
یہ تخمینہ لگانے دے لئی ڈی این اے دی بنیادی اکائیاں ([[زوج قاعدہ]] / base pair) نوں استعمال کیتا جاندا اے، ہر ڈی این اے انہاں زوج قواید دے آپس وچ ملنے توں بندا اے، ایداں ہی کہ جداں موتیاں دے ملنے توں تسبیح تے اک زرج قاعدہ (فرض کیجیئے دے تسبیح دا اک موندی) دی لمبائی 0.34 نینومیٹر ہُندی اے (اک نینو میٹر = اک میٹر دا اک اربواں حصہ) تے اک خلیہ دے ڈی این اے وچ 6x10<sup>9</sup>
زوج قواید ہُندے نيں لہذا اک خلیہ دے ڈی این اے دی لمبائی تقریباًً دو میٹر نکلتی اے۔ <br />
[[فائل:DNA.JPG|thumb|کبھے|500px|شکل سوم - ڈی این اے حِلز ِمُزدَو ِج: پائریمیڈین تے پیورن قواید دی ربط بندی تے رائبوز و فاسفیٹ توں بنیا ہویا عمود ظہری]]
== حِلز ِمُزدَو ِج ==
اک ڈی این اے دے سالمے وچ دو لچھے یا پیچ ہُندے نيں جو حِلز (helix) کہلاندے نيں تے انسے بننے والے ڈی این اے دے مکمل سالمے نوں حِلز ِمُزدَو ِج (double helix) کہندے نيں۔ ایہ دونے حلز آمنے سامنے اک دوسرے توں زواج قواید دے ذریعہ جڑی ہوئی ہُندیاں نيں۔
=== قاعدہ تے زوج قواعد ===
* ڈی این اے وچ چار قواعد ہُندے نيں جنکو؛ ایڈنین (A)، گوانین (G)، تھائمین (T) تے سائٹوسین (C) کہیا جاندا اے
* ڈی این اے دا سالمہ ذیلی اکائیاں اُتے مشتمل ہُندا اے جنکو نیوکلیوٹائڈ کہیا جاندا اے یعنی ڈی این اے اک وڈا مکثور (پولیمر) سالمہ اے جو چھوٹے موحود (مونومر) سالمات توں ملکر بندا اے
* ہر موحود (ج: مواحید) تن ہور چھوٹے سالمات دا مرکب ہُندا اے
# چار وچوں کوئی اک قاعدہ
# شکر؛ جو ڈی این اے وچ مَنزوع آکسیجن رائبوز (deoxy ribose) تے آراین اے وچ رائبوز کہلاندی اے
# ہن ایہ شکر تے قاعدہ آپس وچ ملکر اک دوسالمــہ بناتے نيں جو نیوکلیوسائڈ کہلاندا اے تے جدوں اس نیوکلیوسائڈ توں اک فاسفیٹ وی مل جاندا اے تاں نیوکلیوٹائد دا سالمـــہ تشکیل پاندا اے
* سائٹوسین تے تھائمین دا تعلق اک ہی جـماعت توں اے جس نوں [[پائریمیڈین]] کہندے نيں
** ایڈنین تے گوانین دا تعلق اک ہی جـماعت توں اے جس نوں [[پیورن]] کہندے نيں
** اک T دا ہمیشہ A توں ربط بندا اے تے G دا ہمیشہ C سے
اب ایہ نیوکلیوٹائد قطار در قطار آپس وچ جڑ کر ڈی این اے دی سیڑھی (حلز مزدوج) دا اک بازو بناتے نيں تے اس دے بعد دو بازو آمنے سامنے ہایڈروجن ربط دے ذریعہ ملکر ڈی این اے دی سیڑھی مکمل کردے نيں۔ ایسی ترتیب پانے دی ہور وجوہات وچوں علم کیمیاء دی روسے اک وجہ ایہ وی اے کہ قواعد سیڑھی دی اندرونی جانب مائل ہُندے نيں یعنی آب گزیر (hydrophobic) ہُندے نيں جدوں کہ شکر و فاسفیٹ بیرونی جانب، یعنی آب نزدیک (hydrophilic) فطرت رکھدے نيں۔
== ہور ویکھو ==
* [[فینولک ایکسٹریکشن]]
* [[گریفتھ دا تجربہ]]
== بارلے جوڑ ==
Line ۳۰ ⟶ ۸۲:
* [http://www.nature.com/nature/dna50/archive.html]
* [http://www.ncbe.reading.ac.uk/DNA50]
[[گٹھ:ڈی این اے| ]]
[[گٹھ:حیاتیاندی ٹیکنالوجی]]
[[گٹھ:سالماندی حیاتیات]]
[[گٹھ:صوتی مضامین]]
[[گٹھ:علم الخلیات]]
[[گٹھ:وراثیات]]
[[Category:سائنس]]
| |||
