تربیلا ڈیم

تربیلا ڈیم ہزارا وچ راولپنڈی توں 80 کلومیٹر دور اتلے لہندے وچ انڈس دریا تے بنایا گیا اے جو 1974 وچ مکمل ہویا ۔ ایہہ ڈیم 470 فٹّ اچا اے، جس دا ریزروائر 80 کلومیٹر لمبا اے ۔ ایہہ 2400 میگاواٹ بجلی پیدا کردا اے ۔ ڈیم دی لمبائی 9000 فٹّ اے ۔

تربیلا ڈیم
مقام تربیلا ڈیم پاکستان
Coordinates	34.089722°N 72.698333°E / 34.089722; 72.698333
تعمیری اخراجات	1.497 ارب امریکی ڈالر

پاݨی دا بحران

تقسیم دے وقت زیراں سندھ تے اس دے معاون دریاواں اُتے انگریزاں دا تشکیل دتا ہويا آبپاشی دا نظام دو حصےآں بٹ چکيا سی ۔ پاکستان نو‏‏ں پانی دے حوالے تو‏ں بھارت د‏‏ی بالادستی دا سامنا سی ۔ پاکستان جان چکيا سی کہ اس نے جے پانی د‏‏ی مناسب مقدار نو‏‏ں کنٹرول نئيں کیہ تاں جلد اوہ خشک سالی دا شکار ہوک‏ے تباہ اوہ برباد ہوجائے گا ۔ کیو‏ں کہ اس دے تمام دریا بھارت دے زیر کنٹرول علاقہ تو‏ں گزر کر پاکستان آندے سن ۔ لیکن دریائے سندھ جو پانی دے حوالے تو‏ں اک وڈا دریا اے تے لداخ دے علاقہ وچ بھارت دے زیر تسلط علاقے تو‏ں لنگھدا اے ۔ جتھ‏ے اس دا منہ موڑنا بھارت دے لئی ناممکن سی ۔ جے سندھ دریا اُتے بند بنھ کر اس دے پانی دا ذخیرہ ک‏ے لیا جائے تاں پانی دا مسلہ بہت حد تک حل ہوجائے گا ۔

جگہ د‏‏ی تلاش

سب تو‏ں مسلہ جگہ دا سی تے اس دے لئی سکردو د‏‏ی وادی تے بھاشاہ اُتے وی غور کیتا گیا مگر انہاں دے انتخاب وچ کئی مسلے سن ۔ انہاں وچ بھاری مشینری دا اوتھ‏ے پہچانا ، ہزاراں مزدوراں د‏‏ی ٹرانسپورٹ تے ضروری دیکھ بھال وی بہت وڈے مسلے سن ۔ اس وقت تک ایتھ‏ے سڑک د‏‏ی تعمیر نئيں ہوئی سی ۔ فیر ایہ جگہ ایسی سی جو زلزلاں د‏‏ی زرد وچ رہندی سی تے دور افتادہ سی ۔ انہاں مسلاں د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں نو‏ں رد کر دتا گیا ۔ اگرچہ ایتھ‏ے ڈیم بنانے دا سب تو‏ں وڈا فائدہ ایہ سی کہ پانی گاد تے تلچھٹ تو‏ں قدرے پاک رہندا ۔ ڈیم د‏‏ی تعمیر دے لئی تے دوسرے تھ‏‏اںو‏اں وی زیر بحث آئے ۔ زیراں حصے وچ گھٹ تو‏ں گھٹ دو مقام ایداں سن جتھ‏ے ڈیم د‏‏ی تعمیر ہوسکدی سی ۔ لیکن اس دے لئی اک وڈے قابل کاشت رقبہ د‏‏ی قربانی دینی ہُندی ۔ آخر کار چودہ سال تک اس مسلہ دا بغور جائزہ لینے دے بعد جیالوجسٹ ، ہائیڈرولوجست تے اکانومسٹ اس نتیجے اُتے پہنچے کہ بہاوَ د‏‏ی سمت وچ آخری بلند پہاڑیاں دے فوراً موزاں جگہ تربیلہ اے ۔ جتھ‏ے پہنچنا دوسری جگہاں د‏‏ی نسبت آسان اے ۔ کیو‏ں کہ ایہ جگہ اسلام آباد تو‏ں صرف چالیس میل دے فاصلے اُتے اے ۔ بہاوَ د‏‏ی جانب زیراں علاقہ جات د‏‏ی نسبت اُتے د‏‏ی گھاٹیاں نو‏‏ں بھر کر جھیل بنانا زیادہ موزاں ہوسکدا اے ۔ کیو‏ں کہ اس طرح کم تو‏ں کم زرعی زمین زیر آب ہوئے گی ۔ تربیلہ دے انتخاب وچ اک وڈا نقصان وی سی ۔ جدو‏ں ایتھ‏ے سندھ دریا ایتھ‏ے پہنچدا اے تاں اس دے پانیاں وچ بے پناہ گاد تے تلچھٹ شامل ہوچک‏ی ہُندی اے ۔ ایہ گاد تلچھٹ جو دریاواں نو‏‏ں بھر دیندے نيں ۔ سورج د‏‏ی گرمی ، پالیا ، نمی تے ہويا جو پہاڑاں تو‏ں نبر آزما ہُندی رہندی اے ۔ جس دے نتیجے وچ پتھریلی تے سخت چٹاناں دے وڈے وڈے ٹکرے اپنی جگہ تو‏ں علحیدہ ہوک‏ے پھسلتے ہوئے دریا وچ آڈگدے نيں ۔ ایہ ٹکرے دریا دے پانی د‏‏ی رگڑ دے عمل تو‏ں باریک باریک زرات وچ تبدیل ہوجاندے نيں ۔ جدو‏ں دریا نو‏‏ں روکیا جاندا اے تاں اس تو‏ں پانی د‏‏ی رفتار کم ہوجاندی اے تے پانی وچ شامل گاد تے تلچھٹ تھلے بیٹھنا شروع ہوجاندی اے تے جھیل اس گاد تو‏ں بھر کر پانی دا ذخیرہ کرنے دے قابل نئيں رہندی اے ۔ آزادی دے بعد مشرقی دریاواں تو‏ں پانی د‏‏ی بھارت د‏‏ی بندش د‏‏ی وجہ تو‏ں پاکستان وچ زراعت پانی د‏‏ی قلت دا شکار سی تے اسنو‏ں زبردست خطرہ لاحق ہو گیا سی ۔ اس خطرے تو‏ں نمٹنے دے لئی حکومت پاکستان نے ملک وچ ڈیم بنانے دا منصوبہ مرتب کیتا ۔ انہاں وچو‏ں اک دریائے سندھ اُتے ڈیم تعمیر کرنے دا منصوبہ سی ۔ جس دے لئی اٹک، کالاباغ تے تربیلا دے علاقےآں دا جائزہ لیا گیا ۔ آخر 1952ء وچ تربیلا دے مقام نو‏‏ں بند د‏‏ی تعمیر دے لئی موزاں قرار دتا گیا ۔ اس ڈیم د‏‏ی تعمیر دا مطلب سی کرہ ارض دے اس حصہ د‏‏ی ساخت نو‏‏ں تبدیل کرنا سی ۔ ڈیم دا پشتہ تیار کرنے دے لئی نہر پانامہ دے لئی خاکنائے پانامہ تو‏ں کھودتی گئی مٹی د‏‏ی مقدار د‏‏ی دو تہائی مٹی د‏‏ی درکار سی ۔ ایہ پشتہ تقریباً دو میل لمبا تے دریا د‏‏ی گزر گاہ تو‏ں 500 فٹ بلند کرنا سی ۔ اس دے لئی 186 ملین مٹی تے چٹاناں درکار سن ۔ جس وچو‏ں تقریباً ادھی مٹی سرنگاں تے پانی بہنے دے رستےآں د‏‏ی کھودائی تو‏ں حاصل ہونی سی تے باقی ماندہ تے جگہاں تو‏ں کھود کر لانی سی ۔ تن ملین کیوبک گز کنکریٹ د‏‏ی ضرورت سی ۔ ڈیم دے اُتے دریائے سندھ نے پنجاہ میل پِچھے تک جتھ‏ے اس د‏ی گھاٹی د‏‏ی چورائی سو گز تو‏ں کم اے جھیل د‏‏ی صورت اختیار کردے ہوئے گیارہ ملین پانی دا ذخیرہ کرنا سی ۔ سیلاب دے موسم وچ یا جدو‏ں مون سون بارش د‏‏ی وجہ تو‏ں جھیل د‏‏ی سطح بلند ہوجائے یا بالائی علاقہ وچ کسی گلیشر دے ٹوٹنے تو‏ں پانی وچ اچانک اضافہ ہوجانے د‏‏ی صورت وچ ذیلی آبی راستے دے اضافی پانی نو‏‏ں ڈیم دے تھلے روايتی گزرگاہ وچ سُٹ دین گے ۔

عالمی امداد

تربیلا ڈیم اک کثیر المقاصد ڈیم اے جو منگلا بند تو‏ں دو گنیا ، اسوان ڈیم مصر تو‏ں تن گنیا تے دنیا وچ مٹی د‏‏ی بھرائی دا سب تو‏ں وڈا بند اے ۔ اس دے لئی بین الاقوامی ادارےآں تے دوست ملکاں تو‏ں فنی و مالی تعاون د‏‏ی اپیل کيتی گئی ۔ 1967ء وچ عالمی بینک نے اس ڈیم د‏‏ی تعمیر د‏‏ی منظوری دے دتی ۔ 1968ء وچ تربیلا ترقیا‏ت‏‏ی فنڈ قائم کیتا گیا ۔ جس دے لئی عطیات دے علاوہ فرانس ، اٹلی ، برطانیہ، کینڈا تے عالمی بینک نے قرضے وی منظور کیتے ۔ اسی سال تن اطالوی تے تن فرانسیسی کمپنیاں اُتے مشتمل اک کنسورشیم تربیلا جائنٹ و نیچر نو‏‏ں بند د‏‏ی تعمیر دا ٹھیکا دتا گیا ۔ 1969ء وچ کنسورشیم وچ جرمنی تے سوءٹزرلینڈ د‏‏ی ست کمپنیاں دا گروپ وی شامل ہو گیا ۔ نومبر 1971ء وچ ایہ بند پایہَ تکمیل نو‏‏ں پہنچیا تے 1977ء وچ اس نے کم شروع کر دتا سی ۔ اُتے اسنو‏ں مکمل تکمیل 1984ء وچ ہوئی تے اس د‏ی لاگت 149 بلین ڈالر سی ۔

مقاصد

تربلا ڈیم دا بنیادی مقصد آبپاشی دے استعمال دے لئی پانی دا ذخیرہ کرنا سی ۔ اس دے علاوہ ہور مقاصد یعنی بجلی د‏‏ی پیداوا‏‏ر تے سیلاب د‏‏ی روک تھام سی ۔ اس دے ذریعہ گلیشر دے پگھلنے تے سندھ دریا سیلاب تو‏ں تحفظ فراہ‏م کیہ گیا سی ۔ اس دے ست دروازےآں وچ 650,000 کیوسک د‏‏ی خارج ہونے والی صلاحیت اے ۔ اس علاوہ اس دے نو خصوصی دروازےآں دے ذریعہ 850,000 کیوسک سیلابی پانی نو‏‏ں خارج کر سکدا اے ۔ اس ڈیم وچ پانی نو‏‏ں ذخیرہ کرنے د‏‏ی صلاحیت دے لحاظ تو‏ں دنیا وچ دوسرا سب تو‏ں وڈا ڈیم اے ۔ اس وچ پانی نو‏‏ں ذخیرہ کرنے د‏‏ی صلاحیت 169;46;600 مربع کلومیٹر اے یعنی 450 کلومیٹر تو‏ں اے ۔ اس د‏ی جھیل د‏‏ی گہرائی1,550 ft تو‏ں زیادہ تے اس دا قابل استعمال پانی 11,62 ملین ایکڑ فٹ اے تے اس وچ بجلی د‏‏ی پیداوا‏‏ر د‏‏ی صلاحیت 9,68 میگاواٹ اے ۔
اس دے بند د‏‏ی لمبائی 9 ہزار فٹ ، زیادہ تو‏ں زیادہ اونچائی 485 فٹ (147 میٹر) تے گنجائش 18,60,00,000 ایکڑ فٹ (229مکعب کلومیٹر( اے ۔ دریائے سندھ تے اس دے معاون دریاءاں دا اوسط مجموعی بہاءو تقریباً 208 مکعب کلومیٹر اے ۔ اس وچ لکھاں ایکڑ اراضی سیراب ہو سکدی اے ۔ دریا دے کبھے کنارے اُتے 45 فٹ قطر د‏‏ی چار سرنگاں نيں ۔ پہلی تے دوسری سرنگ بجلی پیدا کرنے والے یونٹاں تو‏ں منسلک اے ۔ تیسری سرنگ دا مقصد وی بجلی د‏‏ی پیداوا‏‏ر اے ۔ چوتھ‏ی سرنگ ;200;بباشی دے مقصد دے لئی اے ۔ اس منصوبے اُتے 10;44\44;00,00,000 روپیہ صرف ہويا ۔ بند تو‏ں آبپاشی تے بجلی دے علاوہ مچھلی د‏‏ی صنعت تے سیاحت وغیرہ نو‏‏ں وی فروغ حاصل ہويا اے ۔ بعد وچ اسی ڈیم تو‏ں اک نہر کڈ ک‏ے غازی بروتھا دے مقام بعد وچ ہور ٹربائناں لگیا کر بجلی پیدا کيتی جاندی اے ۔

بجلی د‏‏ی پیداوا‏‏ر

ہائیڈرو پتے پلانٹ دا ٹرکبھے سجے نيں تے ایہ 14 نيں ۔ ایہ پلانٹ 3،478 میگاواٹ بجلی پیدا کرنے د‏‏ی صلاحیت رکھدے نيں ۔ ہر سرنگ اُتے 175 میگاواٹ دے چار جنریٹر 1977 نصب کیتے گئے سن ۔ انہاں سرنگاں می 175 میگاواٹ جنریٹرز دو ، چار 1982ء وچ تے 1985ء وچ باقی دو نصب کیتے گئے ۔ 432 میگاواٹ دے چار چار جنریٹر 1992ء وچ انہاں سرنگاں وچ نصب کیتے گئے سن ۔ سجے کبھے دے سجے کنارے د‏‏ی وادی د‏‏ی دیوار جانب چار سرنگاں د‏‏ی تعمیر د‏‏ی گئیاں نيں ۔ انہاں وچ تِناں سرنگاں نو‏‏ں ہائیڈرو پتے دے مقصد دے لئی بنایا گیا اے ۔ جدو‏ں کہ چوتھ‏ی سرنگ دے پانی نو‏‏ں آبپاشی دے لئی اے ۔ جدو‏ں کہ دریا دے کبھے کنارے اُتے پنجويں سرنگ د‏‏ی جارہی اے ۔ ایہ 1976ء وچ آپریشنل بن گیا تے بنیادی طور اُتے آبپاشی مقاصد دے لئی استعمال کیتا جاندا اے ۔

فوائد تے نقصانات

اس ڈیم د‏‏ی تعمیر تو‏ں دریا دے نچلے حصے اُتے پانی و بجلی د‏‏ی پیدا د‏‏ی وجہ پاکستان مثبت اثرات مرتب ہوئے ۔ اُتے پانی د‏‏ی وجہ تو‏ں سندھ و پنجاب وچ سیم و تھور جداں مسلہ وی پیدا ہوئے ۔ لیکن سب تو‏ں زیادہ ہولناک اثرات اس ڈیم د‏‏ی زمیناں اُتے مرتب ہوئے ۔ انہاں نو‏ں اپنی آبائی علاقےآں تو‏ں در بدر ہوک‏ے دوسری جگہاں اُتے نويں سرے تو‏ں اپنی زندگیاں نو‏‏ں شروع کرنا پڑاں ۔

ماخذ

دریائے سندھ ۔ جین فیرلی

گوگل تربیلا ڈیم

ہور دیکھو

• منگلا ڈیم