"<span lang="ur">ایرانی بولیاں</span>[[ گٹھ:مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے ]]" دیاں دہرائیاں وچ وکھراپا
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
لیک ۱۰ –
|iso5=ira
}}
'''ایرانی بولیاں''' [[ہند ایرانی بولیاں]] دی اک ذیلی شاخ ہن۔ تے [[ ہند ایرانی بولیاں]] آپ [[ ہند یورپی بولیاں]] دی اک ذیلی شاخ ہن۔ اجوکے ویلے وچّ دنیا وچّ لگبھگّ 15-20 کروڑ لوک کسے نہ کسے ایرانی بولی نوں اپنی ماں بولی دے روپ وچّ بولدے ہن اتے ایتھنالاگ بولی انسائکلوپیڈیا وچّ 2011 تکّ 87 ایرانی بولیاں درج سن۔ ایہناں وچوں [[فارسی]] دے 7.5 کروڑ، [[پشتو]] دے 5-6 کروڑ، [[کردی|کردی بولی]] دے 3.2 کروڑ، [[
==تفصیل==
[[ہند یورپی بولیاں]] دی شاخ تے [[ ہند ایرانی بولیاں]] دی ذیلی شاخ ، ایرانی بولی ٹبر [[ ہند آریا بولیاں| ہند آریا ذیلی شاخ]] وانگ ہی اہم ہے ۔ پرانے ویلے وچّ ایہہ پرانی فارسی ( پارسی ) دے روپ وچّ اک راج بولی (حکومی بولی) سی اتے [
پرانی فارسی [[ ایران ]] دے دکھن - لہندے کونے دی بولی سی ۔ اسدی جان پہچان سانوں عجائب گھراں وچّ کھدے ہوئے [[ ہخامنشی سلطنت| ہخامنشی بادشاہاں ]] دے کتبےآں توں ملدی ہے ۔ ایہناں دی لپی شاید [[اکادی بولی| اکدی لپی ]] توں جڑی ہے ۔ سبھتوں پرانا لیکھ
[[فائل:Iranian Family Tree v2.0.png|thumb|240px|ایرانی بولیاں دی مورت جس وچ اسدیاں شاخاں وکھایاں گیاں نیں]]▼
[[فائل:Iranian-languages-map.jpg|thumb|240px|اجوکا ایرانی بولیاں دی پھیلاؤ]]▼
اوستائی دھرمگرنتھ دی بولی ہے اتے [[سنسکرت|ویدک سنسکرت ]] دے بہت قریب ہے ۔ [[ اویستا ]] اہورامزدا دے سیوک [[ پارسی | پارسی لوکاں ]] دی مذہبی کتاب ہے ۔ اسوچّ وکھ وکھ ویلےآں وچّ رچت اپاسنا اتے ارداس دے سوکت پائے جاندے ہن ۔ [[ رگوید ]] دی وانگ اویستا وی شُرتی پرمپرا(سنی سنائی روایت) اتے ہی منحصر سی اتے ایہہ پہلوی حرفاں وچّ [[ ساسانی سلطنت| ساسانی بادشاہاں ]] دے ویلے وچّ لیکھبندھّ کیتی گئی ۔ ودوان اسدے
وچکار ایرانی دے دو گروہ ہن :
===[[لہندیاں ایرانی بولیاں]]===
لہندی وچکارلی ایرانی نوں پہلوی کہندے ہن ۔ اس شبد دا تعلق پہلویک قبیلے توں سمجھیا جاندا ہے ۔ ایہہ [[ساسانی سلطنت]]( 226 ق م - 652 ء) دی راجبھاشا سی اتے اسوچّ لکھتی بہت سارے مذہبی اتے ہور گرنتھ ملدے ہن ۔ ایہناں دی لپی [[آرمینی لپی]] توں پربھوت اتے متاثر لگدی ہے ۔ وچکارلی ایرانی دیاں کئی بولیاں دے کتبے اتے کتبے کتاباں ہنے 50 - 60 سال پہلے ترفان ( [[
===[[چڑھدی ایرانی بولیاں]]===
جدید ایرانی بولیاں دی سبھتوں اہم بولی [[ فارسی ]] ہے ۔ ایہہ [[عربی لپی| عربی - فارسی لپی ]] وچّ لکھی جاندی ہے ۔ ایہہ [[ افغانستان ]] توں لے کے لہندے دے کافی وڈے جغرافیائی علاقے وچّ رہتل دی نمائندہ بولی ہے ۔ اسوچّ اٹھویں صدی عیسوی توں لے کے
▲لہندی وچکارلی ایرانی نوں پہلوی کہندے ہن ۔ اس شبد دا تعلق پہلویک قبیلے توں سمجھیا جاندا ہے ۔ ایہہ [[ساسانی سلطنت]]( 226 ق م - 652 ء) دی راجبھاشا سی اتے اسوچّ لکھتی بہت سارے مذہبی اتے ہور گرنتھ ملدے ہن ۔ ایہناں دی لپی [[آرمینی لپی]] توں پربھوت اتے متاثر لگدی ہے ۔ وچکارلی ایرانی دیاں کئی بولیاں دے کتبے اتے کتبے کتاباں ہنے 50 - 60 سال پہلے ترفان ( [[چرھدا ترکستان]] ) وچّ لبھیاں ہن ۔ ایہناں وچّ [[ پارتھیا | پارتھی بولی ]] الیکھنیی ہے ۔ وچکارلی فارسی وی اس گروپ دی ہے ۔ اسوچّ [[ساسانی سلطنت|ساسانی بادشاہاں]] دے کتبے ملدے ہن ۔ ایہی بولی پجند نام توں اویستی دھرم دیاں کتاباں لئی وی ورتوں وچّ آئی ہے ۔
▲لہندی وچکارلی ایرانی وچّ [[چڑھدا ترکستان|چڑھدے ترکستان]] وچّ لبھے ساہت دیاں بولیاں ہن ۔ ایہناں وچّ [ بخارا]] اتے [[ سمرقند ]] دے علاقے دی پرانی بولی[[ سوگدا | سوگدی ]] ہے جو ایشیا دے وچکارلا علاقے دی بولی رہی ہوویگی ۔ ایہہ [[ منگولیا ]] توں لے کے [ تبت ]] دے سرحدی علاقے تکّ پھیلی ہوئی سی ۔ اسوچّ [[ بودھ دھرم دیاں کتاباں ]] ( بوہتیاں [[ چینی بولی ]] توں ترجمہ ) , عیسائی دھرمگرنتھ ( سیرییائی بولی توں ترجمہ اتے اصل ) اتے منیچی گرنتھ ملدے ہن ۔ سبھتوں پرانے گرنتھاں دا ویلہ عیسوی چوتھی صدی ہووےگا ۔ سوگدی دے علاوہ اس گروپ دی دوجی اہم بولی خوتانی ہے ۔ اسنوں [[ساکا]] وی کہندے ہن ۔ اسوچّ بہت سارے دھرمگرنتھ اٹھویں توں 10ویں صدی عیسوی دے لکھے ہوئے ملے ہن ۔ ایہناں وچّ بہت سارے [[بدھ دھرم]] دے متعلق ہن ۔ لپی سبھ دی [[ براہمی لپی | براہمی ]] ہے اتے شبداولی وچّ [[ پراکرت ]] دے بہت سارے شبد ملدے ہن ۔
▲جدید ایرانی بولیاں دی سبھتوں اہم بولی [[ فارسی ]] ہے ۔ ایہہ [[عربی لپی| عربی - فارسی لپی ]] وچّ لکھی جاندی ہے ۔ ایہہ [[ افغانستان ]] توں لے کے لہندے دے کافی وڈے جغرافیائی علاقے وچّ رہتل دی نمائندہ بولی ہے ۔ اسوچّ اٹھویں صدی عیسوی توں لے کے ربی ساہت دا سرجن ہویا ہے ۔ بناوٹ دی نظر توں [[ پامیری بولیاں]] , کردی ، بلوچی اتے [[ پشتو ]] وی ایرانی ذیلی شاخ دے اندر ہن ۔ وسعت دی نظر توں ہند - ایرانی شاخ دی تنّ بولیاں نے بوہت اہمیت حاصل کیتی - [[ سنسکرت ]] , [[ پالی ]] اتے [[فارسی]] اتے ایہہ تنوں تہذیت اتے تمدن دیاں بولیاں رہیاں ۔
==ایرانی بولیاں دا ارتقاء==
ایرانی زباناں قدیم زمانے توں ہی دوحصےآں وچ ونڈیاں سن۔ اس دی وجہ [[ایران]] دے جغرافیائی حالات سی۔ جغرافیائی اعتبار نال ایران دوحصےآں وچ ونڈیا ہویا اے ، اک مشرقی تے دوسرا مغربی۔ جنہاں دے درمیان اک وسیع صحرا سی ۔ انہاں دوہاں وچکار کدی وی قریبی تعلقات پیدا نہ ہوسکے، لہذا انہاں دیاں بولیاں مختلف سن ۔ اک [[اوستا]] تے دوسری قدیم فارسی سی ۔ اوستا شمالی ایران دی اک شاخ سی تے قدیم فارسی جنوبی ایران دی۔ اوستا دے سب توں قدیم حصے ستویں صدی قبل مسیح دے نہیں ہو سکدے نیں۔[[ساسانی سلطنت| ساسانیاں دے راج ویلے]] وچ (پنچویں صدی عیسوی) اوستا دی اصل عبارت دی نویں سرےاوں ترتیب دتی گئی سی۔ ممکن ہے اس وچ اوس زمانے دے لب و لہجہ اس وچ عبارت ہون۔ قدیم فارسی ایران دی سرکاری زبان سی۔ اس وچ آریائی زبان دے بوہت سارے سبد پائے جاندے نیں۔ کیوںجے [[ہخامنشی سلطنت|ہخامنشیاں]] دی زبان آریائی سی۔
▲[[فائل:Iranian Family Tree v2.0.png|thumb|240px|ایرانی بولیاں دی مورت جس وچ اسدیاں شاخاں وکھایاں گیاں نیں]]
▲[[فائل:Iranian-languages-map.jpg|thumb|240px|اجوکا ایرانی بولیاں دی پھیلاؤ]]
==اوستا==
ایران کی قدیم زبان اوستا تھی۔ کیوں کہ زرتشت کی مذہبی کتاب اسی زبان میں لکھی گئی تھی، اس لئے اس کی نسبت سے اوستا کہلاتی ہے۔ بعض محْیقین کا خیال ہے کہ اوستا مادی عہد کی زبان تھی، اور قدیم فرنس اسی زبان سے نکلی ہے۔ اوستا کا رسم الخظ سامی سے ماخوذ ہے، لیکن قدیم فارسی کے برعکس دائیں سے بائیں لکھی جاتی تھی۔ ساسانیوں کے دور میں پانچویں صدی عیسویں اردشیر اربکان نے اوستائی زبان کو زندہ کرنے کی کوشش کی تھی۔ اس لئے یقین کیا جاسکتا ہے کے امتداد زمانہ سے اس میں تبدیلیاں واقع ہوئی ہوں گئیں۔ اوستا کے اندر گھاٹا کا حصہ ہے، وہ دوسروں سے مختلف ہے اور اس کی زبان بھی قدیم معلوم ہوتی ہے۔ اس سے بھی زبان میں تبدیلی کا ثبوت ملتا ہے۔ اگر غور کیا جائے تو گاتھائی زبان کی زبان کو سب سے قدیم اور مادی زبان کو اس سے ماخوذ سمجھاجائے گا۔
لیک ۴۷ –
==ہور ویکھو==
*[[ہند ایرانی بولیاں]]
*[[
==حوالے==
{{حوالے}}
| |||