"<span lang="ur">پہلوی خاندان</span>[[ گٹھ:مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے ]]" دیاں دہرائیاں وچ وکھراپا
Content deleted Content added
"thumbnail '''پہلوی ٹبر''' ایران دا اک راچ ٹبر سی جینے 1925 توں 1979 نک ایرا..." نال صفہ بنایا گیا۔ |
No edit summary |
||
لیک ۱ –
[[File:Lion and Sun (Pahlavi Dynasty).svg|thumbnail]]
'''پہلوی ٹبر''' ایران دا اک راچ ٹبر سی جینے 1925 توں 1979 نک [[ایران]] تے راج کیتا سی۔ ایدے وچ دو بادشاہ لنگے نے رضا شاہ پہلوی (راج ویلہ 1925–1941) تے محمد رضا شاہ پہلوی (راج ویلہ 1941–1979)۔
{{خانہ معلومات سابقہ ملک
|conventional_long_name = شاہی ایرانی ریاست <br />Imperial State of Persia (Iran)
|native_name = {{lower|0.2em|<big>دولت شاهنشاهی ایران</big>}}<br />''Dowlat-e Shâhanshâhi-ye Irân''
|common_name = Iran
|continent = Asia
|region = Middle East
|country = Iran
|status = Empire
|p1 = قاجار خاندان
|flag_p1 = Flag of Persia (1910).svg
|s1 = ایران دی عبوری حکومت (1979)
|flag_s1 = Flag of Iran (1964).svg
|image_flag = State Flag of Iran (1964).svg
|flag = ایران دا پرچم
|image_coat = Imperial Coat of Arms of Iran.svg
|flag_type = پرچم
|national_motto = <big>مرا داد فرمود و خود دتے است</big><br />"Marā dād farmūd-o khod dāvar ast"<br /><small>"انصاف اس نے مجھ کہیا ہے, تے اوہ میر فیصلہ کرے گا "</small><ref>{{cite web |url=http://www.fotw.net/flags/ir_imp-i.html |title=Iranian Empire (Pahlavi dynasty): Imperial standards |accessdate=2012-10-06| archiveurl = http://web.archive.org/web/20190106230327/https://www.fotw.net/flags/ir_imp-i.html | archivedate = 6 جنوری 2019}}</ref>
|national_anthem = None<hr/>'''شاہی ترانہ'''<br /><big>سرود شاهنشاهی ایران</big><br />[[Sorood-e Shâhanshâhi Irân]]<br /><small>ایران دا شاہی سلام</small>
|image_map = Iran (orthographic projection).svg
|capital = تہران
|common_languages = [[فارسی بولی|فارسی]]
|government_type = {{nowrap|[[آئینی بادشاہت]] <small>(1925–53)</small><br />آمرانہ [[مطلق شہنشاہیت]] <small> (1953–79)</small>}}
|title_leader = شاہ
|leader1 = [[رضا شاہ پہلوی]]
|year_leader1 = 1925–1941
|leader2 = [[محمد رضا شاہ پہلوی]]
|year_leader2 = 1941–1979
|title_deputy = [[وزیر اعظم]]
|deputy1 = محمدعلی فروغی
|year_deputy2 = 1979 <small>(اول)</small>
|deputy2 = شاپور بختیار
|year_deputy1 = 1925–1926 <small>(آخر)</small>
|year_start = 1925
|date_start = 15 دسمبر
|event1 = ایران اُتے اینگلو سوویت حملہ
|date_event1 = {{nowrap|25 اگستt – 17 اگست 1941}}
|event2 = 1953 ایرانی بغاوت
|date_event2 = 19 اگست 1953
|event_end = {{nowrap|[[انقلاب اسلامی ایران]]}}
|year_end = 1979
|date_end = 11 فروری
|currency =
}}
{{تاریخ ایران}}
ایران دا آخری شاہی خاندان، جس دی حکومت دا آغاز [[1925ء]] وچ [[رضا شاہ پہلوی]] دی تخت نشینی دے نال تے خاتمہ [[1979ء]] دے [[ایرانی انقلاب]] دے نال ہُندا اے تے اس طرح ایران وچ ملوکیت دی قدیم روایت دا خاتمہ ہويا۔
== سلطنت دا آغاز ==
[[1921ء]] وچ [[رضا خان]] (بعد ازاں رضا شاہ پہلوی) جو ایران دی فوج وچ اک افسر سن اپنے دستاں نوں استعمال کردے ہوئے [[قاچار خاندان]] دی حکومت دے خلاف علم بغاوت بلند کیتا۔ چار سالاں دے اندر تمام مخالفتاں نوں کچل انہاں نے خود نوں ملک دا طاقتور ترین فرد ثابت کر دتا۔ [[1925ء]] وچ اوہ قاچار خاندان دے آخری فرمانروا [[احمد شاہ قاچار]] نوں معزول کرکے خاص طور اُتے بلیائے گئے ایوان دے ذریعے نويں بادشاہ بن گئے۔
[[فائل:Mohammad Pahlavi Coronation.jpg|thumb|محمد رضا شاہ پہلوی، پہلوی خاندان دے پہلے سربراہ]]
وہ ایران نوں جدید ریاست بنانے دے وسیع تر منصوبے دے حامل سن تے اس وچ وڈے پیمنے اُتے صنعتاں دے قیام دے نال بنیادی ڈھانچے دی توسیع، ذرائع نقل و حمل دی ملک بھر وچ تیاری، قومی سرکاری تعلیمی نظام دے قیام، عدلیہ وچ اصلاحات تے صحت عامہ دی سہولیات دی فراہمی دے منصوبہ جات شامل سن ۔ اوہ اک مستحکم تے مرکزی حکومت اُتے یقین رکھدے سن ۔
انہاں نے اپنے صاحبزادے سمیت سینکڑاں ایرانیاں نوں [[یورپ]] تربیت دے لئی بھیجیا۔ انہاں دے 16 سالہ دور اقتدار ([[1925ء]] تا [[1941ء]]) وچ انہاں دے منصوبہ جات نے ایران نوں اک ترقی یافتہ ملک بنا دتا۔ انہاں دی اصلاحات توں اک پیشہ ور متوسط تے صنعتاں وچ کم کرنے والے طبقات ابھرے۔
لیکن [[1930ء]] دی دہائی وچ رضا شاہ دے [[آمریت|آمرانہ]] انداز دے طرز حکومت نے مختلف شعبہ ہائے زندگی توں تعلق رکھنے والے افراد خصوصا مذہبی طبقے وچ شدید بے چینی پیدا کر دتی۔ [[1935ء]] وچ رضا پہلوی نے فارس دی جگہ ملک دے لئی ایران دا لفظ منتخب کیتا۔ چند دانشوراں دے احتجاج دے بعد انہاں دے جانشاں [[محمد رضا شاہ پہلوی]] نے [[1959ء]] وچ اعلان کیتا کہ فارس تے ایران دونے ہی قابل قبول نيں۔
رضا شاہ نے [[برطانیہ]] تے [[سوویت اتحاد|سوویت یونین]] دی مداخلت توں بچنے دی پوری کوشش کيتی۔ حالانکہ انہاں دے ترقیاندی منصوبہ جات نوں غیر ملکی تکنیکی تجربات دی ضرورت رہی لیکن انہاں نے برطانوی تے سوویت اداراں نوں ٹھیکے دینے توں ہمیشہ اجتناب کیتا۔ حالانکہ برطانیہ نے [[اینگلو-ایرانین آئل کمپنی]] دے ذریعے ایران دے تیل دے ذخائر اُتے قبضہ کر لیا لیکن رضا شاہ نے تکنیکی مدد [[جرمنی]]، [[فرانس]]، [[اطالیہ|اٹلی]] تے [[یورپ]] دے ہور ممالک توں حاصل کرنے نوں ترجیح دتی۔ اس لئی [[1939ء]] دے بعد اس وقت ایران دے لئی مسائل کھڑے ہو گئے جدوں جرمنی تے برطانیہ [[دوسری جنگ عظیم]] وچ اک دوسرے دے دشمن دے طور اُتے آمنے سامنے ہوئے۔ رضا شاہ نے ایران دے غیر جانبدار ہونے دا اعلان کیتا لیکن برطانیہ بضد رہیا کہ ایران وچ جرمن [[مہندس]] تے تکنیکی ماہرین جاسوسی کر رہے نيں جنہاں دا مقصد جنوب مغربی ایران وچ برطانیہ دی تیل دی تنصیبات نوں سبوتاژ بنانا اے۔ برطانیہ نے تمام جرمن شہریاں نوں ملک بدر کرنے دا مطالبہ کیتا لیکن رضا شاہ نے اس توں انکار کردے ہوئے کہیا کہ اس توں تمام ترقیاندی منصوبہ جات اُتے برے اثرات پڑ سکدے نيں۔
== دوسری جنگ عظیم ==
[[جون]] [[1941ء]] وچ جرمنی دی سوویت یونین وچ مداخلت دے بعد برطانیہ تے سوویت روس اتحادی بن گئے۔ دونے نے اپنی توجہ ایران دی جانب مبذول کيتی۔ برطانیہ اس وقت حال ہی وچ تیار ہونے والی [[پٹری|ریل]] دے نظام نوں [[خلیج فارس]] دے راستے سوویت روس نوں ذرائع نقل و حمل دی فراہمی دے اک اہم ذریعے دے طور اُتے دیکھ رہیا سی جرمن شہریاں نوں ملک بدر کرنے توں انکار اُتے [[اگست]] [[1941ء]] وچ برطانیہ تے روس نے ایران اُتے چڑھائی کر دی تے رضا شاہ نوں گرفتار کرکے ملک بدر کر دتا تے ایران دے ریل راستاں اُتے قبضہ کر لیا۔ جنگ دے دوران برطانیہ تے روس دے اتحادی [[ریاستہائے متحدہ امریکا|امریکا]] نے ریل راستاں دی دیکھ بھال تے اسنوں رواں رکھنے وچ مدد دے لئی فوجی دستہ بھیجیا۔ برطانیہ تے سوویت یونین نے رضا شاہ دے نظام حکومت نوں ختم کردے ہوئے آئینی حکومتی اختیارات نوں محدود کر دتا۔ انہاں نے رضا شاہ دے صاحبزادے [[محمد رضا پہلوی]] نوں تخت اُتے فائز کرنے دی اجازت دتی۔
[[جنوری]] [[1942ء]] وچ انہاں نے ایران توں اک معاہدے اُتے دستخط کیتے جس وچ ایران دی آزادی دے احترام تے جنگ دے خاتمے دے چھ ماہ دے اندر فوج کڈ دینے دا اعلان کیتا گیا۔ [[1943ء]] وچ [[تہران کانفرنس]] وچ ریاستہائے متحدہ امریکا نے اس وعدے دا اعادہ کیتا۔ [[1945ء]] وچ روس نے ایران دے شمال مغربی صوبےآں [[مشرقی آذربائیجان]] تے [[مغربی آذربائیجان]] توں نکلنے دے لئی نظام الاوقات فراہم کرنے توں انکار کر دتا۔ انہاں دونے علاقےآں وچ روس دی مدد توں خود مختاری دی تحریکاں تیار کیتیاں گئیاں۔
روس نے [[مئی]] [[1946ء]] وچ اپنے دستے واپس بلا لئی لیکن تناؤ دی کیفیت کئی ماہ برقرار رہی۔
غیر ملکی افواج دے انخلاء دے بعد ایران دے سیاسی نظام وچ سیاسی جماعتاں دے قیام دی مکمل اجازت دتی گئی تے [[1944ء]] وچ [[مجلس]] دے [[انتخابات]] ہوئے جو 20 توں ودھ سالاں دے عرصے وچ پہلے حقیقی انتخابات سن ۔ غیر ملکی مداخلت تمام جماعتاں دے لئی بدستور سب توں حساس مسئلہ سی اینگلو-ایرانین آئل کمپنی جو حکومت برطانیہ دی ملکیت سی، ایران دا تیل پیدا تے فروخت کردی جا رہی سی۔ [[1930ء]] دی دہائی دے اوائل وچ چند حلفےآں توں ملک دے تیل دے ذخائر نوں قومیانے دی صدا بلند ہوئی تے [[1946ء]] تک ایہ مطالبہ اک مقبول سیاسی تحریک بن گیا۔
== سرد جنگ ==
محمد رضا پہلوی نے [[16 ستمبر]] [[1941ء]] نوں والد دی جگہ تخت شاہی سنبھالا۔ اوہ اپنے والد دی اصلاحات دی پالیسیاں اُتے قائم رہے لیکن جلد ہی حکومت اُتے اثر و رسوخ رکھنے دے لئی شاہ تے معروف سیاست دان [[محمد مصدق]] دے درمیان کشمکش دا آغاز ہو گیا۔
آئینی شہنشاہ دی حیثیت توں اپنا کردار ادا کرنے تے پارلیمنی حکومت نوں جوابدہ ہونے دے دعواں دے باوجود محمد رضا پہلوی حکومت معاملات وچ بہت زیادہ مداخلت کردے۔ انہاں دی توجہ افواج وچ اصلاحات تے اس امر نوں یقینی بنانے اُتے مرکوز رہی کہ اوہ بدستور شاہی اثر و رسوخ دے زیر اثر راے۔ [[1949ء]] وچ شاہ اُتے اک قاتلانہ حملے دے بعد سیاسی جماعتاں اُتے پابندیاں عائد کر دی گئياں تے شاہ دے آئینی اختیارات وچ اضافہ ہو گیا۔
[[1951ء]] وچ برطانوی تیل نکالنے والی صنعت نوں قومیانے (ویکھو: [[ابادان بحران]]) دے فورا بعد مجلس نے محمد مصدق نوں 12 دے مقابلے وچ 79 ووٹاں توں نواں [[وزیر اعظم]] مقرر کر دتا۔ شاہ اس معاملے اُتے مصدق دے مخالف سن کیونکہ انہاں نوں مغرب دی جانب توں تیل اُتے پابندی عائد کرنے دا خطرہ سی جو ایران نوں اقتصادی طور اُتے بحران توں دوچار کر سکدا سی شاہ ایران توں فرار ہو گئے لیکن جدوں برطانیہ تے امریکا نے [[اگست]] [[1953ء]] وچ مصدق دے خلاف بغاوت ترتیب دی (ویکھو [[آپریشن ایجیکس]]) تو اوہ وطن واپس آ گئے۔ مصدق نوں شاہ نواز افواج نے گرفتار کر لیا۔
علاقائی بے چینی تے سرد جنگ دے تناظر وچ شاہ نے خود نوں مغرب دا اہم اتحادی قرار دے دتا۔ اس دوران انہاں نے ہور اصلاحات کيتیاں جنہاں نوں [[انقلاب سفید]] دے نام توں یاد کیتا جاندا اے جس وچ ملکیت زمین، عورتاں دے حق رائے دہی تے ناخواندگی دے خاتمے دے حوالے توں اعلانات شامل سن ۔ ایران وچ بنیادی ڈھانچے دی تعمیر دے لئی عظیم تر منصوبہ جات ترتیب دتے گئے جس دے نتیجے وچ خوشحالی دا دور دورہ ہو گیا تے صرف دو دہائیاں وچ ایران غیر متنازع طور اُتے [[مشرق وسطیٰ|مشرق وسطٰی]] دی وڈی اقتصادی و فوجی قوت بن گئی۔ لیکن نال نال معاشرے اُتے مغربی اثرات گہرے ہُندے گئے۔
عوام وچ غیر اسلامی اقدار دے فروغ دے باعث مذہبی رہنماواں وچ شدید بے چینی پیدا ہوئی تے آمرانہ طرز حکومت دے باعث سنجیدہ حلقے وی جمہوری اصلاحات دے خواہش مند سن ۔ انہاں مخالفین نے شاہ دی اصلاحات نوں کڑی تنقید دا نشانہ بنایا تے انہاں نوں آئین دی خلاف ورزی قرار دتا کیونکہ اوہ شاہی اختیارات نوں محدود کردا سی
شاہ خود نوں قدیم ایران دے شہنشاہاں دا جانشاں سمجھدے سن تے [[1971ء]] وچ انہاں نے فارسی شہنشاہیت دے ڈھائی ہزار سال دی تکمیل اُتے جشن دا اہتمام کیتا۔ [[1976ء]] وچ انہاں نے اسلامی [[اسلامی تقویم|ہجری تقویم]] (سال 1355ھ) دی جگہ شمسی "شاہی" تقویم (سال 2595) نوں رائج کر دتا جو 25 صدی قبل پہلی فارسی سلطنت دے قیام توں شروع ہُندا اے۔ شاہ دے انہاں اقدامات نوں غیر اسلامی سمجھیا گیا تے اس دے نتیجے وچ انہاں دے خلاف مذہبی رہنماواں دی مخالفت وچ ہور شدت آ گئی۔
== خاتمہ ==
[[فائل:Farah.jpg|thumb|ایران دی آخری ملکہ [[دیبا فرح]]۔ زیر نظر تصویر 30 مئی 1972ء نوں دورۂ امریکا دے موقع اُتے امریکی صدر [[رچرڈ نکسن]] توں ملاقات دے موقع اُتے لی گئی]]
عوامی سطح اُتے رد عمل نوں دبانے دے لئی شاہ دی حکومت اپنے خفیہ جاسوسی دے ادارے [[ساواک]] دے ذریعے مخالفین دے بے دردی توں کچلنے لگی۔ انہاں مخالفین وچ مذہبی طبقات دے علاوہ [[اشتراکیت|اشتراکی]] نظریات دی حامل [[تودہ پارٹی]] وی شامل سی جس نے کئی مرتبہ شاہ تے انہاں دے صاحبزاداں نوں قتل کرنے دی کوشش کيتی سی۔
[[1970ء]] دی دہائی دے وسط تک تیل دے ذریعے ودھدی ہوئی آمدنی دے نتیجے وچ شاہ نے ملکی ترقی دے لئی ہور اہم تے وڈے منصوبہ جات دے سلسلے دا آغاز کیتا۔ لیکن مغربی اثرات دے تلے روز بروز دبنے دی وجہ توں مذہبی طبقے دی بے چینی وچ روز بروز اضافہ ہو رہیا سی اسلامی رہنماواں خصوصا جلا وطن [[آیت اللہ خمینی|آیت اللہ روح اللہ خمینی]] نے شاہ دی حکومت دا تختہ الٹنے تے اسلامی روایات دی جانب واپس پلٹنے دا اعلان کیتا جسنوں [[اسلامی انقلاب]] دا نام دتا گیا۔ [[1978ء]] تے [[1979ء]] وچ وڈے پیمنے اُتے عوامی مظاہراں دے بعد شاہ دی حکومت دا خاتمہ ہو گیا۔ شاہ ملک توں فرار ہو گئے تے [[مصر]] تے [[پاناما]] توں ہُندے ہوئے دوبارہ مصر وچ [[انور سادات]] دے مہمان بنے۔ انہاں دے انتقال اُتے انہاں دے صاحبزادے [[رضا پہلوی|شہزادہ رضا پہلوی]] نے پہلوی خاندان دے سربراہ دی حیثیت سنبھالی۔ اج پہلوی خاندان [[ریاستہائے متحدہ امریکا|امریکا]] دی ریاست [[میری لینڈ]] وچ تقریباً گمنامی دی زندگی گزار رہیا اے۔
== حوالے ==
{{حوالے}}
{{سلطنتیں}}
{{تاریخ اسلام}}
[[گٹھ:پہلوی خاندان]]
[[گٹھ:1925ء وچ قائم ہونے والے ممالک تے علاقے]]
[[گٹھ:1979ء دی تحلیلات]]
[[گٹھ:اقوام متحدہ دی سابقہ رکن ریاستاں]]
[[گٹھ:ایران تے فارس وچ بادشاہت]]
[[گٹھ:ایران دی سیاسی تاریخ]]
[[گٹھ:ایران وچ 1920ء دی دہائی]]
[[گٹھ:ایران وچ 1925ء دی تاسیست]]
[[گٹھ:ایران وچ 1930ء دی دہائی]]
[[گٹھ:ایران وچ 1940ء دی دہائی]]
[[گٹھ:ایران وچ 1950ء دی دہائی]]
[[گٹھ:ایران وچ 1960ء دی دہائی]]
[[گٹھ:ایران وچ 1970ء دی دہائی]]
[[گٹھ:ایران وچ ویہويں صدی]]
[[گٹھ:ایرانی اسلامی انقلاب]]
[[گٹھ:ایشیا دی سابقہ بادشاہتاں]]
[[گٹھ:سابقہ سلطنتاں]]
[[گٹھ:شاہی خاندان]]
[[گٹھ:مسلم شاہی سلاسل]]
[[گٹھ:مشرق وسطی دے سابقہ ممالک]]
[[گٹھ:ہوائی سانچے]]
[[گٹھ:مشرق وسطی دے شاہی خاندان]]
[[Category:ایران]]
| |||
.svg){kind=link}