گرشرن سنگھ

جنم:	16 ستمبر 1929(1929-09-16) ملتان (پاکستان)
موت:	۲۷ ستمبر ۲,۰۱۱(2011-09-27) (عمر 82 سال) چنڈی گڑھ
کارج_کھیتر:	رنگمنچ
ودھا:	ناٹک
وشا:	پینڈو پنجاب دے کرتیاں دا جیون
ساہتک&nbsp؛لہر:	یتھارتھواد

گرشرن بھاء جی جاں بھائی منا سنگھ (16 ستمبر 1929 - 27 ستمبر 2011) جو اگھے رنگکرمی اتے پنجاب دی ترکشیل لہر دے موڈھی، پنجابی لوک رنگمنچ اتے نکڑ ناٹکاں دے شیر-اے-پنجاب، اک انجینیئر، لیکھک، ناٹک کار، اداکار، نردیشک، پرکاشک، لوکاں دے آگوُ، سمپادک، کشل پربندھک، وکتا اتے سبھ توں اپر اک ودھیا انسان سن۔ اوہ اک تردی-پھردی سنستھا سن۔

مڈھلا جیون

گرشرن سنگھ بھاء جی دا جنم 16 ستمبر، 1929 نوں ڈاکٹر گیان سنگھ دے گھر ملتان (پاکستان) وچّ ہویا۔ لوکاں دے اس نائک نے نکے ہندیاں توں سمیاں دی نبض پچھان لئی تے لوکائی دی پیڑھ نوں وی محسوس کیتا۔ اوہناں ایم.ایسسی. (آنرز) ٹیکنیکل کیمسٹری تک ودیا پراپت کیتی۔ ملتان دے پرائمری سکول وچّ پڑھدیاں پنجابی تے اردو زباناں سکھیاں۔ بہتی ودیا خالصہ سکول اتے خالصہ کالج امرتسر توں پراپت کیتی۔

نوکری توں ناٹک ولّ

1951 وچّ پڑھائی ختم کرن اپرنت بھاکھڑا ننگل وکھے سیمنٹ دی لیبارٹری وچّ نوکری کیتی۔ اتھے کم کردیاں اوہ اپٹا (انڈین پیپلز تھئیٹر) دے نامی رنگکرمی جوگندر باہرلا دے ناٹکاں توں اینے پربھاوت ہوئے کہ اوہ خود رنگمنچ دے کھیتر وچّ کدّ پئے اتے اپنی ساری زندگی لوک پکھی ناٹ-سرگرمیاں نوں سمرپت کر دتی۔ 19 ستمبر 1975 نوں اوہناں نوں نوکری توں سسپینڈ کر دتا گیا۔ 1981 وچّ اوہناں نے اپنی مرضی نال رٹائرمینٹ لے لئی۔ نوویں جماعت وچّ پڑھدیاں اوہناں دا سبندھ کمیونسٹ پارٹی نال جڑ گیا تے اوہ کارڈ ہولڈر بن گئے۔ چھوٹی عمرے مارکسی فلسفے نوں پڑیا۔

رنگمنچ

ناٹکاں وچّ اپنی پتنی کیلاش کور اتے دو دھیاں نوں نال لے کے موڈھیاں اتے ناٹ-سمگری دے تھیلے چکی بھاء جی پنڈ-پنڈ لوکاں نوں جاگروک کردے، سماجک برابری دا سنیہا دندے، ناٹک کھیڈدے، لوکاں وچّ چنگا ساہت لے کے جاندے، بناں کوئی ٹکٹ لایاں ہزاراں، لکھاں لوکاں ساہمنے ناٹک کھیڈدے، کساناں، مزدوراں دے گھراں 'چ رکھی-مسیع دال روٹی چھکّ کے ٹھنڈا پانی پی کے پھیر اگلے پنڈ لوکاں نوں پریرن والا زندگی دا مسیحا، لکھاں نوجواناں نوں پریردا۔ اوہ ہمیشاں ہی بابے نانک، گورو گوبند سنگھ، شہید بھگت سنگھ تے غدری بابیاں دے راہ نوں اپنا راہ کہندے۔ 50 سالاں دے رنگمنچ سفر وچّ اوہناں نے 185 توں ودھ ناٹک لکھے، اوہناں ناٹکاں دیاں 12000 توں ودھ پیشکاریاں پنجاب دے پنڈاں توں لے کے دیش-ودیش وچّ کیتیاں ۔ اوہناں نے اداکاری اتے ناٹ پیشکاری دی اپنی وشیش شیلی وکست کیتی، اپنی ہوند بھلّ کے پاتر دا ساکار روپ ہو جان والی شیلی، جذبے گدھی، درشکاں دی سوچ نوں کراماتی ڈھنگ نال اپنے نال برابر تور لین والی شیلی، تھڑا رنگمنچ شیلی، نکڑ ناٹک شیلی، پینڈو رنگمنچ شیلی ۔ اوہناں نے رنگمنچ نوں سماجک چیتنا لئی ہتھیار وجوں ورتیا۔ عمر دے اٹھ دہاکے پار کرکے وی گرشرن سنگھ لوکاں نوں جگاؤن لئی ہوکے دے رہا ہے۔

جگاؤن دا ہوکا

بھاکھڑا وکھے لوہڑی دا تیوہار منایا جا رہا سی۔ اتھے کم چووی گھنٹے چلدا سی۔ کوئی چھٹی نہیں سی ہندی۔ افسراں نے کیہا کہ اگلے دن 8-12 والی شفٹ وچّ ضروری کم چلا ئے جان اتے باقی چھٹی کیتی جاوے پر مینیجمینٹ نے ایہہ گلّ نہ منی۔ نتیجے دے طور 'تے اتھے لوہڑی دی بہت وڈی ہڑتال ہوئی۔ ایہہ گلّ 1954 دی ہے۔ اتھے ہی اوہناں نے پہلا ناٹک 'لوہڑی دی ہڑتال' لکھیا اتے کھیڈیا۔ 1952 بھاکھڑا ڈیم ’تے بطور انجینیئر سیوا نبھا رہے سن۔ ڈیم ’تے ملازما نوں محنت دا پورا ملّ نہ ملن کرکے افسراں تے راجنیتک لوکاں ولوں حقی منگاں دی اندیکھی کارن محنتی کامیاں ولوں ہڑتال کیتی گئی۔ اسے ہڑتال ’چ گرشرن سنگھ نے اس سمیں اک ناٹک لکھ کے کھیڈیا جس دا ناں وی ‘ہڑتال’ سی۔ سرکار دیاں نظراں وچّ گرشرن سنگھ ودروہی سر رکھن والا تے ہورناں نوں ودروہ لئی اکساؤن والا بن گیا۔ اجیہے حالات وچّ گرشرن سنگھ دا نوکری کرنا مشکل ہو گیا۔ سٹے وجوں استعفٰی دے کے ناٹک ودھا دے کھیتر وچّ آ ڈٹے۔

نکڑ ناٹک

اوہناں نے ناٹک ورگی کلا دی نبض پچھان لئی کہ ایہہ لوکاں 'تے جادو ورگا اثر کردی ہے۔ اوہناں نے بناں سٹیج رہرسل ، لائیٹاں اتے میوزک دے نکڑ ناٹکاں دی نیہہ رکھی ۔ اس نوں پراچین لوک کلا وچّ ڈھال کے اپنا سندیش لوکاں تکّ پہنچایا۔ ناٹک اک اجیہی آدی کالی ساہتک کلا ہے، جس دا پربھاو چر ستھائی اتے سندیش بڑے اتیجک سبھاء والا ہندا ہے۔ ایہی کارن سی کہ پنڈاں وچّ ایہہ لوک لہر دا روپ دھارن کر گئی۔

ڈرامہ پارٹی

امرتسر سکول آف ڈرامہ راہیں نویں منڈے-کڑیاں نوں ناٹک نال جوڑیا۔ ایہہ منڈے خود وڈے کلاکار اتے نردیشک بن گئے۔ ڈاکٹر. صاحب سنگھ اتے کیول دھالیوال ورگے نامور کلاکار ہن گرشرن سنگھ دی سوچ نوں ہر آدمی تک لجان لئی پرتیبدھ ہن۔ 1964 وچّ بھاء جی نے امرتسر وکھے دوستاں نال رل کے امرتسر ناٹک کلا کیندر دی نیہہ رکھی۔ اج ایہہ سنستھا ناٹکاں دی اگھی سنستھا ہے۔ اس نے تھئیٹر نوں قصبی پدھر 'تے اپنایا۔ اس سنستھا دا ادیش سی کہ چنگے، اگانھ ودھو ناٹکاں دی پیشکاری راہیں لوکاں نوں جاگرت کرنا تاں جو سرمائیداری طاقتاں دے خلاف بھرویں مورچیبندی کیتی جا سکے۔

سنپادنا اتے پرکاشن

لوکاں تکّ اپنے وچار پہنچاؤن لئی اوہناں نے ناٹک دے نال ہور سادھناں نوں وی ورتوں وچّ لیاندا۔ سنّ 1980 توں لے کے سنّ 1989 تکّ اوہ میگزین 'سمتی سنپادنا کردے رہے۔ اس سمیں دوران سمتا دے 100 توں ودھیرے انک پرکاشت ہوئے۔ 'سمتا' وچّ اگانھ ودھو ساہت چھاپن دے نال نال اوہ اپنے دور دیاں سماجک، سبھیاچارک اتے سیاسی ستھتیاں 'تے گمبھیر اتے ملوان ٹپنیاں کردے سن۔ 'سمتا' توں بناں اوہ کئی سال 'سردل' ناں دے رسالے دے وی سمپادک رہے۔

لوکاں تکّ سستیاں کتاباں پہنچاؤن لئی اوہ بلراج ساہنی یادگاری پرکاشن دے ناں ہیٹھ کتاباں دی پرکاشنا وی کردے سن۔ اپنے ناٹکاں دے پروگراماں وچّ اوہ اس پرکاشن ولوں چھاپیاں گئیاں کتاباں لوکاں نوں سستے ملّ 'تے ویچیا کردے سن۔

کینیڈا پھیریاں

انڈین پیپلز ایسوسی ایشن ان نارتھ امریکہ (اپانا) دے سدے 'تے گرشرن سنگھ پہلی واری اپنی ٹیم امرتسر ناٹک کلا کیندر نال سنّ 1983 وچّ کینیڈا آئے۔ اس سمیں اوہناں دے ناٹکاں دے پروگرام کینیڈا بھر دے شہراں وچّ کروائے گئے۔ اس دے نال ہی اپانا نے اوہناں دے دو ناٹکاں 'مٹی دا ملّ' اتے 'چاندنی چونک توں سرہند تکّ' دی ویڈیو اتے اک اگانھ ودھو گیتاں دا ریکارڈ 'چھٹا چاننا دا' ریکارڈ کروایا۔ سنّ 1985 وچّ اوہ دوسری وار اکلے کینیڈا آئے اتے کینیڈا دے وکھ وکھ شہراں وچّ کینیڈا دے ستھانک کلاکاراں نال مل کے ناٹکاں دے پروگرام پیش کیتے۔ ایہناں دوہاں پھیریاں دوران اوہناں نے کینیڈا وچّ رنگمنچ سرگرمیاں کر رہے جاں کرن دے چاہوان لوکاں نال میٹنگاں کیتیاں اتے اوہناں نوں رنگمنچ کرن لئی اتشاہت کیتا۔ نتیجے وجوں کینیڈا وچّ کئی ناٹک منڈلیاں ہوند وچّ آئیاں۔ اس طرحاں اوہناں نے کینیڈا وچّ پنجابی رنگمنچ نوں اتشاہت کرن لئی مہتوپورن یوگدان پایا۔

اس توں بعد اوہ سنّ 1995 اتے 1997 وچّ اپنی ناٹک منڈلی نال کینیڈا آئے اتے کینیڈا دے امریکہ دے وکھ وکھ شہراں وچّ ناٹک پیش کیتے۔

رنگکرمی نام

رنگکرمی گرشرن سنگھ بھاء جی جس مقام ’تے سن شاید سرکاری نوکری دوران نہیں پہنچدے۔ پیسے تاں بتھیرے اکٹھے ہو جاندے پر لوکشکتی اکٹھی نہیں سی ہونی۔ پنجابی ساہت نوں ہور امیر بناؤن وچّ اوہناں دا بھرواں یوگدان ہے۔ سکولاں، کالجاں اتے یونیورسٹیاں دے کورساں وچّ اوہناں دے ناٹک لگے ہوئے ہن۔ بہت سارے کھوجارتھیاں/ودواناں نے بھاء جی دی ناٹک شیلی تے ہور وکھ-وکھ پہلوآں ’تے کم کیتا ہے تے ہوئی جا رہا ہے۔

کارج

آپ نے بٹھنڈہ دے گورو نانک دیوَ تھرمل پلانٹ دا نقشہ ہوراں انجینیئر نال مل کے واہیا سی۔ آپ جی دی صلاحَ تے پنجاب سکول سکھیا بورڈ نے ودیارتھی دے پتا دے ناں دے نال اس دی ماتا دا ناں وی درج ہون لگیا۔ پنجاب دے برے دناں وچّ بھاء جی نے اپنی آواز نوں چھپایا نہیں سگوں اپنے سٹیجی پروگراماں ’تے غلط نوں غلط کہندے رہے۔

باہرلے لنک

• [۱]
• [۲]
• [۳]
  • [۴]