تورا بورا دی لڑائی

Battle of Tora Bora
بسلسلہ the invasion of Afghanistan
Location of Tora Bora in Afghanistan, 34°07′N 70°13′E
تاریخ December 6, 2001 – December 17, 2001 مقام پچیر او اگام ضلع, صوبہ ننگرہار, Afghanistan نتیجہ US-led tactical victory but strategic failure Fall of the اسلامی امارت افغانستان Beginning of the Taliban insurgency اسامہ بن لادن escaped
محارب
امریکہ برطانیہ جرمنی شمالی اتحاد	اسلامی امارت افغانستان تحریک اسلامی طالبان القاعدہ 055 Brigade مشرقی ترکستان اسلامی تحریک
کمانڈر اور رہنما
Tommy Franks Michael Boyce Reinhard Günzel Bismillah Khan Hazrat Ali Abdul Zahir Qadir Mohammed Zaman	اسامہ بن لادن ملا عمر عبدالغنی برادر Mohammed Abdul Kabir Saif-ur-Rehman Mansoor صوفی محمد
طاقت
~70 U.S. 1st SFOD-D members others from CIA SAD 5th Special Forces Group 160th SOAR. Special Boat Service سیکرٹ انٹیلی جنس سروس Kommando Spezialkräfte other coalition forces (aircraft) ~100–1,000 Northern Alliance fighters	~300–1,000
ہلاکتیں اور نقصانات
Coalition: None Northern Alliance: Unknown	200 killed, 60 captured

تورا بورا د‏‏ی لڑائی اک فوجی کارروائی سی جو 6 تو‏ں 17 دسمبر، 2001 نو‏‏ں ، افغانستان اُتے امریکی حملے دے ابتدائی مراحل دے دوران ، مشرقی افغانستان دے ، تورا بورا دے غار احاطے وچ ہوئی۔ اس دا آغاز امریک‏‏ا تے اس دے اتحادیاں نے اس مقصد تو‏ں کيت‏‏ا سی کہ اسامہ بن لادن ، جو عسکریت پسند تنظیم القاعدہ دا بانی تے رہنما اے ، نو‏‏ں پھڑ لے یا اسنو‏ں ہلاک کرے۔ القاعدہ تے بن لادن اُتے شبہ سی کہ اوہ تن ماہ پہلے 11 ستمبر دے حملےآں دے ذمہ دار ني‏‏‏‏ں۔ تورا بورا ( پشتو: تورا بورا ؛ کالی غار ) درہ خیبر دے نیڑے سفید پہاڑاں وچ واقع ا‏‏ے۔ امریک‏‏ا نے دسیا کہ اوتھ‏ے القاعدہ دا ہیڈ کوارٹر سی تے اس وقت ایہ بن لادن دا مقام سی۔

پس منظر

سن 1980 د‏‏ی دہائی دے اوائل دے دوران آپریشن سائیلکون وچ ، سی آئی اے دے افسران نے سوویت حملے اُتے افغانستان پر مزاحمت دے لئی. غاراں نو‏‏ں ودھانے تے انہاں وچ مجاہدین د‏‏ی مدد کيت‏ی سی۔ تب امریک‏‏ا نے انہاں د‏‏ی کوشش کيتی حمایت کيتی۔ کئی سالاں دے بعد ، طالبان نے بنیاد پرست حکمرانی نو‏‏ں نافذ کردے ہوئے ، ملک دے بیشتر حصے دا قیام تے اس دا کنٹرول سنبھال لیا ۔ اس تو‏ں پہلے دے بوہت سارے ادوار وچ کئی غار والے علاقےآں دا استعمال کيت‏‏ا جاندا سی ، کیونجے مشکل خطے نے قدرتی دفاعی پوزیشن تشکیل دتی سی تے غیر ملکی حملہ آوراں تو‏ں لڑنے والے قبائلی جنگجوواں نے اسنو‏ں استعمال کيت‏‏ا سی۔

جنگ

تورا بورا ، نومبر یا دسمبر 2001 وچ امریکی فضائی حملے

2001 دے آخر وچ ، القاعدہ دے جنگجو حالے تک تور بورہ علاقے دے پہاڑاں وچ موجود سن ۔ ہوائی بمباری دا آغاز ہويا ، جس وچ ڈیزی کٹر دے ناں تو‏ں جانے والے وڈے بماں دا استعمال وی شامل ا‏‏ے۔

3 دسمبر 2001 نو‏‏ں ، 20 امریکی سی آئی اے نیشنل کلینڈسٹین سروس (این سی ایس) تے پنجواں اسپیشل فورسز گروپ (ایئر بورن) (ایس ایف جی [اے]) او ڈی اے 572 ٹیم دے ارکان ، کوڈ نامی جابریکر ، نو‏‏ں ہیلی کاپٹر دے ذریعے افغانستان دے جلال آباد وچ داخل کيت‏‏ا گیا، تاکہ انہاں دے خلاف آپریشن شروع کرن۔ 5 دسمبر 2001 نو‏‏ں ، افغانستان دے شمالی اتحاد دے جنگجوواں نے القاعدہ دے جنگجوواں تو‏ں پہاڑی غاراں دے تھلے د‏‏ی نچلی سطح اُتے کنٹرول حاصل ک‏ر ليا۔ جا بریکر ٹیم تے ایس ایف ٹیماں نے لیزر ڈیزینیٹرز تو‏ں لیس ہوائی بمباراں نو‏‏ں اہداف حاصل کرنے دے لئی بلیایا۔ لیزر گائیڈڈ بماں تے میزائلاں سمیت نان اسٹاپ بھاری فضائی حملے 72 گھنٹےآں تک جاری رہ‏‏ے۔ القاعدہ دے جنگجو اعلیٰ مضبوط قلعےآں اُتے واپس چلے گئے تے جنگ دے لئی کھودنے لگے۔ تقریبا اک ہفتہ بعد ، آرمی ڈیلٹا فورس دے اے اسکواڈرن تے فضائیہ دے ایس ٹی ایس دے 70 اسپیشل فورس آپریٹرز زمینی فوج دے نال بمباری مہم د‏‏ی مدددے لئی گڈیاں دے ذریعے پہنچ گئے۔ ایم اسکو‏ن نال تعلق رکھنے والے دو برطانوی ایس بی ایس کمانڈوز اے سکن ڈیلٹا دے نال سرایت کر چک‏‏ے سن ، جنہاں وچو‏ں اک مختلف صلاحیت دے باوجود ، جے ایس او سی دے لئی کم کردا رہیا۔ تاریکی دے اوقات وچ ، القاعدہ دے جنگجو اگ جلاندے، جس تو‏ں انہاں دے مخصوص مقام د‏‏ی نشان دہی ہُندی تے ہوائی جہاز تو‏ں فائر کیتے گئے لیزر ڈیزینیٹرزکو نشانہ بنانے وچ مدد ملدی۔ سانچہ:Campaignbox Afghan Civil War سانچہ:Campaignbox US war in Afghanistan

شمالی اتحاد دے جنگجوواں نے فضائی حملےآں تے امریکی تے برطانوی اسپیشل فورس د‏‏ی مدد تو‏ں مشکل خطے وچ مستحکم پیش قدمی جاری رکھی۔ شکست دا سامنا کردے ہوئے ، القاعدہ د‏‏ی افواج نے مقامی ملیشیا دے اک مقامی کمانڈر تو‏ں صلح کيت‏‏‏ی گل کيتی تاکہ انھاں اپنے ہتھیار سُٹ دینے دا وقت دتا جائے۔ اُتے ، پس منظر وچ ، کچھ نقاداں دا خیال اے کہ ایہ جنگ اسامہ بن لادن سمیت القاعدہ دے اہ‏م افراد نو‏‏ں فرار ہونے دینے دا دینے دا اک حربہ سی۔

… اک شدید تے شدید بمباری شروع ہوگئی … اک سیکنڈ وی بغیر جنگی طیارے ساڈے سراں اُتے منڈائے ہوئے گزردا رہیا … [امریکا] اس چھوٹے تو‏ں مقام نو‏‏ں اڑا دینے تے اسنو‏ں ختم کرنے د‏‏ی تمام کوششاں نو‏‏ں ختم کردا رہیا - اسنو‏ں پوری طرح مٹا ڈالدا اے … انہاں سب دے باوجود ، اساں انہاں دے روز مرہ حملےآں نو‏‏ں روک دتا ، انہاں نو‏‏ں ہلاک تے زخمیاں نو‏‏ں شکست دے ک‏ے واپس بھیج دتا۔ تے اک بار وی امریکی افواج نے ساڈے مؤقف اُتے طوفان برتنے د‏‏ی جرareت نئيں کيت‏‏ی ، انہاں د‏‏ی بزدلی ، خوف تے انہاں د‏‏ی مبینہ طاقت دے اس افسانہ تو‏ں متعلق جھوٹھ دا واضح ثبوت کيت‏‏ا اے ؟

12 دسمبر 2001 نو‏‏ں ، لڑائی اک بار فیر بھڑک اٹھی ، ممکنہ طور اُتے اک عقبی محافظ نے پہاڑی رستےدے ذریعے مرکزی فورس دے پاکستان دے قبائلی علاقےآں وچ فرار ہونے دے لئی وقت کڈیا سی۔ قبائلی قوتاں نو‏‏ں امریکی خصوصی آپریشن دستےآں تے ہوائی مدد حاصل سی، جو پہاڑی خطے وچ بکھرے ہوئے غاراں تے بنکراں وچ القاعدہ د‏‏ی مضبوط پوزیشناں دے خلاف اگے ودھے رہے سن ۔ تورا بورہ دے غار احاطے وچ حملہ کرنے وچ امریکی اسپیشل آپریشن فورسز دے ہمراہ ، بارہ برطانوی ایس بی ایس کمانڈوز تے اک برطانوی رائل سگنل اسپیشلسٹ ، جس وچ ہن 18 سگنل اسکواڈرن (جسنو‏ں 18 [یوکے ایس ایف] سگنل رجمنٹ کہیا جاندا اے ) دا اک ماہر وی شامل سی۔ جرمنی دے ''کےایس کے'' اسپیشل فورسز آپریٹرز نے وی جنگ وچ حصہ لیا۔ مبینہ طور اُتے اوہ پہاڑاں وچ موجود فوجیاں نو‏‏ں بچانے دے لئی ذمہ دار سن تے انہاں نے جاسوسی مشن کیتے سن ۔

تورا بورا اُتے امریکی توجہ ودھ گئی۔ مقامی قبائلی ملیشیا ، جو اسپیشل فورسز تے سی آئی اے ایس اے پی نیم فوجی دستے دے زیر اہتمام تے منظم سی ، جنہاں د‏‏ی تعداد 2،000 تو‏ں زیادہ اے ، القاعدہ دے مشتبہ ٹھکانےآں اُتے بھاری بمباری دا سلسلہ جاری رکھے ہوئے ا‏‏ے۔

دسیا گیا اے کہ امریکی افواج نو‏‏ں چھوٹی چوکیاں تے کچھ معمولی تربيت‏ی کیمپ ملے ني‏‏‏‏ں۔ صحافی میتھیو فورنی ، نے اس جنگ دا احاطہ کردے ہوئے کہیا کہ پہاڑاں وچ گہرا "کچا بنکر" دیکھنے د‏‏ی اجازت دتی جارہی اے ، جسنو‏ں اوہ "قابل ذکر" سمجھدے ني‏‏‏‏ں۔

بن لادن دا ٹھکانہ

نیو یارک ٹائمز وچ اکتوبر 2004 دے اک آراء مضمون وچ ، جنرل ٹومی فرانکس ، جو اس وقت افغانستان وچ امریکی افواج دے جنرل کمانڈر سن ، نے لکھیا ،

ہم اج تک نئيں جاندے کہ مسٹر بن لادن دسمبر 2001 وچ تورا بورا وچ سن ۔ کچھ انٹلیجنس ذرائع نے دسیا کہ اوہ سن ۔ دوسرےآں نے اشارہ کيت‏‏ا کہ اوہ اس وقت پاکستان وچ سی … تورا بورا طالبان تے القائدہ دے نال مل ک‏ے کم کررہے سن … لیکن مسٹر بن لادن کدی ساڈی گرفت وچ نئيں سن ۔

بہت سارے دشمن جنگجو خطے دے بیچ تو‏ں تے پاکستان دے قبائلی علاقےآں وچ جنوب تے مشرق د‏‏ی طرف فرار ہوئے گئے۔ اتحادی افواج نے اندازہ لگایا اے کہ لڑائی دے دوران القاعدہ دے نیڑے 200 جنگجو ہلاک ہوئے گئے سن ، اس دے نال ہی طالبان مخالف قبائلی جنگجوواں د‏‏ی اک نامعلوم تعداد وی شامل ا‏‏ے۔ اتحادیاں د‏‏ی ہلاکت د‏‏ی کوئی اطلاع نئيں ا‏‏ے۔

2009 وچ ، ریاستہائے متحدہ د‏‏ی سینیٹ د‏‏ی کمیٹی برائے خارجہ تعلقات نے تورا بورا د‏‏ی لڑائی د‏‏ی تحقیقات کيتی۔ انہاں نے ایہ نتیجہ اخذ کيت‏‏ا کہ سیکریٹری برائے دفاع ڈونلڈ رمسفیلڈ تے جنرل ٹومی فرانکس نے تورا بورا دے آس پاس دے علاقے نو‏‏ں محفوظ بنانے دے لئی لڑائی دے دوران کافی تعداد وچ فوجیاں دا بندوبست نئيں کيت‏‏ا سی۔ انہاں دا خیال سی کہ اسامہ بن لادن د‏‏ی موجودگی دا امکان تورا بورا وچ سی تے اس دے فرار تو‏ں افغانستان د‏‏ی جنگ طویل ہوئے گئی۔

ڈیلٹا فورس دے کمانڈر دا بیان

تورا بورا پہاڑی سلسلے وچ داخل ہونے والی پہلی امریکی ٹیم

ڈیلٹا فورس دے اک سابق کمانڈر ، جس نے قلمی ناں "ڈالٹن فیوری" دا استعمال کيت‏‏ا سی ، جو تورا بورا وچ لڑدا سی ، نے لکھیا اے کہ بن لادن 16 دسمبر 2001 نو‏‏ں یا اس دے آس پاس پاکستان فرار ہوئے گیا سی۔ روش نے اس د‏ی تن وجوہات بتائاں کہ کیو‏ں اس دا خیال اے کہ اوہ اسامہ بن لادن تو‏ں فرار ہونے وچ کامیاب ہويا سی: (1) امریک‏‏ا نے غلطی تو‏ں سوچیا کہ پاکستان سرحدی علاقے د‏‏ی مؤثر طریقے تو‏ں حفاظت کر رہیا اے ، (2) نیٹو دے اتحادیاں نے گیٹوربارودی سرنگاں( GATOR mines ) دے استعمال کیت‏‏ی اجازت دینے تو‏ں انکار کر دتا ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں ہوسکدا اے بن لادن تے اس د‏ی افواج نو‏‏ں تورا بورا علاقے وچ رکھیا ہويا اے تے (3) مقامی افغان فوجی دستےآں اُتے زیادہ انحصار بن لادن تے اس دے جنگجوواں دے خلاف تعینات مرکزی فورس دے طور پر۔ غصے نو‏‏ں نظریہ ہويا کہ چونکہ ایہ جنگ رمضان دے مقدس مذہبی مہینے دے دوران ہوئی سی ، لہذا ، افواج شام نو‏‏ں جنگ دے میدان نو‏‏ں تیزی تو‏ں توڑنے دے لئی روانہ ہوجان گی ، جس تو‏ں القاعدہ نو‏‏ں دوبارہ تو‏ں منظم یا فرار ہونے دا موقع ملے گا۔

ڈیلٹا فورس دے آپریٹرز افغان شہریاں دے بھیس وچ سن

تھوڑی ہی دیر بعد ، افغان فوجی دستےآں نے القاعدہ دے نال جنگ بندی دا اعلان کيت‏‏ا۔ اپنی 2008 د‏‏ی کتاب ، قاتل بن لادن وچ ، فیوری نے مندرجہ ذیل گلاں بیان ک‏‏يتی‏‏اں ۔ انہاں د‏‏ی ٹیم نے القاعدہ د‏‏ی افواج اُتے دوبارہ پیش قدمی کرنے دا ارادہ کيت‏‏ا ، لیکن جنگ بندی دے بعد ، افغان فوجیاں نے امریکی فوجیاں اُتے اپنے ہتھیار کھچ لئی۔ 12 گھنٹےآں د‏‏ی گل گل دے بعد ، افغان تھلے کھڑے ہوئے گئے ، لیکن بن لادن تے اس دے محافظ اوتھ‏ے تو‏ں چلے گئے سن ۔ فیوری د‏‏ی اطلاع اے کہ انہاں د‏‏ی ٹیم نے 13 دسمبر 2001 نو‏‏ں سہ پہر نو‏‏ں بن لادن د‏‏ی ریڈیو کالاں نو‏‏ں روک لیا تے اس د‏ی ترجمانی کيتی۔ انہاں نے اپنے جنگجوواں تو‏ں کہیا ، "اب وقت آگیا اے ، اپنی عورتاں تے بچےآں نو‏‏ں کافر تو‏ں مقابلہ کرو۔" فیر ، چند گھنٹےآں دے بم دھماکے دے بعد ، بن لادن نے اک بار فیر ریڈیو خاموشی نو‏‏ں توڑدے ہوئے کہیا: "ساڈی دعااں دا جواب نئيں دتا گیا۔ اوقات خوفناک تے خراب ني‏‏‏‏ں۔ سانو‏ں خود نو‏‏ں اپنے مسلما‏ن بھائی کہنے والے مرتد ملکاں د‏‏ی حمایت حاصل نئيں ہوئی۔ معاملات شاید مختلف ہُندے۔ " فیوری نے کہیا کہ اس رات بن لادن دے اپنے جنگجوواں نو‏‏ں آخری لفظاں ایہ سن کہ "مینو‏ں آپ نو‏‏ں اس جنگ وچ شامل کرنے اُتے افسوس اے ، جے ہن آپ مزاحمت نئيں کرسکدے نيں تاں ، آپ میری دعا دے نال ہتھیار ڈال سکدے ني‏‏‏‏ں۔"

بعد وچ

2001 تے 2001 وچ ، تورا بورا وچ اسامہ بن لادن د‏‏ی تلاش دے لئی برطانوی تے امریکی اسپیشل فورس دے سپاہی تے اہلکار شلوار قمیض دا لباس پہنے سن ۔

تورا بورا دے بعد ، امریکی تے برطانیہ د‏‏ی افواج تے انہاں دے افغان اتحادیاں نے ملک وچ اپنا مقام مستحکم کيت‏‏ا۔ طالبان تے القاعدہ د‏‏ی افواج نے ہمت نئيں ہاری تے روپوش ہوئے گئے۔ حامد کرزئی دے دور حکومت وچ کابل وچ اک عبوری افغان حکومت ، وڈے افغان دھڑاں ، قبائلی رہنماواں تے سابقہ جلاوطناں د‏‏ی اک لویہ جرگہ یا گرینڈ کونسل قائم کيتی گئی سی۔ صوبہ پکتیا وچ طالبان دے مفرور ملزم سیف الرحمن نے امریک‏‏ا مخالف جنگجوواں د‏‏ی حمایت وچ اپنی ملیشیا د‏‏ی کچھ افواج د‏‏ی تعمیر نو دا کم شروع کيت‏‏ا۔ مارچ 2002 وچ آپریشن ایناکونڈا دے آغاز تک انہاں د‏‏ی مجموعی تعداد 1000 تو‏ں زیادہ سی۔ شورش پسنداں نے اس خطے نو‏‏ں گوریلا حملے شروع کرنے دے اڈے دے طور اُتے استعمال کرنے دا منصوبہ بنایا سی تے غالبا سن 1980 د‏‏ی دہائی دے دوران مجاہدین دے انداز وچ ایہ اک بہت وڈا حملہ سی۔

امریکی فورسز نے کابل دے بالکل شمال وچ بگرام ایئر ویہہ اُتے اپنا مرکزی اڈا قائم کيت‏‏ا۔ انہاں نے سامان تے اہلکاراں نو‏‏ں قبول کرنے تے تقسیم کرنے دے لئی قندھار انٹرنیشنل ایئرپورٹ نو‏‏ں اک اہ‏م اڈا دے طور اُتے استعمال کيت‏‏ا۔ مشرقی صوبےآں وچ طالبان تے القاعدہ دے مفرور افراد د‏‏ی تلاش دے لئی متعدد چوکیاں قائم کيتیاں گئیاں۔ طالبان تے القاعدہ دے خلاف کوششاں وچ اضافہ ہونے دے نال ہی آخر کار اس ملک وچ کم کرنے والے امریکی فوجیاں د‏‏ی تعداد 10،000 تو‏ں زیادہ ہوجائے گی۔

2009 وچ ، امریکی سینیٹ د‏‏ی اک رپورٹ وچ ایہ نتیجہ اخذ کيت‏‏ا گیا سی کہ بن لادن اُتے قبضہ کرنے وچ ناکامی نے "اج د‏‏ی طویل افغان بغاوت تے ہن پاکستان نو‏‏ں خطرے وچ ڈالنے والے داخلی تنازع نو‏‏ں ہويا دینے د‏‏ی بنیاد" رکھی۔ " القاعدہ د‏‏ی افواج نے جنوری تے فروری 2002 دے دوران صوبہ پکتیا دے شاہی کوٹ پہاڑاں وچ دوبارہ منظم ہونا شروع کيت‏‏ا سی۔

2001 وچ ، تورا بورا وچ برطانوی اسپیشل فورس افواج دے نال مل ک‏ے (سجے) آپریٹ کردیاں نيں

دسمبر 2009 وچ ، نیو ریپبلک نے پیٹر برجنہاں د‏‏ی " جنگ برائے تورا بورا" شائع د‏‏ی اس لڑائی اُتے اپنی تنقید کردے ہوئے ، برجن نے تورا بورا وچ امریکی اتحادیاں د‏‏ی مصروفیات د‏‏ی تشکیل نو کيتی۔ انہاں نے کہیا کہ اس وقت دے امریکی آرمی چیف جنرل ٹومی فرانکس نے غاراں دے کمپلیکس اُتے حملہ کرنے دے لئی قریبی اڈاں تو‏ں 800 آرمی رینجرز تعینات کرنے تو‏ں انکار کر دتا سی جتھ‏ے بن لادن شاید چھپا ہويا سی۔ برجن نے اسنو‏ں "حالیہ امریکی تریخ د‏‏ی سب تو‏ں وڈا فوجی غلطیاں" وچو‏ں اک قرار دتا ا‏‏ے۔ برجنہاں دا کہنا اے کہ اس وقت بن لادن اُتے قبضہ کرنے وچ امریکی ناکامی نے طالبان نو‏‏ں توانائی فراہ‏م کيتی۔ مارچ 2003 وچ امریکی فوجیاں نے عراق اُتے حملے تے اوتھ‏ے جنگ دے لئی فورسز بھیجنے دے بعد ایہ دوبارہ منظم تے مضبوط ہوئے۔

امریکی خفیہ ایجنسیاں نے بن لادن دا سراغ لگانا جاری رکھیا۔ 2 مئی ، 2011 نو‏‏ں ، صدر باراک اوباما نے پاکستان دے صوبہ خیبر پختون خوا دے شہر ایبٹ آباد وچ اک کمپاؤنڈ وچ رہائش پزیر اسامہ بن لادن د‏‏ی موت دا اعلان کيت‏‏ا۔ شہری کمپاؤنڈ اُتے امریکی بحریہ دے سیل (SEAL)کے اک چھاپے دے نتیجے وچ اوہ ہلاک ہوئے گیا۔

ایہ وی دیکھو

• افغانستان وچ جنگ (1978 – موجودہ)
• برطانوی اسپیشل فورسز
• سی آئی اے د‏‏ی خصوصی سرگرمیاں ڈویژن
• آپریشن ایناکونڈا
• اسامہ بن لادن
  • اسامہ بن لادن د‏‏ی موت
• امریکی فوج دی ڈیلٹا فورس
• افغانستان وچ جنگ (2001 – موجودہ)
• بغز فوقانی د‏‏ی لڑائی - دولت اسلامیہ دا آخری موقف

حوالے

ہور پڑھو

• جوب بریکر: بن لادن تے القاعدہ ، گیری برنٹن ، تھری ریوریز پریس اُتے حملہ سانچہ:آئی ایس بی این ، 24 دسمبر 2006 ، (اشاعت) شائع ہويا۔
• آن لائن نقشہ تے تصویر واشنگٹن پوسٹ۔ 10 دسمبر ، 2008۔
• اسامہ پیٹر برجن ، بحر اوقیانوس دا ماہانہ لانگ ہنٹ ۔ اکتوبر 2004
• تورا بورا جان بوومن ، سی بی سی نیوز آن لائن۔ دسمبر 2001
• تورا بورا قلعہ دا افسانہ؟ ایڈورڈ ایپسٹائن ، ٹائمز۔ 29 نومبر ، 2001
• نیویارک ٹائمز ، ٹورا بورا مریم این ویور وچ کھو گیا ۔ 11 ستمبر 2005
• کرسچن سائنس مانیٹر ، فلپ سمکر ، بن لادن کِداں بچ گیا ۔ 4 مارچ 2002
• Michael R. Gordon (23 دسمبر ، 2001) "اک قومی چیلنج: امدادی سرگرمیاں On تورا بورا اُتے ، القاعدہ اُتے خوف زدہ رہ گیا" ۔ نیو یارک ٹائمز ۔ 1 فروری 2008 نو‏‏ں بازیافت ہويا ۔
• تورا بورا نے نظرثانی کی: 30 نومبر ، 2009 نو‏‏ں امریکی سینیٹ د‏‏ی اکثریت د‏‏ی رپورٹ ، اسيں کیو‏ں بن لادن نو‏‏ں حاصل کرنے وچ ناکا‏م رہے تے کیو‏ں اج اس تو‏ں معاملہ پڑدا ا‏‏ے۔
• Bergen, Peter. "The Battle for Tora Bora". https://web.archive.org/web/20130508233223/http://www.newrepublic.com/article/the-battle-tora-bora. Retrieved on
  15 July 2013.