انھے نشانچی

انھے نشانچی اجمیر سنگھ اؤلکھ(19 اگست 1942- 15 جون 2017) رچت اکانگی-مجموعہ اے، جسدے کئی اڈیشن چھپ چکے ہن۔ ایہہ اکانگی-مجموعہ دے ناشر "فکر پرکاشن-پنجابی بھون لدھیانا" اے اتے چھاپک "آر۔ کے۔ آفسیٹّ، دلی" اے۔ اس مجموعہ دے شروع وچّ آئیاں 'تکاں' انسانی شخصیت دی ترجمانی کردیاں ہن، جو پنجابی دے صوفی شاعر "شیخ فرید" دیاں ہن، جویں:

       "فریدہ کالے مینڈے کپڑے
       کالا مینڈا بھیس۔
       گنہی بھریا میں پھرہِی
       لوک کہن درویش۔"

اس اکانگی-مجموعہ (ون ایکٹ) دے 'چوتھے اڈیشن' دے کردار "کجھ گستاخیا" اے، جو جون، 2009 دی اے۔ اس وچّ اجمیر اولکھ پہلے توں ہن تکّ دے اڈیشن وچ کیتی تبدیلی بارے دسدے ہن۔ اجمیر اولکھ مطابق، اس مجموعہ وچوں "راہ گیر" اتے "برہم-بھوجم" اکانگیاں کڈھ دتیاں۔ اس دوناں اکانگیاں دی تھاں اُتے "لوہے دا پتّ" اکانگی پا دتی۔ "راہ گیر" میری اپنی رچنا نہیں سی بلکہ چینی لکھاری لو سن دے ناٹک دا پنجابی ترجمہ سی اتے "برہم-بھوجم" میری ااپنی رچنا سی، جسنوں 15 سالاں دوران نہ میں منچت کیتا نہ کسے ہور ارارہ نے منچت کیتا۔۔.۔ دوسرا "بہکدا روہ" دا ناں بدل کے "جدوں بوہل روندیں ہن" کر دتا اے۔.۔

کردار

اس اکانگی-مجموعہ دے موجودہ اڈیشن وچ "چار اکانگیاں" ہن۔ جو ہیٹھ لکھیاں ہن۔ جویں،

1. جدوں بوہل روندیں ہن۔
2. انھے نشانچی۔
3. سدھا راہ-ونگا بندہ۔
4. لوہے دا پتّ۔

ایہہ اکانگیاں وکھ-وکھ سروکاراں نال متعلق ہون کرکے وکھرے-وکھرے مدعے چکدیاں ہن۔ ایہناں وچّ نمن پینڈو طبعہ دی نگردی حالت، دیش-ونڈ دے نال-نال دھارمک کٹڑتا، شاسک دھر دی بے-انشاسنتائی اتے اس لوٹو نظام پرتی ٹھے ودروہ دی نشاندیہی کیتی اے۔ ایہہ اجمیر اولکھ دی خاصیت اے کہ س نے ناٹ-رچناواں وچّ "پرولوتاری" طبعہ دے حقاں دی گلّ نٹھّ کے کیتی اتے خود وی زندگی وچ لمیرا سنگھرش کیتا۔ اسے کرکے اجمیر اولکھ دی ناٹ-رچنا "عشقَ باجھ نماز دا حج نہیں" نوں بھارتی ساہت اکادمی انعام دا ملیا اتے "انھے نشانچی" نوں گرو نانک دیو یونیورسٹی ولوں "ایشور چندر انعام" 1983 ای: وچّ ملیا۔

اکانگی-رچناواں

"جدوں بوہل روندیں ہن"

پاتر-جگتر

1. بھگتا : غریب کسان
2. مادھو : بھگتے دا سیری
3. نصیب کر : بھگتے دی بیوی
4. اسوند(اسی) : بھگتے دا کالج پڑھدا وچّ منڈا
5. بیب(کرمجیت) : بھگتے دی مٹیار دھی
6. پپو : بھگتے دا سبھ توں چھوٹا منڈا
7. پالو : بھگتے دی چھوٹی دھی
8. سیٹھ : دھنی انسان
9. انسپیکٹر جوگندر سنگھ : پلسیا
10. بلدیو سنگھ سرپنچ : پنڈ دا سرپنچ
11. سائیں لوک
12. گئانڈھی منڈا
13. دو مزدور

موضوع

اس اکانگی وچّ 'اجمیر اولکھ' نے نمن کسان طبعہ دی نگھردی حالت نوں بیان کیتا اے۔ کسان سارا سال محنت کرکے فصل گھر لے ااندا اے پر ہ جنہاں نے کرزئی بنا رکھیا اے، ہ جھٹّ اا دھمکدے ہن اتے رعب پاندے ہن۔ سارے پروار دی اسمانی چڑھی خوشی دھڑمّ کرکے زمین اُتے اا ڈگدی اے اتے ہناں دی ریجھاں-ااساواں تے پانی پھر جاندا اے۔ جس چاواں نال سارا پروار اتے سیری روٹی دا پربندھ کردے ہن، ہ سارے گھر اائی دھاڑ کرکے کھیروں-کھیروں ہو جاندے ہن۔ انگریز حاکماں اُتے وی لکھاری وینگ کسدا جتھے مادھو(سیری) پچھدا اے کہ،'

  مادھو: گوریاں کھاندیاں کی نے۔ لال ٹماٹر ورگیاں پئیاں
          نے!
  اسوند: لہو پیندیاں نے۔
  مادھو: کسدا ؟
  اسوند: 'لوکاں دا، میرے پُو بھگتے دا اتے میرے تائے مادھو
                دا۔'

اس توں بناں کسان دی پولیس ، آڑھتیاں اتے دھنی سیٹھاں توں وی پیسے دی لٹّ اتے استحصال ہندا اے۔ اک پکھوں بھگتے دے منڈے اسوند راہیں اس لوٹو نظام دی لٹّ متعلق آ رہیں فکر وی دکھائی اے۔ پھر وی اس طبعہ دی حالت نگتدی ہی جا رہی اے۔

"انھے نشانچی"

پاتر-جگتر

1. کھڑک سنگھ : مر 40 سال
2. نتھو رام : مر 45 سال
3. پھٹے چکّ : مر 35 سال
4. ہیت رام : مر 35 سال
5. پاگل مٹیار : مر 25 سال
6. گرمکھّ سنگھ : مر 60 سال
7. مسلمان بڈھی : مر 70 سال
8. مسلمان بچہ : مر 6 سال
9. گونگا : مر 20 سال

موضوع

ایہہ اکانگی اس مجموعہ دی پرمکھ اکانگی ہیے۔ ایہہ اکانگی 1947 دی ونڈ دی پچھوں دے ماحول اُتے چانن پاندی اے۔ اس اکانگی دا واپرن دور ستمبر مہینہ اے۔ خوفناک ماحول اے، جس وچّ دھارمک کٹنپنے دا شکار لوک دھرم دے ناں 'تر اک دوجے نوں وڈھّ راے سن۔ کجھ سکھ اتے ہندو پاتر مسلماناں نوں وکھرے دھرم دے ہون کرکے مار راے سن۔ ہ پاکستان وچّ ہندو-سکھاں دے مارے جان کرکے مسلماناں نوں مار راے سن۔ اس توں بناں ہ کٹڑپنے دی انی ہنیری وچّ ااپنے ہی دھرم دی اورت دی پتّ رول دندے ہن۔ بھاویں تیویمانی دی عزت بچان دی گلّ کردے ہن۔ کھڑک سنگھ نال جو "پھٹے چکّ" جاے لگے ہن، ہ پیسے جاں زمین دے پھسے ہون کرکے ہی لگے ہن ،پر کسے نوں جانوں مارن دی ہمت نہیں رکھدے جویں اکانگی دے انت اُتے جدوں گئانی بزرگ دے کافی بچان پچھوں وی سکھی بانے وچ مسلم بچے نوں کھڑک سنگھ مارن دی گلّ کردا اے تاں پھٹے چکّ کہندا اے کہ،

   "نہ جی سردار سیہب! میتھوں نیں ایئں جئاک اُتے ظلم ہندا!"

دھارمک کٹڑتا کرکے ہ دوسرے دھرم دے ہمدرداں نوں وی نہیں بخش راے سی۔ اسے کرکے گئانی گرمکھّ سنگھ ماریا جاندا اے، پر ہ نھاں دے کردار دی نشاندیہی کر جاندا اے۔ جویں ہ کہندا اے کہ،

   انھے شکاریو! تسیں نشانے ہمیشہ غلط لان دے اادی
   بن چکے او! تھوڈے وی کی سارے اے؟ تھوڈی نظر دا ٹیر تھونوں
   سدھا ویکھن ایں نیں دندا!

ایہ سارے کٹڑپنتھی اپنے مشق لئی اتے نشانیبازی لئی بچے اُتے نشانہ سادھدے ہن۔ اک پکھوں ہ نشانچی ہن پر دوسرے پکھوں ہ سجاخے ہون باو جود وی انھے ہن جنہاں نوں اک معصوم بچہ نہیں دسئا، جس نوں تاں حالے ایہہ وی نہیں پتہ سی کی دھرم ہندا کی اے۔ اسے کرکے اکانگی دا سرلیکھ 'انھے نشانچی اے۔ اکانگی دے انت اُتے ربّ نوں وی لھاما اے جو مسلم بڈھڑی دئارا اے۔ جویں ہ کہندی اے کہ،

   بسّ اینی گلّ سی؟کر-تی کہانی ختم!"

"سدھا راہ، ونگا بندہ"

پاتر جگت

1. نمبر اک : برجوا جڈیشری
2. نمبر دو : برجوا ایگزیکٹو
3. نمبر تنّ : برجوا ڈیموکریسی
4. نمبر چار : برجوا سبھیاچار
5. بھرتو : اک مردڑو جیہا فریادی
6. ونگا بندہ : جو اصل وچّ سدھا اے۔
7. دو سنتری

موضوع

اس اکانگی دا موضوع برجوا گٹھ ولو اام انسان دی ہو رہی لٹّ نوں درسانا اے۔ سرکار دے وکھ-وکھ عہدیدار لوٹو نظام دا ہی پکھ پوردے ہن۔ اام طبعہ نوں اسدھا دسّ کے س دی لٹّ ہندی اے۔ پرولوتاری طبعہ بھاویں اس لٹّ توں بچن دی کوشس کردا اے بھاویں س نوں ونگا اتے سسٹم بھنگ کرن والا کیہا جاندا اے۔ برزوآ طبعہ اام انسان دا ماس نوچدا اے ، پھر وی اام کرتی طبعہ نوں زندگی وچ تبدیلی دی ااس اے۔ اک گیت توں اس دا نشان مل جاندا اے۔ جویں،

   کاگا کرنگ ڈھنڈھلیا
   میرا سگلا خایا ماس!
   پھر وی جندے جا راے
   سانوں چانن دی ااس!

ستھاشوہر وی لوٹو دھر دی ہی حامی بھردی اے۔ جس کرکے برزوآ دھر دے چارے بھاگاں نوں صرف کرسی تکّ مطلب اے۔ جویں،

   گیت : دیس اے 'پیارا' سانوں
            زندگی 'پیاری' نالوں
            اس توں 'پیاری' سانوں
            ایہہ کرسی!
   چارے : اساں توڑ دینی،
            اساں توڑ دینی
            دھون جہڑی نہیں مڑدی
            اساں۔.۔.۔.

پھر وی اام کرتی طبعہ ااپن ہوند لئی کم شیل اے تے نعرہ لگاندا اے۔ جویں

   اے چانن دے کاتلو کں بھلاں کردے!
   لکھاں سورج نوڑ لُ، ایہناں رہنا چڑدے!
   ایہناں رہنا۔.۔.۔

"لواے دا پتّ"

پاتر جگت

1. سوتردھار
2. برچھا : پہلاں مر 10 سال، پھیر پورا گبھرو
3. پما : مر 10 سال
4. تارہ : مر 10 سال
5. نارنگ : مر پہلاں 35 سال، پھر 45 سال
6. سادھا : پہلاں 40 سال، پھر 50 سال
7. اک آدمی
8. تھانیدار
9. حولدار
10. کجھ سپاہی تے کجھ کرتی-کامیی

موضوع

اکانگی وچلی جے کہانی دی لڑی دیکھی جاوے تاں ایہہ "سدھا راہ-ونگا بندہ" دے سنگھرش دی اگلیری داستان اے۔ کہانی دا مکھ پاتر برچھا برجوا دھر دے پرتیندھّ نارنگ سنگھ دی وکھی وچ برچھے وانگ کھبھن لئی ططپر رہندا اے۔ س دی جات بھاویں چھوٹی اے، پر س دی ماں جٹّ نال وئاہی ہون کرکے س دا جم چی جات وچ ہویا۔ پھر وی "چہڑی" ذات دا ٹھپا س دے لگا رہندا اے۔ ہ اس دے لئی ہی ہر اک نال لڑھ جاندا اے، بھاویں ہ پنڈ دا چودھری ہی کں نہ ہووے۔ ہ خود نوں "لواے دا پتّ" مندا اے۔ اسے کرکے ہ ہر اوکڑ نال ٹاکرا کردا اے۔ س دا وڈے ہوئے دا بھاویں قتل ہو جاندا اے، پر ہ پھر جی ٹھدا اے ارتھات "لواے دے پتّ" کدے ختم نہیں ہندے، صرف روپ بدلدے نے۔ کدے ہتھوڑا، کدے داتی، کدے بندوق، کدے کارخانے دے مشینی پرزے، کدے مزدور دے گھر مگھدا طوا۔ اویں ہی ہ اس وار "برچھا" اے۔ سوشت دھر لوٹو طبعہ نوں مردے جاں دکھی ہندے دیکھ کے خوش ہندی اے۔ جویں چنھاتمک روپ دسیا اے کہ،

   برچھا: اوکھے ہندے ناغ نوں ویکھ کے میرے من نوں خوشی ملدی اے!

اس ترھا برچھا خود نوں لوہا مندا کہندا اے کہ،

   برچھا: 'تسیں کار جھوٹدے ہوں، میرے کول لواے دی بندوق اے!
              میں لوہا کھادھا اے، تسیں لاے دی گلّ کردے ہوں!

اس ترھا کردا برچھا "ڈومھنے" روپی برزوآ دھر دے پرتیندھّ نارنگ سنگھ نال بھڑ جاندا اے، بھاویں زخمی ہو جاندا اے پر پھر لہو-لہان پچھوں ٹھّ پیندا اے۔ ااپنیا نوں بچاندا نمن دھر دا پرتیندھّ کئی وار 'شہید' وی ہو جاندا اے، پر "سپنیا" نوں نہیں مرن دندا۔ برچھے جیہا 'لواے دا پتّ' برچھے وانگ اڑ کے 'وقت' نوں وی وقت پا دندا اے۔ ایہہ ہی زندگی اے، اسے وچ ہی تبدیلی تے مقام اے۔ جس نال سماں وی تھم جاندا اے، جویں

     جین دا اک ایہہ وی ڈھنگ ہندا اے،
     بھر ٹریفک وچ چفال لٹ جانا!۔.۔
     تے سلپّ کر دینا وقت دا بوجھل پہیہ!
     جین دا اک ایہہ وی ڈھنگ ہندا اے۔.۔.۔.۔