"<span lang="ur">لما امریکا</span>[[ گٹھ:مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے ]]" دیاں دہرائیاں وچ وکھراپا

|style="padding-right: 1em;" | 17,840,000 مربع کلومیٹر

'''دکھنی امریکہ''' [[دنیا]] دے لیندے ادھے انگ دے دکھنی یا تھلویں ادھے حصے وچ وسدے اک [[براعظم]] دا ناں اے۔ ایہ تھاں نال چوتھا سب توں وڈا [[براعظم]] (ایشیاء، افریقہ تے اتلے امریکہ مگروں) اے تے لوک گنتی نال پنجویں نمبر تے (ایشیاء، افریقہ، یورپ تے اتلے امریکہ مگروں) آندا اے۔ ایدے لیندے ول [[بحرالکاہل]]، چڑھدے تے اتر چڑھدے ول [[وڈا سمندر اوقیانوس]]، اتر وچ [[بحیرہ کیریبین]] تے [[اتلا امریکہ]] اے۔ ایدے وچ [[ارجنٹاین]]، [[بولیویا]]، [[برازیل]]، [[چلی]]، [[کولمبیا]]، [[ایکویڈار]]، گی آنا، [[پیراگوۓ]]، [[پیرو]]، [[سورینام]]، [[یوراگوۓ]] تے [[وینزویلا]] آندے نیں۔ [[فرانسیسی گیانا]] [[فرانس]] دا اک ضلع تے فاکلینڈ جزیرے [[برطانیہ]] دے نیں۔ [[اروبا]]، [[بونایر]] تے [[کراساؤ]] دے ڈچ جزیرے وی دکھنی امریکہ وچ گنے جاسکدے نیں۔

شبد امریکہ 1507 وچ نقشے بنان والے والدسیملر تے میٹتھیاس رنگمان نے اطالوی کھوجی امریگو وسپچی دے ناں تے رکھیا۔

[[پانامہ]] تے [[کولمبیا]] دے بارڈر تے ڈارین دا چھمب والا تھاں ایہنوں اتلے امریکہ توں وکھ کردا اے۔ کج لوک [[پانامہ نہر]] تے اتلا امریکہ مکا دیندے نیں۔<ref>Cohen, Saul Bernard. 2003. [http://books.google.com/books?id=QkMD8HKRlgoC&pg=PA141 "North and Middle America" (Ch. 5)]. ''Geopolitics of the World System'', ISBN 0847699072</ref> دکھنی امریکہ اتری دکھنی امریکہ دا دکھنی انگ اے۔ ایدھی تکونی مورت ایدا نکا سمندری کنڈ بناندی اے۔ جزیرے جیہڑے ایدے نال رلدے نیں اوہناں وچوں [[جزائر گالاپاگوس]] [[ایکویڈار]] دے؛ [[جزیرہ ایسٹر]]، [[روبنسن کروسو جزیرہ]] تے [[چلو جزیرہ جٹ]] [[چلی]] دے نیں۔ [[اگتھاں]]، [[ارجنٹاین]] تے [[چلی]] وشکار ونڈیا ہویا اے۔ فرنینڈو ڈی نورونہا، ٹرینیڈاڈ تے مارٹم واز تے سینٹ پیٹر تے سینٹ پال جزیرہ جٹ برازیل دے نیں۔ فالکلینڈ جزیرہ [[برطانیہ]] دا اے۔

دکھنی امریکہ وچ [[دنیا]] دی سب توں اچی [[چھمبر]] [[اینجل چھبر]] وینزویلا وچ اے؛ پانی ناپ نال دنیا دا سب توں وڈا دریا [[دریائے ایمیزون|ایمیزون]]؛ دنیا دا سب توں لماں پربت دھارا [[انڈیز]] جیدا سب توں اچا پہاڑ [[اکنکاگوا]] (6962 میٹر / 22841 فٹ) اے؛ [[صحرائے ایٹاکاما|ایٹاکاما]] دنیا دی سب توں سکی تھاں؛<ref>{{cite web|url=http://ngm.nationalgeographic.com/ngm/0308/feature3/|title=Parts of Chile's Atacama Desert haven't seen a drop of rain since recordkeeping began. Somehow, more than a million people squeeze life from this parched land|work= National Geographic Magazine|accessdate=2009-04-18}}</ref><ref>{{cite web|url=http://web.archive.org/web/20070202153149/http://www.extremescience.com/DriestPlace.htm |title=Driest Place &#124; Driest Desert Atacama Desert|publisher=Extremescience.com |date=2007-01-25 |accessdate=2009-04-18}}</ref><ref>{{cite journal|author=McKay, C. P.|date=May–June 2002|volume=14|page=30|title=Two dry for life: The Atacama Desert and Mars|issue=3|url=http://quest.nasa.gov/challenges/marsanalog/egypt/AtacamaAdAstra.pdf|journal=Ad Astra}}</ref> دنیا دا سب توں وڈا مینہ جنگل [[ایمیزون برساتی جنگل]]؛ دنیا دی سب توں اچی بپاو والی جھیل [[ٹائیٹاکا]] تے دنیا دے سب توں دکھن ول وسن والا پنڈ [[پورٹو ٹورو]] [[چلی]] دکھنی امریکہ وچ اے۔ [[سونا]]، [[چاندی]]، [[ٹن]]، [[تانبا]]، [[لوآ]] تے [[پٹرول]] دکھنی امریکہ چوں نکلن والیاں زمینی شیواں نیں۔ [[لاما]]، [[ایناکونڈا]]، [[پیرانہا]]، [[جیگوار]]، [[ویکونا]] تے [[ٹاپیر]] دکھنی امریکہ دے نویکلے جانور نیں۔

دکھنی امریکہ [[پرانا جیون ویلہ]] توں لے کے [[وشکارلہ ویلہ (جیالوجی)]] وچ [[افریقہ]] نال جڑیا ہویا سی۔ ایہ ایس توں 22 کروڑ 50 لکھ ورے پہلے جدوں تک ایہ [[پینجیہ]] اک وڈے براعظم دے انگ سن، وکھرا ہون لگیا۔ ایسے لئی ایدے تے افریقہ دے [[پتھری جاندار]] تے [[پڑی|پڑیاں]] اکو جۓ نیں۔

دکھنی امریکہ وچ انسان 15000 ورے پہلے روس ولوں جدوں ایہ برف نال الاسکا نال جڑیا ہویا سی اتلا امریکہ توں ہوندے ہوۓ پانامہ راہ اپڑے۔ ایتھے 9000 م پ ورے پہلے سکواش مرچ تے بی ایمیزون دے اتلے تھانوان ول بیجے وڈے گۓ۔ شکر قندی نوں کھان پین لئی ورتن دے پانڈیاں تے نشان 2000 م پ ورے پرانے نیں۔ 2000 م پ دے دوالے وائی بیجی والیاں رہتلاں انڈیز دے والے پونگریاں تے مچھیاں پھڑنا تے ایھدا کھان پین دا وڈا انگ ہون دا رواج وی پیا۔ [[لاما]]، [[ویکونا]]، [[گواناکو]] تے [[الپاکا]] نوں 3500 م پ ورے پہلے اتلے انڈیز دے دوالے سمان لدن، آن جان تے گوشت تے دد لی پالن دا رواج پیا۔<ref name="OBrienP-Oxford_Atlas"/>

1494 وچ دو یورپی دیساں [[سپین]] تے [[پرتگال]] نے پوپ دی صلآ نال ٹورڈیسلاس دی ٹریٹی راہیں یورپ توں باہر سار دیساں نوں آپس وچ ونڈ لیا۔ ایہ اک فرضی کھچی گئی لیک سی جیہڑی کیپ وردی دے لیندے ول اتر توں دکھن ول سی تے 370 توں 370 لیگ لیندے ول سی۔ ایس لیک دے لیندے پاسے دے تھاں سپین نوں دتے گۓ تے چڑھدے پاسے دے تھاں پرتگال نوں۔ ٹھیک ناپنا اوکھا سی تے ایس لئی پرتگالیاں نے برازیل وج جوکھا لیندے ول ودھدے گۓ۔

1530 مگروں ایس براعظم نوں پہلے سپین تے فیر پرتگال نے لٹیا۔ ایہناں ایس براعظم دی ہرشے تے مل ماریا تے آپس وج ونڈ لیا۔ دیسی لوکاں نوں ملوزوری دبادتا گیا۔

ایہ یورپی لوک اپنے نال ایسے یورپی روگ وی لیاۓ جیویں [[چیچک]]، [[نزلہ]]، خسرہ تے ٹائیفس نیں تے جنہاں دی کوئی دوائی ایہناں دیسی لوکاں کول نئیں سی۔ دیسی لوکاں نوں غلاماں وانگوں ورتیا گیا تے اوہناں کولوں کاناں وچ کم کراۓ گۓ۔ ایتھے دے لوکاں دی گنتی تھوڑی رہ گئی تے فیر [[افریقہ]] توں کم تے [[وائی بیجی]] لئی غلام لیاۓ گۓ۔ ہسپانوی لوکاں نے ایتھے اپنے مت رومن کیتھولک چرچ نوں تے اپنی بولی نوں ملوزوری چلایا۔ یورپی تے دیسی لوکاں دے ملن نال اک نویں نسل بندی اے جینو مسٹیزو کیا گیا۔ میکسیکو دی لوک گنتی دا چوکھا انگ مسٹیزو نیں۔ 2012 وچ کیتی گئی اک کھوج وج جیدے وج وائی کروموسوم ویکھے گۓ ایہ پتہ چلیا جے میکسیکو دی (~93%) لوک رلی ملی نسل دے نین تے (64.9%) دے پرکھ یورپی نیں۔ ایہناں مگروں دیسی (30.8%) تے کالے (4.2%) سن۔<ref name="Results of the study per state">[http://www.nature.com/jhg/journal/v57/n9/images/jhg201267f3.jpg Results of the study per state]</ref>۔ مڈھ وچ ماں دیس تے پیو یورپی ہوندا سی پر ازادی مگروں پیو دیسی تے ماں یورپی ہون دا رواج بنیا۔ یورپی لوکاں ایتھوں دے آرٹ نوں کافر کرکے مکادتا تے سونے چاندی دیاں بتیاں پگھلا کے یورپ لے گۓ۔ ہسپانوی تے پرتگالی ایتھے یورپی آرکیٹیکچر لے کے آۓ تے ایتھے دے شہر یورپ دے ای نمونے دے شہر لگدے نیں۔ یورپیان نے ایتھے پل، سڑکاں تے نالیاں جتھے ایہ گۓ بنایاں۔ بپار نال وی دکھنی امریکہ کوڑے ول نال یورپ نال تے اپس وج جوڑ دتا گیا۔ اوہ تھاں جیہڑے وکھرے تے پینڈے تے سن پرتگالی تے ہسپانوی بولی نے آپس وج جوڑ دتے۔

آئبیریا دے جزیریورگا تے نیپولین دے مل مارن باہجوں اوتھے اک لمی لڑائی دا مڈھ بجھیا جس نے دکھنی امریکہ دے سیاسی وکھالے ہمیشہ لئی پلٹ کے رکھ دتا۔ نپولین دے سپین تے پرتگال تے مل مارن (1807–1814) تے ایہناں دیساں دے دکھنی امریکہ وچ تھاں ازاد ہون لگ گۓ۔ نیپولین نے پہلے پرتگال تے ہلہ بولیا پر پرتگال دا شاہی ٹبر نس کے برازیل آگیا۔ نیپولین نے سپین تے ہلہ بولیا تے ایتھے دے بادشاہ نوں پھڑ لیا تے سپین وج اپنے بھرا جوزف نوں بادشاہ بنادتا پر سپین دے لوکاں ایس گل نون نہ منیا تے تھاں تھاں تے لوکاں اپنے بادشاہ دے ناں تے جنتا دے ناں نال سرکاراں بنادتیاں۔ اوہدیاں دکھنی امریکی کلونیاں وچ وی ایہو گل ٹر پئی پر اک فرق نال۔ ایتھے ایہ دوحصیاں وچ ونڈی گئی تے اک ونڈ دے لوک بادشاہ نال سن تے دوجے دیس پریمی سن جیہڑے اندردی ازادی منگ رۓ سن۔ جنتا دیس پریمی لوک نویاں سوچاں دے جانن وج سن۔ 5 ورے مگروں جدوں سپین وچ بادشاہ نون جت ہوئی تے اوہنے پرانے ول دے پینڈے بادشاہی رواج نون فیر لاکو کردتا۔ دکھنی امریکہ وچ [[سائیمن بولیور]] تے وینزویلا وچ تے جوس ڈی سان مارٹن نے ارجنٹائن وچ ہسپانوی راج نوں مکایا۔ مارٹن دکھن ولوں اک فوج بنا کے پیرو اپڑیا تے اتوں سائمن اپنی فوج لے کے آیا تے دوناں فوجوں نے رل کے سپین دی فوج نوں ایکویڈار وچ ہتھیار رکھواۓ۔ اینج دکھنی امریکہ وچ سپین دا راج مک گیا۔ 1822 وچ [[برازیل]]، پرتگال توں وکھرا ہویا۔

پرتگیزی (196,342,592 بولن والے ) نال دکھنی امریکی دی سب توں وڈی بولی اے۔ فیر ہسپانوی (193,243,411) آندی اے جیہڑی دیسی بولیاں نال کئی دیساں وچ اک سرکاری بولی اے۔ [[پرتگیزی]] [[برازیل]] دی؛ [[ڈچ]] [[سورینام]] دی؛ [[انگریزی]] [[گیآنا]] دی تے [[فرانسیسی]] [[فرانسیسی گیانا]] دی سرکاری بولی اے۔ دیسی بولیاں وچ [[کیوچوا]] بولی اے جیہڑی کئی دیساں وچ اے۔

! دیس دا ناں تے چنڈا</br />

! تھاں/مربع کلومیٹر</br />

! لوک گنتی</br />

! لوک سنگنی</br />

| align="right" | 12,173

| align="right" | 91,000

[[Categoryگٹھ:براعظم]]

[[Categoryگٹھ:جفرافیہ]]

[[Categoryگٹھ:جگ]]