|
الڑ بلڑ باوے دا؟باوا کنک لیاوے گا/ باوی بے کے چھٹے گے/ ماں پونیں وٹے گی/باوی من پکاوے گی/باوا بیٹھا کھاوے گا/کاکا کھڑ کھڑ ہسے گا۔
=== '''لوری''' دا مطلب مڈھ===
لوری نوں دنیا دا پہلا لوک گیت منیا جاندا اے۔ ایہہ وی دھارنا پرچلت اے کہ جدوں پہلی وار بچے دا جم ہویا ہووےگا تاں ماں نے اپنی خوشی نوں سانجھا کرن لئی کجھ تکاں گنگنائیاں ہونگیاں۔
اتھوں ہی لوری کاو-روپ دا مڈھ بجھیا ہووےگا۔ ہر اک ماں اپنے بچے لئی لوری گاؤندی اے۔ ماں دے پیار، فقراں اتے سپنیاں-سنسیاسنسیاں نال لبریز لوریاں ہر خطے وچ گائیاں جاندیاں ہن۔
لوریاں اکثر لمکویں اتے دھیمی ہیک وچ گائیاں جاندیاں ہن تاکہ ایہناں نوں سنکے بچے نوں نیند آ جاوے۔<ref name="لوک-سنگیت اتے کاو-روپ - بیدی">{{cite book | title=پنجابی لوکدھارا عالمی کوش | publisher=نیشنل بکّ شاپ، دلی | author=ڈاکٹر۔ سوہندر سنگھ ونجارا بیدی | year=2010 | pages=2033}}</ref>
کئی ساریاں بولیاں وچ 'لوری' شبد دی ورتوں کیتی گئی اے۔ [[ہندی]] وچ اس نوں'لوری' ہی کیہا جاندا اے۔ [[مراٹھی بولی]] وچ لوری لئی 'انگائی گیت' شبد پرچلت اے۔ [[فارسی]] وچ لوری لئی 'للتھ بے' اتے 'بالو بالو' شبد پرچلت اے۔
پنجابی اتے ہندی شبد لوری دی اتپتی 'لور' دھاتو توں ہوئی منی جاندی اے۔ 'لور' [[سنسکرت]] دے'لور' دے مطلب چنچل،کمبدا ہویا، ہلدا ہویا ہن۔
=== پربولیاں ===
[[مہان کوش]] مطابق:-
"لوڑی،چاہی۔ بالک دے لعلن سلاؤن لئی [[سوَر|سور]] دا الاپ۔"
مہان کوش وچ دتی تشریح وچ لوری دے شبدی مطلب بارے دسیا گیا اے۔ اس وچ لوری دے پھوری جسمانی قسماں اتے گاؤن تکنیک دا ذکر کیتا گیا اے۔
ڈاکٹر۔ناہر[[ناہر سنگھ|ڈاکٹر ناہر سنگھ]] مطابق:-
"لوری ماں ولوں بچے نوں مکھاتبمخاطب سوےخود سنبودھنی؛مخاطبی؛ سکھد مطلب دا اجیہا پرکارجگت گیت اے جو رمانٹک بمباں نال بھرپور ہندا اے۔ اسدا کوئی مقررہ چھند نہیں پر لما لاڈ اس دا پرمانک لچھن اے۔ اس وچ ہاں واچک خاصیتاں، اسیساں،چمواں نوں جوڑ کے جذبات نوں سنگھنا کیتا جاندا اے۔ ایہہ وشیشنخاص اتے اسیساں سوے-پرسنساتمکخود تعریفی دھنی وچ اچاریاں جاندیاں ہن۔"
ڈاکٹر۔ناہر سنگھ ولوں دتی تشریح لوری دے اصولی پکھ نوں اگھاڑدی اے۔ ڈاکٹر۔ناہر سنگھ لوری نوں پرکارجگت گیت دے ماتحت رکھدے ہن۔ اس تشریح وچ لوری دے پرمکھ لچھناں،اس وچ وئکت جذبات اتے مختصر روپ وچ لوری دے تہذیبی پرجذبات جذبات دا ذکر کیتا گیا اے۔ ایہناں پربولیاں دے بنیاد تے کیہا جا سکدا اے کہ لوری زبانی روپ وچ بچے نوں پیار نال پرچاؤن،سواؤن اتے کھیڈ لاؤن لئی گایا جان والا اجیہا شعری روپ اے جو خاندانی میمبراں توں علاوہ ہور لوک گروہ ولوں وی گایا جاندا اے۔
[[پنجاب]] وچ صرف منڈیاں نوں لوریاں دتیاں جاندیاں ہن۔ بہت گھٹ گنتی اجہیاں لوریاں دی اے جو کڑیاں لئی گائیاں جان۔ منڈے دے جم ویلے خوشی منائی جاندی اے تے کڑی دے جم ویلے سوگ منایا جاندا اے۔
== اتہاس ==
لوری کی تریخی شہادت جو ہن تک دریافت ہوئی اے، اوہ لوری نوں دو ہزار ایپو[[ق م]] دور تک لے جاندی اے۔ ماہراں دے مطابق دنیا وچ پہلی بار لوری بچیاں نوں سلاؤن لئی ہی گائی گئی سی اتے دو ہزار ایپو[ق م]] وچ ایہہ لوری مٹی دے اک چھوٹے ٹکڑے پرتے تحریر کیتی گئی تھی جو خدائیکھدائی دے دوران ملیا اے۔
اس ٹکڑے نوں لندن دے [[بریٹیش میوزیم]] وچ رکھیا گیا اے۔ ہتھیلی وچ سما جانے والے [[مٹی]] دے اس ٹکڑے پر موجود تحریر 'کیو نیفارم سکرپٹ' وچ اے جس نوں لکھائی دے پہلے روپاں وچوں اک سمجھیا جاندا اے۔ اس لوری نوں جتھوں تک پڑھیا جا سکیا اے اس دا مطلب ایہہ نکلدا اے کہ: {{Quote | جد بچےبچا روندا اے، تاں گھراں دا خدا ناراض ہو جاندا اے اتے اس دا نتیجہ خطرناک نکلدا اے <ref>[http://www.bbc.co.uk/urdu/science/2013/01/130123_lullabies_history_zs.shtml لوری کیدی تاریخ]</ref>}}
== لوری دے موضوع ==
لوری دے موضوع مختلف دوراں وچ تھوڑھی بہت تبدیلی نال گزرے ہن۔ کجھ دیساں وچ لوری دے اندر خوف اتے ڈر دا انسرعنصر غالب ہندا اے، جنہاں وچ بچے نوں کسے انویکھی چیز جاں جنگلی جانور دا ذکر کرکے ڈرایا جاندا اے۔ اس دی اک مثال [[کینیا]] دیاں لوریاں ہن، جنہاں وچ بچیاں نوں لگڑبگے دا ڈر دتا جاندا اے۔ جو پراچینتم لوری منی جاندی اے اس وچ وی بچے نوں دیوتے ولوں ڈرایا جا رہا اے۔ [[دکھنی ایشیا]] دیاں لوریاں وچ عامَ طور تے بچے لئی محبت اتے دعا دے بول ملدے ہن، جدوں کہ کجھ اجیہی لوریاں وی ہندیاں ہن جنہاں وچ شبد نہیں ہندے، سگوں صرف آوازاں ہندیاں اے جویں اوں ہوں اوں ہوں جاں آہا آہا وغیرہ۔
=== لوریاں دا ورگی کرندی ونڈ===
پنجابی سماج وچ لوری کاوشاعری-روپ نوں وکھ-وکھ دھراں ولوں گایا جاندا اے۔ پرمکھ طور تے ایہناں لوریاں نوں گاؤن والی دھر خاندانی میمبراں دی ہندی اے۔ خاندانی میمبر وچ بچے دی ماں،بھین،دادی،نانی ،بھوآ آدیوغیرہ شامل ہندیاں ہن۔ لوریاں نوں پنجابی سنگیت اتے فلماں دے کھیتر وچ وی گایا گیا اے۔ اپروکت لوریاں گاؤن والیاں دھراں دے بنیاد تے پنجابی وچ ملدیاں لوریاں نوں چھ ورگاونڈاں وچ ونڈیا جا سکدا اے۔
1#.خاندانی میمبر ولوں گائیا جان والیاں لوریاں
2#.بازیگراں ولوں گائیاں جان والیاں لوریاں
3#.خسریاں ولوں گائیاں جان والیاں لوریاں
4#.سخی سرور دیاں لوریاں
5#.ساہتی لوریاں
6#.سنگیت اتے فلماں چ مہیا لوریاں
==خاندانی میمبر ولوں گائیا جان والیاں لوریاں==
1.خاندانی میمبر ولوں گائیا جان والیاں لوریاں:- ماں،بھین،دادی،نانی،ماسی آدی ولوں بچے نوں وراؤن لئی، روندے نوں چپّ کرواؤن اتے سواؤن لئی ایہہ لوریاں گائیاں جاندیاں ہن۔ اپرلی نظرے دیکھیاں جاوے تاں ایہناں دا مکھ مقصد بچے نوں سواؤن اے پر لوری دے جسمانی اثر توں بناں اس دا بچے اپر نفسیات اتے تہذیبی اثر وی پیدا اے۔ لوری بچے نوں خاندانی رستیاں، اخلاقیات، قدراں-قیمتاں، معاشی اتے سماجی پربندھ توں جانو کرواؤندی اے۔ ماں جہو-جاے اپنے من وچ سپنے بچے لئی بندی اے اوہناں نوں لوریاں راہیں پیش کردی اے۔ سماجی، معاشی پربندھ، تہذیبی بنتراں آدی نوں ماں لوریاں وچ ظاہر کردی اے۔
2. ==بازیگراں ولوں گائیاں جان والیاں لوریاں:-==
بازیگراں عورتاں منڈا ہون دی خوشی وچ پروار توں لاگ لین لئی لوریاں گاؤندیاں ہن۔ عامَ طور تے بازیگراں عورتاں پنڈ-پنڈ گھم کے منڈے دے ویاہ اتے منڈے دے جم دی خوشی وچ لوہڑی منگدیاں ہن۔ جس گھر وچ بچے دا جم ہویا ہووے اتھے ایہہ عورتاں پروار دی تعریف کردیاں ہن اتے لاگ لیندیاں ہن۔ بازیگراں عورتاں لوریاں گاؤن ویلے اک ادھ گولے وچ کھڑ جاندیاں ہن۔ عامَ طور تے گدھے دے پڑ دی طرحاں پڑ بنیا جاندا اے۔ اک عورت پڑ چوں اگے آ کے تھوڑھا بہت تر پھر کے لوری گاؤدی اے۔ باقی کورس بول کے اتے تاڑی مار کے اس دا ساتھ دندیاں ہن۔ کئی وار کئی عورتاں ودھ اڈی دی دھمک نال نچدیاں ہن۔ ایہناں دی گنتی 5 جاں 7 ہندی اے۔
==خسریاں ولوں گائیاں جان والیاں لوریاں==
3.خسریاں ولوں گائیاں جان والیاں لوریاں:- بازی گر ولوں گائیاں جان والیاں لوریاں دی طرحاں ایہہ لوریاں وی منڈے دی خوشی وچ ودھائی لین ویلے گائیاں جاندیاں ہن۔ جس گھر وچ منڈا ہویا ہووے اتھے خسریاں نوں بلایا جاندا اے اتے ایہہ نچّ کے لاگ منگدے ہن۔ پنجاب وچ خسرے ڈیریاں دے روپ وچ رہندے ہن۔ خسریاں دے ہر ڈیرے دے ماتحت عامَ طور تے 15 توں 20 پنڈ آؤندے ہن۔ ایہہ خسرے منڈا ہون تے جاں منڈے دے ویاہ دی ودھائی لین آؤندے ہن۔ خسرے ودھائی دے روپ وچ روپئے، کپڑے، کنک دی بوری آدی لیندے ہن۔ ودھائی دے ایہہ روپئے ہزاراں دے روپ وچ ہنندے ہن۔
==سخی سرور دیاں لوریاں==
4.سخی سرور دیاں لوریاں:- سخی سرور دیاں لوریاں بھارتی اتے پاکستانی دوواں پنجاباں وچ گائیاں جاندیاں ہن۔ سخی سرور نوں 'نگاہاں پیر'، 'روہیاں والا پیر' اتے 'لالا والا پیر' دے ناں نال جانیا جاندا اے۔ سخی سرور دی مکھ مزار پاکستان وچ نگااےنگاہے دی جگہ تے کوہ سلیمان دے اک درے تے بنی ہوئی اے۔ اتھے ہر سال سخی سرور دا عرصعرس منایا جاندا اے۔ اس عرص موقعے اولاد دی منت منگن والے اتے اولاد دے ہو جان دے بعد شکرانہ کرن والے لوک سخی سرور دی درگاہ تے حاضری دین آؤندے ہن۔ اتھے آ کے لوک لوریاں گاؤندے ہن۔ ایہناں لوریاں وچ بے اولاد لوک سخی سرور توں اولاد دی منگ کردے ہن۔
==ساہتی لوریاں==
5.ساہتی لوریاں:- لوریاں اک اجیہا شعری روپ اے جو لوک ساہت دے نال-نال وششٹ ساہت وچ وی ولکھن ستھان رکھدا اے۔ پنجابی ساہت وچ کئیاں ہی اجیاے انسان ہن۔ جہناں نے اس شعری روپ نوں وششٹ ساہت وچ اپنایا اے۔ وششٹ ساہت وچ سبھ توں پہلاں 1931 وچ دیوندر ستیارتھی نے اپنی دھی شاعری لئی 'شاعری سہرے نہیں جاوے گی' سرلیکھ ماتحت لوری دی رچنا کیتی۔ استوں بعد 1966[[عیسوی کیلنڈر|ء]] وچ نرنجن وچ چیمہ دی 'لوریاں' ناں دی کتاب شائع ہندی اے۔ اس کتاب وچ بچیاں نوں سواؤن جاں پرچاؤن ہتّ لوریاں دی رچنا نہیں کیتی گئی سگوں دیش پیار اتے تعلیم نوں مکھ رکھ کے لوریاں دی سرجنا کیتی گئی اے۔
==سنگیت اتے فلماں چ مہیا لوریاں==
6.سنگیت اتے فلماں چ مہیا لوریاں :- سنگیت اتے فلمی دنیا دے کھیتر وچ وی گائیاں بہت ساریاں لوریاں ملدی ہن۔ پنجابی سنگیت دے کھیتر وچ کملجیت نیلوں، جسبیر جسی ولوں لوریاں گائیاں ہن۔ کملجیت نیلوں دی آواز وچ بہت سارے گیت ہن۔ 'سو جا ببو آ مانو بلی آئی آ' اس ولوں گائی لوری اے۔ جس وچ بھین اپنے بھرا نوں توتلی آواز وچ لوری دندی اے۔ پنجابی شاعر گربھجن گل ولوں لکھی لوری نوں جسبیر جسی نے گایا اے۔ جدید تکنیکاں دے ترقی یافتہ ہون نال ماں دے گربھ وچ ہی معدہ بھرون نوں مار دتا جاندا اے۔ دھی اپنی ماں نوں ارجوئی کردی ہے-:
مائی نی انجمی دھی نوں، اپنے نالوں وچھڑے جی نوں
جاندی واری مائی اک لوری دے دے۔
ہندی فلمی کھیتر دی پہلی لوری 'سو جا شہزادی اے' جس نوں کے۔ایل۔سہگل ولوں گایا گیا اے۔ لتا منگیشکر نے بہت ساریاں لوریاں گائیاں ہن۔
ماترک گنتی مطابق خاندانی میمبراں ولوں گائی جاندی اے لوری دی بنتر ہیٹھ لکھے مطابق درسائی جا سکدی اے۔
<poem>
الڑ بلڑ باوے دا
باوا کنک لیاویگا
باوا بیٹھا کھاویگا
سوہنی وہوٹی لیاویگا۔
</poem>
پیشاور ذاتیاں ولوں گائیاں جاندیاں لوریاں دی تکاں دے انت تے وی بہتی وار گرو آؤندا اے۔ ایہناں لوریاں دی چھند چال وی پنجابی چھند ودھان مطابق نہیں اے۔
| 