"<span lang="ur">مشتری</span>[[ گٹھ:مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے ]]" دیاں دہرائیاں وچ وکھراپا

'''مشتری''' [[سورجی پربندھ]] دا سب توں وڈا [[پاندھی]] اے ایہ [[مریخ]] تے [[زحل]] دے وچکار اے ۔ ایس [[پاندھی]] دا [[سورج]] توں پینڈے ناپ نال پنجواں نمبر اے<ref>As of 2008, the largest known planet outside the Solar System is TrES-4.</ref>۔ ایہہ اک [[گیسی جن]] اے تے اسدا جوکھ [[سورج]] دے جوکھ دے اک ہزارویں حصے توں ماسہ جنا گھٹ اے ، پر اسدا وزن [[سورجی پربندھ]] دے دوجے سارے [[پاندھی]] دے کل وزن دا ڈھائی گنا اے ۔ مشتری دی [[زحل]] ، [[یورینس]] تے [[نیپچون]] دے نال [[گیسی جن]] دی پدھر چ رکھیا گیا اے ۔ مشتری اسمان تے چن تے وینس مگروں دسن والا تیجی وڈی شے اے۔

مشتری دا پرانے ویلےآں توں ای پتہ سی تے کئی رہتلاں چ ایہہ مذہبی ریتاں نال جڑیا ہویا سی ۔ [[رومی سلطنت|رومیاں]] نے اسنوں رومی دیوتا جوپیٹر دے ناں تے جوپیٹر دا ناں دتا۔

ہائیڈروجن تے ہیلیم مشتری دی بنتر دی پدھر بندے نیں۔ 3/4 ہائیڈروجن تے 1/4 ہیلیم نال بندا اے۔ایہدی پتھری گری وچ بھارے عنصر ہوسکدے نیں پر دوسرے گیسی جناں وانگوں ایہدی پدھر پینڈی نئیں۔ تیز چکر کٹن باجوں ایھدے ایکویٹر والے تھاں تھوڑے پھلے لکدے نیں۔ ایھدی اتلی پدھر وکھریاں لیٹی لیکاں تے پٹیاں وچ ونڈی دسدی اے ایہناں پٹیاں دیاں ولگناں تے طوفان بندے دسدے نیں۔ اک وڈا نتیجہ وڈا لال تبہ اے جیہڑا اک وڈا طوفان اے جیہڑا 17ویں صدی توں ٹیلیسکوپ نال ویکھیا گیا۔ مشتری دے دوالے اک تکڑا مقناطیسی ویڑہ تے ماڑا پاندھی چھلا اے۔ ایدے دوالے 67 چن نیں جناں وچوں 4 سب توں وڈے گلیلیو دے چن اچواندے نیں، ایہناں نوں گلیلیو نے 1610 وچ لبیا سی۔ گانیمیڈ ایہناں چناں وچوں سب توں وڈا اے جیدا قطر عطارد توں وی وڈا اے۔

مشتری دا سورج توں سب توں جوکھا پینڈا 816,520,800 کلومیٹر (5.458104 AU) تے گھٹ 740,573,600 کلومیٹر (4.950429 AU) اے۔ ایہدا سورج دوالے چکر 4,332.59 دناں یا 11.8 زمینی ورے یا 10,475.8 مشتری دے سورجی دناں دا اے۔

مشتری دے ہن تک 67 چند گنے جاچکے نیں تے ایہناں وچوں 51 دا قطر 10 کلومیٹر توں وی تھوڑا اے تے ایہ 1975 مگروں ای لبے گۓ نیں۔ چار سب توں وڈے چند [[گلیلیو دے چند]] وی اکھواندے نیں: [[یورپا (چند)]]، آئیو، [[گانیمید]] تے [[کالسٹو]]۔ ایہناں نوں پہلی واری 1610 وچ [[گلیلیو]] نے ویکھیا سی۔

مشتری گیس تے پانی سار نال بنیا اے۔ ایہ گیسی جناں وچ سب توں وڈھا اے تے سورجی پربندھ دے سارے پاندھیاں توں سب توں وڈا اے۔ ایکویٹر تے ایدھا قطر 142,984 کلومیٹر اے۔ مشتری دا اپرلا محول 88–92% ہائیڈروجن نال تے 8–12% ہیلیم نال بنیا اے۔ ہیلیم دا ماس ہائیڈروجن توں چارگنا اے تے ایس توں ہائیڈروجن 75% محول وچ تے ہیلیم 24٪ اے تے ریندے 1٪ تے دوجے عنصر نیں۔ مشتری دا اندر گھنا اے تے 71% ہائیڈروجن، 24% ہیلیم تے 4٪ دوجے عنصر نیں۔ محول وچ میتھین، پانی پاف، امنیا تے سلیکون دے کمپاؤنڈ نیں۔ ایدے تے کاربن، ایتھین، ہائیڈروجن سلفائیڈ، نیون، آکسیجن، فاسفائن تے سلفر دے نشان وی ملدے نیں۔ بنتر وچ سپیکٹروسکوپی نال ویکھو تے ایہ زحل نال رلدا اے پر دوسرے گیسی جناں یورینس تے نیپچون وج ہائیڈروجن تے ہیلیم چوکھی تھوڑی اے۔

مشتری دا ماس سورجی پربندھ دے ساریاں پاندھیاں توں 2.5 گنا چوکھا اے۔ ایھدا قطر زمین توں 11 گنا وڈا اے۔ مشتری دا حجم 1,321 زمیناں برابر اے پر ایہ 318 گنا بھاری اے۔ مشتری زمین توں چوکھا تھوڑا گھنا اے۔ مشتری دا رداس سورج دے رداس دا 1/10 اے<ref> Shu, Frank H. (1982). The physical universe: an introduction to astronomy. Series of books in astronomy (12th ed.). University Science Books. p. 426. ISBN 0-935702-05-9.</ref> تے ایہ سورج دے ماس دا 0.001 اے ایس باجوں دونويں اکو جنے گھنے نیں۔ سورج نوں 75 گنا ہور ماس والا ہونا پویگا تاں جے ایہدی ہائیڈروجن سڑے تے ایہ تارہ بنے۔ سب توں نکا لال تارہ مشتری چوں رداس وچ 30٪ وڈا اے۔ پر فیر وی مشتری جنی گرمی سورج توں لیندا اے اوس توں چوکھی کڈدا اے۔ ایس باجوں ایہ پاندھی ہر ورے 2 سینٹی میٹر سنگڑدا اے<ref> Guillot, T.; Stevenson, D. J.; Hubbard, W. B.; Saumon, D. (2004). "Chapter 3: The Interior of Jupiter". In Bagenal, F.; Dowling, T. E.; McKinnon, W. B. Jupiter: The Planet, Satellites and Magnetosphere. Cambridge University Press. ISBN 0-521-81808-7.</ref>۔ جدوں مشتری بنیا سی اوس ویلے چوکھا گرم سی تے ہن دے قطر توں دونا سی۔

مشتری تے سورجی پربندھ دا سب توں وڈا محول اے جیہڑا 5000 کلومیٹر تک جاندا اے۔ مشتری دی کوئی پدھر نئیں پر ایہ منیا گیا اے بے بتھے ایدے تے دباؤ 10 بار یا زمین توں دس گنا چوکھا۔ مشتری ہر ویلے امونیا دے بدلاں نال ڈھکیا ریندا اے ایہ بدل 50 کلومیٹر موٹا اے تے ایھدا تھلواں انگ موٹا تے اتلا انگ پتلا اے۔ بجلی دے لشکن توں ایہ لگدا اے جے امونیا دے بدلاں تھلے پانی دے بدلاں دی پتلی لیک وی ہے۔ ایہ زمین تے ہون والی گرج لشک توں 100 گنا ودھ ہویگی۔ پانی بدل ایہدے اندر توں نکلن والی گرمی توں اٹھدے نیں۔ مشتری دے اتے کھٹے تے بورے بدل اودوں بندے نیں جدوں ایہ سورج دے چانن نال ملدے نیں۔ مشتری دی پدھر تے دسن والا لال دھبہ اطل وچ اک طوان اے جیہڑا زمین توں وی وڈا اے تے ایدھے ایکویٹر توں 22 ڈگری تھلے اے۔ ایہ 1831 توں دس ریا اے۔ ایہ طوفان ایڈا وڈا اے جے زمین توں ٹیلیسکوپ توں دسدا اے۔ ایہ طوفان دوالے دی پدھر توں 8 کلومیٹر اپر تک اٹھدا اے۔ ایہ آنڈے ورگا طوفان سوئی توں الٹا کمدا اے تے 6 دن وچ چکر کٹدا اے۔

مشتری دے دوالے پتلے گیسی چکر نیں۔ ایہ چکر تؤڑ دے بنے دسدے نیں ناں کے زحل ورگے جیہڑے برف دے بنے نیں۔

مشتری دا [[مقناطیسی ویڑہ]] [[زمین]] توں 14 گنا اے ایہ ایکویٹر تے 4.2 [[گاس]] اے تے سراں تے 10–14 [[گاس]] تک اے۔ ایہ مقناطیسی ویہڑہ ایھدی گری دی پانی سار مقناطیسی دھاتی ٹور توں بندا اے۔ ایہ مقناطیسی ویہڑہ مشتری نوں سورجی چکھڑ توں بچاندا اے۔ مشتری دے چند ایس ویہڑے دی اوٹ وچ نیں۔

مشتری اسمان تے سورج چن تے وینس مگروں سب توں لشکدی شے اے، کدے مریخ مشتری توں ود لشکدا دسدا اے۔

مشتری کلا پاندھی اے جیدا سورج نال ماس دا گڑھ سورج توں باہر اے پانویں ایھدا رداس سورج دے رداس دا 7٪ اے۔ زمین توں مشتری دا اوسط پینڈا 778 ملین میل اے جد کے ایہ سورج دوالے اپنا چکر 11.86 زمینی وریاں وچ پورا کردا اے تے ایہ زحل دے چکر دا 2/5 بندا اے۔ مشتری دا چکاؤ 3.13° دا اے تے ایس باجو ایتھے زمین تے مریخ وانگوں موسم نہیں بندے۔ سورجی پربندھ دے پاندھیاں وچوں مشتری دی اپنے دوالے کمن دوڑ سب توں تیز اے۔ ایہ زمین دے 24 کینٹیاں دے مقابلے وچ 10 کینٹیاں توں وی تھوڑے چر وچ اپنے دواکے کم جاندی اے۔ ایس باجوں ایہ ایکویٹر توں سجیا لگدا اے. ایہدا قطر ایہدے سراں توں تھوڑا تے ایکویٹر تے جوکھا اے۔ سراں دے مقابلے وچ ایکویٹر دا قطر 9275 کلومیٹر لماں اے۔

مشتری دا لکھتاں وچ پہلی واری ناں بابلی تارہ گروواں نے 7ویں توں 8ویں صدی م پ وچ لیا۔ دوسری صدی دے تارہ گرو [[بطلیموس]] نے اپنی کتاب [[الماگست]] وچ مشتری دا سورج دے دوالے چکر 4332.38 زمینی دناں یا 11.86 ورے دسیا اے۔ 1610 وچ گلیلیو نے اپنی ٹیلیسکوپ نال مشتری دے جار چن : [[یورپا (چند)]]، آئیو، [[گانیمید]] تے [[کالسٹو]] ویکھے۔ گلیلیو نوں اسمان تے ایس ٹور وی دسی جس توں اوہنوں پتہ جلیا جے زمین ایس کائنات دا گڑھ نہیں تے اوہ کوپرنیکس دی سورج گڑھی سوج نوں منن لگ کیا۔ ایہ گل اوہنوں مزہبی عدالت اگے لے گئی۔

1660 دے دھاکے وچ کسینی نے اک نویں ٹیلیسکوپ نال رنگلے تبے تے پٹیاں ویکھیاں تے ایہ گل وی ویکھی جے پاندھی ایکویٹر توں سجیا ہویا اے تے سراں توں پدھرا اے۔ اوہنے ایدھا کمن ویلہ وی منیا۔

وڈا لال تبہ جیہڑا مشتری دے تھلویں پاسے اک دوراں دسدا انڈیورگا نشان اے پہلی واری یا 1664 وچ [[رابرٹ ہک]] نے یا فیر 1665 وچ [[گیونی کسینی]] نے ویکھیا۔ 1831 وچ جرمن تارہ گرو ہائینرش شوابے نے نے ایہدیاں پہلیاں ڈرائینگ بنایاں۔ 166 تے 1708 دے وشکار ایہ تبہ کئی واری گمیا۔ 1878 وچ ایہ بالکل صاف دسدیا۔ 1883 وچ ایہ ماڑا پے گیا تے 20ویں صدی دے مڈھ وچ وی ماڑا پیا۔ کسینی تے بوریلی نے مشتری دیاں چناں دے ٹرن نوں ودھا ول نال ناپیا تے ایہ دسیا جے کدوں ایہ مشترے دے مورے ہون گے تے کدوں پچھے۔ 1670 دے دھاکے وچ ایہ گل سامنے آئی جے جدوں مشتری زمین توں سورج دے دوجے پاسے کم کے جاندا اے تے ایہ کم 17 منٹ چر نال ہوندے نیں ۔ ایس توں [[اولے رومر]]، اک ڈینش تارہ گرو نے ایہ سوجیا جے ایہ فرق تاں آریا اے جے مشتری توں آنوالے چانن نوں چوکھا پینڈا کرا پے ریا اے۔ ایس فرق نوں ناپ کے [[اولے رومر]] نے چانن دی دوڑ ناپی۔

مشتری نوں ایدھی بہت وڈی کھچ تے اندرلے پربندھ دے نیڑے ہون باجوں سورجی پربندھ دا ویکیوم کلینر کیا جاندا اے۔ باہر توں آنوالے روڈے پہلے ایھدے اڑیکے چڑھدے نیں۔ ایہ سوچ سی جے باہری اسمانی روڑیاں تون اندرلے سورجی پربندھ نوں اپنی کھج نال ایہ بچاندا سی۔ 1997 دے اک سروے وچ تارہ گرو کسینی دی 1690 دے اک نقشے توں اک ٹاکرے دی دس ملی۔ 1979 وچ وائجر 1 نے اک اگ دے کولے نوں ویکھیا۔ جولائی 1994 وچ اک شے دے 20 ٹوٹے مشتری نال ٹکراۓ۔ 19 جولائی 2009 نوں اک ٹاکرے دی تھاں 216 ڈگری کھڑی لیک تے۔ ایہدے نال مشتری دے محول تے اک کالا نشان بن گیا۔ 3 جون 2010 نوں اسٹریلیا وچ اک شقین تارہ گرو اینتھونی ویسلے نے اک اگ دا گولا مشتری تے ویکھیا تے ایس نوں فیر فلپائن وچ اک ہور شقین تارہگرو نے وڈیو وچ لیاندا اے۔ ستمبر 2012 وج اک ہور اگ دے گولے دا پتہ چلیا۔

مشتری نوں پرانے ویلیاں توں ای وکھریاں رہتلاں وچ جانیاں اندا اے۔ ایہ رات ویلے ننگی اکھ نال دسدا سی تے شام ویلے جدوں سورج تھلے ہوے تے دس پیندا اے۔ مشتری بابلی رہتل وچ اوہناں دے دیوتا مردوک دا وکھالہ سی۔

[[Categoryگٹھ:سورجی پربندھ]]

[[Categoryگٹھ:سورج دے پاندھی]]

[[Categoryگٹھ:پاندھی]]