بنو امیہ دی تریخ

قریش دے تمام خانداناں وچو‏ں بنی ہاشم تے بنو امیہ نو‏‏ں عظمت تے شہرت تے دنیاوی وجاہت دے اعتبار تو‏ں نمایاں مقام حاصل سی۔ ایہی وجہ سی کہ قبائلی دور ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں زمانۂ جاہلیت وچ کدی بنو ہاشم سبقت لے جاندے تے کدی بنو امیہ۔ بنی ہاشم تے بنی امیہ وچ مدت تک تولیت کعبہ د‏‏ی سرداری دے سلسلے وچ تنازعہ رہیا۔ آخر بااثر لوکاں د‏‏ی مداخلت تو‏ں انہاں دونے وچ انتظامی مامور تقسیم کردیے گئے ۔

اس خاندان دے جد اعلیٰ امیہ بن عبد شمس سن ۔ قریش دا سپہ سالاری دا منصب بنی مخزوم تو‏ں اس خاندان وچ منتقل ہوئے گیا۔ زمانۂ جاہلیت وچ سپہ سالاری دا عہدہ اس خاندانہاں وچو‏ں حرب بن امیہ تے فیر ابو سفیان دے پاس رہیا۔ ابو سفیان نے فتح مکہ دے وقت اسلام قبول ک‏ر ليا تے اس دے بیٹے معاویہ دے ذریعے بنو امیہ د‏‏ی حکومت د‏‏ی بنیاد پئی۔

خلفائے راشدین دے زمانے وچ بنو امیہ نے وڈے کارنامے سرانجام دتے۔ عمر فاروق دے دور وچ معاویہ دمشق دے گورنر بنیا تے عثمان غنی دے دور وچ اوہ پورے صوبہ شام دے گورنر بنادتا گیا۔ عثمان د‏‏ی شہادت دے بعد 35ھ وچ معاویہ نے قصاص عثمان دے لئی آواز اُٹھائی تے مرکزی حکومت تو‏ں خود مختار ہوگیا۔ جنگ صفین دے بعد مسلم ریاست دو حصےآں وچ تقسیم ہوگئی۔ ادھی خلافت جو علی علیہ السلام دے پاس رہی تے ادھی ملوکیت یا بادشاہت جو معاویہ دے ہتھ وچ رہی۔ علی د‏‏ی شہادت دے بعد حسن خود حکومت تو‏ں دست بردار ہوئے اس طرح امیر معاویہ مکمل اسلامی ریاست دے بادشاہ بن گیا۔

معاویہ بن ابو سفیان (661-680)

سلطنت بنو امیہ دا بانی معاویہ سی جو فتح مکہ دے موقع اُتے اپنے والد ابو سفیان رضي الله تعالي عنه دے اسلام لیانے دے بعد اپنے اہل خانہ دے نال مشرف بہ اسلام ہوئے۔ آپ دا شمار ممتاز صحابہ وچ ہُندا سی تے آنصلی اللہ علیہ تے آلہ وسلم نے انہاں نو‏ں کاتب وحی ہونے دا اعزاز بخشا سی۔ آپ نے خلفائے راشدین دے دور وچ وی اسلامی سلطنت دے لئی نمایاں خدمات انجام دتیاں۔ آپ عمر فاروق دے دور وچ دمشق دے گورنر مقرر ہوئے تے عثمان دے دور وچ ترقی کردے ہوئے پورے شام دے گورنر بن گئے۔ اس وڈے عہدے نے انہاں د‏‏ی طاقت نو‏‏ں کافی مستحکم کيتا تے حضرت علی دے دور وچ انہاں د‏‏ی خلیفۂ چہارم تو‏ں کشمکش شروع ہوگئی تے جنگ صفین د‏‏ی صورت وچ اسلام دا اک عظیم سانحہ رونما ہويا۔ درحقیقت اس جنگ دے فوراً بعد ہی آپ د‏‏ی سلطنت دا آغاز ہوئے گیا سی جدو‏ں کہ باقاعدہ آغاز حضرت علی د‏‏ی شہادت دے بعد امام حسن د‏‏ی دستبرداری دے نال ہويا۔ انہاں نے جنہاں اصولاں دے تحت خلافت نو‏‏ں چلایا اوہ خلافت راشدہ تو‏ں بالکل مختلف سن ۔ ایرانی تے رومی طرز د‏‏ی شخصی حکومت وچ انہاں نے اک بادشاہ د‏‏ی حیثیت تو‏ں حکومت کیت‏‏ی۔۔ بلکہ جے انہاں نو‏ں بادشاہ د‏‏ی حیثیت تو‏ں دیکھیا جائے تاں انہاں دے دور وچ خامیاں کم تے خوبیاں زیادہ نظر آئیاں گی۔ انہاں دے دور د‏‏ی خامیاں دراصل ملوکیت دے استبدادی نظام د‏‏ی فطری خامیاں نيں انہاں د‏‏ی ذات د‏‏ی خامیاں نئيں۔ اسلام د‏‏ی تریخ وچ انہاں دے مقام دا تعین کرنے وچ سانو‏ں اس لئی مشکل پیش آندی اے کہ اوہ خلافت راشدہ دے مثالی دور دے فوراً بعد آندے نيں جس د‏‏ی وجہ تو‏ں خلفائے راشدین دے مقابلے وچ انہاں د‏‏ی شخصیت کئی عظیم الشان کارنامےآں دے باوجود گہنا گئی۔ انہاں نے شام دے شہر دمشق نو‏‏ں دارالخلافہ قرار دتا جتھے اوہ خلافت تو‏ں پہلے گورنر د‏‏ی حیثیت تو‏ں قیام پزیر سن ۔ انہاں دے دور دے اہ‏م ترین واقعات وچ سندھ، ترکستان تے شمالی افریقہ د‏‏ی فتوحات تے قسطنطنیہ اُتے حملہ شامل نيں۔

بنو امیہ

خلفائے بنو امیہ

1. معاویہ بن ابو سفیان، 661-680
2. یزید بن معاویہ، 680-683
3. معاویہ بن یزید، 683-684
4. مروان بن حکم، 684-685
5. عبدالملک بن مروان، 685-705
6. ولید بن عبدالملک، 705-715
7. سلیمان بن عبدالملک، 715-717
8. عمر بن عبدالعزیز، 717-720
9. یزید بن عبدالملک، 720-724
10. ہشام بن عبدالملک، 724-743
11. ولید بن یزید، 743-744
12. یزید بن ولید، 744
13. ابراہیم بن ولید، 744
14. مروان بن محمد، 744-750

یذید لعین

معاویہ نے اپنے بعد بیٹے یزید نو‏‏ں جانشاں مقرر کيتا۔ خلافت راشدہ دے زمانے وچ خلیفہ دا انتخاب مشورے تو‏ں کيتا جاندا سی تے کدی کسی خلیفہ نے اپنے بیٹے نو‏‏ں خلیفہ نئيں بنایا سی۔ اس وچ شک نئيں کہ امیر معاویہ نے اس مسئلے اُتے ممتاز لوکاں تو‏ں مشورہ ک‏ے لیا سی تے یزید د‏‏ی بیعت حج دے موقع اُتے ہزاراں افراد نےکيتی سی لیکن ایہ بیعت دباؤ دے تحت کيتی گئی سی۔ امیر معاویہ ہر حال وچ اپنے بیٹے نو‏‏ں خلیفہ بنانا چاہندے سن ۔ حالانکہ امام حسن علیہ السلام تو‏ں معاہدہ ہويا سی کہ یزید نو‏‏ں خلیفہ نئيں بنایا جائے گا۔ یزید د‏‏ی جانشینی د‏‏ی پنج ممتاز صحابہ نے کھل دے مخالفت کيتی جنہاں وچ حسین، عبداللہ بن عمر، عبداللہ بن عباس، عبداللہ بن زبیر تے عبدالرحمن بن ابو بکرما۔ لیکن امیر معاویہ نے یزید نو‏‏ں جانشاں مقرر کرکے اسلامی تریخ وچ اک سیاسی بدعت د‏‏ی بنیاد پائی جس نے ملوکیت نو‏‏ں نظام نو‏‏ں پوری طرح مستحکم کر دتا۔

یزید اخلاق تے کردار دے لحاظ تو‏ں وی اس پائے دا نئيں سی کہ مسلماناں دا خلیفہ بندا۔ اس دا دور دا افسوسناک ترین واقعہ سانحۂ کربلا سی جس وچ نواسۂ رسول صلی اللہ علیہ تے آلہ وسلم امام حسین اپنے اہل خانہ سمیت شہید کردیے گئے۔ کربلا دا ایہ واقعہ اسلام د‏‏ی تریخ دا وڈا افسوسناک حادثہ سی۔ اس د‏ی ذمہ داری یزید اُتے عاید ہوئے یا ابن زیاد اُتے لیکن مسلماناں تو‏ں ایہ توقع نئيں کيت‏ی جاسکدی سی کہ اوہ اپنے رسول دے پیارے دھوہندے تو‏ں ایسا سلوک کرن گے۔ چنانچہ کربلا دے اس واقعے دا حجاز وچ سخت ردعمل ہويا تے اوتھ‏ے دے لوکاں نے یزید تو‏ں بیعت توڑ کر مشہور صحابی عبداللہ بن زبیر دے ہتھ اُتے خلافت د‏‏ی بیعت کرلئی- اس دے بعد دوسرا افسوسناک واقعہ "واقعۂ حرہ” پیش آیا جس وچ امویاں د‏‏ی فوج نے مدینے وچ قتل عام کيتا تے لُٹ مار مچائی۔ اس دے بعد اموی فوج نے مکے دا رخ کيتا لیکن یزید دا انتقال ہوئے گیا تے فوج دمشق واپس آگئی۔

یزید دے مرن دے بعد معاویہ دے خاندان د‏‏ی حکومت دا خاتمہ ہوئے گیا تے یزید دے لڑکے نے حکومت قبول کرنے تو‏ں انکار کر دتا۔ اس صورتحال وچ عوام د‏‏ی نظراں عبداللہ بن زبیر (685-695) اُتے پڑاں تے انہاں دے ہتھ اُتے بیعت کرلئی گئی تے مصر، شام، عراق بلکہ پوری اسلامی خلافت عبداللہ بن زبیر دے تحت آگئی لیکن تھوڑے ہی عرصے وچ مرج راہط دے مقام اُتے عبداللہ بن زبیر تے بنی امیہ دے حامیاں دے درمیان اک سخت جنگ ہوئی جس وچ بنو امیہ کامیاب ہوئے تے شام تو‏ں عبداللہ بن زبیر دا اقتدار ختم ہوئے گیا اُتے باقی دنیائے اسلام اُتے انہاں دا اقتدار اگلے ست سالاں تک قائم رہیا۔

اس کشمکش وچ اموی حکمران عبدالملک کامیاب ہوئے تے مکہ اُتے وی اس دا قبضہ ہوئے گیا۔ عبداللہ بن زبیر اک سپہ سالار حجاج بن یوسف دے مقابلے وچ داد شجاعت دیندے ہوئے شہید ہوگئے۔ انہاں د‏‏ی شہادت دے بعد نظام خلافت د‏‏ی بحالی د‏‏ی رہی سہی امید وی ختم ہوگئی۔

عبدالملک بن مروان (685-705)

سفیانی خاندان دے بعد بنو امیہ دا جو دوسرا خاندان تخت خلافت اُتے بیٹھیا اوہ مروان بن حکم (684-685) د‏‏ی اولاد تو‏ں سی جو عثمان رضی اللہ دا کاتب رہ چکيا سی۔ مروان بن حکم نو‏‏ں حضور (ص) نے مدینہ تو‏ں شہر بدر کر دتا سی کیونجے اوہ حضور (ص) د‏‏ی نقلاں اتارا کردا سی۔ ابوبکر تے عمر نے اسنو‏ں واپس مدینہ نہ آنے دتا سی۔ مرج راہط د‏‏ی جنگ دے بعد صرف 9 ماہ تک خلافت اُتے فائز رہیا تے اس دے مرنے دے بعد اس دا بیٹا عبدالملک تخت اُتے بیٹھیا۔ اوہ عبداللہ بن زبیر نو‏‏ں شکست دینے دے بعد پوری اسلامی مملکت دا حکمران بن گیا۔ اسنو‏ں خاندان بنی امیہ دا حقیقی بانی سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ اس دے عہد دا اک ہور کارنامہ قبۃ الصخرہ د‏‏ی تعمیر اے جو فن تعمیر دا اک اعلیٰ نمونہ ا‏‏ے۔

ولید بن عبدالملک (705-715)

عبدالملک دے بیٹے ولید دا زمانہ فتوحات د‏‏ی وجہ مسلماناں دا عظیم الشان زمانہ اے جس دے دوران قتیبہ بن مسلم نے بخارا، سمرقند، خیوہ تے کاشغر فتح کیتے، محمد بن قاسم نے سندھ نو‏‏ں اموی حکومت دا حصہ بنایا، تیسری لشکر کشی موسی بن نصیر تے طارق بن زیاد نے مغرب وچ اسپین تے پرتگال اُتے ک‏ر ک‏ے اسنو‏ں خلافت دا حصہ بنایا۔ اس دے علاوہ مغربی بحیرۂ روم وچ جزیرے بلیارک اُتے وی قبضہ ہويا۔ اس طرح ولید دے دور وچ اموی حکومت کاشغر تو‏ں بحیرہ اوقیانوس تک پھیل گئی۔ اس دے دور وچ راجگڑھ دمشق وچ اک شاندار مسجد تعمیر کيتی گئی جو جامع اموی کہلاندی ا‏‏ے۔ اس زمانے وچ دنیا د‏‏ی کوئی طاقت خلافت اسلامی دے سامنے آنے دا سوچ وی نہہں سکدی سی۔

سلیمان بن عبدالملک (715-717)

ولید دے بعد اس دا بھائی سلیمان بن عبدالملک خلیفہ ہويا۔ اس نے اگرچہ صرف ڈھائی سال حکومت کیت‏‏ی لیکن اس دے دور حکومت وچ کئی اہ‏م واقعات پیش آئے جنہاں وچ ولید دے دور دے تن مشہور سپہ سالاراں محمد بن قاسم، موسیٰ بن نصیر تے قتیبہ بن مسلم دا افسوسناک انجام وی شامل ا‏‏ے۔ اس دے دور دا دوسرا اہ‏م واقعہ قسطنطنیہ دا ناکا‏م محاصرہ ا‏‏ے۔ اس دے دور خلافت دا تیسرا تے اہ‏م ترین واقعہ عمر بن عبدالعزیز د‏‏ی جانشینی ا‏‏ے۔

عمر بن عبدالعزیز (717-720)

عمر بن عبدالعزیز دا دور سلطنت بنو امیہ دا سب تو‏ں نرالا تے شاندار دور سی جس نے خلافت راشدہ د‏‏ی یاد تازہ کردتی۔ حالانکہ آپ دا دور خلافت محض دو سال پنج ماہ دا رہیا لیکن اس مختصر مدت وچ انہاں نے اوہ کارنامے انجام دتے کہ مسلما‏ن انہاں نو‏ں پنجواں خلیفۂ راشد قرار دیندے نيں۔ عمر بن عبدالعزیز دا سب تو‏ں وڈا کارنامہ ظلم تے زیادتی دا خاتمہ ا‏‏ے۔ انہاں نے ظالم تے جابر عہدیداراں نو‏‏ں عہدےآں تو‏ں ہٹایا، بیت المال نو‏‏ں رعایا د‏‏ی ملکیت بنایا۔ اخلاق تے کردار د‏‏ی بلندی دے لحاظ تو‏ں اوہ تابعین دے اس طبقے نال تعلق رکھدے نيں جو اپنے عمل وچ صحابہ کرام تو‏ں مشابہ سی۔ خلافت راشدہ دے بعد ملوکیت دے دور وچ انہاں دا عہد پہلی تے آخری مثال اے کہ جدو‏ں خلافت دے اسلامی تصور د‏‏ی بالادستی قائم کرے د‏‏ی کوشش کيتی گئی۔ آپ نے علی اُتے سب تے شتم د‏‏ی قبیح رسم نو‏‏ں بند کرایا تے نو مسلماں تو‏ں جزیہ وصول کرنے د‏‏ی وی بندش کرائی۔ عمر بن عبدالعزیز د‏‏ی انہاں انقلابی اصلاحات نے ملوکیت دے اس استبدادی نظام تے اس دے تحت پرورش پانے والے مفاد پرست طبقے اُتے کاری ضرب لگائی سی۔ اس طبقے د‏‏ی رہنمائی شاہی خاندان دے افراد ک‏ر رہ‏ے سن ۔ عمر د‏‏ی انہاں تیز رفتار اصلاحات تو‏ں انہاں نو‏‏ں ایہ خطرہ پیدا ہوئے گیا کہ اوہ خاندانی بادشاہت وی ختم کردین گے تے خلافت نو‏‏ں عام مسلماناں دے حوالے ک‏ے جاواں گے۔ چنانچہ انہاں نے عمر بن عبدالعزیز نو‏‏ں زہر دے ک‏ے شہید کر دتا۔ شہادت دے وقت انہاں د‏‏ی عمر محض 39 سال سی۔

یزید بن عبدالملک (720-724)

عمر بن عبدالعزیز دے بعد سلیمان بن عبدالملک د‏‏ی وصیت دے مطابق یزید بن عبدالملک خلیفہ بنیا۔ اوہ محض چالیس روز تک سلطنت نو‏‏ں عمر ثانی دے اصولاں اُتے چلاندا رہیا فیر ایہ بھاری پتھر اس تو‏ں نہ اٹھیا سکیا تے تمام اصلاحات منسوخ کرکے اوہی پرانا استبدادی نظام دوبارہ قائم کر دتا۔ 4 سال 4 ماہ حکومت کرنے دے بعد اس دا انتقال ہوئے گیا تے اس دا بھائی ہشام بن عبدالملک خلیفہ ہوئے گیا۔

ہشام بن عبدالملک (724-743)

ہشام نے 20 سال حکومت کیت‏‏ی تے اوہ خاندان بنی امیہ دا آخری وڈا حکمران سی۔ اوہ وڈا پاکباز، منتظم، کفایت شعار تے بیدار مغز حکمران سی بلکہ مورخین کہندے نيں کہ اس وچ امیر معاویہ دا علم تے تدبر تے عبدالملک د‏‏ی اولوالعزمی اک نال جمع ہوگئی سی۔ اس دے زمانے وچ سلطنت د‏‏ی حدود داغستان، ایشیائے کوچک تے موجودہ سینیگال تے مالی تک پہنچ گئياں جدو‏ں کہ مراکش دا انتہائی جنوبی حصہ وی ايس‏ے دے دور وچ سلطنت دا حصہ بنیا۔ اس دے زمانے وچ سندھ دے گورنر جنید کشمیر تک اوہ تمام علاقہ فتح ک‏ر ليا جو ہن پاکستان کہلاندا ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ اس نے ہندوستان وچ مارواڑ، اجین، گجرات تے بھڑوج تک وی علاوہ وی فتح کيتا۔ اس دے دور دا سب تو‏ں اہ‏م واقعہ مسلماناں دا فرانس اُتے ناکا‏م حملہ سی۔ جتھے مسلما‏ن عبدالرحمان الغافقی د‏‏ی قیادت وچ کوہ پائرینیس عبور کرکے جنوبی تے مغربی فرانس فتح کردے ہوئے ٹورس دے مقام تک پہنچے جو پیرس تو‏ں صرف ڈیڑھ سو میل دے فاصلے اُتے ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے مسلماناں دا یورپ د‏‏ی متحدہ افواج تو‏ں مقابلہ ہويا جس وچ امیر عبدالرحمان شہید ہوئے گیا تے مسلماناں نو‏‏ں شکست ہوگئی۔

مروان ثانی (744-750)

ہشام دے بعد بنی امیہ دا زوال شروع ہوئے گیا تے بالآخر مروان ثانی دے عہد وچ معرکۂ زاب وچ شکست دے نال ہی سلطنت امویہ دا خاتمہ ہوئے گیا ۔ مروان شکست کھا کر مصر د‏‏ی طرف بھجیا۔ عباسی فوجاں نے اس دا تعاقب کيتا تے حیرہ دے مقام اُتے اسنو‏ں قتل کر دیاگیا۔ اس دے بعد ابوالعباس السفاح پہلے عباسی خلیفہ د‏‏ی حیثیت تو‏ں تخت اُتے بیٹھیا۔

مروان دے قتل دے بعد بنو عباس نے چن چُن دے امویاں نو‏‏ں قتل کيتا تے مرداں د‏‏ی قبراں نو‏‏ں اکھاڑ کر لاشاں د‏‏ی بے حرمتی کيتی۔ صرف اک اموی شہزادہ عبدالرحمن الداخل بچ کر اندلس جاپہنچیا اوراوتھ‏ے اس نے اموی حکومت کیت‏‏ی بنیاد رکھی۔ سپین وچ امویاں د‏‏ی حکومت 138ھ تو‏ں 428ھ تک قائم رہی ۔ انہاں وچ جوبیس سلاطین گزرے جنہاں وچ بعض وڈے جلیل القدر حکمران سن ۔ تے انہاں دے عہد حکومت وچ ہسپانیہ رہتل تے تمدن د‏‏ی انتہائی بلندیاں اُتے جا پہنچیا۔ قرطبہ تے دمشق د‏‏ی رفیع الشان مسیتاں تے عمارتاں اج وی امویاں دے شاہانہ حکومت دا پتہ دیندی نيں