"<span lang="ur">سندھ طاس معاہدہ</span>[[ گٹھ:مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے ]]" دیاں دہرائیاں وچ وکھراپا
Content deleted Content added
" ਉੜੀ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਿਸ ਮਸਲੇ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਚਰਚਾ ਹੈ, ਉਹ ਹੈ ਸਿੰਧ ਦ..." نال صفہ بنایا گیا۔ |
No edit summary |
||
لیک ۱ –
اڑی حملے توں بعد جس مصلے دی سبھ توں ودھ چرچہ اے، اوہ اے سندھ دریا پانی متعلق ہوئی بھارت-پاک سندھی۔ ایہہ سندھی 19 ستمبر 1960 نوں اس ویلے دے بھارت دے وزیر اعظم جواہر لال نہرو اتے پاکستان دے صدر جنرل عیوب خان وچالے ورلڈ بینک دی وچولگی نال کراچی وکھے سرے چڑھی سی۔ نیڑ مستقبل وچ اس مصیبت دا کوئی حل نظر نہیں آؤندا۔ حیرانی جنک طریقے نال پاکستان نال ہوئیاں تن جنگاں دے باو جود بھارت دی بھلمانسی ایہہ سندھی سفلتا نال چل رہی اے۔ دنیا دے ہور دیساں وچ ہوئیاں اجہیاں سندھیاں کدوں دیاں ٹٹ چکیاں ہن۔
اس سندھی مطابق تن دریاواں، بیاس، راوی اتے ستلج دا کنٹرول بھارت اتے جہلم، چناب اتے سندھ دے پانی دا کنٹرول پاکستان دے ماتحت اے۔ ایہناں دریاواں وچوں سبھ توں وڈا سندھ اے۔ باقی سارے دریا واری واری اسے وچ سماع جاندے ہن۔ سندھ دی کل لمبائی 3180 کلومیٹر اے۔ اس دا 2% حصہ چین، 5% بھارت اتے 93% حصہ پاکستان وچ پیندا اے۔ ایہہ تبت توں شروع ہو کے لداخ راہیں پاکستان دے گلگت-بالٹیستان، صوبہ سرحد اتے پنجاب راہیں وگدا ہویا سندھ صوبے دی [[راجگڑھ]] کراچی دے نزدیک عرب ساگر وچ پیندا اے۔ ایہہ پاکستان دا سبھ توں لمبا دریا اے اتے جیون ریکھا اے۔ چناب دریا ہماچل پردیش دے لاحول سپتی توں شروع ہو کے جموں کشمیر راہیں وگدا ہویا اکھنور لاگوں پاکستان وچ داخلہ کر جاندا اے۔ 960 کلومیٹر دا سفر کر کے اچّ شریف لاگے ستلج وچ لین ہو جاندا اے۔ جہلم دریا کشمیر دے ویری ناگ چشمے توں اپنا سفر شروع کردا اے۔ کشمیر دی [[راجگڑھ]] سرینگر اس دے کنارے وصی ہوئی اے۔ 725 کلومیٹر لمبا ایہہ دریا پاکستانی پنجاب دے جھنگ ضلعے وچ ترمو نامک ستھان تے چناب دریا شامل ہو جاندا اے۔
اس ویلے پاکستان دے 3 کروڑ ایکڑ زمین نوں اس نہری سسٹم توں پانی حاصل ہو رہا اے۔ پاکستانی پنجاب اتے سندھ دی ساری کھیتی باڑی اس پانی تے انحصار کردی اے۔ ایہہ مصلیٰ 1947 ویلے بھارت دی ونڈ نال ہی شروع ہو گیا سی۔ پاکستان نوں 1947 توں ہی خطرہ سی کہ بھارت کدے وی ایہناں دریاواں دا پانی روک کے اس نوں بھکھا مار سکدا اے۔ اس ویلے ٹیوبویلّ آدی نہ ہون کارن دریائی پانی ہی سنجائی دا اکو اک زریعہ سن۔ سندھ دریا سسٹم دے پانی دی ونڈ لئی پہلی بھارت-پاک سندھی 4 مئی 1948 نوں ہوئی سی۔ انٹر ڈومینیئن اکارڈ نامک اس سندھی مطابق بھارت نے پاکستان دی ورتوں لئی ضروری پانی چھڈنا سی تے پاکستان نے اس لئی سلانہ قیمت بھارت نوں دینی سی۔ ایہہ اک عارضی حل سی تے پکے حل لئی ٹھوس سندھی ضروری سی۔ کوئی وی دھر جھکن لئی تیار نہیں سی۔ بھارت دا ترک سی کہ پاکستان اس نوں اس پانی نوں اپنی مرضی مطابق ورتن توں روکن دا کوئی اختیار نہیں رکھدا۔ پاکستان دی ایہہ مصلیٰ قومانتری عدالت وچ لجان دی کوشش بھارت نے ایہہ کہہ کے ناکام کر دتی کہ اس نوں کسے تیجی دھر دی وچولگی منزور نہیں اے۔
1950–51 وچ امریکہ دا مہان سائنسدان ڈیوڈ للیئنتھ بھارت-پاک دورے تے آیا۔ اوہ امریکہ وچ ٹینیسی ویلی اتھارٹی اتے یو۔ایسّ۔ اٹامک اینرجی کمیشن دا سابقہ چیئرمین سی۔ اوہ سندھ پانی جھگڑے بارے مشہور میگزین کالیئر لئی آرٹیکل لکھن واسطے آیا سی۔ اسدی بھارت-پاک دے معاشی معاملیاں وچ بہت رچی سی۔ اس دی لیاقت اتے قومانتری اثر کارن بھارت-پاک دے چوٹی دے ادھیکاریاں اتے لیڈراں نے اس دا گرمجوشی نال استقبال کیتا۔ اس نوں آپو اپنا پکھ سمجھاؤن توں علاوہ سارا دریائی سسٹم وی وکھایا گیا۔ اس نے ویکھیا کہ دوویں دیش اس مصلے کارن جنگ دے کگار تے کھڑے ہن۔ اس نے اپنے لیکھاں وچ لکھیا “بھارت-پاک وچ شترقی لئی کشمیر مصلے توں پہلاں پانی مصلیٰ حل کرنا ضروری اے۔ جے دوویں دیش جھگڑا کرن دی بجائے نویں ڈیم اتے نہراں بنا کے ایہناں دریاواں دا پانی ورتن تاں دوواں دیساں دی ضرورت لمبے ویلے تک پوری ہو سکدی اے۔ دوواں نویں آزاد ہوئے دیساں نوں معاشی ترقی لئی ورلڈ بینک دی مدد دی سخت ضرورت اے۔ اس لئی ورلڈ بینک نوں چاہیدا اے کہ اوہ اس خطے دی خوش حالی لئی اپنے اثر دی ورتوں کر کے دوواں دیساں نوں سمجھوتے لئی مناوے۔”
للیئنتھ دے سجھاء دی بھارت پاک اتے ورلڈ بینک دے اس ویلے دے چیئرمین یوجین بلیک نے بہت سراہنا کیتی۔ بلیک نے بھارت اتے پاکستان دیاں سرکاراں نوں چٹھیاں لکھیاں کہ اوہ دوواں دیساں دی ترقی لئی بہت فکرمند اے تے ہر پرکار دی مدد لئی تیار اے۔ سندھ دریا پانی جھگڑا اپ براعظم دی ترقی وچ بہت وڈی اڑچن اے۔ بلیک نے سرتوڑ یتناں نال دوواں دیساں نوں ورلڈ بینک دی مدد نال جھگڑا مکاؤن لئی منا لیا۔ اصل وچ اس ویلے نویں نویں آزاد ہوئے دوویں دیش ورلڈ بینک دی مدد توں بناں کامیاب نہیں سن ہو سکدے۔ دوواں کول اپنی جنتا دا ڈھڈّ بھرن لئی ضروری اناج وی نہیں سی۔ بلیک نے سجھاء دتا کہ دوویں دیش اس پانی دے آزادی توں پہلاں دی حالت نوں بھلّ کے بالکل نویں سرے توں فیصلہ کرن بارے سوعدہ۔ بلیک دی پہل نال بھارت، پاکستان اتے ورلڈ بینک دے چوٹی انجینیئراں دا اک گروپ بنایا گیا۔ اس گروپ نے مہینیاں بدھی انگریزاں دے ویلے دے بنے ہوئے نہری سسٹم دا معائنہ کیتا۔
ایہہ گل بات کئی سال چلدی رہی۔ اک توں بعد اک اڑکا ساہمنے آؤندا رہا۔ پاکستان نوں انگریز راج دے ویلے توں اپر باری دوآب سسٹم اتے ہور نہراں راہیں راوی بیاس دا پانی مل رہا سی۔ جے ایہہ نہراں بند ہو جاندیاں تاں اس کول سندھ دریا وچوں نویاں نہراں کڈھن دا کوئی وسیلہ نہیں سی۔ اس نال ادھا مغربی پنجاب بنجر ہو جانا سی۔ بھارت دا کہنا سی کہ حالات بدلن کارن ہن سارے دریا بھارت دی ملکیت بن چکے ہن۔ بھارت ساریاں پوربی نہراں بند کرنا چاہندا سی پر سندھ سمیت مغربی دریاواں تے پاکستان دا حق منن لئی تیار سی۔ آخر 1954 وچ گل بات ٹٹ گئی۔ پر بلیک نے ہمت نہ ہاری۔ اس نے پاکستان نوں سندھ، چناب تے جہلم دا پانی لین لئی منا لیا۔ بھارت نوں راوی، بیاس اتے ستلج دتے گئے۔ بھارت نوں شرطاں ماتحت سندھ آدی دریاواں دا پانی بجلی بناؤن، سنچائی اتے ہور کماں لئی ورتن دا حق مل گیا۔ بھارت تاں اس لئی منّ گیا پر پاکستان نے انکار کر دتا۔ اس نے سندھی توں اپنا ڈیلیگیشن واپس بلاؤن دی دھمکی دے دتی۔
آخر ورلڈ بینک نے پاکستان نوں وی منا لیا۔ ورلڈ بینک نے بھارت نوں پاکستان نہری سسٹم دے نوَ اساری لئی لگن والا خرچہ دین لئی مناؤن دی کوشش کیتی۔ بھارت دے انکار کرن تے جھگڑا ختم کرن لئی ورلڈ بینک، انگلینڈ اتے امریکہ پاکستان دے نویں بنن والے نہری سسٹم دا سارا خرچ چکن لئی تیار ہو گئے۔ اس آخری اڑکے دے دور ہون کارن 1960 وچ دوواں دیساں دے لیڈراں نے اس سمجھوتے تے دستخط کر دتے۔ اس سندھی مطابق ورلڈ بینک، بھارت اتے پاکستان دے میمبراں والا مستقل سندھ دریا کمیشن قائم کیتا گیا اے۔ ایہہ کمیشن اس پانی توں اٹھن والے ہریک جھگڑے بارے سنوائی کردا اے۔ کمیشن دیاں بیٹھکاں لگاتار ہندیاں رہندیاں ہن۔ ایہہ ضروری اے کہ جہڑا وی دیش سندھ دریا سسٹم تے ڈیم، نہر جاں ہور کوئی پروجیکٹ لگاوے تاں اوہ دوسرے دیش نوں انکڑیاں سمیت سوچت کرے۔ کوئی وی جھگڑا ہون تے نرپکھّ ماہر نوں وچولگری لئی بلایا جاندا۔ قدرتی اجے تک کسے وی میمبر دیش نے کوئی وی وڈی لنگھنا نہیں کیتی تے سندھی آرام نال چل رہی اے۔
بھارت اتے پاکستان وچ تن جنگاں ہون دے باو جود سفلتا نال چلدی رہن والی ایہہ سندھی ہن اڑی حملے توں بعد خطرے وچ پے گئی اے۔ بھارت اتے ایہہ سندھی بھنگ کرن دا سخت دباء پے رہا۔ ویکھو ہن بھارت اس تے کی رخ اپناؤندا اے۔
*****
| |||